1-3. (a) Nĩkĩ inyia wa mwana ũĩkĩĩthasya kana mwana wake nĩ mũtheu? (b) Nĩkĩ Yeova wendaa andũ make methĩwe me atheu?

KWA kũna visa mũndũ mũka ayũmbany’a kamwana kake kathi sukulu. Inyia wa kamwana kau nũĩkĩĩthasya nĩkathamba na ngũa syako iilye nesa na nĩ ntheu. Kwĩka ũu nĩkũtumaa mwana ekala ate na mathĩna ma mwĩĩ na nĩkwonanasya kana asyai make nĩmamũsũvĩaa nesa.

² Ĩthe waitũ, Yeova, endaa twĩkalae twĩ atheu. (Savuli 18:26) Nĩwĩsĩ kana kwĩkala twĩ atheu nĩkũtũtethasya. Na ũtheu witũ nũtumaa ataĩwa.​—Esekieli 36:22; soma 1 Vetelo 2:12.

 ³ Ĩndĩ nĩ kyaũ kĩtonya kwonany’a kana twĩ atheu? Na nĩkĩ kwĩkala twĩ atheu kũtonya kũtũtethya? Tũineenea makũlyo asu, nĩvatonyeka ũkona maũndũ amwe ũtonya kwĩka moalyũku.

4, 5. (a) Nĩkĩ twaĩle kwĩkala twĩ atheu? (b) Wũmbi ũtũtetheeasya ata kũelewa woni wa Yeova ĩũlũ wa ũtheu?

⁴ Ngelekany’o ya Yeova no ĩtũtetheesye kwĩthĩwa twĩ atheu. (Alivai 11:44, 45) Kwoou ũndũ ũla mũnene ũtumaa twĩkala twĩ atheu nĩ kana twĩenda ‘kũatĩĩa ngelekany’o ya Ngai.’​—Aeveso 5:1.

⁵ Syĩndũ ila Yeova woombie no itũtetheesye kũelewa ũndũ wendete ũtheu. Nũseũvĩtye mũvango mũseo wa kũĩkĩĩthya kana nzeve na kĩw’ũ nĩ ntheu. (Yelemia 10:12) Kwavindĩĩsya ũndũ nthĩ yĩtheasya o na andũ mamĩthokoany’a. Kwa ngelekany’o, yĩla kwaua na syũa yaa, kĩw’ũ kĩla kyetĩka nĩkĩvyũvaa na mĩthũmũ yakyo ĩyambata ĩitw’ĩka matu, na ĩndĩ matu asu mayĩtĩka ta mbua ĩngĩ. Kĩw’ũ kĩu kĩendeeaa kũatĩĩa mũthyũlũlũko ũsu ĩngĩ na ĩngĩ. Ũsu nĩ mũvango Yeova weekĩie nĩ kana aĩkĩĩthye kana nthĩ nĩyekala yĩ ntheu, na twĩ na nzeve ntheu ya kũveva. Mũthyũlũlũko ũsu wonanasya kana Yeova e vinya.​—Alomi 1:20.

6, 7. Mĩao ya Mose yonanĩtye ata kana no nginya athaithi ma Yeova methĩwe me atheu?

⁶ Kĩndũ kĩngĩ kĩtwonasya vata wa kwĩthĩwa twĩ atheu nĩ Mĩao ĩla Yeova wanengie Aisilaeli ĩvindanĩ ya Mose. Kwa ngelekany’o, andũ nĩmaaĩle kwĩkala me atheu ethĩwa nĩmekwenda Yeova etĩkĩle ũthaithi woo. O na Mũthenyanĩ wa Wĩw’anĩthyo, mũthembi mũnene aaĩle kũthamba kelĩ. (Alivai 16:4, 23, 24)  Na athembi ala angĩ matanamba kumya nthembo nĩmaaĩle kũthamba moko na maaũ. (Kuma 30:17-21; 2 Mavinda 4:6) Ve ũndũ mũndũ waĩ atonya kũlea kũatĩĩa mĩao ĩla yakonetye ũtheu akatw’ĩĩwa kũawa.​—Alivai 15:31; Motalo 19:17-20.

⁷ Nata ũmũnthĩ? Mĩao ya Mose no ĩtũtetheesye mũno kũelewa woni wa Yeova. (Malaki 3:6) Mĩao ĩsu nĩyoonanĩtye nesa kana athaithi ma Yeova maaĩlĩte kwĩthĩwa me atheu. Woni wa Yeova ndwaalyũka. O na ũmũnthĩ endaa athaithi make methĩwe me atheu.​—Yakovo 1:27.

