1. Elesya ũndũ maũndũ meethĩawa mailye mũthenyanĩ wa Mboka ya Vendekosito.

 KWAĨ na ũtanu mwingĩ mũno ndũanĩ ya Yelusaleme. a Nĩ kyaũ kyaendeee? Waĩ mũthenya wa Vendekosito, ũla weetawa “mũthenya wa mosyao ma mbee.” (Mot. 28:26) Mũthenya ũsu wasisya ĩkalũnĩ ĩũlũ, waĩ ũtonya kwona syũki yambatĩte kuma kĩthembeonĩ. Na eka ũu, waĩ ũtonya kwĩwʼa Alivai maendeee kwina Savuli syeetawa Aleli (Savuli 113 nginya 118), ila matonya kwĩthwa mainaa kwa nzĩa ya kwĩtĩkĩanĩsya. Kweethĩawa na aeni aingĩ mũno kĩla vandũ ku ndũanĩ. Aeni asu meethĩawa maumĩte kũndũ kũasa mũno ta Elamu, Mesovotamia, Kavatosia, Vondo, Misili, na Lomi. b Mboka ya Vendekosito yeekawa kĩla mwaka, na yeethĩawa mũthyanĩ wa ngetha ya mbaale, ĩvindanĩ o yĩla nayo nganũ yaambĩĩaa kũkethwa. Weethĩawa wĩ mũthenya wa kũtanĩthya mũno.

2. Nĩ maũndũ meva ma ũsengyʼa meekĩkie mũthenya wa Vendekosito ya mwaka wa 33?

² Yu kwakũna visa twĩ kwakya mwaka wa 33, amanyĩwʼa ma Yesũ 120 mombanĩe vandũ nyũmba. Makililye me vau, kweekĩka ũndũ wa ũsengyʼa mũno ũtaĩ wamba kũla myakanĩ ĩla yaatĩĩe. Matataĩĩe nĩmeewie kelele kuma ĩtunĩ “ta wa kĩseve kĩkũuutana na vinya,” kana “kĩseve kĩnene kĩuutanĩte.” (Meko 2:2; Current Kikamba Bible). Wasya ũsu nĩwausũie nyũmbanĩ ĩla moombanĩĩte. Na ĩndĩ ũndũ ũngĩ wa ũsengyʼa weekĩka. Nĩmĩ iilye ta sya mwaki nĩsyaumĩlile na syavũĩla kĩla ũmwe wa amanyĩwʼa asu. c Vau kwa vau, amanyĩwʼa ‘nĩmausũiwe nĩ veva mũtheu’ na mambĩĩa kũneena na ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo! Yĩla amanyĩwʼa ma Yesũ maumie nyũmbanĩ ĩsu, aeni ala mookĩte Yelusaleme nĩmasengʼaa mũno makomana namo, nũndũ yu maĩ matonya kũea ngewa namo. Kĩla ũmwe eewʼaa “maineena kĩthyomo ĩ kyake“!—Meko 2:1-6.

3. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya mũthenya wa Vendekosito ya 33 waĩ wa mwanya mũno ũthaithinĩ wa wʼo? (b) Yĩla Vetelo waneenie na ĩkomano atũmĩie ata ila “mbungũo sya Ũsumbĩ”?

³ Ngewa ĩno ya kwendeesya mũno nĩyĩeleetye ũndũ wa vata weekĩkie  ũthaithinĩ wa wʼo, nawʼo nĩ kwambĩĩwʼa kwa mbaĩ ya Isilaeli ma kĩ-veva, ĩla nĩ kĩkundi kya Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta. (Aka. 6:16). Ĩndĩ ve maũndũ angĩ maneeneetwe. Yĩla Vetelo waneenie na ĩkomano mũthenya ũsu, atũmĩie ũvungũo wa mbee katĩ wa ila “mbungũo sya Ũsumbĩ” itatũ, na kĩla ũvungũo waĩ ũvingũĩe kĩkundi kĩ kĩvathũkanyʼo kya andũ moathimo ma mwanya. (Mt. 16:18, 19) Ũvungũo ũũ wa mbee nĩwavingũĩe Ayuti na andũ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo makatwĩka Ayuti mwanya wa kwĩwʼa na kwĩtĩkĩla ũvoo mũseo na mayĩtĩkĩwʼa veva mũtheu wa Ngai. d Yu maĩ matwʼĩke amwe ma Isilaeli ma kĩ-veva, na nũndũ wa ũu mayĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwĩsa kũsumbĩka ta asumbĩ na athembi Ũsumbĩnĩ wa Masia. (Ũvu. 5:9, 10) Ĩtina wa ĩvinda, o namo Asamalia na andũ ma mbaĩ ingĩ maĩ makwate kĩanda kĩu kya mwanya. Aklĩsto ũmũnthĩ matonya kwĩmanyĩsya kyaũ mavindĩĩsya maũndũ ma mwanya ala mekĩkie mũthenya wa Vendekosito ya mwaka wa 33?

