Сэ 1929 гъэм, декабрым и 22-м Басто́ни пэмыжыжьэ Арде́ннэ щІыпІэм щыІэ Нови́ллэ къуажэм сыкъыщалъхуащ. Абы фермэу бгъу щыІэт. Сэ сыкъыщыхъуа унэр си гум ІэфІу къинэжащ. Си къуэш нэхъыщІэ Раймо́нрэ сэрэ дызэгъусэу махуэ къэс жэмхэр къэтшт, гъавэ Іухыжынми дыхэтт. Ди къуажэм дэсхэр зым зыр щІэгъэкъуэн дыхуэхъуу дызэгурыІуэу дыпсэут.

Си адэ-анэ Эми́льрэ Али́сэрэ католикт. Тхьэмахуэ къэс ахэр члисэм кІуэт. 1939 гъэм хуэзэу Англием къикІри пионерхэр ди къуажэм къэкІуащ. Ахэр папэ гурыІуащ «Утешение» (иджыпсту «Фыкъызэщыу!») жыхуиІэ журнал къыдэкІхэр къыІэрагъэхьэну. Си адэм пэжыр къызэригъуэтар занщІэу къыгурыІуэри Библием еджэн щІидзащ. Абы члисэм кІуэн щыщигъэтам, апхуэдизу фІыуэ къытхущыту щыта ди гъунэгъухэр нэгъуэщІ хъуат — ахэр егъэлеяуэ къытпэщІэувэу щІадзащ. Абыхэм си адэр хагъэзыхьт члисэм игъэзэжыну, абы щхьэкІи ахэр куэдрэ хуабжьу зэдэуащ.

Си адэм ахэр къызэрыхущытыр слъагъуну си дежкІэ Іейуэ гухэщІт. Арат сэ Алыхьыр дэІэпыкъуэгъу сщІыну къыщІэслъыхъуэр. Сэ Иеговэ лъэІу гуащІэкІэ зыхуэзгъэзащ. А тхьэлъэІуращ сэ щІэдзапІэм зи гугъу сщІар. Ди гъунэгъухэр нэхъ щабэ щыхъуам, сэ зыкІэ сыгуфІэти! Абы сэ къызгуригъэІуащ Иеговэ тхьэлъэІухэм зэредаІуэр.

1940 гъэм, майм и 10-м Германиер Бельгием къытеуащ. Абы щхьэкІэ цІыху куэдым я къэралыр ябгынэн хуей хъуащ. Ди унагъуэри пІащІэу Ипщэ Францием Іэпхъуащ. Абы дынэсыхункІэ Германиемрэ Франциемрэ гуащІэу щызэхэуэ щІыпІэхэм мызэ-мытІэу дыпхрыкІащ.

Фермэм къыщыдгъэзэжам щыгъуэ, ди мылъкум и нэхъыбэр зэхадыгъуат. Дэ къытпежьар ди хьэ  Бо́бби закъуэт. «Апхуэдиз зауэрэ гузэвэгъуэрэ щІыщыІэр сыт?» — жысІэу а псом сригъэгупсысащ.

А зэманым ирихьэлІэу пионеру лажьэ икІи зэхуэсым и нэхъыжьу щыт Эми́ль Шранц a ди деж къакІуэу щІидзащ. Абы и фІыгъэкІэ сызыгъэгузавэ упщІэхэм я жэуапхэр сэ Библием къыщызгъуэтри, Иеговэ нэхъ гъунэгъу сыхуэхъуащ икІи Алыхьыр лъагъуныгъэу зэрызэхэлъыр хьэкъыу спхыкІащ.

Зауэр иджыри екІуэкІыу ди унагъуэр Иеговэ и Щыхьэтхэм нэхъыбэрэ хуэзэу щІидзащ. 1943 гъэм, август мазэм Жозе́-Никола́ Мине́ ди фермэм къэкІуащ. Псалъэ гъэхьэзырар жиІэн иуха иужь — «Хэт хуейр псым зыщІигъэуэну?» — жиІэу ар къыщыдэупщІым, си адэмрэ сэрэ ди Іэр къэтІэтащ. Дэ тпэмыжыжьэу иІэ псыежэх цІыкІум псым зыщыщІэдгъэуащ.

1944 гъэм, декабрь мазэм нэмыцэ армэм КъухьэпІэ фронтымкІэ Арде́ннскэ операцие жыхуаІэр иригъэжьат. А зэхэуэр дэ дыщыпсэум и гъунэгъуу екІуэкІт. Абы щхьэкІэ мазэ хуэдизкІэ дэ щІыунэм зыщыдгъэпщкІун хуей хъуащ. Зэгуэр сэ Іэщхэр згъэшхэну щІыунэм сыкъыщикІам, топкІэ зэхэуэн щІадзат. Зы топышэ ди фермэм къытехуэри, ди амбарым и унащхьэр триудащ. Іэщыр зыщІэт бом Америкэм и зауэлІ гуэрым зыщигъэпщкІут. «Зедзых!» жиІэри ар къэкІиящ. Сэ абы сыбгъэдэлъадэри, и гъунэгъуу сыгъуэлъащ. А зауэлІым и каскэр зыщхьэрихри къысщхьэритІэгъащ.

