1, 2. Yeova ew’aa ata yĩla tweekĩa kĩthito kingĩ twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku?

KWASŨANĨA kamwana koosa ĩvoosi ya mbesa nthĩ kaumĩte sukulu. Kamwana kau nĩkatonya kũsaanĩw’a nĩ ũndũ kekwĩkana na ĩvoosi yĩu yusĩe mbesa. Ĩndĩ vandũ va kũyĩvitha kayĩka kũtũngĩa mwene. Ĩtina, inyia wa kamwana kau eew’a ũndũ ũla kekie, nũtanaa mũno.

² Asyai aingĩ nĩmatanaa mũno moona syana syoo syĩ ndĩkĩĩku. O na Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ, Yeova, ũla nĩ “Ngai wa w’o,” nũtanaa mũno oona twĩ aĩkĩĩku. (Savuli 31:5) Nĩtwendaa kũmwendeesya na ũu nũtumaa twenda “kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.” (Aevelania 13:18) Eka tũneenee maũndũ ana matonya kwonany’a ũĩkĩĩku witũ, na tũyona kĩla kĩtonya kũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ asu. Na ĩndĩ, nĩtũkwona moathimo ala tũkwataa yĩla tweethĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ asu onthe.

3-5. (a) Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtwĩkengaa ene? (b) Nĩ maũndũ meva matonya kũtũtetheesya tũeke kwĩkengaa ene?

³ Nĩ kana twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkwĩka maũndũ na andũ ala angĩ, no nginya twambe kwĩyĩĩkĩĩthya kana ithyĩ ene tũyĩkengaa. Ĩndĩ ũu ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi. Kwa ngelekany’o, ĩvindanĩ ya atũmwa ana-a-asa ma kĩkundi kya Laotisia nĩmeekengaa ene kwa kũsũanĩa kana nĩmeũmwendeesya Ngai, o na kau  kwa w’o mayamwendeeasya. (Ũvuany’o 3:17) O naitũ no twĩkenge ene kwa kũsũanĩa kana tũilye ũndũ mũna o na kau tiw’o tũilye.

⁴ Mũmanyĩw’a Yakovo aisye atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva esũanĩa kana nĩ mũthaithi wa Ngai ĩndĩ ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake, ekenga ngoo yake mwene, na ũthaithi wake nĩ wa mana.” (Yakovo 1:26) No twĩthĩwe tũyĩkenga tũkambĩĩa kũsũanĩa atĩ nũndũ ve maũndũ angĩ maseo twĩkaa, Ngai ndesa kũtũsilĩla tweeka maũndũ mathũku ta kũneeny’a andũ naĩ, kũkengana, kana kũneena ndeto nthũku. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikese kwĩkenga?

⁵ Yĩla tweesisya kĩoonĩ nĩtũmanyaa ũndũ tũilye nza. Na ĩndĩ yĩla twasoma Mbivilia, nĩtũmanyaa ũndũ tũilye nthĩnĩ. No ĩtũtetheesye kũmanya ũtonyi na mawonzu maitũ. Nĩtũtetheeasya kũmanya moalyũku ala twaĩle kwĩka ĩũlũ wa maũndũ ala tũsũanĩaa, ala twĩkaa, na ala tũneenaa. (Soma Yakovo 1:23-25.) Ĩndĩ yĩla twasya kana vaiĩ mavĩtyo twĩkaa, tũyĩsa kwĩka moalyũku ala mekwendeka. Kwoou, nĩtwaĩle kũtũmĩa Mbivilia ĩtũtetheesye kwĩthiana tũte kwĩkenga. (Iĩo 3:40; Akai 1:5) O nayo mboya no ĩtũtetheesye kũmanya ũndũ tũilye. No tũmũvoye Yeova atũthiane na aitũtetheesya kũmanya mawonzu maitũ nĩ kana twĩke moalyũku ala mekwendeka. (Savuli 139:23, 24) Nĩtwĩsĩ kana mũndũ “ũla wĩ ngũlũ nĩ ũthatyo kwa Yeova; ĩndĩ ũnyanya wake nĩ wake na ũla mũlũngalu.”​—Nthimo 3:32.