8. Ũtheu ũkonetye maũndũ meva?

⁸ Nĩ kana Yeova atwone twĩ atheu, kũthamba, kũvũa ngũa, na kũthesya mĩsyĩ yitũ kũitoetye. Ũtheu nĩ ũndũ ũkonetye thayũ witũ w’onthe. Nũkonetye ũthaithi witũ, mwĩkalĩle witũ, na mosũanĩo maitũ. Kwoou nĩ kana Yeova atwonae twĩ atheu, no nginya tũĩkĩĩthasye kana twĩ atheu maũndũnĩ onthe.

9, 10. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana ũthaithi witũ wĩthĩwe wĩ mũtheu?

⁹ Ũthaithi mũtheu. Tũyĩsa kwĩthĩwa na ngwatanĩo na ndĩni ya ũvũngũ o na vanini. Yĩla Aisilaeli matavĩtwe makatwawa Mbaviloni, mathyũlũlũkĩtwe nĩ andũ meekaa maũndũ mataĩle na mamanyĩasya ũvũngũ maithaitha ngai sya mĩvw’anano. Isaia nĩwathanĩte kana Aisilaeli makasyoka nthĩ ya Isilaeli na maitũngĩĩa ũthaithi mũtheu. Yeova ameie atĩĩ: “Umai ku, mũikakiite kĩndũ kĩvuku; umai katĩ wayo; ĩthesyei.” Mayaaĩle kũmũthaitha Ngai mavulanĩtye ũthaithi woo na momanyĩsyo, imanyĩo, kana syĩthĩo sya ndĩni ya ũvũngũ ya Mbaviloni.​—Isaia 52:11.

 ¹⁰ O na ũmũnthĩ, Aklĩsto ma w’o nĩmevathanaa na ndĩni sya ũvũngũ. (Soma 1 Akolintho 10:21.) Mĩĩkĩĩo, imanyĩo, na syĩthĩo mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ, syumanĩte na momanyĩsyo ma ndĩni sya ũvũngũ. Kwa ngelekany’o, aingĩ maĩkĩĩaa kana yĩla mũndũ wakw’a ve kĩndũ kyumaa nthĩnĩ wake kĩkaendeea kwĩkala thayũ, na ve imanyĩo na syĩthĩo mbingĩ iatĩĩawa nũndũ wa mũĩkĩĩo ũsu. (Mũtavan’ya 9:5, 6, 10) Aklĩsto nĩmaĩlĩte kwĩvathana vyũ na syĩthĩo sya mũthemba ũsu. Andũ maitũ ma mũsyĩ no matũthing’ĩĩsye twĩlikye maũndũnĩ ta asu. Ĩndĩ nũndũ twĩenda Yeova atwonae twĩ atheu, tũyĩtĩkĩlaa kwĩka ũndũ meũtwĩa aĩ nũndũ twĩenda kũmendeesya.​—Meko ma Atũmwa 5:29.

11. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana mwĩkalĩle witũ wĩthĩwe wĩ mũtheu?

¹¹ Mwĩkalĩle mũtheu. Nĩ kana Yeova atwonae twĩ atheu, no nginya twĩvathane na ũlaalai kwa nzĩa o na yĩva. (Soma Aeveso 5:5.) Mbivilianĩ, Yeova atũtavĩtye atĩĩ: “Kĩai ũlaalai.” O na nũwetete ũtheinĩ kana ala me mwĩkalĩle mũthũku na matendaa kwĩlila “maikatiĩwa Ũsumbĩ wa Ngai.”​—1 Akolintho 6:9, 10, 18; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 22, Mwĩkalĩle Mũtheu.

12, 13. Nĩkĩ twaĩlĩte kũĩkĩĩthya kana mosũanĩo maitũ nĩ matheu?

