1, 2. Nĩkĩ kyalo kya Valanava na Saulo kyaĩ kĩvathũkanyʼo na syalo ila ingĩ, na wĩa woo wesaa kũtetheesya ata kwĩanĩa kwa ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 1:8?

 WAĨ mũthenya wa kũtanĩthya mũno kĩkundinĩ kya Andiokia. Katĩ wa athani na amanyĩsya onthe, Valanava na Saulo nĩmo manyuviwe nĩ veva mũtheu nĩ kana matwae ũvoo mũseo isionĩ sya vaasa. a (Meko 13:1, 2) Nĩ wʼo kana aũme me nguma nzeo nĩmeethĩĩtwe maitũmwa makatavanyʼe. Ĩndĩ ĩvindanĩ ĩvĩtu maendaa isionĩ ila andũ maĩ maneetĩkĩla Ũklĩsto. (Meko 8:14; 11:22) Kĩvathũkanyʼo na ũu, ĩvindanĩ yĩĩ Valanava na Saulo maĩ matũmwe isionĩ ila andũ aingĩ mataĩ maaĩwʼa ũvoo mũseo, na maĩ mathi vamwe na Yoana, ũla weetawa Maliko nĩ kana akamatetheesye.

² Myaka ta 14 nĩyavĩtĩte kuma Yesũ eea aatĩĩi make atĩĩ: “Mũkeethĩwa mwĩ ngũsĩ syakwa Yelusaleme, Yutia yonthe, na Samalia, na kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8.) Kũnyuvwa kwa Valanava na Saulo methĩwe amisonalĩ nĩkwatetheeisye kwĩanĩsya ndeto isu sya wathani Yesũ waneenie! b

3. Nĩkĩ waĩ ũndũ wĩ vinya kũthi savalĩ ndaasa ĩvindanĩ ya atũmwa?

³ Ũmũnthĩ mũndũ no atũmĩe o ĩsaa yĩmwe kana elĩ kũthi vaasa mũno nũndũ wa syĩndũ ila ĩtũtetheeasya ta ngalĩ na ndeke. Ĩndĩ ũu ti wʼo vailye ĩvindanĩ ya atũmwa. Ĩvindanĩ yĩu makothaa kũthi na maaũ, na mavinda maingĩ kũla mesĩlaa kũyaĩ na malelũ maseo. Kwoou kyalo kya mũthenya ũmwe kyaĩ kĩtonya kũnosya mũndũ mũno o na kau no mũendo wa kĩlomita ta 30. c Kĩu no kĩtũtetheesye kũmanya kana o na kau Valanava na Saulo maĩ na mea maingĩ ma kwambĩĩa wĩa ũla manengetwe, yaĩ no nginya meyĩime maũndũ mana na mayĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana meanĩsye kĩu.—Mt. 16:24.

4. (a) Nĩ kyaũ kyatongoeisye kũnyuvwa kwa Valanava na Saulo, na Aklĩsto ala angĩ kĩkundinĩ meekie ata aũme asu manyuvwa? (b) Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtũũkwata mbau ala manengwa ianda sya ũthũkũmi?

 ⁴ Ĩndĩ yo nĩkĩ veva mũtheu ‘wanyuvie’ o Valanava na Saulo “kwondũ wa wĩa”? (Meko 13:2) Mbivilia ndĩeleetye. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana veva mũtheu nĩwatongoeisye kũnyuvwa kwa aũme asu. Vaiĩ ũndũ o na ũmwe ũkwonanyʼa kana athani na amanyĩsya ala maĩ Andiokia nĩmaleanile na ũtwi ũsu. Vandũ va ũu, nĩmakwatie mbau vyũ ũtwi ũla weekiwe. Kwasũanĩa ũndũ Valanava na Saulo matonya kwĩthĩwa meewie yĩla ana-a-asa moo mate na kĩwĩu “[matĩĩie] kũya na kũvoya, mamailĩĩla moko na mamaeka mathi.” (Meko 13:3) O naitũ nĩtwaĩle kũkwataa mbau ala makwata ianda sya ũthũkũmi, ta kwa ngelekanyʼo aũme ala manyuvwa methĩwe asyaĩĩsya kĩkundinĩ. Vandũ va kũmewʼĩa kĩwĩu, twaĩle “[kũmanenga] ndaĩa nene mũno na kũmenda nũndũ wa wĩa woo.”—1 Ath. 5:13.

5. Elesya ũndũ Vaulo na Valanava matavanisye kĩthamanĩ kya Kuvolo.

⁵ Ĩtina wa Valanava na Saulo kũthi na maaũ nginya kĩlĩndĩnĩ kyeetawa Seleusi kĩla kyaĩ vakuvĩ na Andiokia, nĩmalikile meli mathi kĩthamanĩ kyeetawa Kuvolo. Kĩu kyaĩ kyalo kya kĩlomita ta 200 ũu. d Valanava asyaĩwe Kuvolo, na vate nzika aĩ na mea maingĩ ma kũtavanyʼa ũvoo mũseo kĩsionĩ kĩu wasyaĩwe. Aũme asu mayaananga ĩvinda mavika ndũanĩ ya Salamisi, ĩla yaĩ ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa  wa kĩthama kĩu. Vau kwa vau, “[nĩmambĩĩie] kũtavanyʼa ndeto ya Ngai masinakokenĩ ma Ayuti.” e (Meko 13:5) Nĩmaendie kuma ngalĩ ĩmwe ya Kuvolo nginya ĩla ĩngĩ, na nĩvatonyeka makethĩwa maendaa matavanĩtye ndũanĩ ila nene. O na kau tũyĩsĩ mesĩle nzĩa yĩva, nĩvatonyeka aũme asu makethĩwa maendie na maaũ mũendo wa kĩlomita ta 160!

6, 7. (a) Selikio Vaulo aĩ ũũ, na nĩkĩ Vali-Yesũ watataa kũmũsiĩĩa ndakethukĩĩsye ũvoo mũseo? (b) Saulo eekie ata nĩ kana asiĩĩe Vali-Yesũ ndakamwasye Selikio Vaulo?

⁶ Ĩvindanĩ ya atũmwa, kwaĩ ũthaithi mwingĩ wa ũvũngũ watwaĩĩawʼa kĩthamanĩ kya Kuvolo. Ũndũ ũsu nĩweeyumĩlilye ũtheinĩ yĩla Valanava na Saulo mavikie ndũanĩ ya Vavo, ĩla yaĩ ũtee wa ũkanga, ũthũĩlonĩ wa syũa wa kĩthama kĩu. Ndũanĩ ĩsu nĩmakomanie na “Vali-Yesũ, ũla waĩ mũoi na mwathani wa ũvũngũ. Aĩ vamwe na mũnene weetawa Selikio Vaulo, mũndũ mũĩ.” f Ĩvindanĩ ya atũmwa, Alomi aingĩ ala manengetwe ndaĩa, ta Selikio Vaulo, ũla waĩ “mũndũ mũĩ,” nĩmakothaa kũthi kwa awe na andũ ala masomaa ndata nĩ kana mamatetheesye kwĩka motwi ma vata. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Selikio Vaulo nĩwendeeiwʼe nĩ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ nũndũ “aĩ na mea maingĩ ma kwĩwʼa ndeto ya Ngai.” Ũndũ ũsu ndwaamwendeesya Vali-Yesũ, ũla weetawa Elumo, ta yo ĩsyĩtwa yake ya ũnene. Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa Elumo nĩ “Mũoi.”—Meko 13:6-8.

⁷ Vali-Yesũ nĩwavĩngaa ũvoo wa Ũsumbĩ. O na veonekana kana kĩla waĩ atonya kwĩka asũvĩe kĩanda kyake e mũtai wa Selikio Vaulo no “kũmwelelũkya mũnene ũsu kuma mũĩkĩĩonĩ.” (Meko 13:8) Ĩndĩ Saulo ndaĩ esa kũeka mũoi ũsu wĩ nguma aendeee kũmwelelũkya Selikio Vaulo aeke kwendeewʼa nĩ ũwʼo. Kwoou eekie ata? Mbivilia yaĩtye “Saulo, ũla wĩtawa Vaulo, [nĩwausũiwe] nĩ veva mũtheu, na  amũketeea [Vali-Yesũ] na amwĩa: “We mũndũ wusĩe kĩla mũthemba wa ũkengani na ũngʼendu, mwana wa Ndevili, mũmaitha wa maũndũ onthe malũngalu, we ndũeka kũthyoekya nzĩa ndũngalu sya Yeova? Sisya! Kwʼoko kwa Yeova kwĩ ĩũlũ waku na nũũtwʼĩka kĩlalinda, na kwa ĩvinda ndwĩĩthwa ũtonya kwona kyeni kya syũa.” Na vau kwa vau metho make mamesya mũumbĩ mũito na mbindu, na ambĩĩa kũvavata aimantha mũndũ amũkwate kwʼoko amũtongoesye.” g Veethĩiwe ata ĩtina wa kyama kĩu? “Yĩla ũla mũnene woonie kĩla kyaĩ kĩneekĩka, [nĩwaĩkĩĩie] nũndũ nĩwasengʼiwʼe nĩ momanyĩsyo ma Yeova.”—Meko 13:9-12.

8. Ũmũnthĩ tũtonya kwonanyʼa ũkũmbaũ ta ũla Vaulo woonanisye ata?

⁸ Vaulo ndaatelemwʼa nĩ Vali-Yesũ. O ta ũu, o naitũ tũyaĩlĩte kũkĩa yĩla avinganĩsya matata kwelelũkya mũĩkĩĩo wa ala mekwonanyʼa kana nĩmekwendeewʼa nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ. Ĩndĩ, mavinda onthe twaĩlĩte kũĩkĩĩthya kana ndeto sitũ nĩ “nzeo, na syĩ na mũnyũ.” (Ako. 4:6) O na ũu wĩ o vo, tũyaĩle kũkĩa kũtetheesya ala mekwendeewʼa aĩ nũndũ twĩkĩa ngusanĩsyo. O na tũyaĩle kũkĩa kũvuanyʼa ũvũngũ wa ndĩni, ila o ta Vali-Yesũ, iendeee “kũthyoekya nzĩa ndũngalu sya Yeova.” (Meko 13:10) O ta Vaulo, ekai tũendeee kũtavanyʼa ĩũlũ wa ũla wʼo twĩ na ũkũmbaũ, na tũitetheesya ala me na ngoo nzeo. O na kau Yeova no aeme kũtũmĩa nzĩa ĩla watũmĩie kũtetheesya Vaulo, tũi na nzika kana nũtũmĩaa veva wake mũtheu kũkusya ala maĩlĩte moke ũwʼonĩ.—Yoa. 6:44.

9. Nĩ ngelekanyʼo yĩva nzeo Vaulo na Valanava matiĩe ala matongoesye ikundinĩ sya Kĩklĩsto ũmũnthĩ?

⁹ Veonekana nĩkweethĩiwe na moalyũku yĩla aũme asu malikile melinĩ na mathi mũendo wa kĩlomita ta 250 kuma Vavo nginya kĩsionĩ kya Velika, kĩla kyaĩ Asia Nini, ũtee wa ũkanga. Ĩandĩko ya Meko ma atũmwa 13:13, yĩiweta ĩũlũ wa aũme asu yaĩtye, “Vaulo na ala waĩ namo.” Ndeto isu syĩonanyʼa kana Vaulo nĩwe watongoesye maũndũ kĩkundinĩ kĩu. Ĩndĩ, vaiĩ ũndũ  o na ũmwe ũkwonanyʼa kana Valanava nĩwamwĩwʼĩie Vaulo kĩwĩu. Vandũ va ũu, aũme asu elĩ nĩmaendeeie kũmũthũkũma Ngai me ngwatanĩo nĩ kana meanĩsye kwenda kwake. Vaulo na Valanava nĩ ngelekanyʼo nzeo kwa ala matongoeasya maũndũ kĩkundinĩ ũmũnthĩ. Vandũ va kwĩmanthĩa ũnene, Aklĩsto nĩmaĩle kũlilikanaa ndeto ii sya Yesũ: “Inywʼonthe mwĩ ana-a-asa.” Asyokie asya atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩnenevasya akanyivwʼa, na mũndũ o na wĩva ũla wĩnyivasya akanenevwʼa.”—Mt. 23:8, 12.

10. Elesya ũndũ savalĩ ya kuma Velika kũthi Andiokia ya Visitia yeethĩawa ĩilye.

¹⁰ Yĩla mavikie Velika, Yoana Maliko nĩwatiie Vaulo na Valanava na asyoka Yelusaleme. Mbivilia ndĩeleetye nĩkĩ wamatiie. Vaulo na Valanava nĩmaendeeie na kyalo kyoo, mauma Velika mathi kĩsionĩ kya Andiokia kĩla kyaĩ Visitia, ndũa yaĩ kĩsionĩ kya Kalatia. Kĩu kĩyaĩ kyalo kĩ laisi, nũndũ Andiokia ya Visitia yaĩ vandũ vaĩ na ũtũlu wa vakuvĩ vuti 3,600. O na ĩngĩ, tũsĩla tũla twesĩlĩte iĩmanĩ tũyaĩ tũseo mũno na andũ nĩmakothaa kũvithũkĩwa nĩ ingʼei. O na eka ũu, nĩvatonyeka Vaulo akethĩwa ambĩĩie kwĩthĩwa na mathĩna ma mwĩĩ ĩvindanĩ yĩu. h

11, 12. Yĩla Vaulo waneenaa e ĩsinakokenĩ yĩla yaĩ Andiokia ya Visitia, akiitie ata ngoo sya ala mamwĩthukĩĩsye?

¹¹ Yĩla Vaulo na Valanava maĩ Andiokia ya Visitia, nĩmalikile ĩsinakokenĩ mũthenya wa Savato. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩielesya ngewa ĩsu: “Ĩtina wa andũ onthe kũsomewa Mĩao na Mavuku ma Athani, aũngamĩi ma ĩsinakoke matũmana kũla maĩ, makyasya: ‘Ana-a-asa, ethĩwa mwĩ na ndeto ya kũmathangaasya andũ aa, mĩwetei.ʼ” (Meko 13:15) Vaulo nĩwaũngamie aneene.

¹² Vaulo ambĩlĩĩilye na kwĩa andũ ala  mamwĩthukĩĩsye atĩĩ: “Aũme ma Isilaeli, na inywʼĩ ala mũmũkĩaa Ngai, ĩthukĩĩsyei.” (Meko 13:16) Katĩ wa ala mamwĩthukĩĩsye vaĩ Ayuti na andũ ma mbaĩ ingĩ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo woo. Ĩndĩ we Vaulo eekie ata nĩ kana akiite ngoo sya ala mamwĩthukĩĩsye, o na kau mayeesĩ kĩanda kĩla Yesũ waĩ nakyo nthĩnĩ wa kwĩanĩwʼa kwa kĩeleelo kya Ngai? Mbee, ambĩĩie na kũneenea maũndũ ala meekĩkie mbaĩnĩ ya Ayuti. Nĩwaeleisye ũndũ Yeova “[wanenevisye] andũ asu yĩla mekalaa me aeni nthĩ ya Misili,” na ũndũ ĩtina wa kũthawʼa ‘wamomĩĩisye weũnĩ’ kwa ĩvinda ya myaka 40. O na nĩwamaeleisye ũndũ Aisilaeli malikile Nthĩ ya Watho na ũndũ Yeova “[wamanengie] nthĩ ya mbaĩ isu yĩthĩwe ũtiĩwa woo.” (Meko 13:17-19) Asomi amwe maasya kana Vaulo nũtonya kwĩthĩwa aneeneaa ilungu imwe sya Maandĩko ethukĩĩsya make matonya kwĩthĩwa maĩ manasyĩwʼa iisomwa na wasya mũthenyanĩ ũsu wa Savato. Ethĩwa ũu nĩwʼo, ĩsu nĩ ngelekanyʼo ĩngĩ ĩkwonanyʼa kana Vaulo nĩweesĩ nesa ũndũ ũtonya “[kũtwʼĩka] maũndũ onthe kwa andũ ma mĩthemba yonthe.”—1 Ako. 9:22.

13. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũkiite ngoo sya ala meũtwĩthukĩĩsya?

¹³ O naitũ nĩtwaĩle kũtata ũndũ tũtonya nĩ kana tũkiite ngoo sya ala tũũmatavya ũvoo mũseo. Kwa ngelekanyʼo, kũmanya maũndũ mana ĩũlũ wa ndĩni ya ũla tũũneena nake no kũtũtetheesye kũneenea maũndũ ala matonya kũmwendeesya mũnango. O na ĩngĩ, no tũwete mĩsoa mĩna yĩ Mbivilianĩ ũtonya kwĩthĩwa esĩ. Na nĩvatonyeka akendeewʼa mũnango asoma Mbivilia ĩla yake. Kwoou, sũanĩa nĩ nzĩa syĩva ũtonya kũtũmĩa nĩ kana ũkiite ngoo sya ala makwĩthukĩĩsye.

14. (a) Vaulo ambĩĩie ata kũneenea ũvoo mũseo ĩũlũ wa Yesũ, na nĩ ũkanyʼo wĩva wanengie ala mamwĩthukĩĩisye? (b) Ala maĩ ĩkomanonĩ meekie ata ĩtina wa kũmwĩthukĩĩsya Vaulo?

¹⁴ Vaulo nĩwasyokie aelesya ũndũ mũvĩa wa asumbĩ ma Isilaeli wesie kumĩlya mũtangĩĩi, na aelesya kana “mũtangĩĩi ũsu nĩ Yesũ,” ũla waseũvĩiwʼe nzĩa nĩ Yoana Mũvatisi. Nĩwasyokie aelesya ũndũ Yesũ wooaiwe na athayũũkwʼa. (Meko 13:20-37) Vaulo ameie atĩĩ: “Ĩndĩ ekai ũndũ ũũ ũmanyĩke kwenyu . . . kana, kwĩsĩla ũsu ũekeo wa naĩ nũũtavanwʼa kwenyu . . . Kwĩsĩla Yesũ mũndũ o na wĩva ũla ũĩkĩĩaa nũtalawa kwĩthĩwa ate na mavĩtyo.” Na ĩndĩ ĩtina wa ũu amakanyʼa kwa kũmatavya ũũ: “Ĩsũvĩei nĩ kana maũndũ aa maandĩkĩtwe Mavukunĩ ma Athani maikamũkwate: ‘Sisyai, inywʼĩ andũ me kĩvũthya, sengʼai na mũithela, nũndũ mĩthenyanĩ yenyu ngeeka ũndũ mũtesa kũĩkĩĩa, o na mũndũ amũelesya nesa ata.’” Andũ ala mamwĩthukĩĩisye Vaulo nĩmakiitiwe mũno nĩ maũndũ ala waneeneie. Mbivilia yaĩtye kana makililye meewʼa ũu “mamesũva nĩ kana meũka kũmatavya maũndũ asu Savato ĩla yaatĩĩe. Na eka ũu, ĩtina wa andũ ala moombanĩĩte ĩsinakokenĩ kũmbũũka, “Ayuti aingĩ na andũ angĩ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo na mamũthaithaa Ngai nĩmaatĩĩie Vaulo na Valanava.”—Meko 13:38-43.

15. Nĩ kyaũ kyeekĩkie Savato ĩla yaatĩĩe ĩtina wa Vaulo kũtavanyʼa ĩsinakokenĩ?

¹⁵ Savato ĩla yaatĩĩe, “vakuvĩ andũ onthe kuma ndũanĩ ĩsu” nĩmoombanie mamwĩthukĩĩsye Vaulo. Kĩu nĩkyatumie Ayuti amwe mewʼa woo, na mambĩĩa “[kũkananĩsya] ndeto ila Vaulo waneenaa.” Vaulo na Valanava, mamatavisye ũũ me na  ũkũmbaũ: “Yaĩ no nginya ndeto ya Ngai ĩtavanwʼe kwenyu mbee. Ĩndĩ nũndũ nĩmwamĩlea na mũikwona mwaĩlĩte kũkwata thayũ wa tene na tene, sisyai! nĩtũũthi kwa andũ ma mbaĩ ingĩ. Nũndũ Yeova nũtwĩaĩe kwa ndeto ii: ‘Nĩngũnyuvĩte wĩthĩwe kyeni kwa andũ ma mbaĩ ingĩ, na ũitavanyʼa ĩũlũ wa ũtangĩĩo nginya itulu sya nthĩ.’”—Meko 13:44-47; Isa. 49:6.

16. Ayuti meekie ata matavwʼa ndeto ngito nĩ amisonalĩ, na Vaulo na Valanava meekie ata malũngwʼa ndũanĩ ya Andiokia?

¹⁶ Andũ ma mbaĩ ingĩ ala mamwĩthukĩĩsye Vaulo nĩmatanie mũno na “onthe ala maĩ na ngoo nzeo kwondũ wa thayũ wa tene na tene matwʼĩka etĩkĩli.” (Meko 13:48) Ĩtina wa kavinda kakuvĩ ndeto ya Yeova nĩyanyaĩĩkie kĩsionĩ kĩu kyonthe. Ĩndĩ, Ayuti nĩmamĩleile. Na nũndũ wa ũu, amisonalĩ asu mameie kana o na kau nĩmo maĩ ma mbee kũvikĩwa nĩ ndeto ya Ngai, nĩmamũleile Masia na kwoou vaiĩ ũndũ maĩ matonya kwĩka nĩ kana Ngai ndakamosee ĩtambya. Ayuti asu nĩmaneenie na aũme na aka ala me nguma ndũanĩ na mambĩĩa kũmatavya ndeto itaĩle ĩũlũ wa Vaulo na Valanava, “na matuma andũ mambĩĩa kũthĩnyʼa Vaulo na Valanava na mamalũngya maume ndũanĩ ĩsu.” Vaulo na Valanava meekie ata? “[Nĩmamatuangĩie] kĩtoo kya maaũ moo, na mathi Ikonio.” Wʼo ũsu nĩwʼo waĩ mũthya wa Ũklĩsto kĩsionĩ kya Andiokia ya Visitia? Aiee! Amanyĩwʼa ala matiiwe kĩsionĩ kĩu “[nĩmaendeeie] kusũwa nĩ ũtanu na veva mũtheu.”—Meko 13:50-52.

17-19. Nĩ kwa nzĩa ta syĩva tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo nzeo ĩla twatiĩwe nĩ Vaulo na Valanava, na kwĩka ũu kũtonya ata kũtũetee ũtanu?

¹⁷ No twĩmanyĩsye ũndũ wa vata mũno twasũanĩa ũndũ aũme asu aĩkĩĩku meekie yĩla mavĩngawa. Tũyĩekaa kũtavanyʼa, o na andũ ala me na ũkũmũ matũsiĩĩa tũikatavanyʼe ũvoo mũseo. Nĩtwoona kana Vaulo na Valanava “[nĩmatuangie] kĩtoo kya maaũ moo” yĩla andũ ma Andiokia maleile ũvoo mũseo. Mayaaĩka ũu aĩ nũndũ nĩmathatĩte; ĩndĩ moonanasya kana mayaĩ matonya kũtũlwa mũtĩ nũndũ wa kĩla kyaĩ kĩtonya kũkwata andũ asu nũndũ wa kũlea ũvoo mũseo. Amisonalĩ asu nĩmeesĩ kana mayaĩ matonya kũlasimĩthya andũ metĩkĩle ũvoo mũseo. Kĩla maĩ matonya kwĩka nĩ kũendeea kũtavanyʼa. Na ũu nĩwʼo meekie nginya mesa kũvika Ikonio!

¹⁸ Maũndũ meethĩiwe mailyĩ ata kwa amanyĩwʼa ala matiiwe Andiokia? Vate nzika, nĩmavĩngawa mũno. Ĩndĩ kũlea kwĩthukĩĩwʼa kũyaĩ kũtuma makwʼa ngoo. Yesũ aisye: “Nĩ atanu ala mewʼaa ndeto ya Ngai na kũmĩkwata!” (Luka 11:28) Na ũu nĩwʼo amanyĩwʼa ala maĩ Andiokia ya Visitia matwie kwĩka.

¹⁹ O ta Vaulo na Valanava, ekai mavinda onthe tũlilikanae kana kĩanda kĩla twĩ nakyo nĩ kũtavanyʼa ũvoo mũseo. Ala matwĩthukĩĩsya nĩmo matusaa kana nĩmekwĩtĩkĩla kana nĩmeũlea ũvoo ũla twamatavya. Ethĩwa ala tũũmatavya ũvoo mũseo nĩmalea kũtwĩthukĩĩsya, no twĩmanyĩsye ũndũ wa vata mũno twavindĩĩsya ũndũ amanyĩwʼa ma ĩvindanĩ ya atũmwa meekie. Ethĩwa tũkoonaa ũwʼo ũla twĩmanyĩĩtye wĩ wa vata na tũkeetĩkĩlaa kũtongoewʼa nĩ veva mũtheu, o naitũ tũkeethĩawa twĩ atanu o na twavĩngwa.—Aka. 5:18, 22.