Mĩao ya Ngai yumanĩte na myolooto yake. Na myolooto ĩsu nĩ momanyĩsyo ma w’o na matalyũkaa ala me Mbivilianĩ. Nĩtũtetheeasya kũmanya ũndũ Ngai ũsũanĩaa na ũndũ wonaa maũndũ. Myolooto nĩtũtetheeasya kwĩka motwi maseo thayũnĩ na kwĩka kĩla kyaĩle. Na mũno mũno, nĩtũtetheeasya kũmanya kĩla twaĩle kwĩka maũndũnĩ ala Ngai ũtatwĩkĩĩe mĩao yĩ ũtheinĩ ĩũlũ wamo.

▸ Kĩlungu kya 1, kalungu ka 8

Nĩ kana twonany’e kana nĩtũmwĩw’aa Yeova, twaĩle kwĩka na ngenda kĩla watũtavya. Endaa tũmwĩw’e nũndũ nĩtũmwendete. (1 Yoana 5:3) Ethĩwa nĩtũmwendete Ngai na nĩtũmũĩkĩĩte, tũkaatĩĩaa ũtao wake maũndũnĩ onthe. Tũkamwĩw’aa o na mavinda ala ne vinya kwĩka ũu. Nĩtũtethekaa yĩla twamwĩw’a Yeova nũndũ atũmanyĩasya ũndũ tũtonya kwĩkala twĩ atanu ũmũnthĩ, na nũtwathĩte kana tũkatanĩa moathimo maingĩ ĩvinda yũkĩte.​—Isaia 48:17.

▸ Kĩlungu kya 1, kalungu ka 10

Yeova nũnengete kĩla mũndũ ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla ũkwenda. Ndaatũmba twĩkae maũndũ ta masinĩ. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 30:19; Yosua 24:15) No tũtũmĩe ũthasyo witũ wa kwĩnyuvĩa kwĩka motwi maseo. Ĩndĩ twaema kwĩthĩwa twĩ metho, no twĩke motwi mathũku. Kwoou nũndũ twĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, no nginya tũtw’e ithyĩ ene ethĩwa nĩtũkwenda kũlũmany’a na Yeova na tũyonany’a kwa w’o nĩtũmwendete.

▸ Kĩlungu kya 1, kalungu ka 12

Yeova nũnenganĩte myolooto ya mwĩkalĩle ĩla twaĩle kũatĩĩa nĩ kana twĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo na tũyĩka maũndũ maseo. Twasoma Mbivilia nĩtũmanyaa myolooto ĩsu na tũkona ũndũ ĩtonya kũtũtetheesya kwĩkala  twĩ atanu. (Nthimo 6:16-19; 1 Akolintho 6:9-11) Myolooto ĩsu nĩtũtetheeasya kũmanya maũndũ ala Ngai wonaa maĩle na ala wonaa mataĩle. O na ĩngĩ, nĩtũtetheeasya kũmanya ũndũ tũtonya kwony’a andũ ala angĩ wendo, ũndũ tũtonya kũmeka nesa, na ũndũ tũtonya kwĩka motwi maseo. O na kau andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ maendeee kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku, myolooto ya Yeova ndyalyũkaa. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:4-6; Malaki 3:6) Kũatĩĩa myolooto ĩsu nĩkũtũsũvĩaa tũikalike maũndũnĩ matonya kũtuma tũkwatwa nĩ mathĩna ma mwĩĩ kana ma kĩlĩko.

▸ Kĩlungu kya 1, kalungu ka 17

Wasya wa ngoo nĩ ũtonyi wĩthĩawa nthĩnĩ witũ wa kũtũtetheesya kũmanya kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. Yeova nũnengete kĩla ũmwe wasya wa ngoo. (Alomi 2:14, 15) Nĩ kana wasya witũ wa ngoo ũthũkũme nesa, nĩtwaĩle kũũmanyĩsya kwosana na myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle. Tweeka ũu, wasya witũ wa ngoo ũkatũtetheeasya twĩke motwi meũmwendeesya Ngai. (1 Vetelo 3:16) Wasya witũ wa ngoo no ũtũkany’e yĩla twĩ vakuvĩ kwĩka ũtwi ũtaĩle, o na no ũtume tũũmĩa mũno yĩla tweeka ũndũ mũthũku. No twĩke maũndũ makatuma wasya witũ wa ngoo wĩthĩwa wĩ mwonzu, ĩndĩ Yeova no atũtetheesye wasya witũ wa ngoo ũkethĩwa wĩ mũseo ĩngĩ. Wasya wa ngoo mũseo no ũtume twĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko na tũyĩnenga ndaĩa.

▸ Kĩlungu kya 2, kalungu ka 3

Kũmũkĩa Ngai kwonanasya kũmwenda na kũmũnenga ndaĩa mũno nginya ũkethĩa tũyenda kwĩka ũndũ tũmũvĩtĩsye. Kũmũkĩa Ngai nĩkũtũtetheeasya kwĩka kĩla kyaĩle na kwĩvathana na kĩla kĩtaĩle. (Savuli 111:10) Nĩkũtumaa twĩthukĩĩsya na tũkaatĩĩa maũndũ onthe ala Yeova watũtavya. O na ĩngĩ, nĩkũtũtetheeasya kwĩanĩsya maũndũ onthe ala twamwatha nũndũ nĩtũmũnengete ndaĩa mũno. Kũmũkĩa Ngai nĩkũtumaa twĩthĩwa na mosũanĩo maseo, twĩkalany’a na ala angĩ nesa, na tũyĩka motwi maseo kĩla mũthenya.

▸ Kĩlungu kya 2, kalungu ka 9

Kwĩlila kwonanasya mũndũ kwĩw’a aũmĩa mũno ngoonĩ yĩla weeka ũndũ ũtaĩle. Ala mamwendete Ngai nĩmaũmĩaa mũno yĩla mamanya kana nĩmeeka ũndũ ũtosanĩte na myolooto yake. Yĩla tweeka naĩ, nĩtwaĩle kũmwĩsũva Yeova atũekee kwa mũsingi wa nthembo ya wovosyo ĩla Yesũ waumisye. (Mathayo 26:28; 1 Yoana 2:1, 2) Yĩla tweelila kuma ngoonĩ na twaeka kwĩka ũndũ ũtaĩle, no twĩthĩwe na mũĩkĩĩo kana Yeova nũkũtũekea. Tweeka ũu, vaiĩ vata wa kũendeea kũandũĩka nũndũ wa mavĩtyo tweekie tene. (Savuli 103:10-14; 1 Yoana 1:9; 3:19-22) No nginya twĩkĩe kĩthito twĩmanyĩsye kumana na mavĩtyo maitũ, tũvĩndũe mosũanĩo maitũ mataĩle, na tũitata ũndũ tũtonya twĩkale kwosana na myolooto ya Yeova.

▸ Kĩlungu kya 2, kalungu ka 18

Yĩla mũndũ weeka naĩ ngito, alea kwĩlila, na alea kũatĩĩa mĩao ya Yeova, ndethĩawa aĩle kũendeea kwĩkala kĩkundinĩ. Aĩle kũtengwa. Amina kũtengwa, tũyaĩle kũendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nake kana o na kũneena nake. (1 Akolintho 5:11; 2 Yoana 9-11) Mũvango wa kũtenga ũsũvĩaa ĩsyĩtwa ya Yeova na kĩkundi. (1 Akolintho 5:6) Kũtengwa nĩ nzĩa ĩmwe ya kũnenga mũndũ ũkany’o nĩ kana ũmũtetheesye kwĩlila na aimũsyokea Yeova.​—Luka 15:17.

▸ Kĩlungu kya 3, kalungu ka 19

Yeova nũtwendete na nĩwendaa kũtũtetheesya. Na kĩu nĩkyo kĩtumi ũtũtongoeasya na akatũnenga motao aitũmĩa Mbivilia, na andũ ala mamwendete. Nĩtwĩthĩawa na vata mũnene mũno wa kũtongoew’a nũndũ twĩ ene naĩ. (Yelemia 17:9) Yĩla twamethukĩĩsya na twamanenga ndaĩa ala Yeova ũnyuvĩte matũtongoesye, twonanasya nĩtũmũnengete ndaĩa na nĩtwĩyũmbanĩtye kũmwĩthukĩĩsya.​—Aevelania 13:7.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 2

Nũndũ twĩ ene naĩ, nĩ laisi tũkeyenda na tũkakwatwa nĩ mĩtũlyo. Ĩndĩ Yeova endaa twĩthĩwe na wĩnyivyo. Kaingĩ nĩtwĩmanyĩasya kwĩthĩwa na wĩnyivyo tweesianĩsya na Yeova na twamanya kana tũyĩsa kũelekanw’a nake o na vanini. (Yovu 38:1-4) Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya kwĩthĩwa na wĩnyivyo nĩ kũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa ala angĩ na maũndũ ala matonya kũmendeesya vandũ va kwĩsũanĩĩa ithyĩ ene. Mĩtũlyo ĩtumaa mavinda maingĩ mũndũ ona e wa vata kũvĩtũka ala angĩ. Mũndũ wĩ na wĩnyivyo nĩwĩthianaa ate kwĩkenga akamanya vala wĩkaa nesa na vala wĩ na wonzu. Nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla mavĩtyo make, kwĩtya ũekeo, na kwĩtĩkĩla ũtao. Mũndũ ta ũsu nũmwĩkwatasya Yeova na nĩwĩtĩkĩlaa amũtongoesye.​—1 Vetelo 5:5.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 4

Mũndũ wĩ na ũkũmũ nĩwe wĩthĩawa na kĩanda kya kwĩka ũtwi na kũweta ũndũ maũndũ maĩle kwĩkwa. Yeova nĩwe wĩ ũkũmũ ũla mũnene vyũ ĩtunĩ na kũũ nthĩ. Yeova nĩwe wĩ vinya vyũ ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩkwĩthĩwa nĩwe woombie syĩndũ syonthe. Mavinda onthe atũmĩaa ũkũmũ wake kũtethya ala angĩ. Nũnengete andũ amwe kĩanda kya kũtũsũvĩa. Kwa ngelekany’o, asyai, atumĩa ma ikundi, na ala matongoesye silikalĩnĩ, nĩmethĩawa na ũkũmũ maũndũnĩ mana, na Yeova nĩwendaa tũmethukĩĩsye. (Alomi 13:1-5; 1 Timotheo 5:17) Ĩndĩ yĩla mĩao ya andũ yaleana na mĩao ya Ngai, twaĩle kũmwĩthukĩĩsya Ngai kũte mũndũ. (Meko ma Atũmwa 5:29) Yĩla tweethukĩĩsya ala Yeova ũnyuvĩte matũtongoesye, twĩthĩawa tũimwony’a kana nĩtũnengae ndaĩa motwi make.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 7

Yeova atũmĩaa ana-a-asa me na ũmanyi na manyuvĩtwe matw’ĩke atumĩa kũtongoesya kĩkundi. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 1:13; Meko ma Atũmwa 20:28) Aũme aa matũtetheeasya kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ na Yeova na kũthaitha twĩ na mũuo na ngwatanĩo. (1 Akolintho 14:33, 40) Nĩ kana veva mũtheu ũtũmĩke kũnyuva ana-a-asa matw’ĩke atumĩa ma  kĩkundi, no nginya ana-a-asa asu methĩwe meanĩĩtye nguma sya atumĩa ila iwetetwe Mbivilianĩ. (1 Timotheo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Vetelo 5:2, 3) Nũndũ nĩtũĩkĩĩaa ũseũvyo wa Yeova na nĩtũũkwataa mbau, nĩtũtanĩaa kũtongoew’a nĩ atumĩa.​—Savuli 138:6; Aevelania 13:17.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 8

Yeova anengete asyai kĩanda kya kũsũvĩa syana syoo na mũsyĩ woo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Mbivilia yaĩtye kana mũndũũme nĩwe mũtwe wa mũsyĩ. Kĩveti nĩkyo kyaĩle kũũngamĩa mũsyĩ ethĩwa kĩi mũũme. Maũndũ amwe maĩle kwĩanĩw’a nĩ ũla ũũngamĩe mũsyĩ nĩ kũmanthĩa andũ make lĩu, ngũa, na vandũ va kwĩkala. O na ĩngĩ, nĩ ũndũ wa vata ũla ũũngamĩe mũsyĩ atongoesye andũ make kũmũthaitha Yeova. Kwa ngelekany’o, nĩwaĩlĩte kũĩkĩĩthya nĩmaendaa maũmbanonĩ mateũtĩĩa, nĩmaendaa ũtavany’a kĩla ĩvinda, na nĩmemanyĩasya Mbivilia me vamwe. Na eka ũu, ũla ũtongoesye mũsyĩ nĩwe waĩlĩte kwĩkaa motwi. Ĩndĩ kĩla ĩvinda nĩwaĩlĩte kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ. Kwoou nĩwaĩle kwĩkaa andũ make nesa, nĩwaĩle kũmasũanĩĩa ayĩka motwi, na ndaĩle kwĩthĩwa e mũng’endu kana e mũkalĩ. Eeka maũndũ kwa nzĩa ĩsu, atumaa andũ ma mũsyĩ wake methĩwa mendanĩte, mew’a me asũvĩĩku, na maiendeea kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yoo na Yeova.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 12

Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩ kĩkundi kya aũme me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ, ala matũmĩawa nĩ Ngai kũtongoesya wĩa ũla andũ make matethasya. Ĩvindanĩ ya atũmwa, Yeova atũmĩaa nzama ĩla ĩtongoesye kũũngamĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto maũndũnĩ ma ũthaithi na wĩanĩ wa kũtavany’a. (Meko ma Atũmwa 15:2) Ũmũnthĩ, kĩkundi kya ana-a-asa ala me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩkyo kĩtongoeasya na kũsũvĩa andũ ma Ngai. Nĩ kana ana-a-asa aa meke motwi, matongoeaw’a nĩ Ndeto ya Ngai, Mbivilia, na veva wake mũtheu. Kĩkundi kĩĩ kya ana-a-asa etĩkĩw’a mauta nĩkyo Yesũ ũkĩtĩte “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ.”​—Mathayo 24:45-47.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 15

Nĩvatonyeka mavinda amwe mwĩĩtu-a-asa akakũlw’a akwatĩĩe kĩanda kyaĩlĩte kwĩanĩw’a nĩ ana-a-asa kĩkundinĩ. Yĩla ũkwĩka ũu, nĩwaĩlĩte kũvw’ĩka mũtwe, kwonany’a kana nũnengete ndaĩa mũvango wa Yeova wa ũkũmũ. Ĩndĩ ve maũndũ mana waĩle kũsũanĩa nĩ kana amanye kana nĩ lasima avw’ĩke mũtwe. Kwa ngelekany’o, mwĩĩtu-a-asa nĩwaĩlĩte kũvw’ĩka mũtwe ethĩwa emanyĩsya mũndũ Mbivilia mũũme wake e vo kana e na mwana-a-asa mũvatise.​—1 Akolintho 11:11-15.

▸ Kĩlungu kya 4, kalungu ka 17

Tũikwataa mbau ngalĩ o na ĩmwe maũndũnĩ ma siasa. (Yoana 17:16) Andũ ma Yeova makwataa mbau Ũsumbĩ wake. Twĩthĩawa tũilye o ta Yesũ nũndũ we ndakwataa mbau maũndũ ma siasa ma nthĩ ĩno.

Yeova atwĩaĩe twĩthĩwe twĩ “ewi kwa silikalĩ na ala me na ũkũmũ.” (Tito 3:1, 2; Alomi 13:1-7) Ĩndĩ o vamwe na ũu, nũtwĩĩte kana tũyaĩle kũaa. Kwoou wasya wa ngoo wa Mũklĩsto ndwĩsa kũmwĩtĩkĩlya athi kaũnĩ. Ethĩwa ve wĩa ũngĩ Mũklĩsto ũtonya kwĩka nĩ kana ndakalike itanĩ sya kaũ, no nginya eyĩosye one kana wasya wake wa ngoo nũũmwĩtĩkĩlya kũthũkũma wĩa ũsu.

Tũmũthaithaa Yeova e weka nũndũ nĩwe Mũmbi. O na vala nĩtũnengete ndaĩa syĩndũ ila itũmĩawa kũkumya nthĩ, tũyĩsa kũkũnĩa kĩvendela saluti kana kwina wathi wa kĩvendela. (Isaia 43:11; Ndanieli 3:1-30; 1 Akolintho 10:14) O na ĩngĩ, andũ ma Yeova nĩmethĩawa matw’ĩte vyũ kana mayĩsa kũkũnĩa kula mũndũ kana kyama o na kĩva. Mekaa ũu nũndũ nĩmaminie kũtw’a methĩwe me ngalĩko ya Ũsumbĩ wa Ngai.​—Mathayo 22:21; Yoana 15:19; 18:36.

▸ Kĩlungu kya 5, kalungu ka 2

Nthĩ ĩno ĩkumasya mũno mosũanĩo ma Satani. O namo andũ aingĩ ala matamwendete Yeova, mataatĩĩaa ngelekany’o yake, na mavũthasya mĩao yake, masũanĩaa oou. (1 Yoana 5:19) Mosũanĩo ma mũthemba  ũsu na meko ala maumanaa namo nĩmo maeleaw’a ta veva wa nthĩ. (Aeveso 2:2) Andũ ma Yeova nĩmaĩkĩĩthasya kana mainasumbĩkwa nĩ veva ũsu. (Aeveso 6:10-18) Vandũ va ũu, nĩtwendete nzĩa sya Yeova, na twĩkĩaa kĩthito nĩ kana tũlũmany’e na mosũanĩo make.

▸ Kĩlungu kya 5, kalungu ka 7

Akaĩi ma mũĩkĩĩo methĩawa maileana na ũw’o wa Mbivilia. Akaĩi asu methĩawa maimũvĩnga Yeova vamwe na Yesũ, ũla ũnyuvĩtwe ethĩwe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai, na nĩmatataa kũsesenga angĩ meke tamo. (Alomi 1:25) Methĩawa mayenda ala mamũthaithaa Yeova methĩwe na nzika nake. Andũ amwe maĩ kĩkundinĩ kya ĩvindanĩ ya atũmwa nĩmatw’ĩkie akaĩi ma mũĩkĩĩo, na ũu now’o vailye ũmũnthĩ. (2 Athesalonika 2:3) Ala methĩawa malũmanĩtye na Yeova mayĩthĩawa na ngwatanĩo o na ĩmwe na akaĩi ma mũĩkĩĩo. Tũyĩsa kwĩtĩkĩla kũsoma kana kwĩthukĩĩsya ngewa sya akaĩi ma mũĩkĩĩo, twĩthĩwe twĩĩka ũu nũndũ andũ angĩ nĩmeũtũthing’ĩĩsya kana nũndũ twĩenda o kũmanya kĩla maasya. Twĩthĩawa tũlũmanĩtye na Yeova, na twaĩle kũmũthaitha e weka.

▸ Kĩlungu kya 5, kalungu ka 9

Ĩvindanĩ ya Mĩao ya Mose, Aisilaeli nĩmamũkũlasya Yeova amaekee naĩ syoo. Nĩmaetae nthembo sya wĩw’anĩthyo ta lĩu, mauta, na nyamũ ĩkalũnĩ. Kwĩka ũu kwamalilikanasya kana Yeova nĩwĩyũmbanĩtye kũmaekea naĩ syoo, me mbaĩ nima kana me mũndũ ũmwe ũmwe. Ĩtina, yĩla Yesũ wesie kũnengane thayũ wake nĩ kana tũekewe naĩ sitũ, nthembo isu sya wĩw’anĩthyo ĩyaĩ na vata ĩngĩ. Yesũ aumisye nthembo ĩla nzeo vyũ “ĩvinda o yĩmwe vate kũsyokea.”​—Aevelania 10:1, 4, 10.

▸ Kĩlungu kya 7, kalungu ka 6

Ĩvindanĩ ya Mĩao ya Mose, andũ nĩmeetĩkĩlĩtw’e kũya nyamũ. O na ĩngĩ, nĩmeetĩkĩlĩtw’e mamũthembee Ngai nyamũ. (Alivai 1:5, 6) Ĩndĩ Yeova  ndanengete andũ mwanya wa kũthĩny’a nyamũ. (Nthimo 12:10) O na Mĩao nĩyoonanĩtye kana nyamũ iyaĩle kũthĩnw’a. Aisilaeli nĩmeeĩaĩwe masũvĩe nyamũ syoo nesa.​—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:6, 7.

▸ Kĩlungu kya 7, kalungu ka 6

Tũlungu tũnini. Nthakame yĩthĩawa na ilungu inya nene syĩtawa red cells, white cells, platelets, na plasma. Ilungu isu no iaanw’e ĩngĩ ikatw’ĩka tũlungu tũngĩ tũnini. *

Aklĩsto mayĩtĩkĩlaa kwĩkĩwa mwĩĩnĩ nthakame yĩ nima kana ila ilungu inya nene syayo. Ĩndĩ nĩmaĩle kwĩtĩkĩla tũla tũlungu tũnini twa nthakame? Mbivilia ndĩeleetye ũndũ ũsu ũtheinĩ. Kwoou kĩla Mũklĩsto aĩle kwĩyĩkĩa ũtwi atongoew’e nĩ wasya wake wa ngoo ũmanyĩĩtw’e nĩ Mbivilia.

Aklĩsto amwe nĩmanyuvaa kũlea kwĩkĩwa mwĩĩnĩ tũlungu tw’onthe tũnini twa nthakame. No masye kana kwosana na Mĩao ya Ngai ĩla wanengete Isilaeli, nthakame yonthe ĩla yauma nyamũnĩ yaaĩle ‘kwĩtwa nthĩ.’​—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 12:22-24.

Angĩ nĩmekaa ũtwi wĩ kĩvathũkany’o. Wasya woo wa ngoo nũmetĩkĩlasya kwongelwa mwĩĩnĩ tũlungu tũmwe tũnini twa nthakame. No masye kana tũlungu tũnini twa nthakame tũyĩthĩawa tũũngamĩe thayũ wa kyũmbe kĩla kyumiw’e nthakame ĩsu.

Yĩla ũkwenda kwĩka ũtwi ĩũlũ wa tũlungu tũnini twa nthakame, sũanĩa makũlyo aa maatĩĩe:

• Nĩnĩsĩ kana yĩla nalea tũlungu tw’onthe tũnini twa nthakame nĩthĩawa nalea o na ndawa imwe itonya kũkitana na mowau kana itonya kũtetheesya mũndũ aeke kũua?

• Ndonya ata kũelesya ndakĩtalĩ nĩkĩ ngũlea kana kwĩtĩkĩla kalungu kamwe kana twĩana ũna twa nthakame?

 Nzĩa sya ũiiti. Twĩ Aklĩsto, tũyumaw’a nthakame yĩkĩwe andũ angĩ, na tũyumaw’a nĩ kana ĩiwe syumwa siana ũna nĩ kana yĩtũmĩwa tũithĩnzwa. Ĩndĩ ve nzĩa ingĩ sya ũiiti itonya kũtũmĩa nthakame ya mũwau mwene. Kĩla Mũklĩsto no nginya etw’ĩĩe ũndũ nthakame yake ĩkũtũmĩwa yĩla ũendeee kũthĩnzwa, yĩla ũkũthimwa ũwau mũna, kana yĩla ũendeee kũiitwa. Yĩla maũndũ asu maendeee, nthakame ya mũwau nĩtonya kumw’a mwĩĩnĩ wake kwa kavinda.​—Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ, sisya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 15/10/2000 ĩthangũ ya 30-31.

Kwa ngelekany’o, ve nzĩa ĩmwe ya ũiiti yĩtawa hemodilution. Mũwau ayĩiitwa na nzĩa ĩsu, atanamba kũthĩnzwa, nĩwumaw’a nthakame ĩmwe na ĩndĩ ayĩkĩwa kĩndũ kĩngĩ kĩilye kĩw’ũ nĩ kana kyongeleele nthakame ĩla yĩ mwĩĩ. Ĩtina aendeee kũthĩnzwa kana kavinda kanini amina kũthĩnzwa, nthakame ĩsu nĩtũngawa ĩngĩ mwĩĩnĩ wake.

Ve nzĩa ĩngĩ ya ũiiti yĩtawa cell salvage. Mũwau ayĩiitwa na nzĩa ĩno, yĩla ũkũthĩnzwa, nthakame ĩla ĩendeee kwĩtĩka nĩyĩkĩawa vandũ, ĩkathew’a, na ĩndĩ ĩitũngĩwa mwĩĩnĩ aendeee kũthĩnzwa kana kavinda kanini amina kũthĩnzwa.

 Kĩla ndakĩtalĩ nũtonya kũtwaĩĩsya nzĩa isu sya ũiiti kwa nzĩa yĩ kĩvathũkany’o vanini na ndakĩtalĩ ũngĩ. Kwoou Mũklĩsto atanamba kwĩtĩkĩla kũthĩnzwa, kũthimwa ũwau, kana kwĩtĩkĩla ũiiti mũna, nĩwaĩle kũmanya ũndũ nthakame yake ĩkatũmĩka.

Yĩla ũkwenda kwĩka ũtwi ĩũlũ wa nzĩa sya ũiiti ila iũtũmĩa nthakame yaku, sũanĩa makũlyo aa maatĩĩe:

• Ethĩwa ve nthakame yakwa ĩkwathũkw’a mwĩĩnĩ yĩsĩlw’e vandũ vangĩ na ũyĩthĩa mũthyũlũlũko wayo mwĩĩnĩ nũtonya kũũngamw’a kwa kavinda, w’o wasya wakwa wa ngoo nũũmbĩtĩkĩlya kũendeea kwona nthakame ĩsu yaathũkw’a ta yĩ o mwĩĩ kwakwa, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa ti lasima ‘yĩtwe nthĩ’?​—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 12:23, 24.

• W’o wasya wakwa wa ngoo ũmanyĩĩtw’e nĩ Mbivilia nũũnthĩny’a ethĩwa yĩla nĩendeee na ũiiti mũna nthakame ĩmwe yakwa nĩkwamba kumw’a mwĩĩnĩ, ĩthambw’e kana yĩkwe ũndũ ũngĩ, na ĩtina ĩitũngĩwa mwĩĩnĩ wakwa?

• Nĩnĩsĩ kana kũlea nzĩa syonthe sya ũiiti ila iũtũmĩa nthakame yakwa kwĩonany’a kana ndyĩtĩkĩla kũthimwa nthakame, kũthambw’a nthakame na masinĩnĩ (hemodialysis), kana kũtũmĩa masinĩ ĩla ĩtũmĩawa vandũ va ngoo na mavũi (heart-lung bypass machine)?

Tũtanamba kwĩka ũtwi ĩũlũ wa kũtũmĩa tũlungu tũnini twa nthakame na nzĩa sya ũiiti ila iũtũmĩa nthakame yitũ, nĩtwaĩlĩte kũmũkũlya Yeova atũtongoesye na tũyĩka ũkunĩkĩli. (Yakovo 1:5, 6) Ĩtina wa vau, no tũtũmĩe wasya witũ wa ngoo ũla ũmanyĩĩtwe nĩ Mbivilia kwĩka ũtwi. Tũyaĩlĩte  kũkũlya angĩ matũtavye ta kethĩwa nĩmo meka ata, na vai mũndũ waĩle kũtũthing’ĩĩsya kwĩka ũtwi mũna.​—Alomi 14:12; Akalatia 6:5.

▸ Kĩlungu kya 7, kalungu ka 11

Nĩ kana twĩthĩwe na mwĩkalĩle mũtheu, no nginya meko maitũ methĩwe me matheu methonĩ ma Ngai. O na ĩngĩ, mwĩkalĩle mũtheu nũkonetye mosũanĩo maitũ, ũneeni witũ, na meko maitũ. Yeova nũtwĩaĩe twĩvathane na ũlaalai kwa nzĩa o na yĩva. (Nthimo 1:10; 3:1) No nginya tũtw’e kana tũkaatĩĩaa mĩao ya Yeova mĩtheu o na tũtanesa kũkomana na ĩtatwa yĩtonya kũtuma twĩka ũndũ mũthũku. Nĩtwaĩle kũvoyaa mavinda onthe nĩ kana Yeova atũtetheesye kwĩkalya ilĩko sitũ syĩ ntheu. O na ĩngĩ, no nginya tũleane vyũ na maũndũ ala matonya kũtuma twĩlikya mwĩkalĩlenĩ mũthũku.​—1 Akolintho 6:9, 10, 18; Aeveso 5:5.

▸ Kĩlungu kya 8, kalungu ka 11

Mũndũ ũkwĩka maũndũ mavuku na ngũlũ, nĩ ũla ũneenaa kana akeka maũndũ meũtũla myolooto ya Ngai vyũ ate na nthoni o na vanini. Mũndũ ũsu onanasya kana ndanengete ndaĩa mĩao ya Ngai. Mũndũ eeka maũndũ mavuku na ngũlũ, ũndũ ũsu nĩwaĩle kwĩkalĩlwa nthĩ nĩ kamitii ya sila. Naw’o ũvuku ũkonetye naĩ syĩ kĩvathũkany’o. Ve naĩ imwe sya ũvuku itonya kwĩthĩwa na ũito ũtonya kũtuma kamitii ya sila ĩseũvw’a.​—Akalatia 5:19-21; Aeveso 4:19; nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ,” kĩla kĩ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 15/07/2006.

▸ Kĩlungu kya 9, kalungu ka 7; Kĩlungu kya 12, kalungu ka 10

Yeova oombie andũ me na wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ, ĩndĩ endaa o andũ ala matwaanĩte me oka mekae ũu ta nzĩa ĩmwe ya kwonany’a kana nĩmendanĩte. Ĩndĩ yĩla mũndũ ũkwĩkwatanga mamutha make ma ũsyai  nĩ kana etanĩthye we mwene ethĩawa aimatũmĩa kwa nzĩa ĩtaĩle. Kĩmanyĩo kya mũthemba ũsu no kĩtume mũndũ ananga ngwatanĩo yake na Yeova. Kwĩka ũu no kũtume mũndũ ethĩwa na mawendi mathũku na no ambĩĩe kwĩthĩwa na woni mũthũku ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. (Akolosai 3:5) Mũndũ ũla wĩthĩawa na kĩmanyĩo kĩu na nĩwonaa ve vinya mũno kũekana nakyo ndaĩle kũkw’a ngoo. (Savuli 86:5; 1 Yoana 3:20) Ethĩwa ũu nĩw’o vailye kwaku, mũvoye Yeova kuma ngoonĩ na ũimũkũlya aũtetheesye. Ĩvathane na maũndũ ta kwĩloela mavisa mathũku ma ũlaalai ala matonya kũtuma wĩthĩwa na mosũanĩo mataĩle. Neena na mũsyai waku ethĩwa nĩ Mũklĩsto kana ũneene na mũnyanyau mũima kĩ-veva ũla ũnengete ndaĩa mĩao ya Yeova. (Nthimo 1:8, 9; 1 Athesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova nĩwonaa na nĩwendeeaw’a mũno nĩ kĩthito kyaku kya kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu.​—Savuli 51:17; Isaia 1:18.

▸ Kĩlungu kya 9, kalungu ka 9

Andũ nĩmethĩĩtwe na kĩthĩo kya kũtwaa iveti mbingĩ. Ĩndĩ Yeova endaa mũtwaano wĩthĩawe wa mũndũũme ũmwe na kĩveti kĩmwe. O na kau nĩweetĩkĩlĩtye aũme Aisilaeli ĩvinda ya tene matwaae iveti mbingĩ, kĩu ti kyo kyaĩ kĩeleelo kyake kuma mwambĩlĩĩlyonĩ. Ũmũnthĩ Yeova ndetĩkĩlĩtye athũkũmi make matwaae iveti mbingĩ. Mũndũũme aĩle kwĩthĩwa na kĩveti o kĩmwe, nakyo kĩveti kyaĩle kwĩthĩwa na mũũme o ũmwe.​—Mathayo 19:9; 1 Timotheo 3:2.

▸ Kĩlungu kya 10, kalungu ka 12

Yeova endaa mũndũũme na kĩveti kyake mekalany’e ĩvinda yonthe yĩla me thayũ. (Mwambĩlĩlyo 2:24; Malaki 2:15, 16; Mathayo 19:3-6; 1 Akolintho 7:39) Etĩkĩlĩtye andũ ala matwaanĩte mathasye mũtwaano o yĩla ũmwe woo weeka ũlaalai. Yĩla ũu weethĩwa, Yeova nũnengete mũndũ ũla ũte na ĩvĩtyo ũthasyo wa kũtw’a nũkũthasya mũtwaano kana ndethasya.​—Mathayo 19:9.

Ĩndĩ ve mavinda amwe Aklĩsto manyuvaa kũtaanĩsya na ũla matwaanĩte  nake o na atekĩte ũlaalai. (1 Akolintho 7:11) Maũndũ aa monanĩtw’e vaa ĩtheo no matume Mũklĩsto anyuva kũtaanĩsya na ũla matwaanĩte:

• Kũlea na ngenda kwĩanĩsya mavata ma andũ make: Mũndũũme no alee kũtetheesya andũ make kĩ-mwĩĩ na ũu ũituma matethĩwa na mbesa sya kũũa syĩndũ ila sya vata thayũnĩ, ta lĩu.​—1 Timotheo 5:8.

• Kwĩka ũndũ mũthũku ũkũũmĩsya ũla ũngĩ mũno: Mũndũũme kana kĩveti no eke ũndũ ũkatuma ũla matwaanĩte amanya kana ũima wake wa mwĩĩ kana o na thayũ wake wĩ mũisyonĩ.​—Akalatia 5:19-21.

• Kũsiĩĩa mũndũ ũla ũngĩ vyũ aimũthaitha Yeova: Mũndũũme nũtonya kũsiĩĩa mũka vyũ kana kĩveti kĩkasiĩĩa mũũme vyũ kũmũthaitha Yeova.​—Meko ma Atũmwa 5:29.

▸ Kĩlungu kya 11, kalungu ka 19

Kĩla mũndũ nĩwendete kũkathwa na kwĩkĩwa vinya. (Nthimo 12:25; 16:24) No twĩkĩe andũ ala angĩ vinya na kũmakiakisya kwa kũmatavya ndeto nzeo na kwa nzĩa ya wendo. Ndeto sya mũthemba ũsu no itume ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ maendeea kũmĩĩsya na kũmũthũkũma Yeova, o na makwatwa nĩ mathĩna maito mũno. (Nthimo 12:18; Avilivi 2:1-4) Yĩla twoona mũndũ atũlĩkĩte ngoo nĩtwaĩle kũmwĩthukĩĩsya nesa na tũitata mũno tũelewe ũndũ ũkwĩw’a. Tweeka ũu no tũmanye ndeto ila twaĩle kũmũtavya na kĩla twaĩle kwĩka nĩ kana tũmũtetheesye. (Yakovo 1:19) Ĩkĩa kĩthito ũmanye ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ nesa nĩ kana wĩthĩwe ũtonya kũmanya nesa mavata moo. Weeka ũu, ũkeethĩwa ũtonya kũmatetheesya makwate ũkiakĩsyo kuma kwa Yeova na maikwata vinya na ũtanu wa w’o.​—2 Akolintho 1:3, 4; 1 Athesalonika 5:11.

▸ Kĩlungu kya 12, kalungu ka 16

Mbivilia ndĩnenganĩte mĩao ya ĩmwe kwa ĩmwe ĩũlũ wa alũsi. Kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ kwĩthĩawa na syĩthĩo na mĩao yĩ  kĩvathũkany’o na kũla kũngĩ. (Mwambĩlĩlyo 24:67; Mathayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Kĩla kĩthĩawa kĩ kya vata vyũ alũsinĩ nĩ wĩvĩto ũla ala meũtwaana mevĩtaa mbee wa Yeova. Yĩla Andũ aingĩ meũtwaana na alũsi, nĩmathokasya andũ moo ma mũsyĩ na anyanya nĩ kana methĩwe vo yĩla mekwĩvĩta, o na nĩmavangaa mũtumĩa wa kĩkundi aumye ũvoo wa Mbivilia ĩũlũ wa mũtwaano. O na ĩngĩ, ala meũtwaana nĩmekaa ũtwi wa kana nĩmekwĩthĩwa na mboka ĩtina wa alũsi kana mayĩĩthĩwa nayo. (Luka 14:28; Yoana 2:1-11) O na ethĩwa ala meũtwaana mekĩte mĩvango yĩva ĩũlũ wa alũsi yoo, ũndũ ũla wa vata maĩle kũĩkĩĩthya nĩ kana maũndũ onthe nĩ kwondũ wa kũmũtaĩa Yeova. (Mwambĩlĩlyo 2:18-24; Mathayo 19:5, 6) Myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ no ĩmatetheesye kwĩka motwi maseo. (1 Yoana 2:16, 17) Ethĩwa ala meũtwaana nĩmavangĩte vethĩwe na ũkĩ mbokanĩ ya mũtwaano, nĩmaĩle kũĩkĩĩthya kana ndwĩtũmĩwa naĩ. (Nthimo 20:1; Aeveso 5:18) O na ĩngĩ, nĩmaĩle kũĩkĩĩthya kana wathi, kana mĩthemba ĩngĩ ya kwĩtanĩthya ĩla ĩkwĩthĩwa vo nĩtonya kũmũtaĩa Yeova. Aklĩsto ala mavangĩte kwĩthĩwa na alũsi nĩmaĩle kũlilikana kana ũndũ ũla wa vata mũno nĩ ngwatanĩo yoo na Yeova na ngwatanĩo yoo vamwe na ũla meũtwaana nake, ĩndĩ ti mũthenya woo wa alũsi.​—Nthimo 18:22; nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ sisya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) ya 15/10/2006, ĩthangũ ya 18-23, 23-27, 28-31.

▸ Kĩlungu kya 13, kalungu ka 18

Nũseo tũkekaa motwi maseo mosanĩte na myolooto ĩla yĩ Ndetonĩ ya Ngai. Kwa ngelekany’o, Mũklĩsto no athokw’e nĩ ũla matwaanĩte nake ũte ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova nĩ kana matanĩe kũya vamwe na andũ angĩ ma mũsyĩ ĩvindanĩ ya sikũkũ ya mũthemba mũna. Kethĩwa nue, wĩka ata? Ethĩwa wasya waku wa ngoo nũũkwĩtĩkĩlya kũthi nake, no wende kũmũelesya kana ethĩwa ve maũndũ makonanĩtye na syĩthĩo sya ndĩni sya ũvũngũ mekwĩsa kwĩkwa, ndwĩĩsa kwĩlikya maũndũnĩ ma mũthemba ũsu. O na ĩngĩ, nĩwaĩle kũsũanĩa kana kũthi kĩkalonĩ ta kĩu no kũlulutĩkye andũ angĩ.​—1 Akolintho 8:9; 10:23, 24.

Nao nata mũndũ ũla ũkũandĩkĩte akaũnenga mbesa ta mũthĩnzĩo ĩvindanĩ ya sikũkũ ya mũthemba mũna? Nĩwaĩle kũlea? Ti lasima. Nĩwaĩle kũsũanĩa mũndũ ũsu akũnenga mũthĩnzĩo e na kĩeleelo kĩva. We atw’a kũũnenga mũthĩnzĩo ũsu nũndũ wa sikũkũ? Kana aũnenga nĩ kana aũtũngĩe  mũvea kana kũkwonethya wĩ wa vata wĩanĩ? Kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ asu na angĩ maingĩ no kũũtetheesye kũtw’a nũkwosa mũthĩnzĩo ũsu kana ndwĩwosa.

Nao nata mũndũ akaũnenga mũthĩnzĩo ĩvindanĩ ya sikũkũ ya mũthemba mũna na aikwĩa atĩĩ: “Nĩnĩsĩ we ndũtanĩaa sikũkũ ĩno, ĩndĩ nyie nĩendaa o kũũnenga mũthĩnzĩo.” Nĩvatonyeka ũkethĩa mũndũ ũsu aũnenga mũthĩnzĩo nũndũ we nĩ mũlau. Na ve ũndũ ũngĩ. Nĩvethĩwa ve ũndũ ũtonya kwonany’a kana eĩka kũtata mũĩkĩĩo waku, kana eenda ũtanĩe sikũkũ ĩsu? Ĩtina wa kũsũanĩa maũndũ asu, nue waĩle kwĩtw’ĩĩa kana nũkwĩtĩkĩla mũthĩnzĩo ũsu kana ndwĩwĩtĩkĩla. Ũndũ ũla mũnene twaĩle kũthĩnĩkĩaa yĩla tũkwĩka motwi, nĩ kwĩthĩwa na wasya mũseo wa ngoo na tũiendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kwa Yeova.​—Meko ma Atũmwa 23:1.

▸ Kĩlungu kya 13, kalungu ka 22

Mavinda maingĩ, yĩla andũ meekĩa kĩthito kũmantha mũuo tene yĩla maemanwa, methĩawa masiĩĩa mathĩna manene kwĩsa kumĩla ĩtina. (Mathayo 5:23-26) Aklĩsto onthe maĩlĩte kwonaa ũndũ ũla wa vata ne kũmũtaĩa Yeova na kũete ngwatanĩo kĩkundinĩ.​—Yoana 13:34, 35; 1 Akolintho 13:4, 5.

Ĩndĩ ethĩwa Aklĩsto elĩ nĩmaemanwa nũndũ wa maũndũ makonetye viasala, maĩle kũtata mamine thĩna ũsu mateũtwaana kotinĩ. Ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 6:1-8, mũtũmwa Vaulo nĩwanengie Aklĩsto ũtao ĩũlũ wa kũtwaana kotinĩ. Kũtwaa mwana-a-asa kotinĩ no kũmwanangĩe Yeova ĩsyĩtwa na kũituma kĩkundi kĩneenewa naĩ. O na ĩngĩ, ĩandĩko ya Mathayo 18:15-17, nĩyĩnenganĩte matambya atatũ ala Aklĩsto maĩle kwosa ethĩwa ũmwe e na thĩna na ũla ũngĩ, ta twasye ũmwe nĩwaneena ũvũngũ mũthũku ĩũlũ wa ũla ũngĩ kana nĩwamũng’eea. (1) Maĩle kwamba kũneenea ũndũ ũsu na maitata mamine thĩna ũla wĩ vo me oka. (2) Ethĩwa kwĩka ũu kũinatethya, no makũlye Mũklĩsto ũmwe kana elĩ aimu kĩ-veva kĩkundinĩ mamatetheesye. (3) Ethĩwa thĩna ũsu wĩ o vo ĩtina wa kwĩka ũu, no matwaĩe atũmĩa ma kĩkundi thĩna ũsu. Na ĩndĩ namo atumĩa no matũmĩe myolooto ya Mbivilia nĩ kana matetheesye asu elĩ mew’ane na maitũngĩĩa mũuo. Ethĩwa ala meĩ na thĩna maikwenda kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia, nzama ya atũmĩa no ĩtw’e kũseũvya kamitii ya sila.

 Ve mavinda wĩthĩaa no nginya Mũklĩsto athi kotinĩ nũndũ wa maũndũ makonetye kũthasya mũtwaano, kũsũvĩa syana, inisualenzi, wĩlũ, kana kũthelelwa. Mũklĩsto akathi kotinĩ amanthĩte nzĩa ĩla nzeo ya kũmina mathĩna ta asu, ndethĩwa aitũla ũtao wa Vaulo.

O na ĩngĩ, Mũklĩsto ndethĩwa aitũla ũtao wa Vaulo akathi kotinĩ nũndũ wa ũtũli mũna wa mĩao ũkonetye maũndũ ta kũtũmĩa syana naĩ maũndũnĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ, kũvukany’a, ũng’ei, kũaana, kana kũũmĩsya andũ na ũng’endu.

▸ Kĩlungu kya 14, kalungu ka 14

Satani nĩwĩthĩĩtwe aikenga andũ kuma yĩla wakenganie ya mbee mũũndanĩ wa Eteni. (Mwambĩlĩlyo 3:1-6; Ũvuany’o 12:9) Nĩwĩsĩ kana akavĩndũa mosũanĩo maitũ, no wĩthĩwe wĩ ũndũ wĩ laisi kwake kũtuma twĩka maũndũ ala mathũku. (2 Akolintho 4:4; Yakovo 1:14, 15) Atũmĩaa siasa, ndĩni, maũndũ ma viasala, ma kwĩtanĩthya, kĩsomo, na maũndũ angĩ maingĩ nĩ kana avĩndũe mosũanĩo ma andũ monae maũndũ ala mathũku me maseo.​—Yoana 14:30; 1 Yoana 5:19.

Satani nĩwĩsĩ kana nde na ĩvinda yĩasa ya kũkenga andũ. Kwoou ekĩte kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana akenge andũ aingĩ ũndũ vatonyeka. Na mũno mũno endaa kũlulutĩkya athaithi ma Yeova. (Ũvuany’o 12:12) Tũkalea kwĩthĩwa twĩ metho, Ndevili no anange mosũanĩo maitũ. (1 Akolintho 10:12) Kwa ngelekany’o, Yeova ndendaa andũ maithasya mũtwaano. (Mathayo 19:5, 6, 9) Ĩndĩ andũ aingĩ ũmũnthĩ monaa mũtwaano no ũndũ wa kavinda na no maũthasye o yĩla mavanga. O na sinema mbingĩ na ĩvĩndĩ sya televiseni syonanasya oou. No nginya twĩkĩe kĩthito tũikese kwambĩĩa kwĩthĩwa na woni ta wa nthĩ ĩũlũ wa mũtwaano.

Nzĩa ĩngĩ Satani ũtũmĩaa kũkenga andũ nĩ kũtata kũmonethya kana vaiĩ mũndũ ũngĩ waĩle kũmatongoesya maũndũnĩ kana kũmanenga ũtao ĩũlũ wa maũndũ ala mekwĩka eka o mo ene. (2 Timotheo 3:4) O naitũ tũkalea kwĩthĩwa twĩ metho, no twambĩĩe kũlea kũnenga ndaĩa ala manengetwe ũkũmũ nĩ Yeova kĩkundinĩ. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa no ambĩĩe kũleana na mĩvango ya atumĩa kĩkundinĩ. (Aevelania 12:5) Kana mwĩĩtu-a-asa akambĩĩa kwĩthĩwa na nzika ĩũlũ wa ũkũmũ ũla Yeova ũnenganĩte nthĩnĩ wa mũsyĩ.​—1 Akolintho 11:3.

 No nginya twĩke kyonthe kĩla tũtonya tũsiĩĩe Ndevili ndakanange mosũanĩo maitũ. Vandũ va kwĩthĩwa na mosũanĩo mathũku, twĩenda kũsũanĩaa ta Yeova na “kũsũanĩa maũndũ ala me ĩũlũ.”​—Akolosai 3:2; 2 Akolintho 2:11.

▸ Kĩlungu kya 16, kalungu ka 9

Ithyonthe nĩtwendaa kwĩthĩwa twĩ aima na kũkwata ũiiti ũla mũseo yĩla twawaa. (Isaia 38:21; Maliko 5:25, 26; Luka 10:34) Ũmũnthĩ kwĩ nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya ũiiti ila ndakĩtalĩ na andũ angĩ matũmĩaa. Kwoou, yĩla tũkwĩka ũtwi ĩũlũ wa ũiiti ũla tũkwenda, nĩ ũndũ wa vata tũkaatĩĩa myolooto ya Mbivilia. Nũseo tũkalilikana kana no Ũsumbĩ wa Ngai ũkatũvetangĩa mowau onthe. Tũyĩsa kwenda kwĩsũanĩĩa mũno na ũima witũ wa mwĩĩ nginya tũlekeleelye ũthaithi witũ kwa Yeova.​—Isaia 33:24; 1 Timotheo 4:16.

Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho nĩ kana twĩvathane na ũiiti ũla ũtonya kwĩthĩwa umanĩte na vinya wa ndaimoni. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:10-12; Isaia 1:13, NWT) Kwoou, tũtanamba kwĩtĩkĩla ũiiti kana ndawa sya mũthemba mũna, nũseo tũkaelewa nesa ũiiti ũsu kana ndawa isu. (Nthimo 14:15) Tũyaĩle kũlwa o na vanini kana Satani endaa kũtũkenga na maũĩ atũlikye maũndũnĩ ma ndaimoni. Ethĩwa twĩ na nzika ĩũlũ wa ũiiti wa mũthemba mũna kana twĩona ta ũkonanĩtye na ndaimoni, nũseo tũkaekana naw’o vyũ.​—1 Vetelo 5:8.

▸ Kĩlungu kya 16, kalungu ka 18