6. Nĩkĩ andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa maĩkĩĩanĩte?

⁶ Ũĩkĩĩku wĩthĩawa wĩ ũndũ wa vata mũno nthĩnĩ wa mũsyĩ. Yĩla andũ ala matwaanĩte meeka maũndũ mateũkengana, nĩmew’aa me asũvĩĩku na kwa w’o kĩla ũmwe nũĩkĩĩaa ũla ũngĩ. Ve maũndũ maingĩ matonya kwonany’a  kana mũndũ ti mũĩkĩĩku kwa ũla matwaanĩte nake. Kwa ngelekany’o, mũndũ ũtwaanĩte nũtonya kwambĩĩa kũvũa ngũĩ ĩtaĩle na aũme kana aka angĩ, kwĩloela mavisa ma ũlaalai, kana o na kwambĩĩa kwĩthĩwa na ndũũ ĩtaĩle na mũndũ ũngĩ eka ũla matwaanĩte nake. Kwasũanĩa ndeto ii syaneeniwe nĩ mũandĩki ũmwe wa Savuli. Aisye atĩĩ: “Ndyaaĩkalan’ya na andũ ma ũvũngũ; o na ndikaatĩanĩa na akengani.” (Savuli 26:4) Yĩla wambĩĩa kũsũanĩa ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ ũtatwaanĩte nake, ũu wonanasya kana ndwĩ mũĩkĩĩku, na kwa w’o ũndũ ũsu no ũtume mũtwaano waku ũkwatwa nĩ mathĩna.

7, 8. Ũtonya kũtũmĩa Mbivilia ata kũmanyĩsya syana syaku ũseo wa kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku?

⁷ Syana nĩsyaĩle kũmanyĩw’a kana ũĩkĩĩku nĩ wa  vata. Asyai no maimanyĩsye ũndũ itonya kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku maitũmĩa Mbivilia. Mbivilia yĩthĩawa na ngelekany’o sya andũ mataĩ aĩkĩĩku na andũ asu nĩ ta: Akani, ũla watw’ĩkie kĩng’ei; Ngeasi, ũla wakenganie nĩ kana anewe mbesa; na Yutasi, ũla wang’eie mbesa na ĩtina esa kũmũvũnyanĩa Yesũ kwa ilungu 30 sya vetha.​—Yosua 6:17-19; 7:11-25; 2 Asumbĩ 5:14-16, 20-27; Mathayo 26:14, 15; Yoana 12:6.

⁸ O na ĩngĩ, Mbivilianĩ ve ngewa sya andũ maĩ aĩkĩĩku, na andũ amwe katĩ wa asu nĩ: Yakovo, ũla weeie syana syake itũnge mbesa itaĩ syoo; Yevitha na mwĩĩtu wake, ala meanĩĩisye kĩla mamwathĩte Ngai; na Yesũ, ũla weethĩiwe e mũĩkĩĩku o na ĩvinda yĩla wakwatiwe nĩ mathĩna maito mũno. (Mwambĩlĩlyo 43:12; Asili 11:30-40; Yoana 18:3-11) Ngelekany’o isu no itetheesye syana syaku ikamanya ũseo wa mũndũ kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku.

9. Yĩla asyai meethĩwa me aĩkĩĩku, syana itethekaa ata?

⁹ Ve mwolooto wĩ Mbivilianĩ ũtonya kũtetheesya asyai mamanye nzĩa ĩla nzeo ya kũmanyĩsya syana syoo kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku. Mwolooto ũsu waĩtye: “We ũũmanyĩsya mũndũ ũngĩ, nĩkĩ ũte kwĩmanyĩsya we mwene? We ũũtavany’a, ũkyasya, “Ndũkoye,” we nĩwũyaa?” (Alomi 2:21) Syana nimanyaa yĩla asyai maitavya ũndũ mũna na mayĩka ũndũ wĩ kĩvathũkany’o na ũla maitavya. Syana nivũvũanaa yĩla twaitavya syĩthĩwe syĩ ndĩkĩĩku ĩndĩ ithyĩ tũilea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku. Yĩla syamanya kana asyai masyo nĩmaikengaa, o na tũmaũndũnĩ tũla tũnini, o nasyo ikeethĩawa siilye oou. (Soma Luka 16:10.) Ĩndĩ syana syamanya kana asyai masyo nĩ andũ aĩkĩĩku, o nasyo syatw’ĩka asyai, ikeethĩwa syĩ asyai aĩkĩĩku.​—Nthimo 22:6; Aeveso 6:4.

10. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkũea ngewa vamwe na Aklĩsto ala angĩ?

¹⁰ Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku yĩla tũũneena na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kĩkundinĩ. Nĩ ũndũ wĩ laisi ngewa ila tũkũea ikavĩndũka ikatw’ĩka nzukũ kana tũkaneena maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ. Tũkaweta ũndũ mũna twĩwie tũtesĩ kana nĩ wa w’o, no twĩthĩwe tũinyaĩĩkya ũvũngũ. Maũndũ methĩawa me maseo mũno ‘twasiĩĩa ilomo sitũ.’ (Nthimo 10:19) Ĩndĩ kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kũyonanasya kana twaĩle kũwetaa o kĩla ũndũ wooka kĩlĩkonĩ kitũ, ũndũ w’onthe ũla twĩsĩ, kana ũla twĩwie. O na kau no twĩthĩwe twĩsĩ nesa kana ũndũ ũla tũkwenda kũweta nĩ wa w’o, ũndũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa ũtatũkonetye kana vate kĩtumi kĩseo kya kũũweta. O na nũtonya kwĩthĩwa ũte ũndũ mũseo wa kũneena. (1 Athesalonika 4:11) Andũ amwe nĩmeteteaa yĩla maneena ndeto itonya kũũmĩsya mũndũ ũngĩ kwa kwasya: “Nyie nĩneenaa o kĩla kya w’o.” Ĩndĩ nũndũ twĩ athũkũmi ma Yeova, twĩenda mavinda onthe ndeto sitũ syĩthĩawe syĩ nzeo vyũ.​—Soma Akolosai 4:6.

11, 12. (a) Nĩkĩ mũndũ ũla weeka naĩ waĩle kũtavya atumĩa ũndũ ũsu ateũmavitha? (b) Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya? (c) Tũtonya ata kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku ũseũvyonĩ wa Yeova?

¹¹ Yeova nũnengete atumĩa kĩanda kya kũtetheesya kĩkundi. Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi atumĩa kũtũtetheesya yĩla twamatavya ũla w’o. Nĩkĩ? Yĩla wawaa na wathi kũmwona ndakĩtalĩ akũiite, we nũmũvithaa tũmaũndũ tũmwe tũtonya kũmũtetheesya kũmanya kĩla ũwaĩte? Wamũvitha eũtetheesya ata? O ta ũu, yĩla tweeka naĩ ngito tũyaĩle kũvitha o na vanini. Vandũ va ũu, twaĩle kũthi vala ve atumĩa na tũimatavya ĩũlũ wayo tũteũvitha kĩndũ. (Savuli 12:2; Meko ma Atũmwa  5:1-11) Kwasũanĩa ũndũ ũngĩ wa vata: Waĩle kwĩka ata wamanya kana mũnyanyau nĩwĩkie naĩ ngito? (Alivai 5:1) We no wasye: “Nũndũ nĩnĩmwendete vyũ, nĩngũvitha kĩla wĩkie”? Kana no ũlilikane atumĩa nĩmo manengetwe kĩanda kya kũmũtetheesya nĩ kana atũngĩĩe na ailũlũmĩlya ngwatanĩo yake na Yeova?​—Aevelania 13:17; Yakovo 5:14, 15.

¹² O na ĩngĩ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kwa ũseũvyo wa Yeova yĩla tũkumya livoti sya ũtavany’a. Na yĩla tũkusũsya vomu sya ũvainia, kana o vomu ingĩ sya kũkũlya twĩtĩkĩlw’e kũlika ũthũkũminĩ mũna, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku.​—Soma Nthimo 6:16-19.

13. Nĩ maũndũ meva twaĩle kwĩka twonany’e kana twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkwĩka maũndũ ma viasala na ana-a-asa maitũ?

¹³ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa mayaĩle kũvulany’a ũthaithi na maũndũ ma viasala. Kwa ngelekany’o, tũiendeeasya maũndũ ma viasala yĩla twĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ kana yĩla twĩ ũtavany’a. O na tũitũmĩaa naĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maũndũnĩ ma viasala. Ethĩwa nũandĩkĩte ana-a-asa kana eĩtu-a-asa, maĩvae ũteũmaselesya, maĩvae kĩla mweetĩkĩlanile, na ũimekaa maũndũ angĩ ala mĩao yaĩtye athũkũmi mekawe. Kwa ngelekany’o, no wĩthĩwe ũyendeka kũmaĩvĩa inisualenzi ya ũiiti na kũmaĩva kĩla mwakwatĩanĩie ethĩwa mũndũ nĩwathi lũũsa. (1 Timotheo 5:18; Yakovo 5:1-4) Na ethĩwa ũandĩkĩtwe nĩ mwana-a-asa, ndũkende akwendeesye kwĩ athũkũmi ala angĩ. (Aeveso 6:5-8) Ĩkĩĩthya kana wathũkũma masaa ma wĩa ala waĩle kũthũkũma na ũithũkũma nesa wĩa 0ũla ũĩvĩtwe ũthũkũme.​—2 Athesalonika 3:10.

14. Aklĩsto maĩle kwĩka ũndũ wĩva matanamba kũvingũa viasala me ĩmwe?

¹⁴ Nao nata ethĩwa twĩenda kũvingũa viasala vamwe na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa? No twĩthĩwe tũyĩka  ũu tũtũmĩĩte malĩ sitũ kana mũkovo. Nĩ kana maũndũ ta asu mathi nesa, ve mwolooto wĩ Mbivilianĩ mwaĩle kũlilikana. Mwolooto ũsu nĩ kũandĩka maũndũ onthe ala mweetĩkĩlana. Ũu now’o mwathani Yelemia weekie. Ĩvinda yĩmwe wathooie kĩtheka, nĩwaandĩkie kovi ilĩ sya maũndũ ala meetĩkĩlanile na mũndũ ũla wamũthooeisye kĩtheka kĩu, na ngũsĩ syeekĩa saii kovinĩ ĩmwe, na ĩndĩ oosa kovi isu syelĩ asia vandũ nĩ kana wĩthĩe no itũmĩwe ĩvinda yũkĩte. (Yelemia 32:9-14; o na ĩngĩ, sisya Mwambĩlĩlyo 23:16-20.) Andũ amwe monaa kũandĩka maũndũ onthe vandũ nĩ kwonany’a kana mayĩĩkĩĩaa ana-a-asa ala angĩ. Ĩndĩ kwosa ĩtambya yĩu nĩkũtumaa andũ mataemanwa, matew’anĩa woo, o na nĩkũtumaa maendeea kwĩthĩwa anyanya. Yĩla wavingũa viasala na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, lilikana kana mũuo wa kĩkundi nĩw’o wa vata mũno kwĩ viasala yenyu.​—1 Akolintho 6:1-8; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 30, Viasala na Maũndũ ma Mĩao.

15. Yeova ew’aa ata oona akũni ma viasala maikenga andũ ũmũnthĩ?

¹⁵ Twaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku o na yĩla tũkwĩka maũndũ na andũ mate Ngũsĩ sya Yeova. Yeova nĩwendaa twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe. Na ũu nĩ w’o nũndũ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kĩthimi kya ũkengani nĩ ũthatyo kwa Yeova; ĩndĩ ĩvia yĩla yĩthimaa w’o nĩ ũtanu wake.” (Nthimo 11:1; 20:10, 23) Ĩvinda ya tene, ithimi nĩsyatũmĩawa mũno maũndũnĩ ma viasala. Ĩndĩ akũni amwe ma viasala nĩmakengaa andũ ala meũmathooesya syĩndũ kwa kũmateea syĩndũ nini kwĩ ila meĩkwatĩanĩĩte kana kũmaĩvĩthya mbesa mbingĩ kwĩ ila syaĩle kũĩvwa. Ũmũnthĩ o ta ĩvinda ya tene, akũni ma viasala  nĩmakenganaa. Ĩndĩ o ũndũ Yeova wamenete ũndũ ũsu ĩvinda ya tene, now’o ũũmenete ũmũnthĩ.

16, 17. Nĩ meko meva twaĩle kwĩvathana namo nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku?

¹⁶ Ithyonthe ve maũndũ twĩkaa matonya kũtata ũĩkĩĩku witũ, ta kwa ngelekany’o, kusũsya vomu sya kũkũlya wĩa, kusũsya vomu sya silikalĩ, kana kwĩka mĩtiani sukulu. Andũ aingĩ monaa ũte ũndũ mũthũku kũkengana, kwongeleela mautĩĩo, kana kũnengane ũsũngĩo ũtonya kwasya ũla watũkũlya ũndũ. Ĩndĩ tũyaĩle kũsengw’a nĩ maũndũ asu. Mbivilia yathanĩte kana ĩvinda ya mũminũkĩlyo andũ makeethĩwa “makĩyenda ene, makyenda mbesa, . . . matendete ũseo.”​—2 Timotheo 3:1-5.

¹⁷ Mavinda amwe andũ ala makenganaa nĩmatonya kwoneka maendeee nesa. (Savuli 73:1-8) Ĩndĩ Mũklĩsto no avutwe wĩanĩ, akakwatwa nĩ mathĩna ma mbesa, kana akambĩĩa kũnyamaw’a e wĩanĩ nũndũ wa kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. Ĩndĩ moathimo ala tũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku nĩ maingĩ kũvĩtũka mathĩna asu onthe. Nĩkĩ tũkwasya ũu?

18. Nĩkĩ kũmanyĩka kana twĩ aĩkĩĩku kwĩthĩawa kwĩ kwa vata mũno?

¹⁸ O na kau andũ ala aĩkĩĩku nĩ ma vata mũno, ti andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ methĩawa me aĩkĩĩku na ma kwĩkwatw’a. Kĩla ũmwe witũ no ethĩwe na ndaĩa isu nzeo mũno. (Mika 7:2) Kwa w’o, andũ no maũthekeee na maikwona wĩ mũtumanu mũno nũndũ wĩ mũĩkĩĩku. Ĩndĩ kĩu no kĩtume andũ angĩ makwenda na maikũĩkĩĩa mũno. Ngũsĩ sya Yeova kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ nĩsyĩsĩkĩe nũndũ wa kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku. Andũ amwe nĩmendete kũandĩka Ngũsĩ nũndũ wa ũĩkĩĩku wasyo. Na yĩla andũ meũvutwa nũndũ wa kwĩthĩwa mate aĩkĩĩku  wĩanĩ, mavinda maingĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ maivutawa.

19. Kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kũkatuma ngwatanĩo yaku na Yeova yĩthĩwa ĩilye ata?

¹⁹ Kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku maũndũnĩ onthe kũkatuma wĩthĩwa na wasya mũseo wa ngoo na mũuo wa kĩlĩko. No twĩthĩwe tũilye ta Vaulo, ũla waandĩkie atĩĩ: “Nĩtũĩkĩĩĩte kana twĩ na wasya mũseo wa ngoo.” (Aevelania 13:18) Ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kana Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ wĩ wendo, Yeova, ndakaema kwona na kũtanĩthw’a nĩ kĩthito kitũ kya kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.​—Soma Savuli 15:1, 2; Nthimo 22:1.