¹² Mosũanĩo matheu. Mavinda maingĩ mũndũ ekaa kĩla ũkũsũanĩa. (Mathayo 5:28; 15:18, 19) Mosũanĩo matheu matumaa twĩka maũndũ matheu. Ĩndĩ nũndũ twĩ ene naĩ, mavinda kwa mavinda no twĩthĩwe na mosũanĩo mathũku. Mosũanĩo asu malika ilĩkonĩ sitũ nĩtwaĩle kũmavetanga vau kwa vau. Tũkaema kwĩka ũu, ĩtina wa ĩvinda twĩsa kwĩthĩa ngoo sitũ ite ntheu. Nĩvatonyeka tũkambĩĩa kwenda kwĩka maũndũ  ala tũtindaa tũsũanĩĩte. Nĩ kana vaikathi ũu, twaĩle kusũsya ilĩko sitũ na mosũanĩo matheu. (Soma Avilivi 4:8.) Kwoou nĩtwĩvathanaa na maũndũ ta kwĩtanĩthya na maũndũ me na mwĩkalĩle mũthũku kana ũng’endu. Nĩtũnyuvaa nesa kĩla tũũsoma, tũkwĩloelaa, kana tũũneenea.​—Savuli 19:8, 9.

¹³ Nĩ kana twĩkale wendonĩ wa Ngai no nginya tũĩkĩĩthye kana ũthaithi witũ nĩ mũtheu, mwĩkalĩle witũ nĩ mũtheu, na mosũanĩo maitũ nĩ matheu. Ĩndĩ o vamwe na ũu, Yeova nĩwonaa wĩ ũndũ wa vata twĩthĩwe twĩ atheu kĩ-mwĩĩ.

14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kwĩthĩwa twĩ atheu kĩ-mwĩĩ?

¹⁴ Yĩla twekalya mĩĩ yitũ yĩ mĩtheu na twathesya vala twĩkalaa, kĩu nĩkĩtũtethasya vamwe na ala me vakuvĩ naitũ. Tweeka ũu, twĩw’aa twĩ eanĩe na andũ ala angĩ nĩmatanĩaa kwĩkalany’a naitũ. Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ wa vata ũtumaa twĩkala twĩ atheu. Ũtheu witũ nũtumaa Yeova ataĩwa. Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno: Ũkona mwana wĩkalaa e kĩko kĩla ĩvinda, we tyo wambĩĩe kũsũanĩĩa asyai make naĩ? O ta ũu, tũkaema kwĩsũvĩa na tũyĩkala tũte atheu, andũ no mambĩĩe kũsũanĩĩa Yeova naĩ. Vaulo aisye: “Tũitumaa vethĩwa na kĩtumi kya kũlulutĩkya kwa nzĩa o na yĩva, nĩ kana ũthũkũmi witũ ndũkethĩwe na mavĩtyo; ĩndĩ kwa nzĩa syonthe nĩtũĩkĩĩthasya kana twĩ athũkũmi ma Ngai.”​—2 Akolintho 6:3, 4.

15, 16. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana tũĩkĩĩthye mĩĩ na ngũa sitũ nĩ ntheu?

¹⁵ Mĩĩ yitũ na ngũa sitũ. Twaĩle kwĩtheasya kĩla mũthenya. Kwa ngelekany’o, nĩtwaĩle kũthamba kĩla mũthenya  ethĩwa nĩvatonyeka. O na nĩtwaĩle kũthambaa moko na savunĩ, na mũno mũno, tũtanamba kũua kana kũya lĩu. Na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩkaa ũu twauma kyoonĩ kana twakwatanga kĩko. No twone ta kaũndũ kanini kũthamba moko, ĩndĩ kwĩka ũu nĩ kwa vata mũno nũndũ nĩkũsiĩĩaa mowau mainyaĩĩka. Kwĩka ũu no kũtangĩĩe thayũ. Na tũkethĩwa tũte na kyoo, nĩtwaĩle kũmantha nzĩa ingĩ sya kũvetanga kĩko kitũ. Ĩvindanĩ ya tene Aisilaeli mayeethĩawa na syoo. Nũndũ wa ũu, meekaa kũthi vaasa na vala andũ matũĩte na vaasa na kũla kĩw’ũ kyatavawa, na ĩndĩ mũndũ ayĩnza ĩima ya kwĩka vata na amina aivw’ĩka.​—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 23:12, 13.

¹⁶ Ti nginya tũkekĩaa ngũa sya kĩlasi, sya mbesa, kana mĩsono ĩla ya mĩtũkĩ. Ĩndĩ twaĩle o kũĩkĩĩthya  kana nĩtweekĩa ngũa nesa na nĩ ntheu. (Soma 1 Timotheo 2:9, 10.) Kĩla ĩvinda twendaa andũ matũsisya mamũtaĩe Yeova.​—Tito 2:10.

17. Nĩkĩ twaĩle kũĩkĩĩthya kana mĩsyĩ na syĩndũ sitũ nĩ ntheu?

¹⁷ Mũsyĩ witũ na syĩndũ sitũ. Nĩtwaĩle kwĩkalasya mĩsyĩ yitũ yĩ mĩtheu o na ethĩwa tũtwĩe va. O na ĩngĩ, nĩtũtheasya ngalĩ, mota, isululu, kana o syĩndũ ingĩ ila tũendaa nasyo, na mũno mũno, ethĩwa nĩsyo tũitũmĩaa kũthi maũmbanonĩ kana ũtavany’anĩ. Nĩtwĩsĩ kana yĩla twĩ ũtavany’a tũneenaa na andũ ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte yĩla tũkekala nthĩ nzaũ na ntheu. (Luka 23:43; Ũvuany’o 11:18) Mĩsyĩ yitũ na syĩndũ sitũ no syonany’e kana nĩtwĩyũmbanĩtye kwĩkala nthĩ nzaũ, ĩla yĩkethĩwa yĩ ntheu.

18. Nĩkĩ tũtheasya kũla tũthaithĩaa?

¹⁸ Vala tũthaithĩaa. Yĩla twathesya Nyũmba yitũ ya Ũsumbĩ, kana vala twĩkĩaa maũmbano manene, twĩthĩawa tũyonany’a kana nĩtwonaa ũtheu wĩ wa vata. Mavinda maingĩ mũndũ akinya Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ ya mbee, nĩwonaa ũndũ ĩtheete. Ũndũ ũsu ũtumaa Yeova ataĩwa mũno. Onthe ala me kĩkundinĩ, nĩmethĩawa na mwanya mũseo wa kũthesya na kũsũvĩa Nyũmba ya Ũsumbĩ.​—2 Mavinda 34:10.

19. Twaĩle kwĩvathana na kyaũ?

¹⁹ O na vala Mbivilia ndĩwetete imanyĩo syonthe nthũku ila twaĩle kwĩvathana nasyo, nĩtũnengete myolooto ĩtonya kũtũtetheesya kũmanya ũndũ Yeova wonaa maũndũ ta asu. Ndendaa tũinyw’a sikala, tũinyw’a ũkĩ mwingĩ, kana tũitũmĩa ndawa sya kũmila  ũndũ vataĩle. Ethĩwa twĩ anyanya ma Ngai, no nginya twĩvathane na maũndũ asu. Nĩkĩ? Nũndũ nĩtũnengete ndaĩa mũthĩnzĩo wa thayũ. Imanyĩo ta isu no itume tũtekala thayũ ĩvinda ĩasa, tũkwatwa nĩ mowau, kana tũkaũmĩsya andũ ala me vakuvĩ naitũ. Andũ aingĩ nĩmaekanaa na imanyĩo isu nĩ kana mevathane na mowau. Ĩndĩ ithyĩ twĩ anyanya ma Yeova, twĩthĩawa na kĩtumi kĩseo vyũ kya kũekana na imanyĩo ta isu. Twĩkaa ũu nũndũ nĩtũmwendete Ngai. Mũndũ mũka ũmwe wa mũika aisye atĩĩ: “Yeova nĩwandetheeisye nathesya mwĩkalĩle wakwa na naeka kũtũmĩa syĩndũ sya kũmila. . . . Ta keka neekwatasya ũtonyi wakwa, mwa ndyaĩ nĩtonya kũekana na imanyĩo isu.” Eka twone myolooto ĩtano ya Mbivilia ĩtonya kũtetheesya mũndũ aeke vyũ imanyĩo nthũku.

20, 21. Nĩ imanyĩo syĩva Yeova wendaa twĩvathane nasyo?

²⁰ “Nũndũ twĩ na mawatho asu endwa, ekai twĩthesye kumana na kĩla ũvuku wa mwĩĩ na wa veva, nĩ kana twĩthĩwe twĩ atheu vyũ nthĩnĩ wa kũmũkĩa Ngai.” (2 Akolintho 7:1) Yeova endaa twĩvathane vyũ na imanyĩo ite ntheu ila itonya kwananga kĩlĩko na mĩĩ yitũ.

