1, 2. (a) Elesya kyalo kya Luthi na Naomi na kĩmako kĩla maĩ nakyo. (b) Kyalo kya Luthi kyaĩ kĩvathũkany’o ata na kya Naomi?

 LUTHI na Naomi maĩ kyalonĩ matembeelete lelũnĩ mũnene wesĩle myandanĩ ya Moavi. Saa isu, no mo me oka maĩ kĩsionĩ kĩu kĩnene kĩte andũ. Yu, kwakũna visa Luthi aisiany’a na inyia wa mũũme maikũlany’a mekoma va nũndũ meona syũa yĩendete kũthũa. Luthi nĩwamwendete Naomi mũno, na nĩweeyumĩtye kwĩka kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana amũsũvĩe.

² Kĩla ũmwe aĩ na kĩmako kingĩ mũno. Myaka mingĩ nĩyavĩtĩte kuma Naomi akw’ĩĩwa nĩ mũũme, ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu aĩ na kĩmako ĩngĩ nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ ana make elĩ ala meetawa Kilioni na Maloni. O nake Luthi aĩ na kyeva kingĩ. Na kĩtumi nũndũ Maloni aĩ mũũme wake. Me elĩ maendete taoninĩ ya Mbetheleemu, ĩla yaĩ Isilaeli. Ĩndĩ kĩla ũmwe aĩ kyalonĩ kĩ kĩvathũkany’o na ũla ũngĩ. Naomi asyokete mũsyĩ. Ĩndĩ Luthi aendete kũndũ ũtesĩ, atiĩte andũ make, nthĩ yake, syĩthĩo sya kwoo, o na ngai syoo.—Soma Luthi 1:3-6.

3. Twĩsũngĩa makũlyo meva meũtũtetheesya kwonany’a mũĩkĩĩo ta wa Luthi?

³ Yo nĩ kyaũ kyatumie mũndũ mũka ũsu wa mũika eka moalyũku manenevete ũu? Nĩ kyaũ kyatetheeisye Luthi amanyĩe nthĩ ngeni ĩla waendie na aisũvĩa Naomi nesa? Mosũngĩo ma makũlyo asu nĩmeũtũtetheesya kwona maũndũ maingĩ tũtonya kwĩka nĩ kana twonany’e mũĩkĩĩo ta ũla waĩ na mũndũ mũka ũsu waĩ Mũmoavi. (Sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “ Ĩvuku Ĩnini yĩ Maũndũ ma Vata Mũno.”) Ekai yu twambe kũneneea ũndũ aka asu elĩ meyĩthĩĩile lelũnĩ ũsu mũasa wa kũthi Mbetheleemu.

4, 5. (a) Nĩkĩ mũsyĩ wa Naomi wathamĩĩie Moavi? (b) Naomi akwatiwe nĩ mathĩna meva me Moavi?

⁴ Luthi eanĩie Moavi, nthĩ nini mũno yaĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa wa Ũkanga wa Mũnyũ. Kĩsio kĩu kyaĩ na kũndũ kũkĩlĩĩle na kũtindimalu kwĩ na mĩtĩ ĩtaanĩsye na kweethĩawa na matw’ĩku maliku mũno ku katĩkatĩ. Mavinda maingĩ, “nthĩ ya Moavi” nĩyasyaa nesa o na ĩvindanĩ yĩla Isilaeli kwaĩ na mũnyao mwingĩ. Na  kĩu nĩkyo kyatumie Luthi esa kũkomana na Maloni na mũsyĩ woo.—Lu. 1:1.

⁵ Mũnyao ũla waumĩlile Isilaeli nĩw’o watumie Elimeleki mũũme wa Naomi atw’a kũthamĩĩsya mũsyĩ wake Moavi. No nginya kĩu kĩthĩwe kyatatie mũĩkĩĩo woo, nũndũ kĩla ĩvinda yaĩ no nginya mathi vandũ vatheu vala Yeova wanyuvĩte nĩ kana Aisilaeli mamũthaithĩae vo. (Kũt. 16:16, 17) O na vailye ũu, Naomi nĩwaendeeie kwĩthĩwa e na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩndĩ yĩla mũũme wakwie, nĩwakwatiwe nĩ kĩmako kingĩ mũno.—Lu. 1:2, 3.

