1, 2. Nĩ ũndũ wĩva ũte laisi Eliya waaĩle kwĩka, na we aĩ kĩvathũkany’o ata na Aavu?

 ELIYA nĩwendaa mũno akwate kamwanya ka kwĩthĩwa e weka vamwe na Ĩthe wake wa ĩtunĩ. Ĩndĩ andũ ala mamũthyũlũlũkĩte mayendaa kũtaanĩsya na mwathani ũsu wa w’o. Aĩ aneetya mwaki kuma ĩtunĩ na kĩu kĩkatuma andũ aingĩ menda kwĩthĩwa vakuvĩ nake na maimũkatha maimantha ũathimo. Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ ũte laisi Eliya waaĩle kwamba kwĩka atanambata Kĩĩmanĩ kya Kalimeli, nĩ kana akaneene na Yeova Ngai e weka. Ataendete, nĩwaaĩle kũneena na Mũsumbĩ Aavu.

² Aavu na Eliya nĩ aũme elĩ maĩ kĩvathũkany’o vyũ. Aavu ekalaa ekĩĩte ngũa mbanake vyũ sya mũsumbĩ, ĩndĩ aĩ ĩtomo, nĩweetĩkĩlaa kwĩka maũndũ mathũku endeesye andũ angĩ, na nĩwakaĩĩĩte ũthaithi wa w’o. Nake Eliya eekĩaa ngũa ite malangi maingĩ ila syeekĩawa nĩ athani, na itonya kwĩthwa syaseũvĩtw’e na ũa, kana ngosi ya nyamũ, kana o wia mwokothe wa ngamĩle kana mbũi. Ĩndĩ aĩ mũndũũme wĩ ũkũmbaũ, walũmanĩtye na Yeova, na waĩ mũĩkĩĩo mũlũmu. Syũa yakilye kũthũa, na maũndũ ala maĩ mekĩkie mũthenya ũsu nĩmoonanĩtye nesa ũndũ we ũilye.

3, 4. (a) Nĩkĩ Aavu vamwe na athaithi ala angĩ ma Mbaali maĩ na nthoni mbingĩ mũno? (b) Twĩneenea makũlyo meva?

³ Maũndũ ala maĩ mekĩkie mũthenya ũsu maĩ mekĩĩthisye Aavu na athaithi ma Mbaali nthoni mbingĩ mũno. Ũthaithi ũsu wa ũvũngũ watwaĩĩaw’a kĩsionĩ kĩla kyaĩ ungu wa ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi sya Isilaeli, na Aavu vamwe na mũka wake, Yeseveli, nĩmaũkwataa mbau vyũ. Ĩndĩ yu waĩ ũnavuanw’a ũtheinĩ kana nĩ wa ũvũngũ. Kĩla mũndũ aĩ anamanya kana Mbaali ndatethya. Ngai ĩsu ĩte thayũ yaĩ ĩnaemwa nĩ kwakany’a mwaki ũla athani mayo meetasya o na kũtw’ĩka nĩmamĩsũvie na kĩthing’ĩĩsyo, mamĩsũngĩa, na meetemanga nginya metĩkya nthakame. Na eka ũu, Mbaali ndaavonokya aũme asu 450 yĩla matw’ĩĩiwe kũawa. Na ve ũndũ ũngĩ ngai ĩno yaemetwe nĩ kwĩanĩsya, ũla wakilye kwĩanĩw’a nĩ Ngai wa w’o. Kwa ĩvinda ya myaka ĩtatũ na kĩndũ, athani ma Mbaali nĩmeethĩĩtwe mayĩkaĩla ngai yoo ĩmavetee mũnyao ũla weethĩĩtwe kĩsionĩ kĩu kya Isilaeli ĩndĩ ĩkaemwa.  Ĩndĩ yu Yeova akilyĩ kũmina mũnyao ũsu, na ayonany’a nesa vyũ kana nĩwe Ngai wa w’o.—1 Asu. 16:30–17:1; 18:1-40.

⁴ Ĩndĩ we esaa kwĩka ũu ĩndĩĩ? Nake Eliya aaĩle kwĩka ata ĩvindanĩ yĩu eteele Yeova ose ĩtambya? Na mũĩkĩĩo wa Eliya ũtonya kũtũmanyĩsya kyaũ? Nĩtũũsũngĩa makũlyo asu ngewanĩ ĩno.—Soma 1 Asumbĩ 18:41-46.

