1-4. Vetelo akwatiwe nĩ ũndũ wĩva mũito, na keka nue wĩthĩwa weewie ata?

 VETELO aĩ anakwatwa. Oovanĩtwʼe na nyololo, na aĩ katĩkatĩ wa asungi elĩ ma Lomi. Aĩ anavikwʼa yela, na yu atwaĩtwe kasũmbanĩ kala waĩ avingĩwe. Atwaĩtwe vau, ndalea kwĩthĩwa eewie mĩomo mĩnene ya yela ĩikũnana yĩendeee kũvingwa ĩtina wake. Ĩtina wa vau, nĩwaendeeie kũmĩĩsya masaa maingĩ, kana o na mĩthenya kauta eteele kwona kĩla kyesaa kũmũkwata. E vau kĩla waĩ atonya kwona no ngũta sya yela, syũma syayo, nyololo ila woovetwe nasyo, na ala mamũsungaa.

² Vetelo nĩwatwʼĩĩiwe kyovo kĩito mũno. Mũsumbĩ Akiliva I nĩwatwʼĩte vyũ kũmũaa. a Ĩtina wa Vasaka, avangĩte kũmũete mbee wa ĩkomano na aimũtwʼĩĩa sila wa kũawa nĩ kana atanĩthye andũ. Elote ndeekaa o kũmũtelemya. Na kĩtumi nũndũ vayavĩtĩte ĩvinda yĩasa kuma mũsumbĩ ũũ atwʼĩĩa mũtũmwa Yakovo kũawa.

³ Twaĩ ĩ ya mawĩoo, na ũnĩ wake nĩwʼo Vetelo wavangĩĩwe kũawa. We wĩona nĩ kyaũ ũtonya kwĩthĩwa asũanĩaa e kasũmbanĩ kau ka yela kala kausũĩte kĩvindu kingĩ? Nĩwĩthĩwa alilikanaa ndeto ila Yesũ waneenie myaka kauta mĩvĩtu yĩla waisye kana mũthenya ũmwe akakwatwa na aitwawa kũla ũtekwenda, nĩ kana akoawe? (Yoa. 21:18, 19) Nĩvatonyeka Vetelo akethĩwa asũanĩaa kana ĩvinda yĩu yaĩ yĩnavika.

⁴ We wĩthĩwa weewʼaa ata keka nue wakwatĩtwe nĩ maũndũ ala mamũkwatĩte Vetelo? Aingĩ methĩwa meyĩĩtũkie mayona ta vate wĩkwatyo o na ũmwe. Yo ve ũndũ o na ũmwe ũtonya kwĩkĩka ũkatuma mũatĩĩi wa wʼo wa Yesũ Klĩsto ethĩwa ate na wĩkwatyo? Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya twasũanĩa ũndũ Vetelo na Aklĩsto ala angĩ meekie yĩla mathĩnawʼa? Ekai twone.

5, 6. (a) Nĩkĩ Mũsumbĩ Elote Akiliva I wavithũkĩie kĩkundi kya Kĩklĩsto, na eekie ũu ata? (b) Nĩkĩ kĩkwʼũ kya Yakovo kyatumie kĩkundi kĩkwata wasyo?

⁵ O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yĩeleetye, kĩkundi nĩkyatanie mũno yĩla Kolinelio, ũla waĩ mũndũ wa mbaĩ ingĩ, vamwe na mũsyĩ wake maalyũlile mũĩkĩĩo  woo na matwʼĩka Aklĩsto. Ĩndĩ no nginya Ayuti ala mataĩ etĩkĩli methĩwe matelemile mũno yĩla mamanyie kana Ayuti aingĩ, ala mataĩ Aklĩsto, yu nĩmathaithaa vamwe na andũ mate Ayuti.