²¹ Ũndũ ũmwe wa vata mũno ũtũthangaasya “twĩthesye kumana na kĩla ũvuku” ũwetetwe ĩandĩkonĩ ya 2 Akolintho 6:17, 18. Yeova atwĩĩte atĩĩ: “Mũyĩeka kũkiita kĩndũ kĩte kĩtheu.” Na ĩndĩ akatwatha atĩĩ: “Ngamũthokya. Na ngatw’ĩka ĩthe wenyu, nenyu mũkeethĩwa ana na eĩtu makwa.” Kwoou, Yeova akekalaa atwendete o tondũ ĩthe wĩthĩawa endete syana syake, ethĩwa tũkeevathanaa na syĩndũ syonthe ila itonya kũtuma twĩthĩwa tũte atheu methonĩ make.

22-25. Nĩ myolooto yĩva yĩ Maandĩkonĩ ĩtonya kũtũtetheesya twĩvathane na imanyĩo nthũku?

 ²² “No nginya ũmwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.” (Mathayo 22:37) Ũsu nĩw’o mwĩao ũla mũnene vyũ. (Mathayo 22:38) Twaĩle kũmwenda Yeova na ngoo yonthe. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ũu ata ethĩwa tũkanyuvaa kwĩka maũndũ ala matonya kũtuma tũtekala thayũ ĩvinda ĩasa kana matonya kwananga ilĩko sitũ? Kwoou nĩtwaĩle kũtata ũndũ tũtonya twonany’e kana nĩtũũnenga ndaĩa thayũ ũla ũtũnengete.

²³ “[Yeova] nĩwe ũnengae andũ onthe thayũ na mĩthũmũ na syĩndũ syonthe.” (Meko ma Atũmwa 17:24, 25) Mũnyanyau akaũnenga mũthĩnzĩo wa mwanya, we no ũwĩkye ĩtheka kana ũkawananga? Thayũ nĩ mũthĩnzĩo mũseo mũno tũnengetwe nĩ Yeova. Nĩtwonaa mũthĩnzĩo ũsu wĩ wa vata mũno. Kwoou nĩtwaĩle kũtũmĩa thayũ witũ kwa nzĩa ĩkũmũtaĩa.​—Savuli 36:9.

²⁴ “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.” (Mathayo 22:39) Imanyĩo ite ntheu iitũũmĩasya twĩ ithyoka. No iũmĩsye ala me vakuvĩ naitũ, na mavinda maingĩ, methĩawa ne mo andũ ala twendete vyũ. Kwa ngelekany’o, mũndũ wĩkalaa na mũnywi wa sikala no akwatwe nĩ mathĩna maito ma mwĩĩ no ũndũ wa kũveva syũki ya sikala. Kwoou, twaekana na imanyĩo nthũku, nĩtwonasya ala twĩkalanasya namo kana nĩtũmendete.​—1 Yoana 4:20, 21.

²⁵ “Endeea kũmalilikany’a methĩwe menyivĩtye na me ewi kwa silikalĩ na ala me na ũkũmũ.” (Tito 3:1) Ve ndawa imwe sya kũmila syĩthĩawa ivatanĩtwe  nthĩ mbingĩ. Nĩtwaĩle kũatĩĩa mĩao ĩsu nũndũ Yeova nũtwĩaĩe tũnenge silikalĩ ndaĩa.​—Alomi 13:1.

26. (a) Twaĩle kwĩka ata nĩ kana Yeova etĩkĩle ũthaithi witũ? (b) Nĩ kyaũ kĩtumaa twĩka kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twĩkale twĩ atheu?

²⁶ Nĩvatonyeka tũkona kũndũ twaĩle kwĩka moalyũku nũndũ nĩtũkwenda kũtw’ĩka anyanya ma Yeova. Twamanya ũu, twaĩle kwambĩĩa kwĩka moalyũku asu vau kwa vau. Ti ũndũ wĩ laisi kũekana na imanyĩo nthũku, ĩndĩ ũu ti kwasya vaitonyeka. Yeova nũtwathĩte kana akatũtetheeasya. Aĩtye atĩĩ: “Ninyie Yeova Ngai waku, ũla ũkũmanyĩasya kwaĩla, ũla ũkũtongoeasya nzĩanĩ ĩla waĩle kũthi nayo.” (Isaia 48:17) Tweeka kyonthe kĩla tũtonya tũĩkĩĩthye kana twĩ atheu, vate nzika tũkatumaa Ngai waitũ ataĩwa.