5. Eliya eeie Aavu eke ata, na nĩkĩ tũtonya kwasya kana Aavu ndaĩ anakwata ĩsomo nũndũ wa maũndũ ala maĩ maneekĩka mũthenya ũsu?

⁵ Eliya athi vala ve Aavu amwĩie atĩĩ: “Ambata, ũye na kũnyw’a; nũndũ [ve] kĩuumo kya mbua mbingĩ.” Mo maũndũ ala maĩ maneekĩka mũthenya ũsu nĩmatumĩte mũsumbĩ ũsu mũthũku akwata ĩsomo? O na kau ngewa ĩno ndiwetete ũtheini, vaiĩ vandũ tũkwona Aavu ayĩlila kana aikũlya mwathani Eliya amũtetheesye kũneena na Yeova etye ũekeo. Vandũ va kwĩka ũu, Aavu eekie o ‘kwambata akaye na ainyw’a.’ (1 Asu. 18:41, 42) Nake Eliya eekie ata?

6, 7. Eliya avoyie ĩũlũ wa kyaũ, na nĩkĩ?

⁶ Eliya amina kũneena na Aavu nĩwang’aĩĩie “ambata mũtumbĩnĩ wa Kalimeli; na eekunamya nthĩ, na eekĩa mũtwe wake katĩ wa mau make.” O na kau we Aavu aendie kũya na ainyw’a, Eliya oosie  mwanya ũsu akaneene na Ĩthe wake wa ĩtunĩ. We nĩwoona ũndũ weenyivĩtye? Eekunamĩtye mbee wa Yeova vyũ ũkethĩa mũtwe wake no ta wĩ katĩ wa mau make. We eekunamĩtye ũu ayĩka ata? Mbivilia no ĩtũtetheesye kũmanya. Ĩandĩko ya Yakovo 5:18, yaĩtye kana Eliya nĩwavoyie mũnyao ũthele. Veonekana kana avoyaa mboya ĩsu e vau mũtumbĩnĩ, kana mũthyanĩ, wa Kĩĩma kya Kalimeli.

⁷ Yeova aĩ aminĩte kwasya: “Ngausya mbua ĩũlũ wa nthĩ.” (1 Asu. 18:1) Kwoou vaa Eliya avoyaa Yeova eanĩsye kwenda kwake. Ũu now’o Yesũ wesie kwĩa aatĩĩi make mavoyae ĩtina wa myaka ta ngili ĩmwe.—Mt. 6:9, 10.

8. Ngelekany’o ya Eliya yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mboya?

⁸ Ngelekany’o ya Eliya nĩkũtũmanyĩsya maũndũ ma vata ĩũlũ wa mboya. Mbee, kĩla Eliya wathĩnĩkĩaa mũno nĩ kwĩanĩw’a kwa kĩeleelo kya Ngai. Ũu wĩonany’a kana yĩla tũũvoya nĩtwaĩle kũlilikana kana “twavoya kĩndũ o na kĩva kwosana na kwenda [kwa Ngai], nũtwĩthukĩĩasya.” (1 Yoa. 5:14) Kwoou, nĩtwaĩle kũmanya kwenda kwa Ngai nĩ kwĩva nĩ kana mboya sitũ syĩtĩkĩlwe. Na ũsu nĩ ũndũ ũmwe ũtumaa twĩmanyĩsya Mbivilia kĩla mũthenya. Vate nzika, o nake Eliya nĩwendaa mũnyao ũsu ũthele, nũndũ nĩwanyamaĩtye andũ kĩsionĩ kyoo mũno. No nginya ethĩwe eewie mũyo mũno oona kyama kĩla Yeova weekie mũthenya ũsu. O naitũ yĩla tũũvoya nĩtwaĩle kũtũngaa mũvea kuma ngoonĩ na tũivoyea ala angĩ.—Soma 2 Akolintho 1:11; Avilivi 4:6.

9. Eliya eeie mũthũkũmi wake eke ata, na nĩ maũndũ meva elĩ meũtwendeesya ĩũlũ wake?

⁹ Eliya nĩweesĩ kana Yeova nũkũveta mũnyao ũla waĩ kw’o o na kau ndeesĩ eĩka ũu ĩndĩĩ. Ĩndĩ we eekaa ata saa ila weeteele Yeova eanĩsye ũndũ ũsu? Ngewanĩ ĩsu tũsomaa atĩĩ: “Na amwĩa mũthũkũmi wake, Ambata yu, ũsisye kwelekela ũkanganĩ. Na ambata, na asisya, na asya, Vati kĩndũ. Na amwĩa, Enda ĩngĩ mavinda mũonza.” (1 Asu. 18:43) Ve maũndũ elĩ meũtwendeesya ĩũlũ wa Eliya na me na masomo ma vata. Mbee, nĩwaĩkĩĩe vyũ kana Yeova ndaema kwĩanĩsya kĩla wathanĩte. Na kelĩ, nĩwaendeeie kũsyaĩĩsya.

10, 11. (a) Eliya oonanisye ata kana nĩwaĩkĩĩe watho wa Yeova vyũ? (b) Nĩkĩ o naitũ tũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta wa Eliya?

¹⁰ Eliya nĩweesĩ vyũ kana Yeova ndaema kwĩanĩsya kĩla wathanĩte. Na nũndũ wa ũu, nĩwaendeeie kũsyaĩĩsya aimantha ũndũ ũtonya kũĩkĩĩthya kana Yeova e vakuvĩ kusya mbua. Kwoou nĩwatũmie mũthũkũmi  wake athi aũngame vandũ ũtonya kwona yayayanĩ nesa nĩ kana asisye kana nũkwona kũilye ta kwĩ mbua yũkĩte. Mũthũkũmi wake asyoka amwĩie: “Vati kĩndũ.” Veonekana asisya yayayanĩ kwaĩ kũtheu vyũ na ndaaona ĩtu o na yĩmwe. Ũndũ ũsu no ũtũsaanĩsye o vanini. Na kĩtumi nũndũ Eliya aĩ anatavya Mũsumbĩ Aavu kana ve “kĩuumo kya mbua mbingĩ.” We Eliya aĩ atonya kwasya ũu ata kũte ĩtu o na yĩmwe ya mbua yayayanĩ?

¹¹ Eliya nĩweesĩ nesa vyũ ĩũlũ wa mawatho ma Yeova. E mwathani na mũneeni wake, nĩweesĩ kana ndeto ya Yeova ndĩleaa kwĩanĩa. Eliya nĩwaĩkĩĩe ũndũ ũsu vyũ nginya ũkethĩa o na kũte ĩtu o na yĩmwe eĩw’a mbua ĩsu ta yambĩĩe kwĩtĩka. Kĩu no kĩtume tũlilikana ndeto ii Mbivilia ĩtũmĩĩte kũelesya ĩũlũ wa Mose: “Nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũlũmu ta wene Ũla ũtonekaa.” Ũu nĩw’o we ũmũĩkĩĩe Ngai? Yeova nũtũnengete itumi mbingĩ mũno sya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũsu ĩũlũ wake na mawatho make.—Aevl. 11:1, 27.

12. Eliya oonanisye ata kĩthito kyake kya kũendeea kũsyaĩĩsya, na eekie ata eew’a kana ve kathweo kanini kooneka?

¹² Yu kwasyoka ũsũanĩe ũndũ Eliya waendeeie kũsyaĩĩsya. Atũmie mũthũkũmi wake athi akasisye yayayanĩ, na ti savalĩ ũmwe kana kelĩ, ĩndĩ mavinda mũonza! Nĩvatonyeka ũkasũanĩa mũthũkũmi ũsu ainow’a nĩ kũtinda aithi aisyokanĩsya. Ĩndĩ kĩla Eliya weeteele ate na nzika nĩ kwĩw’a kana nĩvooneka ĩtu ya mbua. Mũthya, yĩla mũthũkũmi wake wesie kũsyokanĩsya savalĩ wa mũonza, nĩwamũeteie ũvoo mũseo. Amwĩie: “Sisya, nĩkũũkĩla kathweo kuma ũkanganĩ, kanini ta kĩtaa kya mũndũ.” We nũũvindĩĩsya mũthũkũmi wake aitambũũkya kĩtaa kyake amwony’e oona kathweo keana ata asisya yayayanĩ ngalĩ ya ũkanganĩ wa Menditelenia? Nĩvatonyeka mũthũkũmi wake akethwa atoonaa katu kau ta kĩndũ. Ĩndĩ kĩu nĩkyo Eliya weeteele. Eew’a ũu, ate kwananga saa eeie mũthũkũmi wake atĩĩ: “Ambata, ũmwĩe Aavu, Ova ĩkasya yaku, noitheea, nĩ kana mbua ndikakũsiĩĩe.”—1 Asu. 18:44.

13, 14. (a) Ngelekany’o ya Eliya yĩtũtetheesya ata kũsyaĩĩsya? (b) Nĩkĩ twaĩle kwongelanga kĩthito kitũ kya kũmũthũkũma Yeova ũmũnthĩ?

¹³ Eliya nĩwatwĩkĩĩie ngelekany’o nzeo. Ũmũnthĩ o naitũ nĩtwĩsĩ kana Ngai akilyĩ kwĩanĩsya mawatho make. Eliya eeteele Ngai avete mũnyao; namo athũkũmi ma Ngai ũmũnthĩ meteele Ngai avete nthĩ ĩno nthũku. (1 Yoa. 2:17) Ĩndĩ Yeova Ngai aikaaĩsa kwosa ĩtambya, no nginya o naitũ tũendeee kũsyaĩĩsya o tondũ Eliya wasyaĩĩasya. O na Yesũ, Mwana wa Ngai, nĩweeie aatĩĩi make atĩĩ: “Endeeai kũsyaĩĩsya, nũndũ mũyĩsĩ nĩ mũthenya wĩva Mwĩaĩi wenyu ũkoka.” (Mt. 24:42) Syo ndeto sya Yesũ syoonanasya kana aatĩĩi make mayaĩ mesa kũmanya kana mũthya wĩ vakuvĩ? Aiee, na kĩtumi nũndũ nĩwawetie maũndũ maingĩ maĩ mekĩke ĩũlũ wa nthĩ, ala makonany’a kana mũthya wĩ vakuvĩ. Ithyonthe nĩtũkwona maũndũ asu wawetie ĩũlũ wa  “mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ” maendeee kwĩanĩa ũmũnthĩ.—Soma Mathayo 24:3-7.

¹⁴ Kwona maũndũ asu onthe wawetie maianĩa nĩkũtũĩkĩĩthasya vyũ kana mũthya wĩ vakuvĩ. Ĩndĩ we mwene nĩwonaa maũndũ asu matoetye kũtũĩkĩĩthya nesa kana mũthya wĩ vakuvĩ na kĩu kĩituma wenda kwongela kĩthito kyaku kya kũmũthũkũma Yeova? Eliya oonie o kathweo kamwe kookĩla ũkanganĩ, na kĩu kyamũĩkĩĩthya vyũ kana Yeova akilyĩ kusya mbua. Ĩndĩ kyo kĩla waĩkĩĩe nĩkyeanĩie?

15, 16. Maũndũ maalyũkile mĩtũkĩ ata, na nĩ kyaũ Eliya ũtonya kwĩthĩwa eekũlasya ĩũlũ wa Aavu?

¹⁵ Ngewa ĩsu ĩendeee kwasya atĩĩ: “Na kweethĩwa o kavinda kanini, matu maia kwondũ wa mathweo na kĩseve, na kwaĩ mbua nene. Na Aavu aenda akuĩtwe, na avika ku Yesileeli.” (1 Asu. 18:45) Maũndũ mavĩndũkie na mĩtũkĩ mũno. Mũthũkũmi wa Eliya akililye aendeee kũelesya Aavu kĩla Eliya wamũtavya, kala katu kekwonekaa katw’ĩka matu maingĩ, na yayaya yatuka nĩ mathweo ma mbua. Ĩtina wa ũu nĩkwauutanie kĩseve kingĩ. Na mũthya, ĩtina wa myaka ĩtatũ na nusu, mbua yetĩka nthĩ ya Isilaeli. Mũthanga nĩwakolile kĩw’ũ na mĩtũkĩ. Na matekalĩte ũsĩ wa Kisoni wausũa kĩw’ũ, na kyatwaa nthakame ya athani ma Mbaali ala maĩ manooaĩwa kalũsĩnĩ kau. Yu Aisilaeli ala meelelũkĩte maĩ na mwanya wa kũtia ũthaithi wa Mbaali na maiekewa naĩ syoo.

¹⁶ Vate nzika Eliya nĩweekwatasya kana Aisilaeli nĩmekwĩka ũu. Noĩthwa eekũlasya ĩtambya yĩla Aavu ũkwĩsa kwosa ĩtina wa kwona maũndũ asu onthe maĩ maneekĩka mũthenya ũsu. Mo maũndũ asu nĩmatetheeisye Aavu kwĩlila na aitia ũthaithi wa Mbaali? Vate nzika nĩmaaĩle kũtuma eka ũu. Ĩndĩ tũyamba kũmanya kĩla Aavu wasũanĩaa saa isu. Kĩla Mbivilia ĩwetete no ũndũ waendie “akuĩtwe, na avika ku Yesileeli.” We nĩwaĩ aneevũnya kũtũ? Nĩwĩthĩwa atw’ĩte kũalyũla mĩendele yake? Maũndũ ala mesie kũendeea ĩtina wa vau meonany’a kana Aavu ndaakwata ĩsomo na ndatw’ĩte kũalyũka. Na ve ũndũ ũngĩ wa ũseng’yo weekĩkie katĩ wa Aavu na Eliya mũthenya ũsu ũtanathela.

17, 18. (a) Eliya eekie ata e lelũnĩ wa kũthi Yesileeli? (b) Nĩkĩ ne ũndũ wa ũseng’yo kwona Eliya aisemba ũndũ wasembie kuma Kalimeli kũthi Yesileeli? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

¹⁷ Eliya nĩwakwatie nzĩa o ĩla Aavu wasyokete nayo Yesileeli. Ũsu  ndwaĩ mũendo mũkuvĩ, na nzĩa ĩsu yaĩ na ndaka mbingĩ nũndũ wa mbua, na kũyaĩ na kyeni nesa nũndũ wa matu. Ĩndĩ ve ũndũ wa ũseng’yo weekĩkie me nzĩanĩ.

¹⁸ Ngewa ĩsu yaĩtye: “Kw’oko kwa Yeova kwaĩ ĩũlũ wa Eliya; na eevotoa kĩnyunyu kyake, na asemba mbee wa Aavu ũlikĩlonĩ wa Yesileeli.” (1 Asu. 18:46) Kũneena ũla w’o, “kw’oko kwa Yeova” nĩkwanengie Eliya vinya ũthonokete wa mũndũ. Kuma Kalimeli kũthi Yesileeli, vaĩ mũendo wa maili 19 (kĩlomita 30), na ĩvinda yĩu Eliya aĩ mũtumĩu. * We kwakũna visa mwathani ũsu aitũla kanzũ wake na aiwoveea kĩnyunyunĩ nĩ kana ndũkamũvĩngĩĩse asembete. We nũũvindĩĩsya ũndũ mũtumĩa ũsu ũkũĩte ũu wasembete esĩle lelũnĩ ũsu wĩ ndaka? Na kũthũkya ũvoo, asembie nginya avikĩa ĩkasya ya mũsumbĩ, amavĩtũka, na maiseng’a, moona athi ũng’oka!

19. (a) Kũvindĩĩsya ũndũ Eliya wanengiwe vinya na ũthangaau wa kũsemba nĩ Ngai kwĩtũlilikany’a wathani wĩva? (b) Nĩ ũndũ wĩva Eliya ũtaĩ na nzika naw’o yĩla wasembete aendete Yesileeli?

¹⁹ We wĩona ũndũ ũsu ta watanĩthisye Eliya mũno wĩana ata? We kwavindĩĩsya ũndũ wasanzamũkie eew’a mwĩĩ wake wamesya vinya na ũthangaau ũtonya kwĩthwa ataawĩw’a o na yĩla waĩ wa mũika. Ũndũ ũsu no ũtũlilikany’e wathani ũla ũwetete ũndũ andũ ala aĩkĩĩku makatanĩa Nthĩ Nzaũ me na mĩĩ yĩ na vinya. (Soma Isaia 35:6; Luka 23:43) Vate nzika, Eliya asembelete lelũnĩ ũsu akũnĩtwe nĩ mbua nĩweesĩ nesa kana Yeova, Ĩthe wake, na Ngai wa w’o weka, aĩ vamwe nake!

20. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana tũkwate moathimo ma Yeova?

²⁰ Yeova nĩwendaa vyũ kũtũathima. Vaiĩ kĩndũ kya vata ta kũathimwa nĩ Yeova. Kwoou nĩtwaĩle kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũkwate moathimo make. O ta Eliya, no nginya tũendeee kũsyaĩĩsya, na ũu nĩkwasya tũvindĩĩasye nesa maũndũ ala meũtũĩkĩĩthya kana ĩvinda ya Yeova ya kwosa ĩtambya nĩ ĩthengeeu. O naitũ twĩ na itumi nzeo sya kũĩkĩĩa kana mawatho ma Yeova mailea kwĩanĩa, nũndũ we nĩ “Ngai wa w’o.”—Sav. 31:5.