6, 7. (a) Nĩ kyaũ kĩthĩwa kyatumie Naomi akwatwa nĩ kyeva yĩla ana make matwaie eĩtu ma Moavi? (b) Nĩkĩ ne ũndũ wa kwendeesya kwona Naomi aikua aka-a-mwana make nesa?

⁶ O na ĩngĩ, Naomi nũtonya kwĩthĩwa akwatiwe nĩ kyeva yĩla ana make matwaie eĩtu ma Moavi. (Lu. 1:4) Nĩweesĩ kĩthito kĩla Avalaamu, ũmae woo, weekĩie nĩ kana amanthĩe mwana wake kĩveti katĩ wa andũ moo ala mamũthaithaa Yeova. (Mwa. 24:3, 4) Ĩtina, Mĩao ya Mose nĩyakanisye Aisilaeli maikaeke ana moo kana eĩtu moo matwaane na andũ ma mbaĩ ingĩ nĩ kana andũ ma Ngai maikese kwĩlikya ũthaithinĩ wa mĩvw’anano.—Kũt. 7:3, 4.

⁷ Ĩndĩ o mesĩ ũu, Maloni na Kilioni nĩmatwaie aka ma Moavi ala meetawa Luthi na Oliva. Ũsu nĩ ũndũ ũtonya kwĩthĩwa waũmĩisye Naomi mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, kĩu kĩyaatuma atony’a aka-a-mwana make wendo. Nĩvatonyeka akethĩwa asũanĩaa kana mũthenya ũmwe no mese kwĩtĩkĩla kũmũthaitha Yeova o take. Ĩndĩ methĩwe nĩmesie kũmũthaitha kana mayaamũthaitha, kĩla twĩsĩ nĩ kana Luthi na Oliva nĩmamwendete Naomi mũno. Ũnyanya ũsu woo nĩwamatethisye mũno yĩla makwatiwe nĩ mathĩna. Luthi na Oliva nĩmakw’ĩĩiwe nĩ aũme moo o na matanamba kũmesya syana.—Lu. 1:5.

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Luthi amwenda Yeova.

⁸ Mo maũndũ ala Luthi weemanyĩĩtye ndĩninĩ yake nĩmamũtethisye yĩla wakw’ĩĩwe? Ũw’o nĩ kana nĩmatonya kwĩthĩwa mataamũtethya. Na twĩasya ũu nũndũ Amoavi mathaithaa ngai mbingĩ, na Kemosi nĩyo yaĩ ngai yoo ĩla nene. (Mot. 21:29) Veonekana ndĩni ya Moavi nĩyeelikĩtye maũndũnĩ mathũku na ma ũng’endu ala meekawa ũthaithinĩ ĩvindanĩ yĩu, ta kwa ngelekany’o kũthemba syana. Maũndũ onthe ala Luthi weemanyĩisye kuma kwa Maloni na Naomi ĩũlũ wa Yeova, Ngai wa Isilaeli wĩ wendo na tei, nĩmatumie ona kĩvathũkany’o kĩnene mũno katĩ wa Yeova na ngai syoo. Nĩwamanyie kana Yeova asumbĩkaa andũ make atongoew’e nĩ wendo na ndamekĩaa wia nĩ kana amalasimĩthye kũmwĩnyivĩsya. (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:5.) Nĩvatonyeka Luthi  akethĩwa atumie ndũũ na Naomi mũnango ĩtina wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũũme. Na kuma vau, nũtonya kwĩthĩwa amwĩthukĩĩasya mũndũ mũka ũsu mũkũũ nesa mũno yĩla ũkũneena ĩũlũ wa Yeova, Ngai Mwene Vinya W’onthe, mawĩa make, na ũndũ watongoeasya andũ make e na wendo na tei.

9-11. (a) Naomi, Luthi, na Oliva, matwie kwĩka ata? (b) Mathĩna ala makwatie Naomi, Luthi, na Oliva, metũmanyĩsya kyaũ?

⁹ Naomi nake aĩ na mea maingĩ ma kwĩw’a ũndũ kwoo kwaendeee. Mũthenya ũmwe, nĩvatonyeka akethĩwa eewie kuma kwa mũkũni wa viasala ũmwe kana nzaa ĩla yaĩ Isilaeli yu yaĩ nthelu. Yeova nĩwalilikanĩte andũ make na akaathima nthĩ ya Mbetheleemu ĩkatw’ĩka “Nyũmba ya Kĩmũtũ,” o tondũ ĩsyĩtwa Mbetheleemu yonanasya. Naomi eew’a ũu, nĩwavangie kũsyoka mũsyĩ.—Lu. 1:6.

¹⁰ Yu Luthi na Oliva mesaa kwĩka ata? (Lu. 1:7) Ndũũ yoo na Naomi yaĩ yakamĩĩe nũndũ onthe maĩ ndiwa. Luthi aĩ onete ũseo wa Naomi na mũĩkĩĩo wake mũlũmu kwa Yeova. Mũthenya wa kwambĩĩa kyalo kya kũthi Yuta nĩwavikie na aka asu atatũ ndiwa makwata nzĩa.

¹¹ Ngewa ya Luthi yĩtũlilikany’a kana maũndũ mathũku makwataa andũ onthe, aseo na athũku. (Mũta. 9:2, 11) O na ĩngĩ, yĩtwony’a kana yĩla twakwatwa nĩ mathĩna maito, nũseo kũmantha ũtethyo na ũkiakisyo kuma kwa andũ ala angĩ, na mũno mũno ala mamwĩkwatasya Yeova, Ngai ũla Naomi wathaithaa.—Nth. 17:17.

12, 13. Nĩkĩ Naomi wendaa Luthi na Oliva masyoke kwoo, namo meekie ata?

¹² Aka aa atatũ ndiwa me nzĩanĩ, Naomi nĩwambĩĩie kũthĩnĩka nĩ ũndũ ũngĩ. Eesilasya ĩũlũ wa Luthi na Oliva, na wendo ũla mamwonetye e na ana make. Oonaa kũendany’a na aka asu maĩ ma mũika mũnini ta kũũmongela mũio. O na nũtonya kwĩthĩwa eekũlasya, ‘Yu matia nthĩ yoo na mathi nakwa, ngamatethya na kyaũ twavika Mbetheleemu?’

¹³ Ĩtina wa kũsũanĩa kwa kavinda, Naomi nĩwamatavisye kĩla kyamũĩsaa mũtwe. Ameie: “Endai, mũsyoke kĩla ũmwe nyũmba ya  inyia wake: Yeova amwĩke nesa, o tondũ inyw’ĩ mwamekie ala makwie, o nakwa.” O na ĩngĩ, nĩwameie nĩwĩkwatĩtye kana Yeova akamamanthĩa aũme angĩ mamatwae. Amina kũmatavya ũu, “nĩvo ĩndĩ wamamumunyie, namo mookĩlya wasya woo, na maĩa.” Ti ũndũ wĩ vinya kũelewa nĩkĩ Luthi na Oliva matendaa kũtiana na mũndũ mũka ũsu wamonetye ũseo na wendo mwingĩ. Onthe matũngĩlĩlaa kũmwĩa atĩĩ: “Aiee, ĩndĩ ithyĩ twĩsyoka vamwe naku kwa andũ maku.”—Lu. 1:8-10.

14, 15. (a) Oliva asyokeie kyaũ? (b) Naomi atatie kũmwĩsũva Luthi ata asyoke?