⁶ Elote, ũla waĩ mũndũ wa siasa waĩ nzeleke, nĩwoonie ũsu wĩ mwanya mũseo wa kwĩmanthĩa nguma katĩ wa Ayuti, na kwoou ambĩĩa kũthĩnyʼa Aklĩsto. Vate nzika nũtonya kwĩthĩwa eewʼĩte kana mũtũmwa Yakovo aĩ mũnyanyae wa Yesũ Klĩsto. Na nũndũ wa ũu, Elote “nĩwamũaie na ũvyũ Yakovo mwana-a-inyia wa Yoana.” (Meko 12:2) Ũndũ ũsu nĩwatumie kĩkundi kĩkwata wasyo! Yakovo aĩ ũmwe wa atũmwa atatũ ala moonie mũvwʼano wa Yesũ ũialyũka na moona Yesũ ayĩka syama imwe atũmwa ala angĩ mataasyona. (Mt. 17:1, 2; Mko. 5:37-42) Yesũ ametie Yakovo na mwana-a-inyia Yoana “Ana ma Kĩtundumo” nũndũ wa kĩthito kingĩ kĩla meethĩawa nakyo. (Mko. 3:17) Kwoou yĩla Yakovo wooaiwe, kĩkundi nĩkyaaisye ngũsĩ ndĩkĩĩku, na mũtũmwa wendetwe na waĩ na ũkũmbaũ mwingĩ.

7, 8. Ana-a-asa kĩkundinĩ meekie ata yĩla Vetelo wooviwe?

⁷ Kũawa kwa Yakovo nĩkwatanĩthisye Ayuti, o tondũ Akiliva weekwatasya. Na nũndũ Akiliva nĩwoonie mũvango wake waaĩla, nĩwambĩĩie kũvangĩthya ũndũ ũtonya kũmũaa Vetelo. O tondũ vaeleetwʼe mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ, nĩwaumisye mwĩao Vetelo akwatwe. Nĩvatonyeka Akiliva akethĩwa alilikene ũndũ amanyĩwʼa mathaiwʼe kuma yela kwa nzĩa ya kyama o tondũ vonanĩtwʼe nthĩnĩ wa Ĩsomo ya 5 ya ĩvuku yĩĩ. Kwoou nĩ kana aĩkĩĩthye kana Vetelo ndetoloka, nĩwaisye ovanwʼe na nyololo na ayĩkalaa katĩkatĩ wa asungi 2 kĩla ĩvinda. Na nĩ kana eanĩsye kĩu, nĩwavangĩthisye asungi 16 maumanĩasye kũmũsunga mũthenya na ũtukũ. Vetelo atoloka, asungi asu maĩ matwʼĩĩwe sila o ũla watwʼĩĩĩtwe. Maũndũ mailyĩ ũu, mo Aklĩsto ala angĩ mesaa kwĩka ata nĩ kana matetheesye Vetelo?

⁸ Kĩkundi nĩkyeesĩ nesa kĩla kyaaĩlĩte kwĩka. Meko ma Atũmwa 12:5 yaĩtye  atĩĩ: “Kwoou Vetelo nĩwekalile e mũvingĩe yela, ĩndĩ kĩkundi nĩkyavoyaa Ngai na kĩthito kingĩ kwondũ wake.” Vate nzika, nĩmavoyie na kĩthito kuma ngoonĩ kwondũ wa mwana-a-asa woo mwendwa. Kĩkwʼũ kya Yakovo kĩyaamatũla ngoo o na kĩyaatuma maeka kwona mboya yĩ ya vata. Yeova onaa mboya syĩ sya vata mũno. Nũisũngĩaa ethĩwa nĩsyosanĩte na kwenda kwake. (Aevl. 13:18, 19; Yak. 5:16) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno Aklĩsto maĩle kũatĩĩa ũmũnthĩ.

9. Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa mboya twavindĩĩsya ngelekanyʼo ya Aklĩsto ala maĩ kĩkundinĩ kĩmwe na Vetelo?

⁹ We nĩwĩsĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe makwatĩtwe nĩ matatwa? Noĩthwa maendeee kũmĩĩsya kũthĩnwʼa, kũkũnwa maluvuku nĩ silikalĩ, kana makakwatwa nĩ mĩisyo. Wĩona ata ũkethĩwa na mũvango wa kũvoyaa kwondũ woo kuma ngoonĩ? O na ĩngĩ, noĩthwa wĩsĩ amwe makwatĩtwe nĩ mathĩna mate ũtheinĩ mũno, ta mathĩna ma mũsyĩ, kũkwʼa ngoo, kana o mathĩna angĩ makonetye mũĩkĩĩo woo. Kũvindĩĩsya ũtanamba kũvoya no kũũtetheesye ũkasũanĩa andũ aingĩ ala ũtonya kũmaweta na masyĩtwa moo yĩla ũũmũvoya Yeova, “ũla wĩwʼaa mboya.” (Sav. 65:2) O naitũ nĩtwendaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa matũvoyee yĩla twakomana na matatwa.

