1-3. Yesũ ataanĩisye na atũmwa make ata, na nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya?

 SYUMWANĨ kauta ila syaĩ inavĩta, atũmwa ma Yesũ maĩ asanzamũku mũno. Na kĩtumi nũndũ ũthayũũkyo wa Yesũ nĩwatumĩte maeka kwĩmakĩa, na makethĩwa na ũtanu mwingĩ mũno. Kwa mĩthenya 40, Yesũ nĩweethĩĩtwe ayumĩlĩĩla aatĩĩi make ĩngĩ na ĩngĩ, na nĩwamamanyĩasya na kũmekĩa vinya. Ĩndĩ mũthenya ũũ aĩ anamaumĩlĩĩla ya mũthya. Mwa mayendaa o na vanini kwona mũthenya ũsu ũithela!

² Mũthenya ũsu moombanĩĩte Kĩĩmanĩ kya Mĩthata, methukĩĩsye nesa maũndũ onthe ala Yesũ wamatavasya. Ĩvinda yavĩtie na mĩtũkĩ. Amina kũneena namo, nĩwookĩlilye moko make na amaathima. Na ĩndĩ ambĩĩa kwambata na ĩũlũ! Atũmwa make nĩmaendeeie kũmũketeea aendeee kwambata yayayanĩ. Na ĩndĩ avwʼĩkwa nĩ matu maeka kũmwona. Aĩ anathelekelya vyũ. Ĩndĩ no maendeee kũketeea matunĩ.—Luka 24:50; Meko 1:9, 10.

 ³ Kĩu kyeekĩkie nĩkyatumie maũndũ ma atũmwa ma Yesũ maalyũka vyũ. Mo mesaa kwĩka ata ĩtina wa Vwana woo, Yesũ Klĩsto, kũthi ĩtunĩ? Ũwʼo nĩ kana nĩwamombanĩtye nesa nĩ kana maendeee na wĩa ũla we mwene wambĩĩisye. Ĩndĩ nĩ kyaũ weekie nĩ kana amombanyʼe kwondũ wa wĩa ũũ wa vata, na mo moosie ata ũtethyo ũsu? Na wʼo ũndũ ũsu ũkonetye Aklĩsto ata ũmũnthĩ? Kĩlungu kya mbee kya ĩvuku ya Meko ma Atũmwa nĩkĩsũngĩĩte makũlyo asu kwa nzĩa ya kwĩkĩa vinya.

4. Luka ambĩĩe ata ĩvuku ya Meko ma Atũmwa?

⁴ Luka ayambĩĩa kũandĩka ĩvuku ya Meko ma Atũmwa nũwetete ũla waandĩkĩaa, nake nĩ Theovilo, mũndũũme o ũla wamũandĩkĩĩte Ĩvuku yake ya Ũvoo Mũseo. a Luka nĩwonanĩtye kana ĩvuku yĩĩ yĩendeesye Ngewa ĩla yĩ Ĩvukunĩ yake ya Ũvoo Mũseo. Na kĩtumi nũndũ ayambĩĩa nũwetete maũndũ ala me mũthyanĩ wa Ĩvuku yake ya Ũvoo Mũseo, ĩndĩ atũmĩĩte ndeto syĩ kĩvathũkanyʼo vanini na akongela ũvoo mwingangĩ ũte Ĩvukunĩ yake ya Ũvoo Mũseo.

5, 6. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya aatĩĩi ma Yesũ maendeee kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo woo? (b) Maũndũ maingĩ ala meekĩkie “kwa nzĩa ikũĩkĩĩthya nesa vyũ” matetheesye Aklĩsto ata kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ũmũnthĩ?

⁵ Kyo nĩ kyaũ kyesaa kũtetheesya aatĩĩi ma Yesũ maendeee kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu? Nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 1:3 tũsomaa atĩĩ: “Nĩwamaumĩlĩĩile mavinda maingĩ kwa nzĩa ikũĩkĩĩthya nesa vyũ kana aĩ thayũ.” Mbivilianĩ no Luka e weka, ũla waĩ “mũiiti mwendwa,” ũtũmĩĩte ndeto “kwa nzĩa ikũĩkĩĩthya nesa vyũ.” (Ako. 4:14) Ndeto isu nĩsyatũmĩawa maũndũnĩ ma ũiiti, na syatũmĩawa kwonanyʼa kana maũndũ ala maandĩkĩtwe nĩ ma wʼo, nĩ ma kũĩkĩĩka, na ma kwĩkwatwʼa. Na Yesũ nĩweekie maũndũ matonya kũelewʼa oou. Nĩwaumĩlĩĩile amanyĩwʼa make mavinda maingĩ. Mavinda angĩ aumĩlĩĩlaa mũndũ e weka, na mavinda angĩ akaumĩlĩĩla andũ elĩ me vamwe. O na ve mavinda kauta waumĩlĩĩile atũmwa me onthe. Na eka ũu, ve ĩvinda yĩmwe waumĩlĩĩile aatĩĩi make mbee wa 500 me vamwe. (1 Ako. 15:3-6) Vate nzika, ĩsu yaĩ nzĩa nzeo vyũ ya kũĩkĩĩthya kana aĩ thayũ.

⁶ O ta ũu ũmũnthĩ, maũndũ asu meekĩkie “kwa nzĩa ikũĩkĩĩthya nesa vyũ” nĩmatumĩte Aklĩsto ma wʼo methĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Yo ve ũkũsĩ ũkwonanyʼa kana Yesũ nĩwekalile vaa ĩũlũ wa nthĩ, akwʼa kwondũ wa naĩ sitũ, na athayũũkwʼa? Ĩĩ wĩ vo. Ndeto ya Ngai mbeveee yĩ na ngewa syaandĩkĩwe nĩ andũ meeyoneie maũndũ asu, na ũsu nĩ ũkũsĩ ũte na nzika o na vanini kana maũndũ asu nĩmeekĩkie. Kwĩmanyĩsya ngewa isu na kũvoya nĩ kana Yeova atũtetheesye twone ũndũ tũtonya kũitũmĩa thayũnĩ witũ, no kũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo witũ mũno. Lilikana, ũkũsĩ wa wʼo no ũũtetheesye kwona kĩvathũkanyʼo katĩ wa mũĩkĩĩo wa wʼo, na  o kwĩtĩkĩlana na maũndũ ũtekwenda kwĩkũlya makũlyo. Mũĩkĩĩo wa wʼo nĩ wa vata ethĩwa nĩtũkwenda kũkwata thayũ wa tene na tene.—Yoa. 3:16.

7. Yesũ atiĩe aatĩĩi make ngelekanyʼo yĩva wĩanĩ wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya?

⁷ O na ĩngĩ, Yesũ “nĩwaneenaa ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai.” Kwa ngelekanyʼo, nĩwaeleasya mawathani moonanasya kana Masia aĩ athĩnwʼe na aikwʼa. (Luka 24:13-32, 46, 47) Yesũ aielesya kĩanda kyake ta we Masia, nĩwaneeneaa mũno Ũsumbĩ wa Ngai, nũndũ nĩwe wanyuvĩtwe esumbĩka Ũsumbĩnĩ ũsu. O na ũtavanyʼanĩ wake wʼonthe, aneeneaa mũno Ũsumbĩ wa Ngai, na kĩu no kyo aatĩĩi make matavanasya ũmũnthĩ.—Mt. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) Nĩ mawoni meva elĩ mataĩle atũmwa ma Yesũ maĩ namo? (b) Yesũ alũngile mosũanĩo ma atũmwa make ata, na Aklĩsto ũmũnthĩ matonya kwĩmanyĩsya kyaũ?

⁸ Yĩla atũmwa ma Yesũ makomanie nake Kĩĩmanĩ kya Mĩthata, yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yoo ya mũthya kwĩthĩwa vamwe nake e vaa ĩũlũ wa nthĩ. Mamũkũlilye ũũ mayenda kũmanya mũnango: “Mwĩaĩi, wĩtũngĩa Isilaeli ũsumbĩ ĩvindanĩ yĩĩ?” (Meko 1:6) Kwosana na ĩkũlyo yĩu, veonekana ve maũndũ elĩ atũmwa ma Yesũ mataeleetwe nesa. Mbee, moonaa Ũsumbĩ wa Ngai ta waĩ ũtũngĩĩwe mbaĩnĩ ya Isilaeli ya ĩvinda yĩu. Kelĩ, meekwatasya kana Ũsumbĩ ũsu waathanĩtwe waĩ wambĩĩe kũsumbĩka ‘ĩvindanĩ yĩu.’ Yesũ amatetheeisye ata malũnge woni woo?

⁹ Nĩvatonyeka Yesũ akethĩwa eesĩ kana woni ũsu wa mbee maĩ nawʼo waĩ ũlũngwe o mĩtũkĩ. Na ũwʼo nĩ kana ĩtina wa mĩthenya o ĩkũmi, aatĩĩi make maĩ makũsĩĩe kũsyawa kwa mbaĩ nzaũ, ĩla nĩ Isilaeli ya kĩ-veva. Ngwatanĩo ya mwanya ĩla Ngai waĩ nayo na mbaĩ ya Isilaeli ya ĩvinda yĩu yaĩ vakuvĩ kũthela. Na aineenea ũndũ wa kelĩ ũla masũanĩaa, Yesũ nĩwamalilikanilye ũũ: “Ti ĩũlũ wenyu kũmanya saa kana mavinda ala Asa ũtwʼĩte.” (Meko 1:7) Yeova nĩwe wĩthĩawa esĩ ĩvinda yĩla ĩseo vyũ. Yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, we mwene nĩwaisye vaiĩ mũndũ weesĩ “mũthenya na saa ũsu.” O na nĩwaisye kana o na Mwana ndeesĩ “ate o Asa.” (Mt. 24:36) Aklĩsto makatwʼĩka metinda masũanĩĩte ĩũlũ wa nĩ ĩndĩĩ mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno nthũku ũkoka, methĩwa maithĩnĩkĩa kĩanda kĩte kyoo.

10. Twaĩle kwĩkaa ata ũmũnthĩ o ta atũmwa, na nĩkĩ?

¹⁰ Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kwĩsũvĩa tũikavũthye amanyĩwʼa ma Yesũ. Maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu, na nĩmeenyivisye na meetĩkĩla kũlũngwa. Na ũndũ wa kwendeesya nĩ kana o na kau ĩkũlyo yoo yaumanĩte na woni ũtaĩle, nĩyoonanisye kana maĩ na kĩeleelo kĩseo. Yesũ nĩwatavisye aatĩĩi make ndeto ii mavinda kauta: “Endeeai kũsyaĩĩsya.” (Mt. 24:42; 25:13; 26:41) Meethĩawa me metho kĩ-veva meteele mone maũndũ mekwonanyʼa kana Yeova aĩ vakuvĩ kwosa ĩtambya. O naitũ twaĩle kwĩkaa oou ũmũnthĩ. Na nũndũ tũilye mũthyanĩ wa “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,” nĩtwaĩle kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ nĩ kana twĩke ũu.—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Yesũ anengie aatĩĩi make wĩa wĩva? (b) Nĩkĩ waĩ ũndũ wa kwendeesya kwa Yesũ kũweta veva mũtheu yĩla waneeneaa wĩa wa kũtavanyʼa?

 ¹¹ Yesũ nĩwalilikanilye atũmwa make nĩ ũndũ wĩva maaĩle kũũthĩnĩkĩa mũno. Ameie atĩĩ: “Mũkakwata vinya yĩla veva mũtheu wĩũka ĩũlũ wenyu, na mũkeethĩwa mwĩ ngũsĩ syakwa Yelusaleme, Yutia yonthe, na Samalia, na kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8) Ũvoo wa kũthayũũkwʼa kwa Yesũ waĩ ũtavanwʼe mbee Yelusaleme, vala wooaĩwe. Ĩtina wa ũu, waĩ ũtavanwʼe Yutia, Samalia, na isio ingĩ sya vaasa.

¹² Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Yesũ awetie ĩũlũ wa wĩa wa kũtavanyʼa ĩtina wa kũmatha ĩngĩ kana akamatũmĩa veva mũtheu. Na yĩĩ nĩ yĩmwe katĩ wa mavinda mbee wa 40 vala ndeto “veva mũtheu” itũmĩĩtwe ĩvukunĩ ya Meko ma Atũmwa. Ĩvuku yĩĩ nĩyonanĩtye ĩngĩ na ĩngĩ kana tũitonya kwĩanĩsya kwenda kwa Yeova tũtatetheewʼe nĩ veva mũtheu. Na kwoou nĩ ũndũ wa vata tũvoyae mavinda maingĩ tũnengwe veva mũtheu. (Luka 11:13) Twĩ na vata wa kũtetheewʼa nĩ veva mũtheu ĩvindanĩ yĩĩ kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva.

13. Nĩkĩ ũmũnthĩ andũ ma Ngai me na vata wa kwĩkĩa kĩthito kingangĩ nĩ kana meanĩsye wĩa ũla manengetwe wa kũtavanyʼa? Nĩkĩ twaĩle kũtethya wĩa ũsu twĩ atanu?

¹³ Wĩa wa kũtavanyʼa “kũvika itulu sya nthĩ” nĩwĩanĩĩtwʼe kwa nzĩa nene mũno ũmũnthĩ. O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyĩtĩkĩlĩte na ngoo yonthe kĩanda kya kũmya ũkũsĩ, syĩsĩ kana Ngai endaa andũ onthe mewʼe ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wake. (1 Tim 2:3, 4) We nĩwĩkaa kyonthe kĩla ũtonya ũtethye wĩa ũũ ũtangĩĩaa thayũ? Ndũkaakwata nongi wĩa ũngĩ wa kwendeesya ta ũsu. Yeova akaũnengae vinya wa kwĩanĩsya wĩa ũsu. Ĩvuku ya Meko ma Atũmwa nĩyĩũkũtetheesya kũelewa nzĩa ila waĩle kũtũmĩa, na woni ũla waĩle kwĩthĩwa nawʼo nĩ kana ũtethye wĩa ũsu nesa.

14, 15. (a) Alaĩka maisye ata ĩũlũ wa kũsyoka kwa Klĩsto, na moonanasya ata? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.) (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva Klĩsto waĩ asyoke “oou” atũmwa moonie athi?

¹⁴ O tondũ vonanĩtwʼe mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ, Yesũ nĩwaumie nthĩ ambata na athelekelya matunĩ. Ĩndĩ ala atũmwa make 11 maendeeie kũũngama vau masyaĩĩsye yayayanĩ. Mũthya, alaĩka elĩ nĩmamaumĩlĩĩile na mamakũlya ĩkũlyo yĩĩ mauĩtye: “Aũme ma Kalilii, nĩkĩ mũũngamĩte mũsyaĩtye yayayanĩ? Yesũ ũsu wooswa kuma vala mũĩ na ambatwʼa ĩtunĩ akasyoka oou mwoona aithi ĩtunĩ.” (Meko 1:11) Mo alaĩka moonanasya kana Yesũ aĩ asyoke na mwĩĩ ũla waĩ nawʼo o tondũ andũ amwe ma ndĩni mamanyĩasya? Aiee, mayoonanasya ũu. Twĩsĩ ũu ata?

¹⁵ Alaĩka mayaaasya kana Yesũ akasyoka na mwĩĩ ũla moona, ĩndĩ maisye kana akasyoka “oou” atũmwa moonie ambata. b We ambatie ata? Alaĩka maineena, aĩ athelekeilye matunĩ. Na no aũme asu avũthũ, maĩ atũmwa, mamanyie kana Yesũ nĩwauma kũũ nthĩ na asyoka ĩtunĩ kwa Ĩthe wake. Klĩsto aĩ asyoke oou. Na ũu nowʼo kweethĩiwe. Ũmũnthĩ no ala me na ũmanyi wa Maandĩko mesĩ ĩũlũ wa kwĩthĩwa vo kwa Yesũ e Mũsumbĩ. (Luka 17:20) No nginya tũmanye  nĩ maũndũ meva mekũĩkĩĩthya kwĩthĩwa vo kwake, na tũimanyĩsya angĩ maũndũ asu nĩ kana o namo mone nĩkĩ ve vata wa kwosa ĩtambya mĩtũkĩ ĩvindanĩ yĩĩ.

16-18. (a) Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 1:13, 14, yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa maũmbano ma ũthaithi ma Kĩklĩsto? (b) Meli inyia wa Yesũ nĩ ngelekanyʼo nzeo kwitũ ata? (c) Nĩkĩ maũmbano ma Kĩklĩsto methĩawa me ma vata ũmũnthĩ?

¹⁶ No tũelewe nĩkĩ atũmwa “[masyokie] Yelusaleme me na ũtanu mwingĩ.” (Luka 24:52) Ĩndĩ mo nĩmesaa kwĩtĩkĩla kũendeea kũtongoewʼa nĩ Klĩsto na maiatĩĩa myolooto yake? Nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa kĩlungu kya 1, mũsoa wa 13, na 14, tũsomaa kana atũmwa nĩmoombanĩĩte “nyũmbanĩ ya ĩũlũ,” na nĩtũkwĩmanyĩsya maũndũ ma kwendeesya ĩũlũ wa mavinda ma kũmbana ta asu. Nyũmba ila syaĩ Valesitina ĩvindanĩ yĩu syakothaa kwĩthĩwa na nyũmba ya ĩũlũ, ĩla mũndũ waĩ atonya kũlika atũmĩĩte ngasi syeethĩawa ũtee wa nyũmba isu. Nĩvatonyeka “nyũmba ya ĩũlũ,” ĩla ĩkũwetwa vaa, ĩkethĩwa neyo ĩwetetwe nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 12:12, ĩla yaĩ ya inyia wa Maliko. Ĩndĩ yĩthĩwe nĩyo kana tiyo, veonekana ndyaĩ nyũmba ya kĩlasi mũno; ĩndĩ nĩyatoetye kũtũmĩawa nĩ aatĩĩi ma Klĩsto kũmbanĩa vo. Kwoou naaũ ala moombanĩĩte vo, na meekaa ata?

¹⁷ Wasoma ngewa ĩsu nesa nũkwĩthĩa kana ti atũmwa kana aũme oka maendie ũmbanonĩ ũsu. Vaĩ “aka angĩ,” ala nĩ vamwe na Meli inyia wa Yesũ. Vaa nĩvo Meli ũwetetwe ya mũthya Mbivilianĩ. Nĩ ũndũ wa kwendeesya kwona kana Meli ndeemanthĩaa nguma, ĩndĩ aĩ na wĩnyivyo ombanĩte athaithe vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. No nginya Meli ethĩwe akiakĩiwʼe kwona imwana syake inya, ila itaaĩtĩkĩla ũvoo mũseo ĩvindanĩ yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, yu syĩ vamwe nake. (Mt. 13:55; Yoa. 7:5) Woni woo nĩwaalyũkile yĩla Yesũ wakwie na athayũũka.—1 Ako. 15:7.

¹⁸ O na ĩngĩ, ngewa ĩsu nĩyĩeleetye kĩtumi kya atũmwa kũmbana vamwe. Yaĩtye kana “onthe nĩmavoyaa na kĩthingʼĩĩsyo me na kĩeleelo kĩmwe.” (Meko 1:14) Kuma tene, kũmbana vamwe nĩkwĩthĩawa kwĩ kwa vata ũthaithinĩ wa Kĩklĩsto. Tũmbanaa vamwe nĩ kana tũthangaanyʼe, tũmanyĩwʼe, tũtawe, na ũndũ ũla wa vata vyũ, tũmũthaithe Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ, Yeova. Mboya sitũ na mbathi ila twinaa sya kũmũtaĩa Yeova mavindanĩ ta asu nimwendeeasya mũno na nĩ sya vata kwitũ. Mwa tũikaaeke kũthi maũmbanonĩ aa ma ũthaithi mũtheu matwĩkĩaa vinya mũno!—Aevl. 10:24, 25.

19-21. (a) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa kĩanda kĩla Vetelo weanĩasya kĩkundinĩ? (b) Nĩkĩ vaĩ na vata wa kũnyuva mũtũmwa ũngĩ ose mwanya wa Yutasi, na twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ mathĩnĩkĩie ũndũ ũsu?

¹⁹ Yu aatĩĩi asu ma Klĩsto maĩ na ũndũ mũito wakonetye ũseũvyo, ũla maaĩle kũthĩnĩkĩa, na Vetelo nĩwe watongoesye maũndũ. (Mũsoa wa 15-26) Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya mũno kwona ũndũ woni wa Vetelo wavĩndũkĩte, syumwa siana ũna kuma akaĩa Mwĩaĩi wake mavinda atatũ. (Mko. 14:72) Kĩu kĩtũlilikanyʼa kana ithyonthe twĩ ene naĩ, na mavinda kwa mavinda nĩtwendaa kũlilikanwʼa kana Yeova nĩ Ngai “mũseo . . . na wĩyũmbanĩtye kũekea.”—Sav. 86:5.

 ²⁰ Vetelo nĩwoonie ve na vata wa kũnyuva mũndũ ũngĩ nĩ kana ose mwanya wa Yutasi, ũla waĩ anavũnyanĩa Yesũ. Ĩndĩ mesaa kũnyuva ũũ? Vetelo aisye kana maaĩle kũnyuva mũndũ waendanasya na Yesũ kĩla ĩvinda ũthũkũminĩ wake na wakũsĩĩe ũthayũũkyo wake. (Meko 1:21, 22) Ũtwi ũsu nĩwoosanĩte na ndeto sya Yesũ, yĩla waisye: “Inywʼĩ ala mwangatĩĩie mũkekalĩla ivĩla sya ũsumbĩ 12 mũkĩsilĩla mbaĩ 12 sya Isilaeli.” (Mt. 19:28) Veonekana kana Yeova endaa ala atũmwa 12 mamũatĩĩaa Yesũ ũthũkũminĩ e vaa ĩũlũ wa nthĩ methĩwe ne mo ala mavia ma mũsingi 12 ma Yelusaleme Nzaũ. (Ũvu. 21:2, 14) Kwoou Ngai nĩwavuanĩisye Vetelo kana wathani ũla waĩtye, “ũngĩ nakwate wĩa wake,” waĩ wĩanĩwʼe nĩ Yutasi.—Sav. 109:8.

²¹ We ũla waĩ ose mwanya wa Yutasi anyuvangiwe ata? Meekie kũkũna kula, na ũsu nĩ ũndũ weekawa mũno ĩvindanĩ ya tene. (Nth. 16:33) Ĩndĩ o na vailye ũu, yĩĩ nĩyo ĩvinda ya mũthya Mbivilia ĩwetete kula iitũmĩwa kwa nzĩa ĩsu. Veonekana kana yĩla aatĩĩi ma Yesũ metĩkĩiwʼe veva mũtheu, nĩmaekie kũtũmĩa nzĩa ĩsu. Ĩndĩ kwasũanĩa nĩkĩ matwie kũtũmĩa nzĩa ĩsu. Mavoyie atĩĩ: “Ame Yeova! We ũla wĩsĩ ngoo sya onthe, twonyʼe nĩ wĩva katĩ wa aũme aa elĩ ũla ũnyuvĩte.” (Meko 1:23, 24) Mendaa Yeova amanyuvĩe newe. Mathia nĩwe wanyuviwe, na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ katĩ wa ala amanyĩwʼa 70 Yesũ watũmie makatavanyʼe. Kuma vau Mathia nĩwaambĩĩe kũtalwa ta ũmwe wa “ala Ĩkũmi na Elĩ.” c—Meko 6:2.

22, 23. Nĩkĩ twaĩle kwĩnyivya na kwĩthĩwa twĩ ewi kwa ala matongoesye kĩkundinĩ ũmũnthĩ?

²² Ũndũ ũsu wĩtũlilikanyʼa nĩkĩ ne ũndũ wa vata kwa andũ ma Ngai kũthũkũma na mũvango. O na nginya ũmũnthĩ, aũme me na nguma nzeo nĩmanyuvawa methĩwe asyaĩĩsya kĩkundinĩ. Atumĩa nĩmasiasya nesa nĩ nguma syĩva syosanĩte na Maandĩko ana-a-asa maĩle kwĩthĩwa nasyo nĩ kana matwʼĩke asyaĩĩsya, na nĩmavoyaa nĩ kana matongoewʼe nĩ veva mũtheu. Na nũndũ wa kĩtumi kĩu, kĩkundi nĩkĩĩkĩĩaa vyũ kana ana-a-asa asu methĩawa manyuvĩtwe nĩ veva mũtheu. Kĩla ũmwe witũ nĩwaĩle kũmenyivĩsya, kũmewʼa, na aiatĩĩaa myolooto yonthe ĩla yumawʼa nĩ ala matongoesye, nũndũ ũu nũtumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo kĩkundinĩ.—Aevl. 13:17.

²³ Amanyĩwʼa nĩmeekĩawa vinya mũno mavinda ala Yesũ wamaumĩlĩĩlaa. O na ĩngĩ, kwona ũndũ maũndũ matwaĩĩawʼa ũseũvyonĩ nĩkwamalũlũmĩĩlasya. Na ũu nĩwamatetheeisye kwĩyũmbanyʼa nesa kwondũ wa maũndũ ala maĩ mbee woo. Kĩlungu kĩla kĩatĩĩe nĩkĩũneenea ũndũ ũsu wa mwanya weekĩkie.