¹⁴ Naomi ndaaĩtĩkĩlana na ndeto syoo. Nĩwamaeleisye ĩngĩ na ĩngĩ kana vaiĩ ũndũ waĩ atonya kũmatethya mavika Isilaeli, nũndũ ndaĩ na mũũme ũmũtethya na ndaĩ na anake angĩ matonya kũmatwaa. Na eka ũu, ndaĩ na wĩkwatyo wa kũtwawa kana kũsyaa syana ingĩ. O na nĩwamaeleisye kana aĩ na woo mwingĩ ngoonĩ nũndũ ndaĩ atonya kũmatethya. Oliva nĩweetĩkĩlanile nake. Aĩ na andũ ma mũsyĩ Moavi, inyia wake aĩ ku, na ndaĩ aĩwa nĩ vandũ va kwĩkala. Kwoou oonie nĩ kavaa akasyoka Moavi. Na nũndũ wa ũu, amũmumunya inyia wa mũũme e na kĩmako kingĩ ngoonĩ, na akwata nzĩa asyoka.—Lu. 1:11-14.

¹⁵ Nake Luthi eekie ata? Ndeto sya Naomi no syamũkonetye. Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye: ‘Luthi nĩwalũmanilye nake.’ Nĩvatonyeka ũkethĩa Naomi aĩ anakwata nzĩa aendeee na kyalo kyake yĩla weewie matuu ma Luthi amumĩte ĩtina. Amwona, amwĩsũvie amwĩa: “Sisya, mũka wa mwana-a-inyia wa mũemeu nĩwasyoka kwa andũ make, na kwa ngai yake: syoka naku ũmũvikĩle mũka wa mwana-a-inyia wa mũemeu.” (Lu. 1:15) Ndeto isu sya Naomi syĩtũmanyĩsya ũndũ wa vata mũno. Oliva ndasyokete o kwa andũ make, ĩndĩ  o na kwa “ngai yake.” We eew’aa e mwĩanĩe kũendeea kũthaitha Kemosi na ngai ingĩ sya ũvũngũ. Nake Luthi aĩ na woni mwaũ?

16-18. (a) Luthi oonanisye ũseo wĩ wendo ata? (b) Ngelekany’o ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa ũseo wĩ wendo? (O na ĩngĩ, sisya visa sya aka asu elĩ.)

¹⁶ Luthi Nĩwendete Naomi na Ngai wake mũno na ndaĩ na nzika kana eeka ũtwi ũla waĩle. Na nũndũ wa ũu, amũsyaisye Naomi na amwĩa: “Eka ũnthing’ĩĩsya ngũtie, nĩthyũũe nĩeke ũkũvikĩla; nũndũ vala wĩthi, ngathi; na vala wĩĩkala, ngekala; andũ maku makeethĩwa andũ makwa, na Ngai waku Ngai wakwa; vala wĩkw’ĩa, novo nĩkw’ĩa, na novo nĩthikwa: Yeova nambĩke ũu, o na mbee, ethĩwa ũndũ ũkandaan’ya naku ate o kĩkw’ũ.”—Lu. 1:16, 17.

¹⁷ Ndeto sya Luthi syaĩ sya kwendeesya mũno na nĩkyo kĩtumi o na ũmũnthĩ ĩtina wa myaka ta 3000 tũisomaa. Nivuanasya nesa ũndũ ũseo wĩ wendo wĩthĩawa ũilye. Wendo ũla Luthi waĩ naw’o waĩ mwingĩ mũno; na nĩkyo kĩtumi watw’ĩte kũlũmany’a na Naomi vonthe vala ũkathi. No kĩkw’ũ kyaĩ kĩtonya kũmataanany’a. Andũ ma Naomi maĩ matw’ĩke andũ ma Luthi nũndũ nĩwatw’ĩte vyũ kũtia kĩla kĩndũ weesĩ Moavi, o na nginya ngai sya kũu. Kĩvathũkany’o na Oliva, Luthi nĩwatw’ĩte na ngoo yonthe kana eenda Yeova, Ngai wa Naomi, atw’ĩke Ngai wake. *

¹⁸ Luthi na Naomi nĩmaendeeie na kyalo kyoo lelũnĩ ũsu mũasa wa kũthi Mbetheleemu. Nĩ ũndũ ũtonyeka ũkethĩa kyalo kĩu kyakuie kyumwa kĩmwe. O na kau elĩ maĩ na kĩmako nũndũ wa maũndũ ala mamakwatĩte, vate nzika nĩmeekĩanaa vinya na kũkiakiany’a.

19. We wĩona ngelekany’o ya Luthi ya ũseo wĩ wendo ta ĩtonya kũtũtetheesya ata nthĩnĩ wa mũsyĩ, yĩla twĩ na anyanya maitũ, na kĩkundinĩ?

¹⁹ Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmakwatawa nĩ kĩmako. Ĩvindanĩ yĩĩ tũilye, Mbivilia yonanĩtye kana kũkeethĩwa “mavinda ma mũisyo na momũ.” Na vate nzika nĩtũkwatawa nĩ maũndũ maingĩ momũ o na mĩisyo. (2 Tim. 3:1) Kwoou, nguma ĩla Luthi waĩ nayo nĩ ya vata vyũ ĩvindanĩ yĩĩ tũilye. Nguma ya ũseo wĩ wendo, na vaa twĩneenea wendo ũla ũtumaa mũndũ alũmany’a na kĩndũ kana mũndũ vyũ, ũkethĩa ndetĩkĩla kĩmũvonoke. Ĩsu nĩ nguma ya vata mũno twaĩle kwĩthĩwa nayo ĩvindanĩ yĩĩ tũilye. Nĩtwaĩle kũmyonany’a mĩtwaanonĩ yitũ, mĩsyĩnĩ yitũ, kwa anyanya maitũ, o na kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (Soma 1 Yoana 4:7, 8, 20.) Tweethĩwa na nguma ĩsu, tũkeethĩawa tũatĩĩe ngelekany’o nzeo ya Luthi.

20-22. (a) Maũndũ ma Naomi maalyũkĩte ata kuma athi Moavi? (b) Mathĩna ala makwatie Naomi matumĩte ethĩwa na woni wĩva ũtaĩle? (O na ĩngĩ, sisya Yakovo 1:13.)

²⁰ Nĩ ũndũ wĩ laisi mũno kũweta o ndeto “ũseo wĩ wendo.” Ĩndĩ kwonany’a nguma ĩsu na meko, kũi laisi. Luthi aĩ na mwanya mũseo wa kwonany’a nguma ĩsu kwa Naomi na ĩngĩ kwa Yeova, Ngai ũla wanyuvie kũatĩĩa.

²¹ Ĩtina, aka aa elĩ nĩmesie kũvika Mbetheleemu, ndũa ĩla yaĩ ta maili thanthatũ (kĩlomita 10) ngalĩko ya ĩtheo ya Yelusaleme. Veonekana ve ĩvinda Naomi na mũsyĩ wake maĩ nguma mũno kĩsionĩ kĩu, nũndũ mamina kũvika ngewa nĩsyanyaĩĩkie kĩla vandũ kana nũsyokie. Aka ma kĩsio kĩu mamũketeeaa na maikũlya, “Ũũ nĩ Naomi?” Veonekana mamũkũlasya ũu nũndũ kuma athamĩĩa Moavi nĩwavĩndũkĩte mũno nũndũ wa mathĩna ala mamũkwatĩte.—Lu. 1:19.

²² Naomi nĩwaeleisye aka asu na atũi ala mamwĩsĩ kuma tene ũndũ wathĩnĩte mũno wĩana. O na oonaa aĩle kũeka kwĩtwa Naomi, ĩsyĩtwa yĩla yoonanasya “Ũtanu Wakwa,” na vandũ va ũu ayĩtawa Mala, yĩla yoonanasya “Ũũ.” Naomi athĩnĩte ta kĩ mwa! Na o ta Yovu, asũanĩaa kana Yeova Ngai nĩwe wamũeteete mathĩna asu.—Lu. 1:20, 21; Yovu 2:10; 13:24-26.

23. Nĩ kyaũ Luthi wambĩĩie kũsũanĩa, na Mĩao ya Mose yanenganĩte mwĩao wĩva ũla watethasya andũ ala ngya? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

²³ Ĩtina wa aka aa elĩ kwĩkalanga Mbetheleemu kwa kavinda, Luthi nĩwambĩĩie kũsũanĩa kĩla ũtonya kwĩka nĩ kana eanĩsye mavata make na Naomi. Nĩwamanyie kana nthĩnĩ wa Mĩao ĩla Yeova wanengete andũ make ma Isilaeli, vaĩ mwĩao mũseo mũno wasũvĩaa andũ ala ngya. Nĩmanengetwe mwanya wa kũthi mĩũndanĩ ĩvinda ya ngetha na maikolany’a matialyo ala matiawa nĩ akethi vamwe na lĩu ũla wameaa kũu ũtee wa mĩũnda. *—Ali. 19:9, 10; Kũt. 24:19-21.

24, 25. Luthi eekie ata avika mĩũndanĩ ya Mboasi, na wĩa wa kũkolany’a matialyo wailye ata?

 ²⁴ Mũthenya ũmwe ĩvinda ya kũketha mbaale, twĩ ta Mwei 4 ũu kwosana na kalenda kaitũ, Luthi nĩwaendie mĩũndanĩ one kana ve mũndũ ũkũmwĩtĩkĩlya akolany’e matialyo mũũndanĩ wake. Nĩwavikie mĩũndanĩ ya mũndũũme ũmwe weetawa Mboasi, ũla waĩ mũthwii na waĩ ũko na Elimeleki mũũme wa Naomi. O na kau Mĩao nĩyamũnengete mwanya wa kũkolany’a matialyo, Luthi ndaavika alikĩte o mũũndanĩ wene atekwenda ũmanya, ĩndĩ nĩwakũlilye mwanya mũndũũme ũla Mboasi wamwiĩte aũngamĩe athũkũmi. Mũndũũme ũsu nĩwamũnengie mwanya, na ĩndĩ Luthi alika wĩanĩ.—Lu. 1:22–2:3, 7.

²⁵ Yu kwasũanĩa Luthi aatĩanĩe na akethi asu. Kwavindĩĩsya akethi asu maitila mbaale na tũvyũ twoo twĩ ngoto, nake aikumana akolany’e iia ila methwa mavalũkangya, na ĩndĩ aisyũmbany’a, aisyova ivunge na ayĩikua atwaĩte vala ũkũvũĩa. Waĩ wĩa mwingĩ na wa kũnosya, na mũno mũno syũa yavyũva. Ĩndĩ o na vailye ũu, Luthi nĩwaendeeie kũthũkũma, aithyũmũa o mavinda kwa mavinda avangũle yuutĩa kana asame kaindo “nyũmbanĩ” ĩla ĩtonya kwĩthĩwa yaĩ kĩvanda kya muunyĩ kĩla athũkũmi maakĩwe.

26, 27. Mboasi aĩ mũndũũme wailye ata, na akuaa Luthi ata?

²⁶ We Luthi o na ndamanyaa kana ve andũ mekwona kĩthito kyake. Ĩndĩ Mboasi nĩwakyonie na akũlya mũndũũme ũla waũngamĩĩte wĩa mũndũ mũka ũsu nũũ. Mboasi aĩ mũndũũme wĩ mũĩkĩĩo mũlũmu na aĩ na athũkũmi aingĩ. Athũkũmi amwe nĩmatonya kwĩthĩwa makũnaa kĩvalũa kya ĩtukũ, o na angĩ maumĩte mbaĩnĩ ingĩ. Amakethasya na ndeto ii, “Yeova nĩethĩwe vamwe nenyu.” Namo mamũsũngĩaa matũmĩĩte ndeto o isu. Mũndũũme ũsu waĩ  mũkũũ na wamwendete Yeova nĩwamũthĩnĩkĩie Luthi ta mwĩĩtu wake.—Lu. 2:4-7.

²⁷ Mboasi Amwĩtie “mwĩĩtu wakwa,” na amwĩa okae kũkolany’a matialyo mĩũndanĩ yake na ayĩkalaa vakuvĩ na athũkũmi make ma eĩtu nĩ kana aũme ala mathũkũmaa vau maikamũthĩny’e. O na ĩngĩ, nĩwaĩkĩĩthasya kana Luthi e na lĩu wa kũya mũthenya. (Soma Luthi 2:8, 9, 14.) Na ũndũ ũla wa kwendeesya vyũ nĩ kana nĩwamũkathaa na akamwĩkĩa vinya. Eekaa ũu ata?

28, 29. (a) Luthi eesĩkĩe ata? (b) Ũtonya kwĩvitha nthwaunĩ sya Yeova o ta Luthi ata?

²⁸ Yĩla Luthi wamũkũlilye Mboasi nĩkĩ wamwonetye ũseo wingĩvĩte ũu na ndaĩ Mũisilaeli, amũsũngĩie amwĩa kana nĩweew’ĩte maũndũ maingĩ maseo ala weekĩte Naomi, inyia wa mũũme. Nĩvatonyeka Naomi akethĩwa amũkathie Luthi mũno aineena na aka ma Mbetheleemu na ũvoo ũsu wamũvikĩa Mboasi. O na ĩngĩ nĩweesĩ kana Luthi aĩ ambĩĩie kũmũthaitha Yeova, nũndũ amwĩie atĩĩ: “Yeova nakũĩve wĩa waku, na ĩtuvi yĩanĩu wĩnengwa nĩ Yeova, Ngai wa Isilaeli, ũla wũkĩte kwĩvitha nthwaunĩ syake.”—Lu. 2:12.

²⁹ Tũi na nzika kana ndeto isu nĩsyamwĩkĩie Luthi vinya. Na ũw’o nĩ kana Luthi nĩwatw’ĩte kwĩvitha nthwaunĩ sya Yeova Ngai o tondũ kaswii kanini kevithaa nthwaunĩ sya nyinyia. Nĩwamũtũngĩie Mboasi mũvea nũndũ wa kũmwĩkĩa vinya. Na ĩndĩ aendeea kũthũkũma nginya wĩoo.—Lu. 2:13, 17.

30, 31. Ngelekany’o ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa wĩa, kũtũngaa mũvea, na kwonany’a ũseo wĩ wendo?

³⁰ O na kũtw’ĩka ũmũnthĩ twĩkalĩte ĩvindanĩ kwĩ na mathĩna maingĩ ma mbesa, kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũla Luthi waĩ naw’o no kũtũtethye. Luthi ndeesilasya aĩ andũ ala angĩ nĩmaĩlĩte kũmũtethya nũndũ we nĩ ndiwa. Vandũ va ũu, nĩwatanĩaa ũtethyo w’onthe ũla wakwata o na ethĩwa nĩ mũnini. Ndeew’aa nthoni sya kũkũna kĩvalũa kyũmũ na kya masaa maingĩ nĩ kana asũvĩe Naomi ũla wamwendete. Nĩweetĩkĩlile ũtao ũla wanengiwe ĩũlũ wa kũthũkũma esũvĩĩte na kũnyuva nesa ala ũkũthũkũma namo. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, ndaaũlwa kana Ĩthe wake, Yeova Ngai, nĩwe wĩvitho wake waw’o.

³¹ O ta Luthi twoonany’a ũseo wĩ wendo, tweethĩwa na wĩnyivyo, tweethĩwa twĩ athangaau, na tũitũngaa mũvea take, mũĩkĩĩo witũ o naw’o ũkatethya angĩ. Ĩndĩ we Yeova atũmĩie nzĩa yĩva kũsũvĩa Luthi na Naomi? Nĩtũũneenea ũndũ ũsu kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe.