1, 2. (a) Nĩ mũthĩnzĩo wĩva wa vata Yeova watũnengie? (b) Nĩ kyaũ Yeova watũnengie kĩtũtetheesye kwĩkala thayũ twĩ atanu?

YEOVA nũnengete kĩla ũmwe waitũ mũthĩnzĩo wa vata mũno. Mũthĩnzĩo ũsu nĩ thayũ. (Mwambĩlĩlyo 1:27) Endaa twĩkale thayũ twĩ atanu. Nũndũ wa ũu, nũtũnengete myolooto ya kũtũtetheesya kwĩka motwi maseo. Nĩtwaĩle kũtũmĩa myolooto ĩsu ũtũnengete ĩtũtetheesye “kũvathũkany’a” katĩ wa “ũseo na ũthũku.” (Aevelania 5:14) Yĩla tweeka ũu, twĩthĩawa tũimwĩtĩkĩlya Yeova atũmanyĩsye kũsũanĩa kwa nzĩa ĩla yaĩle. Yĩla twekala kwosana na myolooto ya Ngai ĩla yĩ Mbivilianĩ na twoona ũndũ ĩtũtetheesye thayũnĩ, nĩtũeleawa ũndũ ne ya vata mũno wĩana.

² Mavinda amwe maũndũ nĩũtũsaanĩsya. Nĩkĩ? Nũndũ no vaumĩle ũndũ ũkwenda twĩke ũtwi na ũyĩthĩa Mbivilianĩ vaiĩ mwĩao ũneneete ũndũ ũsu ũtheinĩ. Kwa ngelekany’o, no twĩthĩwe twaĩle kwĩka ũtwi ĩũlũ wa ũiiti ũkonanĩtye na nthakame. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kwĩka motwi meũmwendeesya Yeova? Mbivilia nĩyĩthĩawa na myolooto yonanĩtye ũndũ Yeova wonaa thayũ na nthakame. Twaelewa myolooto ĩsu nesa, tũkeethĩawa tũtonya kwĩka motwi maseo na tũyĩkalya wasya witũ wa ngoo wĩ mũtheu. (Nthimo 2:6-11) Eka twone myolooto ĩmwe.

3, 4. (a) Ngai avuanisye ata ũndũ wonaa nthakame? (b) Nthakame ĩũngamĩe kyaũ?

³ Mbivilia ĩmanyĩasya kana nthakame nĩ ntheu nũndũ ĩũngamĩe thayũ. Na thayũ nĩ wa vata mũno methonĩ ma Yeova. Yĩla Kaini wooaie Aveli,Yeova amwĩie atĩĩ: “Wasya wa nthakame ya mwana-a-mwenyu nũĩngaĩla kuma nthĩ.” (Mwambĩlĩlyo 4:10) Nthakame ya Aveli yaũngamĩe thayũ wake. Kwoou yĩla Yeova wawetie nthakame ya Aveli, awetaa thayũ wake.

⁴ Ĩtina wa mbua ya ĩvinda ya Noa, Ngai eeie andũ kana me na ũthasyo wa kũya nyama. Ĩndĩ ameie atĩĩ: “Nyama ĩ na thayũ wayo, nĩw’o nthakame yayo, mũtikaye.” (Mwambĩlĩlyo 9:4) Mwĩao ũsu waaĩlĩte kũatĩĩwa nĩ nzyawa syonthe sya Noa, ithyĩ twĩ nthĩnĩ. Kwa w’o, Yeova onaa nthakame ĩũngamĩe thayũ. Na ũu now’o o naitũ twaĩlĩte kũmyona.​—Savuli 36:9.

5, 6. Mĩao ya Mose yonanĩtye ata woni wa Yeova ĩũlũ wa nthakame?

⁵ Nthĩnĩ wa Mĩao ĩla wanengie Mose, Yeova aisye: “Mũndũ o na wĩva . . . ũla wĩya nthakame o na yĩva, ngamũlutĩla ũthyũ wakwa mũndũ ũsu ũla wĩya nthakame, na ngamũveta andũnĩ make. Nũndũ thayũ wa mwĩĩ wĩ nthakamenĩ.”​—Alivai 17:10, 11.

⁶ Mĩao ya Mose yaĩtye kana yĩla mũndũ woaa nyamũ aye, aaĩlĩte kwĩta nthakame yayo nthĩ. Kwĩka ũu kwoonanasya kana thayũ wa nyamũ ĩsu nĩ malĩ ya Yeova, Mũmbi wayo. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 12:16; Esekieli 18:4) Ĩndĩ ũu ti kwasya kana Yeova endaa mathĩnĩke maitata ũndũ matonya nyama ĩsu ndĩkatiwe na kathakame o na kamwe. Mũndũ amina kwĩka kĩla kĩtonyeka ete nthakame ya nyamũ ĩsu yonthe nthĩ, aĩ atonya kũmĩya e na wasya mũtheu wa ngoo. Kũatĩĩa mwĩao ũsu  kwoonanasya kana nĩmanengete Yeova ndaĩa, ũla nĩwe ũnenganĩte thayũ. Ĩngĩ, Aisilaeli nĩmanengetwe mwĩao wa kũthemba nyamũ nĩ kana maekewe naĩ syoo.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 19, Wĩw’anĩthyo; na 20, Kũnenga Nyamũ Ndaĩa.

7. Ndaviti oonanisye ata kana nũnengete nthakame ndaĩa?

⁷ Nĩtũtonya kwĩmanyĩsya ũndũ nthakame ne ya vata twavindĩĩsya ũndũ ũmwe Ndaviti weekie yĩla wokitaa na Avilisiti. Yĩla aũme ma Ndaviti mamanyie kana e na waũni, nĩmeelikilye mũisyonĩ mathi ndũanĩ yaĩ na amaitha moo makamũmanthĩe kĩw’ũ. Ĩndĩ yĩla mamũeteie kĩw’ũ kĩu, ndaakĩnyw’a; akyosie “etĩa Yeova nthĩ.” Na ĩndĩ asya: “Nĩkwĩthĩwe kũasa nakwa, ame Yeova, nĩke ũndũ ũilyĩ ũu: nĩnyw’a nthakame ya andũ ala malekilye mathayũ moo mũisyonĩ?” Ndaviti nĩweesĩ kana thayũ na nthakame nĩ sya vata mũno kwa Ngai.​—2 Samueli 23:15-17.

8, 9. Aklĩsto maĩlĩte kwĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa nthakame?

⁸ Ĩtina wa kĩkw’ũ kya Yesũ, andũ ma Ngai mayaĩ ungu wa Mĩao ya Mose. Ĩndĩ ve mĩao ĩmwe katĩ wa Mĩao ĩsu Yeova wendaa Aklĩsto maatĩĩe. O na kau mayaaĩle kũendeea kũmya nthembo sya nyamũ, nĩmaaĩlĩte kũendeea ‘kwĩvathana na nthakame.’ Kwĩvathana na nthakame kwaĩ kwa vata mũno o ta kwĩvathana na ũlaalai na ũthaithi wa mĩvw’anano.​—Meko ma Atũmwa 15:28, 29.

⁹ No ta ũu ũmũnthĩ. Ithyĩ Aklĩsto nĩtwĩsĩ kana Yeova nĩwe Mũnengani wa thayũ na kana thayũ nĩ malĩ yake. O na ĩngĩ, nĩtwĩsĩ kana nthakame ĩũngamĩe thayũ. Kwoou, yĩla tũkwĩka ũtwi ĩũlũ wa ũiiti ũkonanĩtye na nthakame, nĩtwaĩlĩte kwĩka ũkunĩkĩli tũmanye myolooto ya Mbivilia ĩtonya kũtũtetheesya.

10, 11. (a) Ngũsĩ sya Yeova syonaa ata kwĩkĩwa nthakame yĩ nima kana kwĩkĩwa kĩmwe katĩ wa ila ilungu nene sya nthakame? (b) Kĩla Mũklĩsto aĩlĩte kwĩyĩkĩa motwi meva?

¹⁰ Ngũsĩ sya Yeova nĩsyĩsĩ kana ‘kwĩvathana na nthakame’ ti o kũlea kũmĩya kana kũmĩnyw’a. Nĩmesĩ kana o na mayaĩlĩte kwĩkĩwa nthakame mwĩĩnĩ, kũnengane nthakame yoo yĩkĩwe andũ angĩ, kana kumw’a nthakame yoo ĩiwe nĩ kana mekĩwe ĩvinda yĩngĩ. O na ĩngĩ, nĩmesĩ kana mayaĩlĩte kwĩkĩwa mwĩĩnĩ ila ilungu inya nene sya nthakame. Ilungu isu syĩtawa red cells, white cells, platelets, na plasma.

¹¹ Ilungu isu inya nene nitonya kũaanw’a ikatw’ĩka tũlungu tũngĩ tũnini. No nginya kĩla Mũklĩsto etw’ĩĩe nũkwĩtĩkĩla kana ndeĩtĩkĩla kwĩkĩwa mwĩĩnĩ tũlungu tũu twa nthakame. O ta ũu, kĩla Mũklĩsto nĩwe waĩle kũtw’a kana nũkwĩtĩkĩla nzĩa imwe sya ũiiti, ila itũmĩaa nthakame ya mũndũ mwene. Kĩla ũmwe no nginya etw’ĩĩe ũndũ ũkwenda nthakame yake ĩtũmĩwe yĩla ũkũthĩnzwa, yĩla ũkũthimwa ũwau, kana yĩla ũendeee kũiitwa.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 21, Tũlungu Tũnini twa Nthakame na Nzĩa sya Ũiiti.

12. (a) Nĩkĩ Yeova wosaa kwa ũito motwi ala tũkwĩka tũitũmĩa wasya witũ wa ngoo? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kwĩka motwi maĩle ĩũlũ wa ũiiti ũkonanĩtye na nthakame?

¹² We Yeova nĩwosaa kwa ũito motwi ala tũkwĩka tũitũmĩa wasya witũ wa ngoo? Ĩĩ. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ methĩawa mayonany’a kĩla kĩ ngoonĩ sitũ, na Yeova nĩwendaa kũmanya kĩla tũũsũanĩa na ũndũ tũkwĩw’a. (Soma Nthimo 21:2; 24:12.) Kwoou, yĩla tũkwĩka ũtwi ĩũlũ wa ũiiti mũna, nĩtwaĩlĩte kũmũkũlya Yeova atũtongoesye na tũyĩka ũkunĩkĩli ĩũlũ wa ũiiti ũsu. Ĩtina wa vau, no tũtũmĩe wasya witũ wa ngoo  ũla ũmanyĩĩtwe nĩ Mbivilia kwĩka ũtwi. Tũyaĩlĩte kũkũlya angĩ matũtavye ta kethĩwa nĩmo meka ata, na vai mũndũ waĩle kũtũthing’ĩĩsya kwĩka ũtwi mũna. Kĩla Mũklĩsto “akakua mũio wake mwene.”​—Akalatia 6:5; Alomi 14:12.

13. Mĩao na myolooto ĩla Yeova ũnenganĩte ĩũlũ wa nthakame yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wake?

¹³ Yĩla Yeova watwĩa twĩke ũndũ mũna, ethĩawa aitwendea ũseo na ekaa ũu nũndũ nũtwendete. (Savuli 19:7-11) Ĩndĩ tũimwĩthukĩĩasya aĩ no kwĩthĩwa mĩao yake nĩkũtũtethya. Tũmwĩthukĩĩasya nũndũ nĩtũmwendete. Na nũndũ nĩtũmwendete, tũyĩw’aa vinya kũatĩĩa mwĩao wake ũla ũtũvatĩte kwĩkĩwa nthakame. (Meko ma Atũmwa 15:20) Ĩngĩ, kũmwĩw’a nĩkũtumaa twĩvathana na mathĩna ma mwĩĩ. Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmesĩ mathĩna amwe matonya kũkwata mũndũ ongelwa nthakame, na ndakĩtalĩ mbingĩ nimanyĩte kana kũiita mũwau iteũmwĩkĩa nthakame nĩkũtethasya mũnango. Kwoou vate nzika, mĩao ya Yeova nĩyonanasya kana nĩ mũĩ na nũtwendete.​—Soma Isaia 55:9; Yoana 14:21, 23.

14, 15. (a) Yeova anengie andũ make mĩao yĩva ĩmasũvĩae? (b) Ũtonya ata kũtũmĩa myolooto ĩla yĩ mĩaonĩ ĩsu?

¹⁴ Mavinda onthe, Ngai ethĩĩtwe ainenga andũ make mĩao nũndũ nũmathĩnĩkĩaa. Yeova nĩwanengete Aisilaeli mĩao ĩtonya kũmatetheesya mesũvĩane na mĩisyo. Kwa ngelekany’o, mwĩao ũmwe waĩtye mwene mũsyĩ nĩwaaĩlĩte kwaka ũkũta mũkuvĩ kũthyũlũlũka kĩala kya nyũmba yake nĩ kana mũndũ ndakavalũke kuma vo. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:8) Mwĩao ũngĩ wakonetye  nyamũ. Meeĩtwe ethĩwa mũndũ e na nzaũ ĩkimanaa, nĩwaaĩlĩte kũmĩsũvĩa nĩ kana ndĩkaũmĩsye kana kũaa mũndũ. (Kuma 21:28, 29) Mũisilaeli alea kũatĩĩa mĩao ĩsu, nĩwatalĩlawa ĩvĩtyo mũndũ akw’a.

¹⁵ Mĩao ĩsu yĩtũtetheesya kũmanya kana Yeova onaa thayũ wĩ wa vata. Kũmanya ũu kwaĩle kũtũtethya ata? Kwĩtũtetheesya twone vata wa kũsũvĩa mĩsyĩ kana ngalĩ sitũ, kũtwaaa ngalĩ nesa, na kũnyuvaa nesa maũndũ ma kwĩtanĩthya. Kwĩka maũndũ asu kwonanasya kana nĩtũnengete thayũ ndaĩa. Andũ amwe, na mũno mũno ma mũika, monaa ta matakwatwa nĩ mũisyo, na nũndũ wa ũu mayĩlikya maũndũnĩ matonya kumĩlya mũisyo mateũkũlya. Ĩndĩ Yeova ndekwenda twĩthĩwe tũilye ũu. Eenda twonae thayũ wĩ wa vata, wĩthĩwe nĩ witũ kana nĩ wa angĩ.​—Mũtavan’ya 11:9, 10.

16. Yeova onaa ata kumya ĩvu?

¹⁶ Thayũ wa kĩla mũndũ nĩ wa vata methonĩ ma Yeova. O na kana kate kasyae nĩ ka vata mũno kwake. Ĩvindanĩ ya Mĩao ya Mose, ethĩwa mũndũ nĩwaũmĩsya kĩveti kĩito atesi, na kĩveti kĩu kana mwana ũla wĩ ĩvunĩ yakyo aikw’a, Yeova amũtalaa ta mũaani. Kwoou, o na ethĩwa mũndũ ũsu eeka ũu atesi, aaĩle kũĩvĩa thayũ wa kĩveti kĩu kana mwana ũsu nũndũ ve mũndũ wooawa. (Soma Kuma 21:22, 23.) Ngai atalaa kana kate kasyae ta mũndũ wĩ thayũ. Wĩsĩ ũu, wĩona Yeova ta wĩw’aa ata yĩla mũndũ waumya ĩvu? Wĩĩsilya ew’aa ata yĩla woona syana milioni mbingĩ ite nzyae iyũawa kĩla mwaka?

17. Nĩ kyaũ kĩtonya kũkiakisya mũndũ mũka waumisye ĩvu tene ĩndĩ wĩlilaa kuma ngoonĩ nũndũ wa ũndũ ũsu?

¹⁷ Nao nata ethĩwa mũndũ mũka aumisye ĩvu atambĩte kũmanya kana Yeova nũmenete ũndũ ũsu? Nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa esĩ kana Yeova nũtonya kũmũekea  kwa mũsingi wa nthembo ya Yesũ. (Luka 5:32; Aeveso 1:7) Mũndũ mũka ta ũsu ndaĩlĩte kũendeea kwĩtũla mũtĩ ethĩwa nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ. “Yeova e tei na nĩ mũseo . . . O tondũ kũasavĩte kuma wumĩlonĩ wa syũa kũvika ũthũĩlonĩ wayo, now’o ũvetete kũasa naitũ mothũku maitũ.”​—Savuli 103:8-14.

18. Nĩkĩ twaĩlĩte kũtata vyũ tũvetange mosũanĩo ma kĩmena ilĩkonĩ sitũ?

¹⁸ Kũnenga ndaĩa mũthĩnzĩo wa Ngai wa thayũ nĩ ũndũ wambĩĩaa ngoonĩ. No twonany’e kana nĩtũnengete thayũ ndaĩa kwosana na ũndũ tũkwona ala angĩ. Mũtũmwa Yoana aandĩkie atĩĩ: “Kĩla mũndũ ũmũmenaa mwana-a-asa wake nĩ mũaani.” (1 Yoana 3:15) Mũndũ wĩw’aa atendete ũngĩ, nĩ laisi ayambĩĩa kũmũmena. Kĩmena nĩũtuma tũeka kũnenga andũ ndaĩa, twambĩĩa kũmailĩĩla maũndũ ma ũvũngũ, kana o na tũkambĩĩa kwona nĩ kavala makakw’a. Yeova nĩwĩthĩawa esĩ ethĩwa nĩtũmenete kana tũimenete ala angĩ. (Alivai 19:16; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 19:18-21; Mathayo 5:22) Twesa kwĩthĩa twĩ na mosũanĩo ma kĩmena ĩũlũ wa mũndũ, nĩtwaĩlĩte kũtata vyũ tũvetange mosũanĩo asu kĩlĩkonĩ kitũ.​—Yakovo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva tũtonya kwĩka tũkonany’a nĩtũnengete thayũ ndaĩa?

¹⁹ Ve ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka tũkonany’a nĩtũnengete thayũ ndaĩa. Ĩandĩko ya Savuli 11:5 yaĩtye kana ngoo ya Yeova “nĩmenete . . . ũla wendete ũng’endu.” Yĩla twanyuva kwĩtanĩthya na maũndũ ma ũng’endu, nĩtũtonya kwĩthĩwa tũyonany’a kana nĩtwendete ũng’endu. Tũyaĩlĩte kwĩkĩa ilĩkonĩ sitũ ndeto, mawoni,  kana visa sya ũng’endu. Vandũ va ũu, twĩenda kwĩkĩa ilĩkonĩ sitũ maũndũ matheu na ala maetae mũuo.​—Soma Avilivi 4:8, 9.

20-22. (a) Yeova onaa ata nthĩ ĩno ya Satani? (b) Andũ ma Ngai matonya kwonany’a ata kana “ti ma nthĩ”?

²⁰ Nthĩ ĩno ya Satani ndĩnengete thayũ ndaĩa, na Yeova amyonaa yĩ na naĩ ya kwĩtĩkya nthakame. Kwa myaka mingĩ, mosumbĩ ma nthĩ nĩmatumĩte andũ milioni mbingĩ makw’a, ala nĩ vamwe na athũkũmi aingĩ ma Yeova. Mbivilianĩ, mosumbĩ asu, kana silikalĩ sya nthĩ, ieleetw’e ta nyamũ nthũku na mbai. (Ndanieli 8:3, 4, 20-22; Ũvuany’o 13:1, 2, 7, 8) Ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ, kũta mĩio ya kaũ nĩ viasala nene mũno. Andũ nĩmathuĩte mũno nũndũ wa kũta mĩio ĩsu ya ũaani. Vate nzika, “nthĩ yonthe yĩ ungu wa vinya wa ũla mũthũku.”​—1 Yoana 5:19.

²¹ Ĩndĩ Aklĩsto ma w’o “ti ma nthĩ.” Andũ ma Yeova mayĩlikasya siasanĩ kana kaũnĩ. Na nĩkwĩthĩwa mo mayũaanaa, mayĩtĩkĩlaa kũkwata mbau ũseũvyo o na wĩva ũla ũtumaa andũ moaana. (Yoana 15:19; 17:16) Yĩla Aklĩsto meũthĩnw’a, mayũkĩlasya kaũ. Yesũ amanyĩisye kana nĩtwaĩlĩte kwenda o na amaitha maitũ.​—Mathayo 5:44; Alomi 12:17-21.

²² O nasyo ndĩni nitumĩte andũ milioni mbingĩ makw’a. Mbivilia yaĩtye ũu ĩiweta Mbaviloni Ĩla nene, kana ndĩni syonthe sya ũvũngũ: “Nthĩnĩ wake nĩvoonekie nthakame ya athani, ya atheu, na ya onthe ala mooaiwe ĩũlũ wa nthĩ.” We nũkwona nĩkĩ Yeova ũtwĩĩte: “Umai nthĩnĩ wake, andũ  makwa”? Ala mamũthaithaa Yeova maiĩ ngwatanĩo o na vanini na ndĩni sya ũvũngũ.​—Ũvuany’o 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Nĩ maũndũ meva mũndũ waĩle kwĩka nĩ kana ‘aume nthĩnĩ wa’ Mbaviloni Ĩla Nene?

²³ Ũndũ ũmwe mũndũ waĩle kwĩka nĩ kana ‘aume’ nthĩnĩ wa Mbaviloni Ĩla nene nĩ kwonany’a ũtheinĩ kana nde ngwatanĩo na ndĩni o na ĩmwe ya ũvũngũ. Kwa ngelekany’o, nĩvatonyeka akethĩwa aĩle kũĩkĩĩthya kana ĩsyĩtwa yake nĩyavutwa ndĩninĩ ĩla ũnaĩ ethĩwa nũneeyĩandĩkĩthĩtye. Ĩndĩ ti ũu w’oka. No nginya tũmene na tũileana vyũ na maũndũ mathũku ala mekawa nĩ ndĩni sya ũvũngũ. Ndĩni isu nĩsyĩtĩkĩlasya na ikelikya mwĩkalĩlenĩ mũthũku na maũndũnĩ ma siasa. O na nĩsyĩthĩawa na ĩtomo yingĩ ya malĩ. (Soma Savuli 97:10; Ũvuany’o 18:7, 9, 11-17) Kĩu nĩkĩtumĩte andũ milioni mbingĩ moawa myakanĩ mĩvĩtu.

24, 25. Kũmũmanya Yeova kũtonya ata kũtuma twĩthĩwa na mũuo na wasya mũseo wa ngoo?

²⁴ Tũtambĩte kũmũmanya Yeova, kĩla ũmwe waitũ nĩweekaa maũndũ amwe mathũku ala maendeee nthĩ ĩno ya Satani. Ĩndĩ nĩtwavĩndũkie. Nĩtweetĩkĩlile nthembo ya wovosyo na tweeyumya tũmũthũkũme Ngai. Nĩtũkwataa “ũvuũkyo kuma kwa Yeova mwene.” Kwoou, nĩtwĩthĩawa na mũuo na wasya mũseo wa ngoo nũndũ nĩtwĩsĩ kana nĩtũmwendeeasya Ngai.​—Meko ma Atũmwa 3:19; Isaia 1:18.

²⁵ O na ethĩwa mbeenĩ twaĩ ngwatanĩo na ũseũvyo mũna ũtanengae thayũ ndaĩa, Yeova no atũekee kwa mũsingi wa nthembo ya wovosyo. Nĩtũtanĩaa mũno mũthĩnzĩo wa Yeova wa thayũ. Twonanasya ũu yĩla  tweeka kyonthe kĩla tũtonya tũtetheesye angĩ mamũmanye Yeova, mevathane na nthĩ ya Satani, na mayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai.​—2 Akolintho 6:1, 2.

26-28. (a) Yeova anengie Esekieli wĩa wĩva wa mwanya? (b) Nĩ wĩa wĩva Yeova ũtũnengete tũtethye ũmũnthĩ?

²⁶ Ĩvindanĩ ya Aisilaeli ma tene, Yeova eeie mwathani Esekieli atavye andũ kana ndũa ya Yelusaleme yaĩ vakuvĩ kwanangwa na aimamanyĩsya kĩla maaĩlĩte kwĩka nĩ kana mavonoke. Kethĩwa Esekieli ndaakany’a andũ asu, Yeova aĩ atonya kũmũandũa nthakame yoo. (Esekieli 33:7-9) Esekieli nĩwoonanisye kana nĩwoonaa thayũ wĩ wa vata, nũndũ nĩwatatie ũndũ ũtonya atavye andũ asu kĩla Yeova wamũtũmĩte.

²⁷ Yeova nũtũnengete wĩa wa kũtavya andũ kana nthĩ ĩno ya Satani ĩkilye kwanangwa, na kũmatetheesya mamũmanye Yeova nĩ kana mevonoka malike nthĩ nzaũ. (Isaia 61:2; Mathayo 24:14) Nĩtwaĩlĩte kũtata ũndũ tũtonya tũtethye wĩa ũsu. Tweeka ũu, tũkeethĩwa tũtonya kwasya o ta Vaulo yĩla waisye: “Nyie nĩ mũtheu kumana na nthakame ya andũ onthe, nĩkwĩthĩwa ndyaalea kũmũtavya ũtao w’onthe wa Ngai.”​—Meko ma Atũmwa 20:26, 27.

²⁸ Nĩ kana twĩkale wendonĩ wa Ngai, ve maũndũ angĩ twaĩle kwĩka eka o kwona thayũ na nthakame ũndũ Yeova ũsyonaa. Nĩtwaĩlĩte kwĩkalaa twĩ atheu methonĩ make. Ũndũ ũsu nũũneenewa kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe.