1-3. (a) Ĩandĩko ya Nthimo 13:20 yĩtũmanyĩasya kyaũ? (b) Nĩkĩ twaĩle kũnyuva anyanya maitũ nesa?

WE WAAONA ũndũ kana kasiasya asyai mako mayĩka maũndũ? Kana o na katanambĩĩa kũneena, nĩkamanyaa maũndũ ala kekwona kana kekwĩw’a. Na ĩndĩ o ũndũ keanĩte, kayambĩĩa kwĩka kĩla kekwona asyai mako mayĩka. Na nengĩ ti ũsengy’o kwona o namo andũ aima mayambĩĩa kũsũanĩa kana kwĩka o ta ala matindanasya namo mũno.

² Ĩandĩko ya Nthimo 13:20 yaĩtye atĩĩ: “Endaa na andũ oĩ, ũkeethĩwa mũĩ.” Ndeto “endaa” yĩonany’a kana mũndũ nĩwaĩle kwosa ĩtambya atũmĩe ĩvinda vamwe na andũ oĩ. Ũu ti kwasya twĩke o kũtindany’a na andũ ma mũthemba ũsu. Mũsomi ũmwe wa Mbivilia aĩtye kana kũendany’a no kũelew’e ta kwenda mũndũ na kwĩw’a mwĩ ndũũ vyũ. Mwĩkalĩle witũ wĩthĩawa ũilye ta wa andũ ala tũkothaa kũtindany’a namo, na mũno mũno, ethĩwa twĩ ndũũ mũno namo.

³ Anyanya maitũ no matũtethye kana makatwananga. Ĩandĩko ya Nthimo 13:20 yĩendeee kwasya atĩĩ: “Ũla ũtindanasya na ndia akathĩna.” Ethĩwa anyanya maitũ nĩmamwendete Ngai, makatũtetheeasya tũlũmany’e nake. Yu eka twone nĩ andũ meva Yeova ũnyuvaa matw’ĩke anyanyae. Kĩu nĩkĩũtũtetheesya tũmanye twaĩle kũnyuva anyanya ma mũthemba mwaũ.

4. (a) Nĩkĩ nĩ ndaĩa nene kwĩthĩwa wĩ mũnyanya wa Ngai? (b) Nĩkĩ Yeova wamwĩtie Avalaamu “mũnyanyawa”?

⁴ Yeova, Mũsumbĩ Ũla Mũnene wa Nthĩ Yonthe, nũtũnengete mwanya twĩthĩwe twĩ anyanyae. Ĩsu nĩ ndaĩa nene ta kĩ! Yeova nũnyuvaa anyanyae nesa. Anyuvaa ala mamwendete na monanasya mũĩkĩĩo kũla ũĩ. Kwasũanĩa ngelekany’o ya Avalaamu. Nĩweeyũmbanĩtye kwĩka kyonthe kĩla Ngai ũkũmwĩa eke. Avalaamu nĩwoonanisye mavinda maingĩ kana aĩ na mũĩkĩĩo na aĩ mwĩwi. O na nĩweeyũmbanĩtye kũmũthemba Isaka ta nthembo. Nĩwaĩkĩĩe vyũ “kana Ngai e na ũtonyi wa kũmũthayũũkya” Isaka o na akw’a. (Aevelania 11:17-19; Mwambĩlĩlyo 22:1, 2, 9-13) Avalaamu aĩ mũĩkĩĩku na aĩ mwĩwi, na nĩkyo kĩtumi Yeova wamwĩtie “mũnyanyawa.”​—Isaia 41:8; Yakovo 2:21-23.

5. Yeova onaa ata ala aĩkĩĩku kwake?

⁵ Anyanya ma Yeova mathĩnĩkĩaa mũno kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwake kwĩ ũndũ ũngĩ o na wĩva. Nake Yeova amonaa me ma vata mũno. (Soma 2 Samueli 22:26.) * Methĩawa malũmanĩtye nake, na nĩmamwĩw’aa nũndũ nĩmamwendete. Mbivilia yaĩtye kana “ũnyanya wake nĩ wake na ũla mũlũngalu,” kana ũla ũmwĩw’aa. (Nthimo 3:32) Yeova nũthoketye anyanya make methĩwe aeni ma mwanya “wĩkalonĩ” wake. Amathoketye mamũthaithae na maimũvoya ĩvinda yonthe.​—Savuli 15:1-5.

6. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũmwendete Yesũ?

⁶ Yesũ aisye atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ũla ũmbendete, akakwata ndeto yakwa, na Asa wakwa akamwenda.”  (Yoana 14:23) Kwoou nĩ kana twĩthĩwe anyanya ma Yeova, no nginya tũmwende Yesũ na tũyĩka kwosana na ũndũ ũtũmanyĩĩtye. Kwa ngelekany’o, nĩtwĩw’aa mwĩao wa Yesũ wa kũtavany’a ũvoo mũseo na kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. (Mathayo 28:19, 20; Yoana 14:15, 21) Nũndũ nĩtũmwendete Yesũ, ‘nĩtũatĩĩaa nyaaĩ syake nesa.’ (1 Vetelo 2:21) Yeova nũtanaa yĩla woona twĩkĩte kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũatĩĩe ngelekany’o ya Mwana wake maũndũnĩ onthe, kwĩsĩla ũneeni witũ na meko maitũ.

7. Nĩkĩ twaĩle kũĩkĩĩthya kana anyanya maitũ nĩ ala mamwendete Yeova?

⁷ Athũkũmi ma Yeova nĩ aĩkĩĩku, nĩmalũmanasya nake, nĩ ewi, na nĩmendete Mwana wake. Ithyĩ nĩtũnyuvaa anyanya o ta ala Yeova ũnyuvaa? Ethĩwa anyanya maku nĩmaatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ na nĩmamanyĩasya ala angĩ na kĩthito ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai, no maũtetheesye ũkethĩwa na mwĩkalĩle mũseo na ũiendeea kũlũmany’a na Yeova.

8. Nĩ kyaũ kĩũkwendeesya wasũanĩa ũnyanya wa Luthi na Naomi?

⁸ Mbivilia yĩ na ngewa mbingĩ sya andũ maĩ ndũũ mũno. Ngewa ĩmwe tũsomaa nĩ ya Luthi na Naomi. Luthi aĩ mũka-a-mwana wa Naomi. Kwoou Naomi aĩ mũkũũ kwĩ we, na eka ũu meanĩe kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o. Ĩndĩ maĩ ndũũ mũno nũndũ elĩ nĩmamwendete Yeova. O na yĩla Naomi wavangie kuma nthĩ ya Moavi asyoke Isilaeli, ‘Luthi nĩwalũmanilye nake.’ Luthi eeie Naomi atĩĩ: “Andũ maku makeethĩwa andũ makwa, na Ngai waku Ngai wakwa.” (Luthi 1:14, 16) Luthi nĩwendaa vyũ kwĩka Naomi nesa. Mavika Isilaeli, Luthi nĩwathũkũmie na kĩthito nĩ kana eanĩsye mavata  ma mũnyanyae. Nake Naomi nĩwendete Luthi mũno na nĩwamũnengie ũtao mũseo. Luthi nĩwamwĩthukĩĩisye, na nũndũ wa ũu makwata moathimo maingĩ.​—Luthi 3:6.

9. Nĩ kyaũ kĩũkwendeesya wasũanĩa ũnyanya wa Ndaviti na Yonathani?

⁹ Ngewa ĩngĩ nĩ ya Ndaviti na Yonathani. Elĩ nĩmalũmanĩtye na Yeova vyũ na maĩ ndũũ mũno. Ĩndĩ Yonathani akũĩe Ndaviti na myaka 30 ũu, na nũndũ aĩ mwana wa mbee wa mũsumbĩ, nĩwe weeteele kũtw’ĩka mũsumbĩ wa Isilaeli. (1 Samueli 17:33; 31:2; 2 Samueli 5:4) Ĩndĩ yĩla wamanyie kana Yeova nũmũnyuvĩte Ndaviti atw’ĩke mũsumbĩ, ndaamwĩw’ĩa kĩwĩu kana akalikwa nĩ veva wa masindano. Vandũ va ũu, Yonathani eekie kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana akwate Ndaviti kw’oko. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe Ndaviti waĩ mũisyonĩ, Yonathani nĩwaendie “amwĩkĩa kw’oko kwake vinya nthĩnĩ wa Ngai.” O na nĩwalikilye thayũ wake mũisyonĩ atetheesye Ndaviti. (1 Samueli 23:16, 17) O nake Ndaviti nĩwalũmanĩtye na Yonathani. Nĩwamwathie kana akasũvĩa mũsyĩ wake, na eanĩsya kĩu wamwathĩte o na Yonathani ate thayũ.​—1 Samueli 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samueli 9:1-7.

10. Wĩĩmanyĩsya kyaũ wasũanĩa ũnyanya wa ala Aevelania atatũ?

¹⁰ Na ve ngewa ĩngĩ ya Aevelania atatũ maĩ imwana, ala matavĩtwe me anini makatwawa vaasa na mũsyĩ. Anake asu meetawa Satalaki, Mesaki, na Aveti-neko. O na vala maĩ vaasa na andũ moo ma mũsyĩ, anyanya asu atatũ nĩmatetheanĩisye nĩ kana mekale malũmanĩtye na Yeova. Ĩtina, matw’ĩka andũ aima, mũĩkĩĩo woo nĩwatatiwe yĩla Mũsumbĩ Nevukatilesa wameaĩe mathaithe mũvw’anano wa thaavu. Anake asu nĩmaleile kũthaitha mũvw’anano ũsu wa mũsumbĩ  na mamwĩa atĩĩ: “Tũtithũkũma ngai syaku, o na kũthaitha mũvw’anano wa thaavu ũla ũnaũngamisye.” Yĩla mũĩkĩĩo woo watatiwe, anyanya asu atatũ nĩmaendeeie kũlũmany’a na Ngai woo.​—Ndanieli 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Vaulo na Timotheo kwĩthĩwa me anyanya aseo?

¹¹ Yĩla mũtũmwa Vaulo wakomanie na Timotheo, o na vala ũ Timotheo aĩ o wa mũika, nĩwoonie kana nĩwamwendete Yeova na nĩwathĩnĩkĩaa kĩkundi mũno. Kwoou Vaulo nĩwamũmanyĩisye Timotheo nĩ kana ethĩwe atonya kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa isionĩ syĩ kĩvathũkany’o. (Meko ma Atũmwa 16:1-8; 17:10-14) Timotheo nĩwathũkũmaa na kĩthito mũno nginya Vaulo asya atĩĩ: “Ndi na mũndũ ũngĩ ũilye take.” Vaulo nĩweesĩ kana Timotheo nũtonya “kũthĩnĩkĩa mavata [ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa] nesa.” Nũndũ wa kũthũkũma Yeova na kĩthito me vamwe, Vaulo na Timotheo nĩmesie kũtw’ĩka anyanya aseo.​—Avilivi 2:20-22; 1 Akolintho 4:17.

12, 13. (a) Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho yĩla tũũnyuva anyanya o na nthĩnĩ wa kĩkundi? (b) Nĩkĩ mũtũmwa Vaulo wanenganie ũkany’o ũla wĩ nthĩnĩ wa 1 Akolintho 15:33?

¹² Nthĩnĩ wa kĩkundi, ana-a-asa na eĩtu-a-asa no matũmanyĩsye maũndũ maingĩ na no twĩkĩane vinya tũendeee kũlũmany’a na Yeova. (Soma Alomi 1:11, 12.) Ĩndĩ o na kĩkundinĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho yĩla tũũnyuva ala tũkwenda methĩwe anyanya maitũ ma vakuvĩ. Twĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa meanĩĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o na me syĩthĩo syĩ kĩvathũkany’o.  Amwe moo maneemanyĩisye ũw’o o mĩtũkĩ, namo angĩ mamũthũkũmĩte Yeova kwa myaka mingĩ. O tondũ ĩvinda yendekaa nĩ kana ĩtunda yĩw’e, now’o ĩvinda yendekaa nĩ kana mũndũ ethĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Kwoou kĩla ũmwe nĩwaĩle kũmĩĩsya na kwenda ũla ũngĩ, na mavinda onthe tũinyuvaa anyanya maitũ kwa ũĩ.​—Alomi 14:1; 15:1; Aevelania 5:12–6:3.

¹³ Mavinda amwe no vaumĩle thĩna mũnene kĩkundinĩ, na kwoou nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho mũno. Nĩvatonyeka ũkethĩa nĩ mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa  ũkwĩka maũndũ meũleana na ũndũ Mbivilia yaasya. O na noĩthwa ne mũndũ ũkwatĩtwe nĩ mũtuo wa kũnyungunyĩsya, ũla ũtonya kũete mũaanĩko kĩkundinĩ. Ũndũ ta ũsu waumĩla ndwaĩle kũtũsengy’a nũndũ o na ĩvindanĩ ya atũmwa nĩkwaumĩlaa mathĩna ikundinĩ mavinda kwa mavinda. Nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo wakanisye Aklĩsto ĩvindanĩ yĩu amea atĩĩ: “Mũikakengeke. Itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.” (1 Akolintho 15:12, 33) O na ĩngĩ, Vaulo nĩwamũkanisye Timotheo amwĩa ethĩwe e metho yĩla ũkũnyuva anyanya make ma vakuvĩ. O naitũ twaĩle kwĩka oou ũmũnthĩ.​—Soma 2 Timotheo 2:20-22.

14. Ũtwi witũ wa kũnyuva anyanya ũtonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova ata?

¹⁴ No nginya tũsũvĩe ngwatanĩo yitũ vamwe na Yeova. Ngwatanĩo ĩsu nĩyo kĩndũ kĩla kya vata vyũ kwitũ. Kwoou tũyaĩle o na vanini, kwĩthĩwa na ũnyanya wa vakuvĩ na mũndũ o na wĩva ũla ũtonya kwonzya mũĩkĩĩo witũ na kwananga ngwatanĩo yitũ vamwe na Yeova. O tondũ tũtesa kũinda taũlo kĩw’ũnĩ kĩ kĩko na tũyĩkwatya kana yĩnyw’a kĩw’ũ kĩtheu, tũyĩsa kwĩthĩwa na anyanya mekaa maũndũ mathũku na tũyĩkwatya kana wĩĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwitũ kwĩka kĩla kyaĩle. No nginya twĩthĩwe twĩ metho yĩla tũũnyuva anyanya maitũ ma vakuvĩ.​—1 Akolintho 5:6; 2 Athesalonika 3:6, 7, 14.

15. Waĩle kwĩka ata ethĩwa nũkwenda kwĩthĩwa na anyanya aseo kĩkundinĩ?

¹⁵ Kĩkundinĩ ve andũ aingĩ mamwendete Yeova kuma ngoonĩ. No ũnyuve andũ ta asu methĩwe anyanya maku ma vakuvĩ. (Savuli 133:1) Ndũkanyuve o andũ ala ma ĩika yaku kana ala mũeetwe  ũndũ ũmwe. Lilikana, Yonathani nĩwamũkũĩe Ndaviti mũno, nake Luthi aĩ mũnini mũno kwĩ Naomi. Twĩenda kũatĩĩa ũtao ũũ tũsomaa Mbivilianĩ: “Vingũai ngoo syenyu vyũ.” (2 Akolintho 6:13; soma 1 Vetelo 2:17.) O ũndũ ũendeee kwĩyĩelekany’a na Yeova, now’o ũkatumaa angĩ menda kwĩthĩwa anyanya maku.

16, 17. Nĩ kyaũ tũtaĩle kwĩka twavĩtĩw’a nĩ mũndũ ũngĩ kĩkundinĩ?

¹⁶ Nthĩnĩ wa kĩla mũsyĩ, kĩla mũndũ ombĩtwe ũndũ wake, ethĩawa na mawoni make, na e nzĩa syake sya kwĩka maũndũ. Ũu now’o kwĩthĩawa kũilye kĩkundinĩ. Ivathũkany’o isu itumaa tũtanĩa thayũ, na kĩla mũndũ no emanyĩsye ũndũ kuma kwa ũla ũngĩ. Ĩndĩ mavinda amwe ivathũkany’o isu itumaa tũelewa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ naĩ na tũyambĩĩa kũmathatĩa. Mavinda amwe nĩtũtonya kwĩw’a twathilĩka kana tũkew’a twaũmĩa ngoonĩ. (Nthimo 12:18) Mo mathĩna ta asu nĩmaĩle kũtũtũla ngoo kana makatũvathany’a na ala angĩ kĩkundinĩ?

¹⁷ Aiee. O na ethĩwa ve mũndũ weeka ũndũ watũũmĩsya, tũyaĩle kwĩvathana na ala angĩ kĩkundinĩ. Yeova tiwe watũvĩtĩsya. Nĩwe ũtũnengete thayũ na syĩndũ ila ingĩ syonthe. Nĩtwaĩle kũmwenda na tũilũmany’a nake. (Ũvuany’o 4:11) Kĩkundi nĩ mũthĩnzĩo Yeova ũtũnengete nĩ kana kĩtũtetheesye tũendeee kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ. (Aevelania 13:17) Kwoou tũyenda o na vanini kũlea mũthĩnzĩo ũsu wake aĩ nũndũ mũndũ ũngĩ nĩwatũvĩtĩsya.​—Soma Savuli 119:165.

18. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkalany’e nesa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa? (b) Nĩkĩ twaĩle kũekea ala angĩ?

 ¹⁸ Nĩtwendaa kwĩkalany’a nesa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nũndũ nĩtũmendete. Yeova ndekwatasya mũndũ o na wĩva ekae maũndũ ateũvĩtya. O naitũ twaĩle kwĩthĩwa na woni ũsu. (Nthimo 17:9; 1 Vetelo 4:8) Ithyonthe nĩtũvĩtasya, ĩndĩ kwenda ala angĩ nĩkũtonya kũtũtetheesya tũendeee “kũekeanĩa na ngenda.” (Akolosai 3:13) O na ĩngĩ, kũmenda kũkatumaa tũeka kũnenevya tũmavĩtyo tũnini twoneke ta ũndũ mũnene. Kwa w’o, yĩla mũndũ watũvĩtĩsya, ũndũ ũsu ndũlaa mĩtũkĩ. Kwoou nĩ ũndũ ũtonyeka tũkambĩĩa kũmũthatĩa na tũyoveea ũthatu ngoonĩ. Ĩndĩ tweeka ũu, tũkekalaa tũte atanu na twĩ na woo ngoonĩ. Kĩvathũkany’o na ũu, twaekea ũla ũtũvĩtĩsye, tũkeethĩawa na mũuo wa kĩlĩko, kĩkundi kĩkeethĩwa na ngwatanĩo, na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana tũkeethĩawa na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova.​—Mathayo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Alomi 14:19.

19. Nĩ ĩndĩĩ twaĩle kũtila vyũ kĩtindo kitũ na mũndũ kĩkundinĩ?

¹⁹ Ethĩwa andũ ma mũsyĩ nĩmendanĩte, kĩla ũmwe nũtataa a vake atanĩthye ala angĩ. Ĩndĩ nata ũmwe akavanga ndekwatĩanĩa na andũ ma mũsyĩ? Andũ ala angĩ ma mũsyĩ nĩmatonya kũtata mũno mamũtetheesye ĩndĩ ailea kũmethukĩĩsya. Ĩtina no avange kuma mũsyĩ, kana mwene mũsyĩ akamwĩa athi. Ũndũ ta ũsu no wĩkĩke kĩkundinĩ. Mũndũ no anyuve kũendeea kwĩka maũndũ ala matamwendeeasya Yeova na ailikya kĩkundi mũisyonĩ. Ambĩĩa kũtetheew’a, nũtonya kũlea ũtethyo ũsu na aiendeea kwĩka  maũndũ mekwonany’a kana ndekwenda kũendeea kwĩkala kĩkundinĩ. Ĩtina no avange kũtia kĩkundi newe mwene kana akatengwa. Vathi ũu, Mbivilia nĩwetete ũtheinĩ kana twaĩle ‘kũeka kũtindany’a’ na mũndũ ũsu. (Soma 1 Akolintho 5:11-13; 2 Yoana 9-11) Ĩndĩ ũsu ti ũndũ wĩ laisi kũatĩĩa ethĩwa ũla weeka ũu nĩ mũnyanya witũ kana mũndũ wa mũsyĩ. O na vailye ũu, Yeova nĩwe twaĩle kũlũmany’a nake vyũ kwĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva ũndũ ta ũsu waumĩla. ​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 8, Kũtenga.

20, 21. (a) Mũvango wa kũtenga ala matekwenda kwĩlila wonanasya wendo ata? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũnyuva anyanya kwa ũĩ?

²⁰ Mũvango wa kũtenga wonanasya kana Yeova nũtwendete. Mũvango ũsu nũsũvĩaa kĩkundi kĩikanangwe nĩ ala matendaa kũatĩĩa mĩao ya Yeova. (1 Akolintho 5:7; Aevelania 12:15, 16) Nũtũtetheeasya twonany’e kana nĩtũmwendete Yeova, ĩsyĩtwa yake ĩtheu, na mĩao yake. (1 Vetelo 1:15, 16) O na ĩngĩ, mũvango ũsu wonanasya kana Yeova nĩwendete ũla watengwa. Ũkany’o ũsu mũito nũtonya kũmũtetheesya amanye kana kĩla wĩkĩte nĩ kĩthũku, na ũimwĩkĩa vinya eke moalyũku. Aingĩ ala maatengwa, ĩtina nĩmesaa kũmũsyokea Yeova na maithokw’a nesa kĩkundinĩ.​—Aevelania 12:11.

²¹ Anyanya maitũ no matume tũendeea nesa kana tũendeea naĩ. Kwoou nĩ ũndũ wa vata tũnyuve anyanya kwa ũĩ. Ethĩwa tũkatumaa ndũũ na ala mamwendete Yeova, tũkeethĩawa tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ matonya kũtũtetheesya tũlũmany’e na Yeova tene na tene.