1. Nĩ ũndũ wĩva Vaulo na anyanyae mataĩ na nzika nawʼo, na nĩkĩ?

 TWAĨ ta mwaka wa 59, ĩtina wa Klĩsto, na Vaulo aĩ melinĩ. Meli ĩsu yaĩ na mũvwʼanano wa “Ana ma Nzeusi,” na nĩvatonyeka ĩkethĩwa yaĩ meli nene ya kũkua lĩu. Yu yaĩ ĩnakũsya kĩthamanĩ kya Melita kĩla kĩ Ũkanganĩ wa Menditelenia ĩendete Italia. Mũtũmwa Vaulo ndaĩ weka melinĩ. Aumaaĩtwʼe atwaĩtwe Lomi e mũvungwa, na aĩ vamwe na Luka na Alisitaliko. (Meko 27:2) Kĩvathũkanyʼo na ala angĩ maĩ melinĩ ĩsu, atavanyʼa asu mayamanthaa kũsũvĩwa nĩ ana ma ngai ya Ũkiliki ĩla yeetawa Nzeusi. Ngai ĩsu yatwʼĩkaa yaĩ na ana elĩ mavatha, ala meetawa Kasitoli na Volusi. (Meko 28:11) Ĩndĩ Vaulo na anyanyae mamũthũkũmaa Yeova, ũla wavuanĩisye Vaulo kana akaumya ũkũsĩ ĩũlũ wa ũla wʼo e Lomi na ayĩũngama mbee wa Kaisali.—Meko 23:11; 27:24.

2, 3. Meli ĩla yakuĩte Vaulo yesĩile va, na kyalonĩ kyake kyonthe atwʼĩĩkawa nũũ?

² Mĩthenya ĩtatũ ĩtina wa kũvika Silakuse, taoni mbanake ĩla yaĩ Sisilia na yaangĩe kwĩanana na Athene na Lomi, meli ĩsu nĩyaendie Lekio, ĩla yaĩ ngalĩ ya ĩtheo ya Italia. Kuma vau, meli ĩsu nĩyasukumiwe nĩ kĩseve kya ngalĩ ya ĩtheo, yathi kĩlomita 320 nginya taoninĩ yaĩ ũtee wa ũkanga kĩsionĩ kya Italia, ĩla yeetawa Vutiolo (ũmũnthĩ yĩ vakuvĩ na Naples) na yakuie ĩvinda ĩkuvĩ kwĩ yĩla meli syakothaa kũkua, na yavika mũthenya wa kelĩ.—Meko 28:12, 13.

³ Vaulo aĩ kĩlungunĩ kya mũthya kya kyalo kyake kya kũthi Lomi, vala waendete kũũngama mbee wa Mũsumbĩ Nilo. Kyalonĩ kĩu kyonthe, “Ngai wa ũkiakisyo wʼonthe” aĩ vamwe nake. (2 Ako. 1:3) O tondũ tũkwona, Yeova ndaaeka kũmũtwʼĩĩka, nake Vaulo ndaaola kĩthito kyake e misonalĩ.

4, 5. (a) Vaulo na anyanyae mooniwʼe ũlau ata mavika Vutiolo, na nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie anengwa ũthasyo wĩana ũu? (b) Aklĩsto matonya kũtetheka ata meethĩwa na mwĩkalĩle mũseo o na yĩla movetwe yela?

⁴ Mavika Vutiolo, Vaulo na anyanyae ‘nĩmeethĩie ana-a-asa na mamesũva mekale namo mĩthenya mũonza.’ (Meko 28:14) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ta kĩ ĩkwonanyʼa ũndũ Aklĩsto maĩlĩte kwonanyʼa ũlau! Vai nzika kana o namo ana-a-asa asu nĩmatethekie mũno nĩ maũndũ ma kwĩkĩa vinya ala mataviwʼe nĩ Vaulo na anyanyae. Ĩndĩ nĩkĩ Vaulo, e mũvungwa waendeee kũsungwa, wanengawe ũthasyo wĩana ũu? Nĩvatonyeka ũkethĩa maũndũ ala Vaulo weekĩte nĩmo matumie asikalĩ asu ma Lomi mamũĩkĩĩa vyũ.

 ⁵ O na ũmũnthĩ, mavinda maingĩ athũkũmi ma Yeova ala me yela kana kambinĩ sya kũthĩnĩsya andũ nĩmanengawe ũthasyo mwingangĩ me kũu, kana makekwa maũndũ angĩ ma mwanya nũndũ wa mwĩkalĩle woo mũseo. Kwa ngelekanyʼo, nthĩ ya Romania, mũndũũme ũmwe watwʼĩĩwe kwovwa myaka 75 nũndũ wa ũngʼei, nĩwambĩĩie kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, na eeka moalyũku maingĩ mwĩkalĩlenĩ wake. Asungi ma yela nĩmoonie moalyũku asu weekĩte na mamũĩkĩĩa mũno nginya weethĩa no mamũtũme taoni ate na mũndũ wa kũmũsunga nĩ kana akathooe syĩndũ sya kũtũmĩa vau yela! Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, mwĩkalĩle witũ mũseo nũmũkumasya Yeova.—1 Vet. 2:12.

6, 7. Ana-a-asa ma Lomi moonanisye ata kana nĩmamwendete Vaulo mũno?

⁶ Vaulo na anyanyae mauma Vutiolo nĩmatonya kwĩthĩwa matembeie kĩlomita ta 50, nginya ndũanĩ ya Kavua ĩla yaĩ Lelũnĩ wa Avio, ũla waendete Lomi. Lelũ ũsu waĩ mũkolokele na mavia manene meananu, na mũndũ esĩle vo aĩ atonya kwona ũndũ kĩsio kya Italia kyaanakavĩte. O na kwĩ kũndũ kũmwe, e lelũnĩ ũsu, waĩ atonya kwona Ũkanga wa Menditelenia. O na ĩngĩ, lelũ ũsu nĩwesĩle kĩsionĩ kyeethĩawa kĩtindimalĩte kĩwʼũ, kĩla kyaĩ kĩlomita ta 60 kuma Lomi. Kĩsio kĩu kyeetawa Kĩsoo kya Vondina, na nĩvo Soko wa Avio waĩ. Luka aandĩkie atĩĩ: Yĩla ana-a-asa ma Lomi “meewie ũvoo ĩũlũ witũ,” amwe nĩmookie nginya Soko wa Avio na angĩ meteela vandũ vangĩ va kũthyũmũa veetawa Mĩkaawa Ĩtatũ, ta kĩlomita 50 kuma Lomi. Ũndũ ũsu woonanisye kana nĩmamwendete Vaulo mũno!—Meko 28:15.

⁷ Soko wa Avio ndwaĩ vandũ vaseo mũndũ ũtonya kũthyũmũa ĩtina wa kyalo kĩasa. Mũtili ũmwe wa mbathi wa Lomi weetawa Horace aielesya ĩũlũ wa soko ũsu aĩtye kana “weethĩawa usĩe atwai ma meli na athũkũmi ma moteli meethĩawa me angʼendu mũno.” O na aandĩkie kana “kĩwʼũ kya vo kyaĩ kĩko mũno,” kana nĩkyanyungaa. O na we mwene ndaĩ etĩkĩla kũya sokonĩ ũsu! Ĩndĩ o na kau maũndũ sokonĩ ũsu mayaĩ  maseo, ana-a-asa kuma Lomi nĩmeeteelile Vaulo na anyanyae vau me atanu nĩ kana mamaumaasye maiminũkĩlya kyalo kyoo.

8. Nĩkĩ Vaulo wamũtũngĩie Ngai mũvea yĩla “wamonie” ana-a-asa make?

⁸ Ngewa ĩsu yaĩtye kana yĩla Vaulo wamonie ana-a-asa make, “[nĩwamũtũngĩie] Ngai mũvea na eethĩwa na ũkũmbaũ.” (Meko 28:15) Kwoou, o kwona ana-a-asa make nĩkwatumie mũtũmwa ũsu ewʼa eekĩwa vinya na akiakiwʼa mũno, nũndũ o na nũtonya kwĩthĩwa eesene na amwe katĩ woo. Nĩkĩ Vaulo wamũtũngĩie Ngai mũvea? Nĩweesĩ kana wendo wa wʼo nĩ kĩlungu kya ũsyao wa veva mũtheu. (Aka. 5:22) O na ũmũnthĩ, veva mũtheu nũtetheeasya Aklĩsto meyumye nĩ kana matethanyʼe, na maikiakisya ala me na vata.—1 Ath. 5:11, 14.

9. Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya ana-a-asa ala makomanie na Vaulo?

⁹ Kwa ngelekanyʼo, veva mũtheu nũsukumaa ala me na ngoo nzeo monyʼe ũlau asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko, amisonalĩ, na angĩ ala me ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, ala aingĩ moo methĩawa meyĩimĩte maũndũ maingĩ nĩ kana mamũthũkũme Yeova mũnango. Ĩkũlye-ĩ: ‘No nĩyumye mũnango ngwate mbau ndambũka ya mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko, ta kwa ngelekanyʼo ngamũthokya kwakwa e na kĩveti kyake ethĩwa nũtwaanĩte? No nĩke mũvango ngatavanyʼa vamwe namo?’ Weeka ũu, nũtonya kũkwata moathimo maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũtanu ũla ana-a-asa ma Lomi meewie maendeee kũmwĩthukĩĩsya Vaulo na anyanyae maielesya maũndũ maingĩ ma kwĩkĩa vinya ala meeyoneete.—Meko 15:3, 4.

10. Vaulo akwatiwe nĩ maũndũ meva avika Lomi, na mũtũmwa ũsu eekie ata kavinda kakuvĩ amina kũvika?

¹⁰ Yĩla Vaulo na ala waĩ namo mavikie Lomi, “Vaulo nĩweetĩkĩlilwʼe kwĩkala nyũmbanĩ yake na aĩ na mũsikalĩ ũla wamũsungaa.” (Meko 28:16) Nĩ kana ala movetwe kyovo kya nyũmba maikatoloke, mavinda maingĩ moovawa na nyololo na ĩyoveewa mũsikalĩ ũla wamasungaa. Ĩndĩ o na vailye ũu, Vaulo aĩ mũtavanyʼa wa Ũsumbĩ, na kwovwa na nyololo kũyaĩ kũtonya kũmũsiĩĩa aitavanyʼa na kĩthito. Kwoou ĩtina wa kũthyũmũa vandũ va mĩthenya ĩtatũ, nĩweetie aũme me nguma katĩ wa Ayuti nĩ kana amamanye na aimatavya ũvoo.

11, 12. Yĩla Vaulo waneenaa na Ayuti ala angĩ, eekie ata nĩ kana atate kũmina kĩmena kĩla matonya kwĩthwa maĩ nakyo?

¹¹ Vaulo aisye atĩĩ: “Ana-a-asa, o na kau vaiĩ ũndũ neekĩte ũte kwosana na ũndũ andũ mendete kana ũte kwosana na syĩthĩo sya aa-ũmae maitũ, nĩnakwatĩiwe Yelusaleme na nanenganwe kwa Alomi. Ĩtina wa kũngũlya makũlyo nĩmendaa kũndekya, nũndũ vayaĩ ũndũ waĩ ũtonya kũtuma nũawa. Ĩndĩ yĩla Ayuti maleile, yaĩ no nginya nasye nĩenda ĩkoani yakwa yĩkethukĩĩwʼe nĩ Kaisali, ĩndĩ ti kwĩthĩwa naĩ na ũndũ o na ũmwe wa kũsikatĩa mbaĩ yaitũ.”—Meko 28:17-19.

¹² Kwa kũmeta Ayuti ala mamwĩthukĩĩsye “ana-a-asa,” Vaulo atataa kũmonyʼa nĩ ũmwe woo, na aimina kĩmena kĩla matonya kwĩthĩwa maĩ nakyo. (1 Ako. 9:20) O na ĩngĩ, nĩwamaĩkĩĩthisye kana ndaĩ vau nĩ kana amatũle mũtĩ, ĩndĩ endaa o ĩkoani yake yĩthukĩĩwʼe ĩngĩ nĩ Kaisali. Ĩndĩ o na vailye ũu, Ayuti ala maĩ Lomi  mayeesĩ kana nĩwakũlĩtye ĩkoani yake yĩthukĩĩwʼe ĩngĩ nĩ Kaisali. (Meko 28:21) Nĩkĩ Ayuti ma Yutia mataatavya ala maĩ Lomi ĩũlũ wa ũndũ ũsu? Ĩvuku yĩmwe yaĩtye atĩĩ: “No nginya meli ĩla yakuĩte Vaulo yĩthĩwe yaĩ katĩ wa ila syavikie syĩ sya mbee Italia kuma ĩvinda ya mbevo mbingĩ yathela, na kwoou vaitonyeka ala matũmĩtwe nĩ atongoi ma Ayuti kuma Yelusaleme makethĩwa mavikĩte, kana valũa ũkonetye ĩkoani yĩu ũkethĩwa wavikĩte.”

13, 14. Vaulo ambĩĩie ata kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ, na tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata?

¹³ Vaulo nĩwambĩĩie kũtavya Ayuti asu ĩũlũ wa Ũsumbĩ kwa kũweta ndeto syaĩ itonya kũtuma methĩwa na mea ma kwĩwʼa maũndũ maingangĩ. Ameie: “Nĩkyo kĩtumi nendie kũmwona nĩneene nenyu, nĩkwĩthĩwa novetwe nyololo ĩno nũndũ wa wĩkwatyo wa Isilaeli.” (Meko 28:20) Ĩndĩ o tondũ kĩkundi kya Kĩklĩsto kyatavanasya, wĩkwatyo ũsu ndwaĩ wĩthĩwa vo Masia ate vo vamwe na Ũsumbĩ wake. Atumĩa asu Ayuti mamũsũngĩie mamwĩa: “Twĩona nũseo twĩthukĩĩsye ũndũ we mwene ũkwasya, nũndũ nĩtwĩsĩ kwa wʼo kana kĩkundi kĩĩ kya ndĩni kĩneeneawa naĩ kĩla vandũ.”—Meko 28:22.

¹⁴ Yĩla twakwata mwanya wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo, no tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Vaulo kwa kũneena maũndũ meũtuma andũ masũanĩa, kana tũkakũlya makũlyo meũtuma methĩwa na wendi wa kwĩthukĩĩsya. Maũndũ amwe maseo tũtonya kũtũmĩa nĩmawetetwe mavukunĩ maitũ ta Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto, na kavuku Ĩkĩa Kĩthito Ũmanye Kũsoma na Kũmanyĩsya Nesa. We nũendeee kũtũmĩa nesa mavuku asu matũtetheeasya kwĩmanyĩsya Mbivilia?

15. Nĩ maũndũ meva ana tũtonya kwĩmanyĩsya twavindĩĩsya ũtavanyʼa wa Vaulo?

¹⁵ Mũthenyanĩ ũla Ayuti mavangĩte kũkomana na Vaulo ĩngĩ, ‘nĩmookie kwa wingĩ’ vala wekalaa. Vaulo amaeleisye Maandĩko “kwambĩĩa kwakya nginya mawĩoo . . . kwa kũmaumĩsya ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai, nĩ kana amaĩkĩĩthye ĩũlũ wa Yesũ aitũmĩa maũndũ ala maandĩkĩtwe Mĩaonĩ ya Mose na Mavukunĩ ma Athani.” (Meko 28:23) Ve maũndũ ana tũtonya kwĩmanyĩsya twavindĩĩsya nzĩa ya Vaulo ya kũtavanyʼa. Mbee, mũno mũno atavanisye ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Kelĩ, nĩwatatie kũmaĩkĩĩthya maũndũ ala wamatavasya. Katatũ, nĩwatũmĩie Maandĩko kũĩkĩĩthya maũndũ ala wawetaa. Na mũthya, aĩ na veva wa kwĩyumya nũndũ amatavisye “kwambĩĩa kwakya nginya mawĩoo.” Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ta kĩ kwitũ! We akwatie mosyao meva? ‘Amwe nĩmambĩĩie kũĩkĩĩa,’ ĩndĩ angĩ mayaaĩkĩĩa. Luka aĩtye kana yĩla maleile kwĩwʼana, andũ amwe ‘nĩmambĩĩie kũthi.’—Meko 28:24, 25a.

16-18. Nĩkĩ Vaulo ũtaasengʼa yĩla Ayuti ala mekalaa Lomi maleile kwĩthukĩĩsya ũvoo ũla wamatavasya, na nĩ kyaũ tũtaĩle kwĩka yĩla andũ malea kwĩthukĩĩsya ũvoo witũ?

¹⁶ Kĩu andũ asu meekie kĩyaamũsengyʼa Vaulo nũndũ nĩkyoosanĩte na wathani wa Mbivilia, na nĩwoonete ũndũ ta ũsu ũyĩkĩka ĩvinda yĩngĩ. (Meko 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Nũndũ wa ũu, andũ asu mataamwĩthukĩĩsya maendeee kumaala, Vaulo aisye atĩĩ: “Veva mũtheu nĩwaneenie nesa na aa-ũmae menyu kwĩsĩla mwathani Isaia, ũkyasya, ‘Enda kwa andũ aa na ũimea: “Kwa wʼo, mũkeewʼa na mũikaelewa kĩndũ nongi, na mũkasisya ĩndĩ mũikona nongi. Nũndũ ngoo sya andũ aa nĩ mbũmũ.”’” (Meko 28:25b-27) Ngoo sya andũ asu syaĩ “mbũmũ” ũkethĩa maitonya kwĩtĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ. Ũsu waĩ ũndũ wa kũmakya ta kĩ!

¹⁷ Kĩvathũkanyʼo na Ayuti asu mataaĩthukĩĩsya ũvoo wake, Vaulo aiminĩĩa aisye kana “andũ ma mbaĩ ingĩ . . . vate nzika mo makawĩthukĩĩsya.” (Meko 28:28; Sav. 67:2; Isa. 11:10) Mũtũmwa ũsu aĩ atonya kũweta ndeto isu e na ũkũmbaũ, nũndũ we mwene nĩweeyoneete andũ aingĩ ma mbaĩ ingĩ mayĩthukĩĩsya ũvoo wa Ũsumbĩ!—Meko 13:48; 14:27.

¹⁸ O ta Vaulo, ekai tũikathatae yĩla andũ malea kwĩthukĩĩsya ũvoo mũseo. Na kĩtumi nũndũ nĩtwĩsĩ kana no anini makona nzĩa ĩla ĩelete thayũnĩ. (Mt. 7:13, 14) Ĩndĩ o na vailye ũu, yĩla ala me ngoo nzeo meeka ũtwi wa kũlũmanyʼa na ũthaithi wa wʼo, ekai tũtanae na tũimathokya na ngoo ĩmwe.—Luka 15:7.

19. Vaulo eekie ata yĩla waĩ kyovonĩ kya nyũmba?

¹⁹ Luka aminĩĩe ngewa yake kwa nzĩa ya kwĩkĩa vinya na ya kwendeesya mũno. Aĩtye atĩĩ: “[Vaulo ekalile] kũu myaka ĩlĩ mĩima nyũmbanĩ yake ya kũkomboa, na nĩwamathokasya nesa ala mooka kwake, na nĩwamatavasya ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai na kũmamanyĩsya ĩũlũ wa Mwĩaĩi Yesũ Klĩsto, e na ũthasyo mwingĩ wa kũneena na ate na kĩsiĩĩi.” (Meko 28:30, 31) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ta kĩ ya kwonanyʼa ũlau, mũĩkĩĩo, na kĩthito!

20, 21. Weta ngelekanyʼo sya andũ amwe matethekie nĩ ũtavanyʼa wa Vaulo e Lomi.

 ²⁰ Ũmwe wa ala Vaulo wathokisye kwake nĩ mũndũũme weetawa Onesimo, ũla waĩ ngombo yakĩĩte ĩkauma kwa vwana wayo ndũanĩ ya Kolosai. Vaulo nĩwatetheeisye Onesimo atwʼĩka Mũklĩsto, na Onesimo nĩwatwʼĩkie “mwana-a-asa mwendwa na mũĩkĩĩku” kwa Vaulo. O na eka ũu, Vaulo nĩwamwendete Onesimo mũno nũndũ o na amwĩtie, ‘mwana wakwa, ũla natwʼĩkie ĩthe wake.’ (Ako. 4:9; Vil. 10-12) No nginya Onesimo ethĩwe eekĩie Vaulo vinya mũno! a

²¹ Andũ angĩ nĩmatethekie nĩ ngelekanyʼo nzeo ya Vaulo. Aandĩkĩie Avilivi atĩĩ: “Maũndũ ala mangwatĩte matumĩte ũvoo mũseo ũendeea na mbee, na kyovo kyakwa kĩla novetwe nũndũ wa Klĩsto nĩkĩmanyĩkĩte ũtheinĩ nĩ asungi onthe ma mũsumbĩ na andũ ala angĩ onthe. Yu ana-a-asa aingĩ nthĩnĩ wa Mwĩaĩi nĩmethĩĩtwe na ũkũmbaũ nũndũ wa kyovo kyakwa, na nĩmethĩĩtwe na ũkũmbaũ mwingĩ wa kũneena ndeto ya Ngai mate na wia.”—Avi. 1:12-14.

22. Vaulo eekie ũndũ ũngĩ wĩva yĩla woovetwe Lomi?

²² O na kau Vaulo aĩ kyovonĩ kya nyũmba ku Lomi, nĩwatũmĩie ĩvinda yĩu kũandĩka valũa sya vata, ila yu nĩ kĩlungu kya Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto. b Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa ala maandĩkĩwe valũa isu nĩmatethekie mũno nĩsyo. O naitũ nĩtũtethekaa nĩ valũa isu sya Vaulo nũndũ ũtao mũveveee ũla waandĩkie nĩ wa vata ũmũnthĩ o tondũ waĩ wa vata ĩvinda yĩu.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. O ta Vaulo, Aklĩsto aingĩ ũmũnthĩ monanĩtye ata kana me na woni mũseo o na kau nĩmovetwe yela nũndũ wa mũĩkĩĩo woo?

²³ O na kau ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yĩiwetete Vaulo alekilwʼe ĩndĩĩ, ayĩsa kũtwʼĩka nĩwalekwʼa, ekalĩte e mwove vandũ va myaka ta ĩna; myaka ĩlĩ Kaisalea na ĩlĩ Lomi. c (Meko 23:35; 24:27) Ĩndĩ ĩvinda yu yonthe nĩwaendeeie kwĩkala e mũtanu na eeka kyonthe kĩla waĩ atonya ũthũkũminĩ wa Ngai. O ta ũu, athũkũmi aingĩ ma Yeova ala mekawʼa yela ũmũnthĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo woo, nĩmekalaa me atanu na mayĩendeea kũtavanyʼa. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Adolfo, ũla woovetwe nthĩ ya Spain nũndũ wa kũlea kũlika itanĩ. Mũsikalĩ ũmwe amwĩie, “We ũtũsengʼasya mũno. Twĩthĩĩtwe tũitata ũndũ tũtonya tũĩkĩĩthye maũndũ maku nĩmeethĩwa me momũ wĩ vaa yela, ĩndĩ o ũndũ twaendeea kwĩka ũu, nowʼo wĩthĩawa wĩ mũtanu, na ndũtũneenasya naĩ.”

²⁴ Ĩtina wa ĩvinda, asikalĩ ma yela nĩmamũĩkĩĩie Adolfo mũno nginya weethĩa metia mũomo wa seli yake wĩ mũvingũe. Mavinda amwe asikalĩ nĩmamũthokeaa na maimũkũlya makũlyo ĩũlũ wa Mbivilia. O na ũmwe wa asungi asu nĩwaendaa selinĩ ĩla Adolfo woovetwe nĩ kana asome Mbivilia, na ĩvindanĩ yĩu Adolfo nĩwe weethĩawa asyaĩĩsye nĩ kana mũsikalĩ ũsu ndakakitwʼe vau. Kwoou mũvungwa  nĩwe “wasungaa” mũsungi! Ekai ngelekanyʼo nzeo sya Ngũsĩ ta isu ndĩkĩĩku itwĩkĩae vinya twonanasye “ũkũmbaũ mwingĩ wa kũneena ndeto ya Ngai [tũte] na wia,” o na yĩla twakomana na maũndũ metu.

25, 26. Nĩ wathani wĩva wa kwendeesya Vaulo woonie ũyĩanĩwʼa o na myaka 30 ĩte mĩthelu kuma waumwʼa?

²⁵ Ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yĩminĩĩe kwa kũweta kana Vaulo, ũla waĩ mũtũmwa wa Klĩsto, “[nĩwatavanasya] ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai” kwa onthe ala mamũthokeaa e kyovonĩ kya nyũmba ku Lomi. Ĩsu nĩ nzĩa nzeo ta kĩ ya kũminĩĩa ĩvuku yĩĩ ya kwendeesya! Kĩlungunĩ kya mbee, nĩtũsomaa ĩũlũ wa wĩa ũla Yesũ wanengie aatĩĩi make, yĩla waisye atĩĩ: “Mũkakwata vinya yĩla veva mũtheu wĩũka ĩũlũ wenyu, na mũkeethĩwa mwĩ ngũsĩ syakwa Yelusaleme, Yutia yonthe, na Samalia, na kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8) O na myaka 30 ĩte mĩthelu kuma wathani ũsu waumwʼa, ũvoo wa Ũsumbĩ nĩwatavanĩtwʼe kwa “syũmbe syonthe ungu wa ĩtu.” d (Ako. 1:23) Ũsu waĩ wonanyʼo wĩ ũtheinĩ vyũ kana kwa wʼo veva wa Ngai wĩ vinya!—Nzek. 4:6.

²⁶ Ũmũnthĩ, veva ũsu nĩwĩkĩĩte vinya ana-a-asa ma Klĩsto ala matialĩte ĩũlũ wa nthĩ, o vamwe na “malondu angĩ,” maendeee “[kumya] ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai” nthĩnĩ wa nthĩ 240! (Yoa. 10:16; Meko 28:23) We nũendeee kwĩka kyonthe kĩla ũtonya wĩanĩ ũsu?