1, 2. Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

TWASYE ũkwete ĩtunda, na ũyenda kũyĩũma ũyona yĩ na vandũ vathũku. Wĩka ata? Ũyĩũma ũteũkũlya? Wĩka kũyĩkya ĩtheka? Kana ũtila vala vathũku na ũiya ngalĩko ĩla nzeo?

² Maũndũ ala twĩtanĩthasya namo methĩawa mailye o ta ĩtunda yĩu. Maũndũ amwe ma kwĩtanĩthya nĩ maseo, ĩndĩ maingĩ nĩ mathũku mũno, nũndũ methĩawa na syĩko sya ũng’endu, mwĩkalĩle ũte mũseo, na maũndũ makonanĩtye na ndaimoni. Amwe manyuvaa o kĩla mekwenda metanĩthye nakyo. Namo angĩ  mayĩtanĩthasya nũndũ monaa maũndũ onthe ma kwĩtanĩthya nĩ mathũku. Na ĩndĩ ve ala manyuvaa nesa maũndũ ala mekwĩtanĩthya namo. Mo manyuvaa o maũndũ ala maseo matonya kwĩtanĩthya namo na mayĩvathana na ala mathũku. Nata we? Ũnyuvaa ata maũndũ ma kwĩtanĩthya?

3. Twaĩle kũsũanĩa kyaũ yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

³ Ithyonthe nĩtwendaa kwĩtanĩthya. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũnyuva nesa maũndũ ala tũkwĩka mavindanĩ ta asu. Kwoou tũtanamba kũnyuva ũndũ wa kwĩtanĩthya, nĩtwaĩle kwĩkũlya kana ũndũ ũsu no ũtume Yeova alea ũthaithi witũ.

4. Nĩ mwolooto ũmwe wĩva wĩ Mbivilianĩ ũtonya kũtũtetheesya yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

⁴ Yĩla tũkwĩyumya kwa Yeova, tũmwathaa kana tũkatũmĩaa thayũ witũ kũmũthũkũma. (Soma Mũtavan’ya 5:4.) Tũmwathaa kana “[tũkeekaa] maũndũ onthe kwondũ wa kũmũtaĩa.” (1 Akolintho 10:31) Ũu nĩ kwasya kana twĩthĩawa tũtw’ĩte kwĩka kwenda kwa Ngai o na yĩla twĩ maũndũnĩ ma kwĩtanĩthya kana tũthyũmũĩte, na ti o yĩla twĩ maũmbanonĩ kana ũtavany’anĩ.

5. Twaĩle kũmũnenga Yeova ũthaithi ũilye ata?

⁵ Kĩla ũndũ twĩkaa thayũnĩ no ũtume Yeova etĩkĩla kana akalea ũthaithi witũ. Vaulo aineenea ũndũ ũsu aisye atĩĩ: “Mũnengane mĩĩ yenyu yĩthĩwe nthembo yĩ thayũ, ntheu na yĩtĩkĩlĩka kwa Ngai.” (Alomi 12:1) Nake Yesũ aisye atĩĩ: “No nginya ũmwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe, na vinya  waku w’onthe.” (Maliko 12:30) Mavinda onthe twendaa kũmũnenga Yeova kĩla kĩseo vyũ. Ĩvindanĩ ya tene, mbaĩnĩ ya Isilaeli, andũ maimũthembea Yeova nyamũ, maaĩle kũmũthembea ĩla nzeo vyũ. Ethĩwa nthembo ĩsu yaĩ na kĩema, Ngai ndaĩ esa kũmĩtĩkĩla. (Alivai 22:18-20) O ta ũu, ũthaithi witũ no wĩthĩwe ũtetĩkĩlĩka. Nĩkĩ?

6, 7. Maũndũ ma kwĩtanĩthya ala tũũnyuva makonanĩtye ata na ũthaithi witũ?

⁶ Yeova atwĩĩte atĩĩ: “No nginya mwĩthĩwe atheu, nũndũ nyie nĩ mũtheu.” (1 Vetelo 1:14-16; 2 Vetelo 3:11) Yeova ndesa kwĩtĩkĩla ũthaithi witũ ũte mũtheu. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 15:21) Ũthaithi witũ ndwĩsa kwĩthĩwa wĩ mũtheu ethĩwa nĩtwĩlikasya maũndũnĩ ala Yeova ũmenete. Maũndũ asu nĩ ta mwĩkalĩle ũte mũseo, ũng’endu, kana maũndũ makonanĩtye na ndaimoni. (Alomi 6:12-14; 8:13) O na no tũmũthatye Yeova tũketĩkĩla kũtanĩthw’a nĩ maũndũ ta asu. Maũndũ asu no matume ũthaithi witũ wĩthĩwa ũte mũtheu na ũtetĩkĩlwa nĩ Yeova, na no manange vyũ ngwatanĩo yitũ na Yeova.

⁷ Kwoou, tũtonya kũnyuva nesa ata maũndũ ma kwĩtanĩthya? Nĩ myolooto yĩva ĩtonya kũtũtetheesya kũvathũkany’a nĩ maũndũ meva maseo ma kwĩtanĩthya na nĩ meva mate maseo?

8, 9. Nĩ maũndũ meva ma kwĩtanĩthya twaĩle kwĩvathana namo, na nĩkĩ?

⁸ Ũmũnthĩ kwĩ mĩthemba mingĩ mũno ya maũndũ ma kwĩtanĩthya. Amwe nĩ maseo kwa Aklĩsto, ĩndĩ angĩ nĩ mathũku. Twĩamba kũneenea maũndũ ma kwĩtanĩthya ala twaĩle kwĩvathana namo.

 ⁹ Sinema mbingĩ, isese sya Indaneti, ivĩndĩ sya televiseni, mathaũ ma kombiũta, na mbathi, syusĩe mwĩkalĩle ũte mũseo, ũng’endu, na maũndũ ma ndaimoni. Kaingĩ, maũndũ asu mathũku monanaw’a ta maseo na kwa nzĩa ya kwendeesya. Ĩndĩ Aklĩsto methĩawa me metho mevathane na maũndũ ma kwĩtanĩthya ala matosanĩte na myolooto ya Yeova ya ũtheu. (Meko ma Atũmwa 15:28, 29; 1 Akolintho 6:9, 10) Yĩla tweevathana na maũndũ ta asu, twĩthĩawa tũimwony’a Yeova kana nĩtũmenete ũla ũthũku.​—Savuli 34:14; Alomi 12:9.

10. Tũtonya kũkwatwa nĩ kyaũ twanyuva kwĩtanĩthya na maũndũ mate maseo?

¹⁰ Amwe monaa vate ũthũku kwĩtanĩthya na maũndũ me na mwĩkalĩle mũthũku, ũng’endu, kana maũndũ ma ndaimoni. Maasya: ‘Ũthũku wĩ va? Nyie ndyĩsa kwĩka maũndũ ta asu.’ Ethĩwa ũu nĩw’o tũsũanĩaa, twĩthĩawa tũyĩkenga. Mbivilia yaasya: “Ngoo nĩ ngengani kũvĩtũka syĩndũ syonthe, na nĩ nthũku ki.” (Yelemia 17:9) Ethĩwa tũtanĩthaw’a nĩ maũndũ ala Yeova ũmenete, tũtonya kwasya ata kana nĩtũmenete maũndũ asu? O ũndũ twaendeea kwĩtanĩthya namo, now’o tũendeeaa kũmetĩkĩla na tũyonaa mate thĩna. Ĩtina wa ĩvinda, naw’o wasya witũ wa ngoo nĩwonzaa na ũkaeka kũtũkany’a yĩla twĩ vakuvĩ kwĩka ũtwi mũthũku.​—Savuli 119:70; 1 Timotheo 4:1, 2.

11. Ĩandĩko ya Akalatia 6:7 yĩtonya kũtũtetheesya ata yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

¹¹ Ndeto ya Ngai ĩtũtavĩtye atĩĩ: “Kĩla mũndũ ũvandaa, nokyo ũkaketha.” (Akalatia 6:7) Ũw’o nĩ kana, ethĩwa twĩtanĩthasya na maũndũ ala mathũku, ĩtina wa ĩvinda nĩvatonyeka tũkambĩĩa kũmeka. Kwa ngelekany’o, Aklĩsto amwe nĩmetĩkĩlĩte maũndũ ma kwĩtanĩthya  mausĩe mwĩkalĩle ũte mũseo, na ĩtina mo ene mayĩsa kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ ũsu. Ĩndĩ Yeova nũtũnengete ũtethyo ũla tũkwenda nĩ kana tũnyuve nesa maũndũ ma kwĩtanĩthya.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩke motwi maseo yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

¹² Ve maũndũ amwe ma kwĩtanĩthya methĩawa menekee ũtheinĩ kana Yeova ndesa kũmetĩkĩla, na nĩtwaĩle kwĩvathana namo. Ĩndĩ nata ala methĩawa mevithanĩtye vanini? Yeova ndethĩawa atwĩkĩĩe mĩao mingĩ ĩũlũ wa maũndũ ala twaĩle kana tũtaĩle kũsisya, kwĩthukĩĩsya, kana kũsoma. Vandũ va ũu, endaa tũtũmĩe wasya witũ wa ngoo ũmanyĩĩtw’e nĩ Mbivilia. (Soma Akalatia 6:5.) Yeova nũtũnengete myolooto, kana momanyĩsyo ma w’o na matalyũkaa ala matũtetheeasya kũelewa ũndũ we wonaa maũndũ. Myolooto ĩsu ĩtũtetheeasya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo. Ĩtũtetheeasya kũmanya “kwenda kwa Yeova nĩ kwĩva” nĩ kana twĩke motwi ala mamwendeeasya.​—Aeveso 5:17.

13. Nĩkĩ Aklĩsto mekaa motwi me kĩvathũkany’o yĩla meũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya? Ũndũ ũla wa vata kwa Aklĩsto onthe nĩ wĩva?

¹³ Mavinda maingĩ, Mũklĩsto no anyuve ũndũ wa kwĩtanĩthya wĩ kĩvathũkany’o na wa ũla ũngĩ. Nĩkĩ? Nũndũ ithyonthe twendete maũndũ me kĩvathũkany’o. O na ĩngĩ, kĩla ũmwe ũtonya kwona kĩ kĩseo, no kĩthĩwe kĩte kĩseo kwa ũla ũngĩ. O na vailye ũu, nĩ kana twĩke motwi maseo twĩ Aklĩsto, no nginya tũtongoew’e nĩ myolooto ya Mbivilia. (Avilivi 1:9) Ũu ũkatũtetheeasya kũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya ala Ngai wĩtĩkĩlaa.​—Savuli 119:11, 129; 1 Vetelo 2:16.

14. (a) Nĩ ũndũ wĩva wa vata twaĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa ũndũ tũũtũmĩa ĩvinda yitũ? (b) Vaulo anengie Aklĩsto ũtao wĩva?

 ¹⁴ Ũndũ ũngĩ twaĩle kũvindĩĩsya nĩ ĩvinda yĩla tũtũmĩaa kwĩtanĩthya. Ĩvinda yĩla tũũtũmĩa no yonany’e twonaa ũndũ ũsu wĩ wa vata mũno wĩana ata. Ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ witũ twĩ Aklĩsto nĩ kũmũthũkũma Yeova. (Soma Mathayo 6:33.) Ĩndĩ no twambĩĩe kũtũmĩa ĩvinda yingĩ maũndũnĩ ma kwĩtanĩthya tũteũmanya. Vaulo aitaa Aklĩsto ameie atĩĩ: “Endeeai kũsisya nesa mwĩkalĩle wenyu ndũkethĩwe ũilye ta wa andũ mate oĩ ĩndĩ wĩthĩwe ũilye wa andũ oĩ, mũitũmĩa ĩvinda yenyu nesa.” (Aeveso 5:15, 16) Kwoou, nĩtwaĩle kũthima nesa ĩvinda yĩla tũũtũmĩa maũndũnĩ ma kwĩtanĩthya, na mavinda onthe tũyĩĩkĩĩthya kana ũndũ ũla  tũvĩtĩtye mbee thayũnĩ witũ nĩ kũmũthũkũma Ngai.​—Avilivi 1:10.

15. Tũtonya kwĩsũvĩa ata tũikese kwĩtanĩthya na maũndũ matonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova?

¹⁵ Vate nzika, no nginya twĩvathane na ũndũ o na wĩva wa kwĩtanĩthya ũla twĩsĩ kana Yeova ndawĩtĩkĩla. Ĩndĩ nata ĩũlũ wa ũndũ wa kwĩtanĩthya twĩ na nzika naw’o? Mavindanĩ ta asu nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho? Kwasũanĩa ĩũlũ wa ũndũ ũũ. Ũkethĩa wĩsĩlĩte kasĩla ke kĩĩmanĩ, we no wambĩĩe kũthi wĩkuumĩĩsye ũtee wa kasĩla kau ũthengeee vala ve kĩvaũũko? Aiee. Ethĩwa nĩwonaa thayũ waku wĩ wa vata, ndwĩtĩkĩla kũthengeea vandũ veũkũlikya mũisyonĩ. Ũu now’o vethĩawa vailye ĩũlũ wa maũndũ ala tũũnyuva kwĩtanĩthya namo. Ndeto ya Ngai ĩtwĩĩte atĩĩ: “Umya kũũ kwaku ũthũkunĩ.” (Nthimo 4:25-27) Kwoou, tũyĩvathanaa na maũndũ ma kwĩtanĩthya o ala twĩsĩ nĩ mathũku, ĩndĩ o na nĩtwĩvathanaa na ala tũkwona ta mathũku na ta matonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova.

16. (a) Nĩ maũndũ ta meva ala Yeova ũmenete? (b) Twonanasya ata kana nĩtũmenete kĩla Yeova ũmenete?

¹⁶ Mũandĩki wa Savuli aandĩkie atĩĩ: “Inyw’ĩ ala mũmwendaa Yeova, menai ũthũku.” (Savuli 97:10) Mbivilia nĩtũmanyĩasya ũndũ Yeova ũsũanĩaa na ũndũ wĩw’aa. Ĩkũlye ũndũ kĩla weemanyĩsya kĩtonya kũũtetheesya wonae maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Kwa ngelekany’o, nĩtwĩmanyĩasya kana Yeova nũmenete “ũĩmĩ ũla ũneenaa ũvũngũ, moko ala metĩkasya nthakame ĩte ĩvĩtyo; ngoo ĩla ĩsũanĩaa maũndũ mathũku, [na] maũũ ala mekalaataa kwĩka ũthũku.” (Nthimo 6:16-19) O na ĩngĩ, nĩtwĩmanyĩasya kana no nginya twĩvathane  na “ũlaalai, . . . kũthaitha mĩvw’anano, kũneenany’a na maveva, . . . kĩwĩu, mothilĩku, . . . kwĩw’ĩa angĩ woo, ũnywi, mboka itaĩle, na maũndũ angĩ ta asu.” (Akalatia 5:19-21) We nĩwoona ũndũ myolooto ĩsu ya Mbivilia ĩtonya kũũtetheesya kũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya? Nĩtwaĩle kũatĩĩa myolooto ya Yeova kĩla ũndũnĩ thayũnĩ witũ, twĩthĩwe twĩ na ala angĩ kana twĩ ithyoka. (2 Akolintho 3:18) Maũndũ ala twĩkaa yĩla twĩ ithyoka mavinda maingĩ nĩmavuanasya twĩ andũ ma mũthemba mwaũ.​—Savuli 11:4; 16:8.

17. Twaĩle kwĩkũlya makũlyo meva tũtanamba kũnyuva ũndũ wa kwĩtanĩthya?

¹⁷ Kwoou, yĩla ũũnyuva ũndũ wa kwĩtanĩthya, ĩkũlye atĩĩ: ‘Ũndũ ũũ wĩtia ngwatanĩo yakwa na Yeova ĩilye ata? Nũũtuma wasya wakwa wa ngoo ũnthĩny’a?’ Eka twone myolooto ĩngĩ ĩtonya kũtũtetheesya yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya.

18, 19. (a) Vaulo anengie Aklĩsto ũtao wĩva? (b) Nĩ myolooto yĩva ĩtonya kũtũtetheesya kũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

¹⁸ Yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya, twĩthĩawa tũinyuva kĩla tũkwenda kusũsya ilĩkonĩ sitũ. Vaulo aandĩkie ũũ: “Maũndũ o na meva ala ma w’o, maũndũ o na meva ala ma vata, maũndũ o na meva ala malũngalu, maũndũ o na meva ala matheu, maũndũ o na meva ala ma kwendeesya, maũndũ o na meva ala mawetawa nesa, maũndũ o na meva ala maseo, maũndũ o na meva ala me nguma nzeo, endeeai kũsũanĩa maũndũ asu.” (Avilivi 4:8) Yĩla twausũsya ilĩko sitũ na maũndũ maseo ta asu twĩthĩawa tũtonya kwasya atĩĩ: “Ndeto sya kanyw’a wakwa, na mosũanĩo ma ngoo yakwa nĩmetĩkĩlĩke mbee waku, ame Yeova.”​—Savuli 19:14.

¹⁹ Ĩkũlye-ĩ: ‘Nyie nusũasya kĩlĩko kyakwa na maũndũ  meva? Ĩtina wa kwĩloela sinema ĩla nĩnyuvĩte, nĩtiawa na mosũanĩo maseo na ma kwendeesya? Nĩnĩw’aa nĩ na mũuo na wasya mũseo wa ngoo? (Aeveso 5:5; 1 Timotheo 1:5, 19) Nĩnĩw’aa nĩ na ũthasyo wa kũneena na Yeova? Kana nĩw’aa nde mwĩanĩe? Sinema ĩsu nĩyatuma nambĩĩa kũsũanĩa ĩũlũ wa ũng’endu kana maũndũ mavuku? (Mathayo 12:33; Maliko 7:20-23) Maũndũ ma kwĩtanĩthya ala nĩnyuvaa monanasya kana “nĩilye ta nthĩ ĩno”?’ (Alomi 12:2) Kũsũngĩa makũlyo asu kuma ngoonĩ no kũtũtetheesye kũmanya kĩla twaĩle kwĩka nĩ kana tũlũlũmĩĩlye ngwatanĩo yitũ na Yeova. Twĩenda twĩthĩwe tũtonya kũvoya ta mũandĩki wa Savuli, ũla waisye: “Thyũũa metho makwa matikasisye maũndũ ma mana.” *​—Savuli 119:37.

20, 21. Nĩkĩ twaĩle kũsũanĩa ũndũ ala angĩ matonya kwĩw’a yĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

²⁰ Mwolooto ũngĩ twaĩle kũlilikanaa nĩ ũũ: “Maũndũ onthe nĩmosanĩte na mĩao, ĩndĩ ti onthe makaa. Ekai kĩla ũmwe ndakamanthe kwĩyĩuna mwene, ĩndĩ amanthe kũuna ũla ũngĩ.” (1 Akolintho 10:23, 24) Ti lasima twĩke ũndũ mũna aĩ no ũndũ twĩ na ũthasyo wa kũwĩka. Nĩtwaĩle kũsũanĩa kwa ũito ũndũ motwi maitũ matonya kũũmĩsya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ.

²¹ Wasya wa ngoo wa kĩla ũmwe wĩ kĩvathũkany’o na wa ũla ũngĩ. Kwa ngelekany’o, wasya waku wa  ngoo no ũkwĩtĩkĩlye kwĩloela kĩvĩndĩ kĩna kya televiseni. Ĩndĩ nĩvatonyeka ũkamanya kana wasya wa ngoo wa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũngĩ ndũũmwĩtĩkĩlya kwĩloela kĩvĩndĩ kĩu. Ũtonya kwĩka ata? O na vala wĩ na ũthasyo wa kũkĩloela, no ũtw’e kũkĩloela mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũsu ate vo kana o ũkaekana nakyo. Nĩkĩ? Nũndũ ndũkwenda ‘kũvĩtĩsya mwana-a-asa’ kana ‘kũmũvĩtĩsya Klĩsto.’ (1 Akolintho 8:12) Tũikwenda o na vanini, kwĩka ũndũ ũtonya kũlulutĩkya Aklĩsto ala angĩ.​—Alomi 14:1; 15:1; 1 Akolintho 10:32.

22. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũnengete motwi ma Aklĩsto ala angĩ ndaĩa?

²² Nao nata ethĩwa wasya waku wa ngoo ndũũkwĩtĩkĩlya kwĩloela, kũsoma, kana kwĩka ũndũ mũndũ ũngĩ ũkwona wĩ mũseo? Nũndũ nĩwendete mwana-a-asa waku na nũmũnengete ndaĩa, ndwenda kũmũthing’ĩĩsya eke ũtwi ta waku. Mũndũ ũtwaa ngalĩ nĩwĩsĩ kana andũ angĩ no methĩwe matwaa ngalĩ kavola kana mĩtũkĩ kwĩ we, ĩndĩ ũyĩthĩa o namo no mateleva aseo. O ta ũu, no mwĩthĩwe mũatĩĩaa o myolooto ĩmwe wĩ na Mwana-a-asa, ĩndĩ ũyĩthĩa mwĩ na mawoni me kĩvathũkany’o vanini ĩũlũ wa maũndũ ma kwĩtanĩthya ala maĩle.​—Mũtavan’ya 7:16; Avilivi 4:5.

23. Nĩ kyaũ kĩkatũtetheeasya kũnyuva nesa maũndũ ma kwĩtanĩthya?

²³ Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũnyuve maũndũ ma kwĩtanĩthya nesa? Ethĩwa tũkatũmĩaa wasya witũ wa ngoo ũmanyĩĩtw’e nĩ myolooto ya Mbivilia, na tũkasũanĩaa vyũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, tũkeekaa motwi maseo. Na tũkeethĩawa twĩ atanu nũndũ nĩtwĩsĩ kana twĩkaa “maũndũ onthe kwondũ wa kũmũtaĩa Ngai.”