10, 11. Elesya ũndũ mũlaĩka wa Yeova wamwovoisye Vetelo kuma yela.

¹⁰ We Vetelo nĩwakĩaa nũndũ wa mũisyo ũla wakilyĩ kũmũkwata? Tũyĩsĩ nesa. Kĩla twĩsĩ nĩ kana ũtukũ wa mũthya e yela, akomete too mũito katĩkatĩ wa asungi elĩ. Mũndũũme ũsu waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩweesĩ nesa kana o na vathi ata, aĩ mũsũvĩĩku e mokonĩ ma Yeova. (Alo. 14:7, 8) Nĩvatonyeka Vetelo akethĩwa ateekwatasya kana ve maũndũ ma mwanya makilyĩ kwĩkĩka. Ĩndĩ vau kwa vau, kyeni kingĩ nĩkyausũie kasũmbanĩ kake ka yela na mũlaĩka  aũngama vau. Asungi ma yela mayaĩ matonya kũmwona. Na kwoou nĩwamũamũkisye Vetelo na mĩtũkĩ, na nyololo ila syoovete moko make na syoonekaa syĩ ndũmu na syĩ vinya kũtilĩka syavalũka nthĩ!

¹¹ Mũlaĩka ũsu nĩwamwĩaĩie Vetelo eke maũndũ mana. Amwĩie: “Ũkĩla mĩtũkĩ! . . . Ĩyũmbanyʼe na ũyĩkĩa iatũ syaku. . . . Ĩkĩa ngũa yaku ya ĩũlũ.” Vetelo nĩweekie oou weeĩaĩwe na mĩtũkĩ. Na ĩndĩ mũlaĩka ũsu amwĩa atĩĩ: ‘Ngatĩĩe,’ na Vetelo eeka ũu. Nĩmaumaalile kasũmbanĩ ka yela mesĩla nza, vala asikalĩ ma yela maũngye. Na ĩndĩ maumaala matonete nginya ngeitinĩ nene ya yela ĩla yaseũvĩtwʼe na kyũma. Ĩndĩ ngeiti ĩsu yaĩ mbinge. Kwoou mesaa kwĩsĩla va? Ethĩwa kĩu nĩkyo Vetelo wasũanĩaa, ndaakĩsũanĩa kwa ĩvinda ĩasa. Yĩla mavikie ngeitinĩ ‘nĩyeevingũie’! Maũndũ meekĩkie na mĩtũkĩ mũno! Mavika nza wa ngeiti nĩmaendanisye o vanini, na ĩndĩ mũlaĩka ũsu amũtia Vetelo. Yĩla watiiwe vau nĩwʼo wamanyie kana ti kũota waotaa. Nĩwʼo, aĩ anathawʼa!—Meko 12:7-11.

12. Nĩkĩ tũtonya kwĩwʼa tweekĩwa vinya twavindĩĩsya ũndũ Yeova wamwovoisye Vetelo?

¹² Wʼo ti ũndũ wa kwĩkĩa vinya kũvindĩĩsya ũndũ Yeova ũtũmĩaa vinya wake ũte maela kũvonokya athũkũmi make? Vetelo oovetwe nĩ mũsumbĩ wakwetwe mbau nĩ silikalĩ ĩla yaĩ vinya vyũ ĩũlũ wa nthĩ ĩvindanĩ yĩu. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaumaalile yela ateũvĩngĩĩswa nĩ mũndũ. Ũwʼo nĩ kana Yeova ndeekaa syama ta isu kwa athũkũmi make onthe. Kwa ngelekanyʼo, ndaaĩka kyama ta kĩu kwondũ wa Yakovo. O na ĩtina, ndaaĩka kyama ta kĩu kwondũ wa Vetelo, yĩla ndeto sya Yesũ ĩũlũ wa mũtũmwa ũsu syesie kwĩanĩa. Ũmũnthĩ Aklĩsto mayĩthĩawa mekwatĩtye movowʼe kwa nzĩa ya kyama. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova ndaalyũkaa. (Mal. 3:6) Na o mĩtũkĩ, akatũmĩa mwana wake kũthasya andũ milioni mbingĩ kuma yela yĩla ĩnene vyũ ya kĩkwʼu. (Yoa. 5:28, 29) Kũvindĩĩsya ĩũlũ wa mawatho asu nĩkũtumaa twĩthĩwa na ũkũmbaũ mwingĩ yĩla twakwatwa nĩ mathĩna ũmũnthĩ.

13-15. (a) Kĩkundi kĩla kyoombanĩĩte nyũmbanĩ ya Meli kyeekie ata yĩla Vetelo wavikie? (b) Vetelo amina kũtaanĩsya na Aklĩsto ala moombanĩe nyũmbanĩ kwa Meli, ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yĩeleasya mũno mũno maũndũ meva, na Vetelo aendeeie kũtetheesya ata ana-a-asa na eĩtu-a-asa make?

¹³ Vetelo aũngye lelũnĩ nza wa yela kwĩ kĩvindu kingĩ aendeee kũvindĩĩsya eela va. Nĩwasũanĩie na mĩtũkĩ ũndũ ũtonya kwĩka. Nĩwalilikanile mũndũ mũka ũmwe Mũklĩsto weetawa Meli, ũla watwĩe vakuvĩ. Veonekana kana Meli ndaĩ ngya mũno nũndũ aĩ na nyũmba nene ĩtonya kũmbanĩwa nĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto. Nĩwe waĩ inyia wa Yoana Maliko, ũla ũwetetwe kwa ĩvinda ya mbee ngewanĩ ĩno yĩ nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa, na no we ĩtina wesie kwĩthĩwa ta mwana wa Vetelo. (1 Vet. 5:13) O na kau masaa maĩ maendu mũno, ũtukũ ũsu nĩmoombanĩĩte nyũmba kwa Meli maendeee kũvoya na kĩthingʼĩĩsyo. Vate nzika, maendeee kũvoya nĩ kana Vetelo athawʼe, ĩndĩ mayasũanĩaa kana mboya syoo no isũngĩwe na mĩtũkĩ ũu!

¹⁴ Vetelo avika kwa Meli nĩwakũnangie ngeiti ya mũsyĩ ũsu ĩla yasianĩtye na valanda ũla waĩ mbee wa nyũmba. Mwĩĩtu wathũkũmaa vau kwa Meli nĩwe wookie  kũvingũa ngeiti. Mwĩĩtu ũsu eetawa Lota. Yĩu yaĩ ĩsyĩtwa ya Kĩkiliki yeesĩkĩe mũno, na ũalyũlo wayo nĩ “ĩlaa ya Losi.” Mwĩĩtu ũsu ndaaĩkĩĩa kĩla weewie. Waĩ wasya wa Vetelo. Vandũ va kũmũvingũĩa, amũtiie vau ngeitinĩ na asemba asyoka nyũmba e mũtanu. Nĩwatatie kũelesya ala maĩ nthĩnĩ kana Vetelo e ngeitinĩ. Yĩla meewie ũu mambĩĩie kwasya e na ndũũka, ĩndĩ kĩu kĩyaamũtũla ngoo. Nĩwaendeeie kũmaĩkĩĩthya kana eneena ũwʼo. Amwe nĩmambĩĩie kũsũanĩa kana ethĩwa nĩ wʼo nĩweewʼa wasya, noĩthwa wĩĩ wasya wa mũlaĩka ũkũneena vandũ va Vetelo. (Meko 12:12-15) Saanĩ isu, Vetelo aendeee kũkũnanga ngeitinĩ, na ĩtina nĩmaendie mamũvingũĩa.

¹⁵ Mavika vau ngeitinĩ “[nĩmamwonie] na masengʼa mũno”! (Meko 12:16) Vetelo nĩwamakũlilye mausye nĩ kana amaelesye ũndũ Yeova wamũtangĩĩa. Ĩtina wa ũu, nĩwameie maelesye Yakovo na ana-a-asa ala angĩ ĩũlũ wa maũndũ asu. Amina kũmatavya ũu, nĩwaumie vau na athi nĩ kana asikalĩ ma Elote maikamwĩthĩe vau. Amina kuma vau nĩwaendie vandũ vangĩ vate mũisyo nĩ kana akaendeesye ũthũkũmi wake. Kuma vau, Vetelo ndawetetwe ĩngĩ ĩvukunĩ ya Meko ma Atũmwa, ate o yĩla ũwetetwe nthĩnĩ wa kĩlungu kya 15, aitetheesya kũmina ngusanĩsyo ila syaumĩlile ĩũlũ wa nzaĩko. Ĩtina wa ngewa ĩsu, ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yĩeleasya mũno ĩũlũ wa ũthũkũmi na savalĩ sya mũtũmwa Vaulo. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwĩsĩ nesa ki kana Vetelo nĩwalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa make kwʼonthe kũla waendaa. Vate nzika, Vetelo amina kũthi, nĩwatiie andũ ala moombanĩe nyũmba kwa Meli me na ũtanu mwingĩ.

16. Nĩkĩ tũte na nzika kana tũkatanĩa moathimo maingĩ ĩvinda yũkĩte?

¹⁶ Mavinda amwe, Yeova nũtetheeasya athũkũmi make kwa nzĩa o na mateũtaĩaa, na ũu ũtumaa methĩwa na ũtanu mwingĩ mũno. Ũu nowʼo ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma Vetelo meewʼaa ũtukũ ũla wamathokeie. Na ũu nowʼo twĩwʼaa mavinda amwe yĩla twakwata ũathimo wa Yeova. (Nth. 10:22) Ĩvinda yũkĩte, tũkoona Yeova aianĩsya mawatho make onthe ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Maũndũ makeethĩwa me maseo mũno kwĩ ũndũ tũsũanĩaa ũmũnthĩ. Kwoou, twaendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku, tũkatanĩa maũndũ maingĩ maseo ĩvinda yũkĩte.

17, 18. Nĩ kyaũ kyatumie ĩkomano yambĩĩa kũmũkatha Elote?

¹⁷ O na kau Elote ndaatanĩthwʼa nĩ kũtoloka kwa Vetelo, ũndũ ũsu nĩwamũtelemilye mũno. Elote nĩweeĩaĩie andũ makamũmanthe, na ĩndĩ asungi ala mamũsungaa Vetelo makũlwʼa makũlyo nĩ kana maelesye ũndũ ũtolokangile. Asungi ‘nĩmooseiwe ĩtambya,’ na nĩvatonyeka ĩtambya yĩu yĩkethĩwa yaĩ kũawa. (Meko 12:19) Elote Akiliva ndaĩ mũndũ wĩ ĩnee kana tei. We mũndũũme ũũ wangʼendete ũũ nĩwesie kwosewa ĩtambya?

¹⁸ Nĩvatonyeka Akiliva akethĩwa eewʼaa nthoni nũndũ wa kũemwa nĩ kũmũaa Vetelo, ĩndĩ ĩtina wa kavinda kakuvĩ ve ũndũ weekĩkie watuma ambĩĩa kwĩthĩwa na mĩtũlyo ĩngĩ. Amwe ma amaitha make nĩmoombanie nĩ kana matũngĩĩe mũuo nake, na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ na mea ma kũneena mbee wa ĩkomano ĩnene. Luka aĩtye kana Elote ayĩyũmbanĩsya ũndũ ũsu “nĩweekĩie ngũa ya kĩ-ũsumbĩ.”  Mũyuti ũmwe waandĩkaa maũndũ ma isitoli wĩtawa Josephus aandĩkie kana ngũa ya Elote yaseũvĩtwʼe na vetha nĩ kana yĩla kyeni kyamũmulĩka wĩthĩe eĩka kũtisatisa. Mũtongoi ũsu wa siasa waĩ na mĩtũlyo nĩwambĩĩie kũneena na ĩkomano. Na ĩndĩ ĩkomano yĩu yambĩĩa kũmũkatha ĩyasya, “Nĩ wasya wa ngai, ti wa mũndũ!”—Meko 12:20-22.

19, 20. (a) Nĩkĩ Yeova wamwoseie Elote ĩtambya? (b) Kĩkwʼu kya Elote Akiliva kĩtũnengae ũkiakisyo wĩva?

¹⁹ Nguma ta isu syaaĩlĩte kũnengwa Ngai e weka, na Ngai no weene kĩla kyaendeee! Elote aĩ atonya kwĩsiĩĩanĩa na mũisyo ũla wakilyĩ kũmũkwata. Nĩwaaĩlĩte kũkanyʼa ala maĩ ĩkomanonĩ yĩu kana akaleana namo. Ĩndĩ, kĩla weekie nĩkyoonanisye nesa ũwʼo wa nthimo ĩno: “Ngathĩĩo nitongoeasya wanangĩko.” (Nth. 16:18) “Vau kwa vau, mũlaĩka wa Yeova [nĩwamũkũnie] na ũwau,” na watuma mũndũũme ũsu weeyendete na waĩ na mĩtũlyo akwʼa kĩkwʼũ kĩ woo. Mũsumbĩ ũsu “[nĩwaĩwe] nĩ iinyũ na akwʼa.” (Meko 12:23) O nake Josephus aandĩkie kana Elote Akiliva akũniwe na ũwau ũsu atataĩĩe na asyoka asya kana mũsumbĩ nĩweetĩkĩlile kana ũwau ũsu mũthũku wamũkwatie nũndũ wa kwĩtĩkĩla kũkumwʼa nĩ ĩkomano ya andũ. O na nĩwaandĩkie kana Akiliva athĩniwʼe nĩ ũwau ũsu mĩthenya ĩtano na ĩndĩ akwʼa. b

²⁰ Mavinda amwe, nĩvatonyeka tũkona andũ ala matamũkĩaa Ngai mayĩka maũndũ ma ũngʼendu na mailea kwosewa ĩtambya. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩlĩte kũtũsengyʼa nũndũ “nthĩ yonthe yĩ ungu wa vinya wa ũla mũthũku.” (1 Yoa. 5:19) O na ũu wĩ o vo, athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai mavinda amwe nĩmewʼaa maithĩnĩka yĩla moona andũ athũku matekwosewa ĩtambya. Na nĩkyo kĩtumi twĩwʼaa twakiakĩwʼa yĩla twasoma ngewa ta ĩno. Kwosana na ngewa ĩno, Yeova nĩwosaa ĩtambya alilikanyʼe athũkũmi make kana nĩwendete ũsili wa katĩ. (Sav. 33:5) Vate ndĩi, Yeova akaĩkĩĩthya kana nĩkweethĩwa na ũsili wa katĩ.

21. Ĩvuku ya Meko ma Atũmwa kĩlungu kya 12 yĩtũmanyĩsya ũndũ wĩva wa vata, na nĩkĩ yĩtonya kũtũkiakisya ũmũnthĩ?

²¹ Ngewa ĩsu ĩthelete kwa kũweta ũndũ ũũ wa kũtwĩkĩa vinya mũno: “Ndeto ya Yeova [nĩyaendeeie] kũnyaĩĩka na andũ aingĩ matwʼĩka etĩkĩli.” (Meko 12:24) Livoti ĩsu yĩeleetye ũndũ ũvoo mũseo wanyaĩĩkie no ĩtũlilikanyʼe ũndũ Yeova ũathimĩte wĩa ũsu ũmũnthĩ. Ũwʼo nĩ kana ĩvuku ya Meko ma Atũmwa kĩlungu kya 12 yĩineeneete o kũawa kwa mũtũmwa ũmwe na kũvonokwʼa kwa mũtũmwa ũngĩ. Ĩndĩ nĩyonanĩtye ũndũ Yeova wamũsiĩĩie Satani ndakamine kĩkundi kya Kĩklĩsto na ayĩũngamya wĩa wa kũtavanyʼa. Maũndũ asu onthe weekie mayaaaĩla na vai mĩvango o na ĩmwe ya maũĩ ala ũtũmĩaa ĩkaĩla. (Isa. 54:17) Ĩndĩ ala malũmanasya na Yeova na Yesũ Klĩsto mathũkũmaa wĩa ũtesa kũsiĩĩwa. Ũsu nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya ta kĩ! Nĩ ndaĩa nene mũno kũtetheesya kũnyaĩĩkya “ndeto ya Yeova” ũmũnthĩ!