4. Elesya ũndũ Kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩie mwakanĩ wa 33 na kyaendeea na kwĩana kũvika ũmũnthĩ.

⁴ Kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩie na amanyĩwʼa ta 120, na “onthe maĩ vandũ vamwe.” Maĩ nyũmbanĩ ya ĩũlũ vala metĩkĩwʼe veva mũtheu. (Meko 2:1) Ĩndĩ mũthenya ũsu ũitwʼĩka nĩwathela, angĩ aingĩ nĩmavatisiwe nginya ũtalo woo wavika ngili siana ũna. Na ũsu nĩwʼo wai mwambĩlĩĩlyo wa kwĩana kwa ũseũvyo ũla ũendeee na kwongeleka nginya ũmũnthĩ. Yu tũi, ũseũvyo ũsu wĩthĩawa na aũme na aka aingĩ mamũkĩaa Ngai, ala nĩmo Kĩkundi kya Kĩklĩsto kya ũmũnthĩ. Na kwĩsĩla kĩkundi kĩu, “ũvoo ũũ mũseo wa Ũsumbĩ” nũendeee “[kũtavanwʼa] nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe” nthĩ ino nthũku ya Satani ĩtananangwa.—Mt. 24:14.

5. Ala me Kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto methĩĩtwe maitetheka ata kuma ĩvindanĩ ya atũmwa nginya ũmũnthĩ?

⁵ Kĩeleelo kĩngĩ kya kwambĩĩwʼa kwa Kĩkundi kya Kĩklĩsto kyaĩ kũlũlũmĩĩlya  mũĩkĩĩo wa ala me vo; mbee etĩkĩwʼa mauta, na ĩndĩ ala me ũtalonĩ wa “malondu angĩ.” (Yoa. 10:16) Vaulo nĩwatũngie mũvea nũndũ wa ũtethyo ũla ana-a-asa na eĩtu-asa ma Lomi manenganae kĩkundinĩ. Amaandĩkĩie atĩĩ: “Nĩ na mea maingĩ ma kũmwona, nĩ kana nĩthĩwe ndonya kũmũnenga mũthĩnzĩo mũna wa kĩ-veva nĩ kana mũlũlũmĩĩlwʼe; kana o na ethĩwa ti ũu, twĩkĩane vinya kwĩsĩla mũĩkĩĩo wa ũmwe na ũla ũngĩ; wakwa na wenyu.”—Alo. 1:11, 12.

6, 7. Kĩkundi kya Kĩklĩsto ũmũnthĩ kĩanĩasya ata mwĩao wa Yesũ wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo kwa mbaĩ syonthe?

⁶ Ũmũnthĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto kĩthĩawa na kĩeleelo o kĩla kyeethĩawa nakyo ĩvindanĩ ya atũmwa. O na kau wĩa ũla Yesũ wanengie amanyĩwʼa make waĩ na mawetu, waĩ wa kũtanĩthya. Ameie atĩĩ: “Mũkatwʼĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩwʼa, na kũmavatisa ĩsyĩtwanĩ ya Asa na ya Mwana na ya veva mũtheu, na mũimamanyĩsya kũkwata maũndũ onthe ala namwĩaĩe.”—Mt. 28:19, 20.

⁷ Kĩkundi kya Kĩklĩsto kya Ngũsĩ sya Yeova nĩkyo kĩtũmĩawa kwĩanĩsya wĩa ũsu ũmũnthĩ. Vate nzika, ti ũndũ wĩ laisi kũtavya ũvoo mũseo andũ maneenaa ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo. Ĩndĩ Ngũsĩ sya Yeova nitumbĩthĩtye mavuku maneeneete Mbivilia kwa ithyomo mbee wa 1000. Ethĩwa nũendaa maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto ũteũtĩĩa na nũkwataa mbau wĩa wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa, wĩ na kĩtumi kĩseo kya kũtana. Na kĩtumi nũndũ wĩ ũmwe nthĩnĩ wa ũtalo wa andũ avũthũ, ala me ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ, me na kĩanda kya mwanya kya kumya ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Yeova!

8. Nĩ moathimo meva tũkwataa kĩkundinĩ twĩ mũndũ ũmwe ũmwe?

⁸ Nũndũ twĩkalĩte mavindanĩ ma mũisyo, Yeova Ngai nũtũnengete ngwatanĩo ya ana-a-asa nthĩ yonthe ĩtũtetheesye kũmĩĩsya twĩ atanu. Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto Aevelania atĩĩ: “Ekai tũendeee kũthĩnĩkĩa ala angĩ nĩ kana tũmathuthye methĩwe na wendo na meko maseo, tũte kũeka kũmbana  vamwe o tondũ amwe mekaa, ĩndĩ tũkĩthangaanyʼa na mũno mũno tũyĩka ũu nũndũ nĩmũkwona mũthenya ũsu nũthengeee.” (Aevl. 10:24, 25) Kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova. Kĩkundinĩ kĩu nĩtũkwataa mwanya wa kwĩkĩa angĩ vinya na kwĩkĩwa vinya o naitũ. Ĩkalaa vakuvĩ na ana-a-asa na eĩtu-asa maku. Na mwa ndũkaaeke kũmbana vamwe namo maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto!

9, 10. Amwe mekĩte ata nĩ kana matavye ũvoo mũseo ala maneenaa ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo?

⁹ Kwasũanĩa ũtanu mwingĩ ũla Ayuti na andũ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo woo matonya kwĩthwa maĩ nawʼo mũthenyanĩ wa Vendekosito ya 33. Aingĩ katĩ woo nĩmatonya kwĩthĩwa maneenaa kĩthyomo kĩsĩkĩe mũno, ta Kĩkiliki kana Kĩevelania. Ĩndĩ yu, “kĩla ũmwe . . . eewʼaa [amanyĩwʼa] maineena kĩthyomo ĩ kyake.” (Meko 2:6) Kwa wʼo, no nginya ala meethukĩĩsye methĩwe makiitiwe ngoo mũno kwĩwʼa ũvoo mũseo na kĩthyomo kyoo ene. Aklĩsto ũmũnthĩ mainengetwe mũthĩnzĩo wa kũneena ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo kwa nzĩa ya kyama. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, aingĩ nĩmeyumĩtye nĩ kana matetheesye kũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ kwa andũ ma mbaĩ syonthe. Mekĩte ũu ata? Amwe nĩmemanyĩĩtye kĩthyomo kĩeni nĩ kana matetheesye kĩkundi kya kĩthyomo kĩngĩ kana mathamĩĩe isionĩ sya vaasa. Na mavinda maingĩ nĩmonaa ala meũneena namo mayendeewʼa nĩ kĩthito kyoo.

¹⁰ Kwasũanĩa Christine, ũla watwie kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya Gujarati e na atavanyʼa angĩ mũonza. E wĩanĩ, nĩwakomanie na mũndũ mũka ũmwe waneenaa kĩthyomo kya Gujarati na amũkethya na kĩthyomo kĩu. Mũndũ mũka ũsu nĩwendeeiwʼe mũno na enda kũmanya nĩkĩ Christine weekĩaa kĩthito emanyĩsye kĩthyomo kya Gujarati, kĩla kĩ vinya muno. Christine nĩwamumĩisye ũkũsĩ mũseo. Mũndũ mũka ũsu eeie Christine atĩĩ: No nginya wĩthĩwe na ũndũ wa vata mũno ũkwenda kũndavya.”

11. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩyũmbanyʼe kũtavya ũvoo mũseo andũ ala maneenaa ithyomo ingĩ?

 ¹¹ Kwa wʼo, ti kĩla mũndũ ũtonya kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩeni. Ĩndĩ o na vailye ũu, no twĩkalae twĩyũmbanĩtye kũtavya ũvoo wa Ũsumbĩ andũ ala maneenaa ithyomo ingĩ. Tũtonya kwĩka ũu ata? Nzĩa ĩmwe ũtonya kwĩka ũu nĩ kũtũmĩa JW Language^®app kwĩmanyĩsya ngethi nguvĩ kwa kĩthyomo kĩtũmĩawa mũno kĩsionĩ kyenyu. O na no ũtũmĩe vulongulamu ĩsu kwĩmanyĩsya ndeto mbũthũ itonya kwendeesya ala ũũneena namo na kĩthyomo kyoo. Waneena namo no ũmonyʼe kĩsese kya jw.org. O na no ũmonyʼe ũndũ matonya kũkwata vitio na mavuku me kĩvathũkanyʼo kwa kĩthyomo kyoo kĩsesenĩ kitũ. Twatũmĩa nesa syĩndũ ila twĩ nasyo sya kũtũtetheesya ũmũnthĩ, no twĩthĩwe na ũtanu o ta ũla ana-a-asa maitũ ma ĩvindanĩ ya atũmwa meethĩiwe nawʼo yĩla andũ ma mbaĩ ingĩ meewie maitavanyʼa ũvoo mũseo kwa “kĩla ũmwe . . . [na] kĩthyomo ĩ kyake.”

12. (a) Wathani ũla mwathani Yoeli wawetie ũkonanĩtye ata na ũndũ wa mwanya ũla weekĩkie mũthenyanĩ wa Vendekosito ya 33? (b) Nĩkĩ andũ meeteele kwona wathani wa Yoeli ũianĩa ĩvindanĩ ya atũmwa?

¹² Ĩvinda yĩmwe ‘Vetelo nĩwaũngamie’ aneene na ĩkomano yaĩ na andũ ma mbaĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. (Meko 2:14) Nĩwaeleisye ala meethukĩĩsye kana ũtonyi wa kũneena ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo kwa nzĩa ya kyama wanenganĩtwe nĩ Ngai na weanĩasya wathani ũla wawetetwe nĩ Yoeli yĩla waisye atĩĩ: “Ngamĩtulũĩla mĩĩ yonthe veva wakwa.” (Yoe. 2:28) Yesũ atanambata ĩtunĩ eeie amanyĩwʼa make ũũ: “Ngamũvoya Asa na akamũnenga mũtetheesya ũngĩ.” Yesũ nĩwaeleisye kana mũtetheesya ũsu nĩ “veva.”—Yoa. 14:16, 17.

13, 14. Vetelo ekaa ata nĩ kana avikĩe ngoo sya ala mamwĩthukĩĩasya, na tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata?

¹³ Vetelo aiminĩĩa kũneena na ĩkomano aisye atĩĩ: “Ekai nyũmba yonthe ya Isilaeli ĩmanye nesa vyũ kana Ngai nũmũtwʼĩkĩthĩtye Mwĩaĩi na Klĩsto, Yesũ ũla mwamũaĩe mũtĩnĩ.” (Meko 2:36) Ũwʼo nĩ kana andũ  aingĩ ala mamwĩthukĩĩsye Vetelo mayaĩ vo Yesũ ayũaĩwa mũtĩnĩ wa mathĩna. Ĩndĩ me onthe ta mbaĩ, nĩmatalĩlwe mavĩtyo nũndũ wa kĩko kĩu. O na vailye ũu, Vetelo nĩwaneenaa na Ayuti ma ĩvinda yĩu e na ndaĩa na nĩwatataa vyũ kũkiita ngoo syoo. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũtetheesya ala mamwĩthukĩĩsye melile, ĩndĩ ti kũmasilĩla. Yo ndeto syake nĩsyathatisye ala mamwĩthukĩĩsye? Aiee. Vandũ va ũu, andũ ala mamwĩthukĩĩsye ‘nĩmatonyiwe ngoonĩ.’ Makũlilye atĩĩ: “Twaĩle kwĩka ata?” Vetelo nĩwaaneenaa namo e na ndaĩa, na veonekana kĩu nĩkyo kyamakiitie ngoo nginya aingĩ moo meelila.—Meko 2:37.

¹⁴ No tũatĩĩe nzĩa ĩla Vetelo watũmĩaa kũvikĩa ngoo sya ala waneena namo. Yĩla tũkumĩsya angĩ ũkũsĩ, ti lasima tũkalũngaa kĩla ũndũ ũtosanĩte na Maandĩko mwene nyũmba waweta. Vandũ va ũu, wĩthĩwa wĩ ũseo tũkaneenea maũndũ ala tũkwĩtĩkĩlana. Twaambĩĩsya ũneenanyʼa na mwene nyũmba kwa kũneenea maũndũ ala tũkwĩtĩkĩlana, ũkeethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũtũmĩa ũĩ tũneenee Ndeto ya Ngai vamwe nake. Mavinda maingĩ yĩla twaneenea ũwʼo wa Mbivilia tũtũmĩĩte nzĩa ĩsu, andũ ala me na ngoo nzeo nĩmethĩawa matonya kũwĩtĩkĩla.

15. (a) Vetelo awetie ũndũ wĩva, na andũ meekie ata meewʼa ndeto syake? (b) Nĩkĩ andũ aingĩ ala meewie ũvoo mũseo mũthenya wa Vendekosito maaĩlĩte kũvatiswa mũthenya o ũsu?

¹⁵ Mũthenya ũsu wa kũtanĩthya wa Vendekosito ya 33, Vetelo eeie Ayuti ala mamwĩthukĩĩsye na andũ angĩ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo atĩĩ: “Ĩlilei, na ekai kĩla ũmwe wenyu avatiswe.” (Meko 2:38) Na nũndũ wa ũu, andũ ta 3,000 nĩmavatisiwe, na nĩvatonyeka makethĩwa mavatisĩiwe ndianĩ ila syaĩ Yelusaleme, kana syaĩ vakuvĩ na ndũa ĩsu. e Ĩndĩ ũu wĩonanyʼa kana meekie ũtwi na mĩtũkĩ mataũsũanĩĩte nesa? Yo ngewa ĩno yĩonanyʼa kana amanyĩwʼa ma Mbivilia na syana ila ieetwe nĩ asyai Aklĩsto syaĩle kũsembea kũvatiswa o na itavikĩĩe  kwĩka ũu? Aiee. Lilikana kana Ayuti asu vamwe na andũ ala maalyũlĩte mũĩkĩĩo makatwĩka Ayuti maĩ amanyĩwʼa me kĩthito ma Ndeto ya Ngai na maĩ ma mbaĩ ĩla yanyuvĩtwe ĩmũthũkũme Yeova. Na kwoou no tũelewe nĩkĩ matwie kũvatiswa mũthenya ũsu wa Vendekosito ya mwaka wa 33. Kĩthito kyoo nĩkyoonekete ũtheinĩ. Ta kwa ngelekanyʼo, nĩmaendaa kyalo kĩasa nĩ kana methĩwe vo kwondũ wa mboka ĩsu yeekawa kĩla mwaka. Ĩtina wa kwĩtĩkĩla ũwʼo wa vata ũla mamanyie ĩũlũ wa kĩanda kya Yesũ Klĩsto nthĩnĩ wa kwĩanĩwʼa kwa kĩeleelo kya Ngai, nĩmeeyũmbanĩtye kũendeea kũmũthũkũma Ngai; ĩndĩ maĩ meke ũu me aatĩĩi avatise ma Klĩsto.

16. Aklĩsto ma ĩvindanĩ ya atũmwa moonanisye ata kana maĩ na veva wa kwĩyumya?

¹⁶ Yeova nĩwamaathimie mũno. Ngewa ĩsu ĩendeee na kwasya: “Onthe ala matwʼĩkie etĩkĩli maĩ vamwe, na syĩndũ ila maĩ nasyo syaĩ syoo me onthe, na nĩmatesaa syĩndũ syoo na malĩ yoo na onthe maiaana kĩla makwata, kwosana na vata wa kĩla ũmwe.” f (Meko 2:44, 45) Vate nzika Aklĩsto onthe ma wʼo nĩmaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu ya kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya me na wendo.

17. Nĩ matambya meva mũndũ waĩlĩte kwosa nĩ kana avikĩĩe kũvatiswa?

¹⁷ Ve matambya kauta mũndũ waĩle kwosa kwosana na Maandĩko nĩ kana avikĩĩe kwĩyumya na aivatiswa. Mbee, no nginya akwate ũmanyi ĩũlũ wa Ndeto ya Ngai. (Yoa. 17:3) Kelĩ, nĩwaĩle kwonanyʼa mũĩkĩĩo ĩũlũ wa maũndũ ala wĩmanyĩĩtye. Katatũ, nĩwaĩle kwĩlila na ayonanyʼa kwĩsĩla meko make kana nũkũthĩnĩka kũma ngoonĩ nũndũ wa mwĩkalĩle wake wa tene. (Meko 3:19) Na mũthya, nĩwaĩlĩte kũalyũka na ayambĩĩa kwĩthĩwa na meko maseo ala mosanĩte na kwenda kwa Ngai. (Alo. 12:2; Aev. 4:23, 24) Ĩtina wa kwosa matambya asu, yu no eyumye kwa Ngai kwĩsĩla mboya na aivatiswa.—Mt. 16:24; 1 Vet. 3:21.

18. Amanyĩwʼa ma Klĩsto ala avatise mavingũĩwe mwanya wa kwĩka ata?

¹⁸ We wĩ mũmanyĩwʼa wa Yesũ Klĩsto wĩyumĩtye na akavatiswa? Ethĩwa ũu nĩ wʼo, tũngaa mũvea nũndũ wa kĩanda kĩu kya mwanya ũkwatĩte. O ta amanyĩwʼa ma Yesũ ala mausũiwe nĩ veva mũtheu, o naku no ũtũmĩwe kwa nzĩa ya mwanya mũno. Yeova no aũtũmĩe kumya ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wake na no aũtũmĩe kwĩanĩsya kĩeleelo kyake!