1-4. Nĩkĩ Vaulo waendie Yelusaleme, na nĩ maũndũ meva mesaa kũmũkwata avika kwʼo?

 VAULO na Luka maũngye melinĩ ĩũlũ meteele ĩkũsye. Maĩ na mĩio ĩla mendaa kwondũ wa kyalo kyoo. Na nĩmakuĩte mĩvothi ĩla yoombanĩtwʼe kwondũ wa Aklĩsto ma Yutia ala mendaa ũtethyo, na nĩmendaa mũno kũvikya mĩthĩnzĩo ĩsu nesa. Ĩndĩ ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kũtaanĩsya na atumĩa ma Eveso nũndũ nĩmamendete mũno! Kwaĩ na kyeva kingĩ mũno mũthenya ũsu amisonalĩ asu maumaa Mileto.

² Meli ĩla Vaulo walikĩte nĩyaambĩĩie kũkũnwa nĩ nzeve o kavola na yakũsya. Aũme asu elĩ vamwe na ala angĩ mũonza maendanĩtye namo, nĩmoonie ũndũ ana-a-asa ala angĩ matiĩtwe ũtee wa ũkanga maĩ na kyeva kingĩ. (Meko 20:4, 14, 15) Vaulo na ala waendanĩtye namo nĩmaendeeie kũmokĩlĩlya moko nginya mathelekelya.

³ Kwa ĩvinda ya vakuvĩ myaka ĩtatũ, Vaulo athũkũmaa na atumĩa ma kĩkundi kya Eveso me ngwatanĩo. Ĩndĩ yu, aendete Yelusaleme nũndũ nĩkwʼo veva mũtheu wamũtongoesye athi. Nĩweesĩ o vanini maũndũ ala maĩ matonya kũmũkwata avika Yelusaleme. Mbeenĩ, atavĩtye atumĩa asu atĩĩ: “Nĩnĩendete Yelusaleme nĩtongoewʼe nĩ veva mũtheu, o na kau ndyĩsĩ maũndũ ala meũngwata navika kũu, ĩndĩ kuma ndũa kũthi ĩla ĩngĩ, nĩnumĩawʼa ũkũsĩ ĩngĩ na ĩngĩ nĩ veva mũtheu ũkyasya kana kyovo na mathĩna nimbeteele.” (Meko 20:22, 23) O na kau vaĩ na mũisyo, Vaulo nĩweekie o ũndũ ʼveva wamũtongoeisye,ʼ na athi Yelusaleme. Nĩwoonaa thayũ wake wĩ wa vata, ĩndĩ kwĩka kwenda kwa Ngai nĩkwʼo kwaĩ ũndũ ũla wa vata vyũ kwake.

⁴ We ũu nĩwʼo wĩwʼaa? Yĩla tweeyumisye tũmũthũkũme Yeova, twamwathie kana kwĩka kwenda kwake nĩkwʼo kũkethĩawa kwĩ kwa vata vyũ thayũnĩ witũ. No twĩanĩsye watho ũsu twaatĩĩa ngelekanyʼo nzeo ya mũtũmwa Vaulo.

5. Vaulo na ala waendanĩtye namo matũmĩie nzĩa yĩva kũthi Tile?

⁵ Meli ĩla Vaulo na ala waĩ namo malikile yaendie “ĩmwe kwa ĩmwe.” Na  mayaathĩnwʼa nĩ kĩseve nũndũ kyaendete na ngalĩ ĩla kyaendete. Nũndũ wa ũu, nĩmavikie Kosi mũthenya o ũsu. (Meko 21:1) Veonekana kana mũthenya ũsu meli yakomeile Kosi nĩ kana ũnĩ wake yambĩĩe savalĩ ya kũthi Lote na Vatala. Mavika Vatala, kĩsio kĩla kyaĩ ũtee wa ũkanga ngalĩko ya ĩtheo ya Asia Nini, nĩmalikile melinĩ nene ya kũkua mĩio na yamatwaa ĩmwe kwa ĩmwe nginya ndũanĩ ya Tile, ĩla yaĩ Voenike. Maendete, nĩmavĩtie “kĩthama kya Kuvolo . . . ngalĩ ya kwʼoko kwa aka.” (Meko 21:3) Nĩkĩ Luka, ũla waandĩkie ĩvuku ya Meko ma Atũmwa, wawetie kĩthama kĩu?

6. (a) Nĩkĩ Vaulo ũtonya kwĩthĩwa eekĩiwe vinya mũno yĩla woonie kĩthama kya Kuvolo? (b) We ũtonya kwasya ata wasũanĩa ũndũ Yeova ũkũathimĩte na akaũtethya?

⁶ Nĩvatonyeka ũkethĩa Vaulo amoneleeilye kĩthama kĩu na amaelesya maũndũ ala mamũkwatie e kũu. Vaulo e kyalonĩ kyake kya mbee kya ũmisonalĩ ta myaka kenda mĩvĩtu, e na Valanava na Yoana, ũla weetawa Maliko, nĩmakomanie na mũoi weetawa Elumo, ũla wavĩngaa wĩa woo wa kũtavanyʼa. (Meko 13:4-12) Kwoou yĩla Vaulo woonie kĩthama kĩu na asũanĩa maũndũ ala mamũkwatĩte e kwʼo, noĩthwa eewie eekĩwa vinya kwondũ wa maũndũ ala makilyĩ kũmũkwata. O naitũ no tũtetheke mũno twasũanĩa ũndũ Ngai ũtũathimĩte na  akatũtetheesya kũmĩĩsya matatwa. Kũsũanĩa maũndũ asu no kũtũtetheesye tũkethĩwa na woni ta ũla Ndaviti waĩ nawʼo yĩla waandĩkie atĩĩ: “Mathĩna nĩ maingĩ ala mũndũ mũlũngalu wĩ namo; ĩndĩ Yeova nũmũvonokasya kwamo onthe.”—Sav. 34:19.

7. Vaulo na ala waendanĩtye namo meekie ata mavika Tile?

⁷ Vaulo nĩweesĩ kana ngwatanĩo ya Kĩklĩsto nĩ ya vata. Na nũndũ wa ũu, nĩweewʼaa e na mea ma kũmona ala maĩ na mũĩkĩĩo ta wake. Luka aandĩkie asya kana yĩla mavikie Tile, ‘nĩmamanthie amanyĩwʼa na mamona.’ (Meko 21:4) Nũndũ nĩmeesĩ ndũanĩ ĩsu kwaĩ na ana-a-asa moo, nĩmamamanthie na mamona. Na nĩvatonyeka makethĩwa mekalangile namo. Ũseo ũmwe wa kwĩthĩwa twĩsĩ ũla wʼo nĩ kana o na tũkathi va, tũilea kũkomana na ana-a-asa maitũ na maitũthokya. Andũ ala mamwendete Ngai na mamũthaithaa ũndũ wendete, methĩawa na anyanya kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ.

8. Twaĩlĩte kũelewa ata ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Meko ma Atũmwa 21:4?

⁸ Luka nũwetete ũndũ weekĩkie, ũla twaũsoma ya mbee tũtonya kũsengʼa. Aielesya ĩũlũ wa mĩthenya mũonza ĩla mekalile Tile, aisye: “Matongoewʼe nĩ veva mũtheu nĩmatavisye Vaulo ĩngĩ na ĩngĩ ndakatate kũkinya Yelusaleme.” (Meko 21:4) We Yeova aĩ anavĩndũa kĩeleelo kyake? Noĩthwa yu atendaa Vaulo aĩthi kwʼo? Aiee. Veva wa Ngai woonanĩtye kana Vaulo akathĩnĩwʼa Yelusaleme ĩndĩ ndwoonanĩtye kana ndaaĩlĩte kũthi kwʼo. Veonekana ana-a-asa ma Tile nĩmavuanĩiwʼe nĩ veva mũtheu kana Vaulo athi kwʼo nũkũkwatwa nĩ mathĩna. Na nũndũ nĩmamũthĩnĩkĩaa, mamwĩie ndakathi Yelusaleme. Nĩtũkũelewa nĩkĩ ana-a-asa asu mendaa kũmũsũvĩa ndakakwatwe nĩ mũisyo ũla wesaa kũkomana nawʼo. Ĩndĩ o na vailye ũu, nũndũ Vaulo nĩwatwʼĩte kwĩka kwenda kwa Yeova, nĩwaendeeie na kyalo kyake kya kũthi Yelusaleme.—Meko 21:12.

9, 10. (a) Vaulo atonya kwĩthĩwa asũanĩie ngelekanyʼo yĩva yĩla weewie woni ũla ana-a-asa ma Tile maĩ nawʼo? (b) Nĩ woni wĩva andũ aingĩ methĩawa nawʼo ũmũnthĩ, na wĩ kĩvathũkanyʼo ata na ndeto sya Yesũ?

⁹ Yĩla Vaulo weewie ũndũ ana-a-asa make mamũthĩnĩkĩaa, nĩvatonyeka akethĩwa alilikanile kana ũndũ ta ũsu nĩwamũkwatie Yesũ yĩla watavisye amanyĩwʼa make kana aĩ athi Yelusaleme, akwatwe nĩ mathĩna maingĩ, na ĩtina ayũawa. Nũndũ wa tei, Vetelo eeie Yesũ atĩĩ: “Ĩyĩwʼĩe tei, Mwĩaĩi; ũndũ ũsu ndwĩsa kũũkwata.” Ĩndĩ Yesũ amũsũngĩie amwĩa: “Thi ĩtina wakwa, Satani! Wĩ kĩndũ kya kũlulutĩkya kwakwa, nũndũ mosũanĩo maku nĩ ma andũ, ĩndĩ ti ma Ngai.” (Mt. 16:21-23) Yesũ nĩwatwʼĩte vyũ kwĩka kwenda kwa Ngai, na ayumya thayũ wake ta nthembo. Na ũu nowʼo Vaulo watwʼĩte. O ta mũtũmwa Vetelo, ana-a-asa ma Tile maĩ na kĩeleelo kĩseo maimũsiĩĩa Vaulo, ĩndĩ mayaeleawa kana kwaĩ kwenda kwa Ngai athi Yelusaleme.

¹⁰ Ũmũnthĩ, andũ aingĩ mendaa kwĩka maũndũ ala mekwoneka me laisi o na ethĩwa ti mo maĩlĩte. Manyuvaa kũthi ndĩninĩ ila ite na mĩao mingĩ na imanengae ũthasyo wa kwĩka ũndũ mekwenda. Ĩndĩ Yesũ aĩ na woni wĩ kĩvathũkanyʼo  vyũ. Eeie amanyĩwʼa make atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva nũkwenda kũngatĩĩa, nĩ elee mwene, na aikua mũtĩ wake wa mathĩna na ayĩendeea kũngatĩĩa.” (Mt. 16:24) Kũmũatĩĩa Yesũ nĩwʼo ũtwi ũla mũseo vyũ na wa vata, ĩndĩ ti laisi kwĩka ũu.

11. Ana-a-asa ma Tile moonanisye ata kana nĩmamwendete Vaulo na nĩmamwĩkĩaa vinya aendeee na ũthũkũmi wake?

¹¹ Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, Vaulo, Luka, vamwe na ala maĩ ĩmwe, nĩmaendeeie na kyalo kyoo. Maũndũ ala meekĩkie maitaanĩsya meonanyʼa kana ana-a-asa ma Tile nĩmamwendete Vaulo mũno na nĩmamwĩkĩaa vinya aendeee na ũthũkũmi wake. Aũme, iveti, na syana, nĩmamumaaisye Vaulo vamwe na ala waĩ namo nginya ũtee wa ũkanga. Me onthe, nĩmatulilye ndu na mavoya vamwe na ĩndĩ matiana. Ĩtina wa vau, Vaulo, Luka, vamwe na ala maĩ ĩmwe, nĩmalikile melinĩ ĩngĩ na maendeea na kyalo kyoo nginya Vetolemai, vala makomanie na ana-a-asa na mekala vo mũthenya ũmwe.—Meko 21:5-7.

12, 13. (a) Nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana Vilivu nĩwamũthũkũmĩte Yeova ĩvinda yĩasa e mũĩkĩĩku? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva Vilivu ne ngelekanyʼo nzeo kwa aa-ĩthe Aklĩsto ũmũnthĩ?

¹² Makũsya, Luka aĩtye kana Vaulo e na ala waendanĩtye namo maendie nginya Kaisalea. Yĩla mavikie kwʼo, nĩmaendie “nyũmba kwa Vilivu ũla waĩ mũtavanyʼa.” a (Meko 21:8) No nginya methĩwe matanie mũno yĩla moonie Vilivu. Myaka ta 20 ũu mĩvĩtu, e Yelusaleme nĩwanyuviwe nĩ atũmwa nĩ kana atetheesye wĩanĩ wa kũaĩa andũ lĩu ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kĩkundi kya Kĩklĩsto kwambĩĩwʼa. Vilivu atavanĩtye na kĩthito kwa myaka mingĩ. Lilikana kana ĩvinda yĩla kwaĩ na ũvĩnganĩsya na watuma amanyĩwʼa manyaĩĩka, aendie Samalia na ambĩĩa kũtavanyʼa kũu. Ĩtina, nĩwesie kũtavya ũla Mũethiovia waĩ mũvakũe ũvoo mũseo na amũvatisa. (Meko 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Vate nzika, Vilivu nĩwamũthũkũmĩte Yeova e mũĩkĩĩku kwa ĩvinda yĩasa!

¹³ Vilivu ndaaola kĩthito kyake kya kũtavanyʼa. O na e Kaisalea aĩ na kĩthito wĩanĩ wa kũtavanyʼa, na nĩkyo kĩtumi Luka ũmwĩtĩte “mũtavanyʼa.” O na ĩngĩ, ĩvindanĩ yĩĩ aĩ na eĩtu ana ala mathanaa, na ũndũ ũsu wĩonanyʼa kana nĩmaatĩ ĩe ngelekanyʼo ya ĩthe woo. b (Meko 21:9) No nginya Vilivu ethĩwe eekĩĩte kĩthito kingĩ nĩ kana atetheesye andũ ma mũsyĩ wake methĩwe me alũmu kĩ-veva. O na ũmũnthĩ, aa-ĩthe Aklĩsto nĩmaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo yake kwa kwĩthĩwa me mũsitalĩnĩ wa mbee wĩanĩ wa kũtavanyʼa, na kũtetheesya syana syoo syende wĩa ũsu.

14. Veethĩawa vailye ata yĩla Vaulo wathokea ana-a-asa make, na nĩ myanya yĩva ta ĩsu twĩthĩawa nayo ũmũnthĩ?

¹⁴ Kũndũ kwʼonthe kũla Vaulo waendaa nĩwamanthaa ana-a-asa na ayĩkala vamwe namo. Vate nzika, ana-a-asa nĩmeethĩawa na mea ma kũmũthokya e vamwe na ala weethĩawa aendanĩtye namo. Yĩla wathokea ana-a-asa, no nginya methĩwe ‘meekĩanaa vinya.ʼ (Alo. 1:11, 12) O na ũmũnthĩ, nĩtũkwataa myanya ya kwĩkĩana vinya. Nĩtũtethekaa mũno yĩla twathokya mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko vamwe na kĩveti kyake, o na ethĩwa tũi na syĩndũ mbingĩ.—Alo. 12:13.

15, 16. Akavo aĩ na ũvoo wĩva, na ala mawĩwie meekie ata?

¹⁵ Yĩla Vaulo waĩ kwa Vilivu, nĩmakwatie mũeni wanengetwe ndaĩa weetawa Akavo. Ala moombanĩe vau nĩmeesĩ kana Akavo aĩ mwathani. Ĩvindanĩ ya Mũsumbĩ Kilautiosi nĩwathanĩte kana kũkeethĩwa na yũa ĩnene. (Meko 11:27, 28) Nĩvatonyeka makethĩwa meekũlasya: ‘Nĩkĩ Akavo wooka? Nĩ ũvoo wĩva watũetee?ʼ Nĩvo ĩndĩ mamũsyaĩĩsye, woosie mũsivi mũasa ũla Vaulo weeyovaa kĩnyunyunĩ na waĩ ũtonya kũkua mbesa na syĩndũ ingĩ, na eeyova nawʼo maaũ na moko. Ũvoo ũla waĩ nawʼo waĩ mũito. Aisye atĩĩ: “Ũũ nĩwʼo veva mũtheu ũkwasya, ‘Ayuti kũya Yelusaleme makamwova mwene mũsivi ũũ ũndũ neeyova, na maimũnengane mokonĩ ma andũ ma mbaĩ ingĩ.’”—Meko 21:11.

¹⁶ Mbee, wathani ũsu woonanisye kana Vaulo aĩ athi Yelusaleme. Na kelĩ, Vaulo  athi kũtavya Ayuti ũvoo mũseo, maĩ mamũnengane “mokonĩ ma andũ ma mbaĩ ingĩ.” Wathani ũsu watumie ala mawĩwie makũnĩka mũno. Luka aandĩkĩte atĩĩ: “Yĩla tweewie ũu, ithyĩ na ala angĩ maĩ vau nĩtwambĩĩie kũmwĩsũva ndakambate Yelusaleme. Ĩndĩ Vaulo asũngĩa, asya: ‘Nĩkĩ mũkũĩa na kũtuma nĩtũlĩka ngoo? Mũikethĩwe na nzika, nũndũ nyie nĩnĩyũmbanĩtye kwovwa, o na kũkwʼĩĩa Yelusaleme kwondũ wa ĩsyĩtwa ya Mwĩaĩi Yesũ.’”—Meko 21:12, 13.

17, 18. Vaulo oonanisye ata kana nĩwatwʼĩte vyũ kũthi Yelusaleme, na ana-a-asa make meekie ata?

¹⁷ Kwavindĩĩsya kĩla kyaendeee. Luka na ana-a-asa asu maendeee kũmwĩsũva Vaulo ndakathi Yelusaleme. Namo angĩ maendeee kũĩa. Yĩla Vaulo woonie ũndũ mamũthĩnĩkĩaa amakũlilye, “Nĩkĩ mũũtuma nĩtũlĩka ngoo?” Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwatwʼĩte vyũ kũlũmanyʼa na ũtwi wake o tondũ weekie ĩvinda yĩla wakomanie na ana-a-asa ma Tile. Ndaĩ esa kwĩtĩkĩlya methoi kana kwĩsũvwa kũtume asyoka na ĩtina. Vandũ va ũu, nĩwamatavisye nĩkĩ ũtaĩ atĩa kũthi kwʼo. Ũsu waĩ ũkũmbaũ mũnene ta kĩ! O tondũ Yesũ weekĩte, Vaulo nĩwatwʼĩte vyũ kũthi Yelusaleme. (Aevl. 12:2) Ti atĩ Vaulo endaa mũno kũkwʼa nũndũ wa mũĩkĩĩo wake, ĩndĩ o na ethĩwa nĩvesaa kũthi ũu, oonaa yĩ ndaĩa nene kũkwʼa nũndũ wa kwĩthĩwa e mũatĩĩi wa Klĩsto Yesũ.

¹⁸ Ana-a-asa meekie ata? Nĩmanengie ndaĩa woni wa Vaulo. Tũsomaa atĩĩ: “Yĩla twatatie kũneena nake na aema, nĩtwaekanie nake, na twasya: ‘Eka kwenda kwa Yeova kwĩkĩke.’” (Meko 21:14) Ala matataa kũmwĩsũva Vaulo ndakathi Yelusaleme, mayaamũlasimĩthya eke maũndũ ũndũ mo mendaa. Ana-a-asa nĩmeethukĩĩisye Vaulo na meetĩkĩla kwenda kwa Yeova kwĩkĩke, o na kau ũsu ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwoo. Vaulo aĩ anambĩĩsya kyalo weesĩ kana ĩtina kyaĩ kĩtonya kũtuma oawa. Wĩthĩwa waĩ ũndũ wĩ laisangĩ kwa Vaulo kwĩka ũtwi keka ana-a-asa make mayaatata kũmũsiĩĩa.

19. Maũndũ ala mamũkwatie Vaulo metũmanyĩsya ũndũ wĩva wa vata?

¹⁹ Ve ũndũ wa vata mũno tũkwĩmanyĩsya maũndũnĩ ala mamũkwatie Vaulo. Tũyĩsa kwenda o na vanini kũsiĩĩa angĩ yĩla menda kũmũthũkũma Ngai. No tũtũmĩe ũndũ ũsu maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo eka o ala matonya kũtũlikya mũisyonĩ. Kwa ngelekanyʼo, o na kau asyai aingĩ Aklĩsto nĩmonete kana ti ũndũ wĩ laisi kũeka syana syoo imũthũkũme Yeova syĩ isionĩ syĩ vaasa, mayendaa kũitũla ngoo. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Phyllis, ũla wĩkalaa England, nũeleetye ũndũ weewie yĩla mwĩĩtu wake waendie kũtavanyʼa e misonalĩ kĩsionĩ kya Africa. Aĩtye atĩĩ: “Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi o na vanini yĩla namanyie kana akeethĩawa vaasa ũu nakwa. Neewʼaa nĩmakĩe, na ĩvindanĩ o yĩu naĩ mũtanu. Navoyie mũno nũndũ wa ũndũ ũsu. Ĩndĩ nũndũ waĩ ũtwi wake, ndyaatata kũmwĩa asyoke. Naemie kwĩka ũu nũndũ kĩla ĩvinda namũmanyĩasya kwia maũndũ ma Ũsumbĩ mbee! Ethĩĩtwe aimũthũkũma Yeova e nthĩ ingĩ kwa ĩvinda ya myaka 30, na nĩnĩmũtũngĩaa Yeova mũvea kĩla mũthenya nũndũ wa ũĩkĩĩku wake.” Wĩthĩawa wĩ ũndũ mũseo ta kĩ kwĩkĩa vinya ana-a-asa ala meyumasya na makeyĩima maũndũ mana nĩ kana mamũthũkũme Yeova!

20, 21. Nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana Vaulo nĩwendaa kwĩthĩwa na ana-a-asa make, na nĩkĩ wendaa kwĩthĩwa vamwe namo?

²⁰ Mĩvango nĩyeekiwe, na Vaulo aendeea na kyalo kyake aumaaĩtwʼe nĩ ana-a-asa, kwonanyʼa kana nĩmeeyumĩtye na ngoo yonthe kũmũkwata mbau. Kwʼonthe kũla mathyũmũĩlaa me kyalonĩ kyoo kya kũthi Yelusaleme, Vaulo e na ala waendanĩtye namo nĩmamanthaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Kwa ngelekanyʼo, me Tile, nĩmoonie amanyĩwʼa na mekala namo kwa ĩvinda ya mĩthenya mũonza. Me Vetolemai, nĩmakethisye ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo na mekala namo mũthenya ũmwe. Na me Kaisalea, nĩmekalile kwa Vilivu mĩthenya yĩana ũna. Na ĩndĩ kuma vau, amanyĩwʼa amwe kuma Kaisalea nĩmamumaaisye Vaulo vamwe na ala waendanĩtye namo nginya Yelusaleme na mathokwʼa nesa nĩ Masoni, ũla waĩ mũmanyĩwʼa wa tene. Luka aĩtye ũũ aineenea ĩvinda yĩu: “Ana-a-asa nĩmatũthokisye na ũtanu.”—Meko 21:17.

²¹ Vate nzika, Vaulo nĩwendaa mũno kwĩthĩwa na ana-a-asa make. Nĩweekĩawa vinya mũno nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa make, o tondũ kwĩthĩawa ũmũnthĩ. Kwa wʼo, ũndũ ũsu nĩwamũtetheeisye ethĩwe e mũlũmu atanamba kũkomana na avĩnganĩsya, ala maĩ athatu na mendaa kũmũaa.