Зауэ нэужьым дэ къуэш, шыпхъухэм зэпымыууэ дахуэзэт. А къуэш, шыпхъухэр здэкІуэ зэхуэсыр щекІуэкІыр ищхъэрэ лъэныкъуэкІэ километр 90-кІэ уІэбэмэ Лье́ж къалэрат. Зэман гуэр дэкІри, Бастонь къалэм дэ гуп цІыкІу къыщызэдгъэпэщащ. Сэ налоговэм сылэжьэну сыуващ, занщІэу законхэри зэзгъащІэу щІэздзащ. ИужькІэ сэ нотариальнэ конторэм сыщылэжьащ. 1951 гъэм Бастонь къалэм районнэ конгресс цІыкІу щедгъэкІуэкІащ. Абы цІыхуу щыІэм и бжыгъэр щэ хуэдиз хъут, абыхэм псэемыблэжу пионеру лажьэ ди шыпхъу Э́лли Ро́йтери яхэтт. Ар а конгрессым кІуэн щхьэкІэ велосипедкІэ километр 50 зэпичащ. Куэд дэмыкІыу дэ фІыуэ дызэрылъагъури дызэрышэну дызэгурыІуащ. Абы щыгъуэ США-м щыІэ Галаад Школым ар кърагъэблэгъат. Ауэ Элли а Школым щІемыджэфынум и щхьэусыгъуэр иту письмо итхри абы иригъэхьащ.  А зэманым Иеговэ и организацэм и нэхъыжьу щытыр ди къуэш Норрт. Абы Элли псалъэ гуапэхэр зэрыт письмо къыхуитхыжащ, ар зэгуэр и щхьэгъусэм и гъусэу къакІуэу Школым тІури щеджэну зэрыщыгугъыр иту. Дэ 1953 гъэм февраль мазэм дызэрышащ.

А илъэс дыдэм Эллирэ сэрэ Нью-Йорк дэт стадион «Янки» жыхуаІэм щекІуэкІа «Общество нового мира» зи цІэ конгрессым дыщыІащ. А конгрессым щызэзгъэцІыхуа къуэшым лэжьапІэфІ сигъэувыну къызжиІащ, ауэ абы сыувын щхьэкІэ США-м сыІэпхъуэн хуейт. Абы теухуауэ унафэ къэтщтэн ипэ, Эллирэ сэрэ Алыхьым лъэІукІэ зыхуэдгъэзащ. ИужькІэ дэ мурад тщІащ абы дымыкІуэну. Дэ Бельгием къэдгъэзэжащ, Бастонь щыІэ хъыбарыфІ зыгъэІу гуп цІыкІум дыдэІэпыкъуну. А гупыр цІыхуипщІ фІэкІа хъутэкъым. Илъэс дэкІри, дэ сабий дгъуэтащ. Абы Серж фІэтщащ, ауэ ди жагъуэ зэрыхъунщи, ар мазибл фІэкІ мыхъуу сымаджэ хъури лІэжащ. Абы щыгъуэ дэ гуауэу зыхэтщІар пхужыІэнкъым. А гуауэм дыпэлъэщыну къыддэІэпыкъуар тхьэлъэІухэмрэ лІахэр къызэрытэджыжынумкІэ диІэ гугъэмрэщ.

1961 гъэм, октябрь мазэм пионер лэжьыгъэм зэран хуэмыхъун лэжьапІэ сэ къэзгъуэтащ. Ауэ а махуэ дыдэм Бельгием щыІэ филиалым къращІыкІри къызэупщІащ районнэ лэжьыгъэм сыпэрыувэну сыхьэзыррэ сымыхьэзыррэ. «ЯпэщІыкІэ пионеру дылажьэ хъуну?» — жысІэри, жэуап стыжащ. Ар къытхуадащ. Дэ пионеру мазийкІэ дылэжьауэ 1962 гъэм, сентябрь мазэм районнэ лэжьыгъэм щІэддзащ.

ИлъэситІ дэкІри, дэ Брюссель дэт Вефилым дыкърагъэблагъэри, 1964 гъэм, октябрым абы щылэжьэн щІэддзащ. Сыту зэманыфІт ар! 1965 гъэм Вефилым ди къуэш Норр къэкІуа иужь, сэ симыгугъэххауэ пщІэ зыпылъ къалэн — служитель филиала жыхуаІэр — къысхуагъэфэщащ. Ар си дежкІэ щІыхьышхуэт. ИужькІэ Эллирэ сэрэ Галаад Школым и 41 классым дыкърагъэблэгъащ. Апхуэдэу илъэс 13 япэ ди къуэш Норр жиІа псалъэхэр ди гъащІэм къыщыхъуащ. Дэ а Школыр къызэрыдухыу Бельгием дгъэзэжащ.

Юрист лэжьыгъэм зэрыхэсщІыкІыр сэ къыздэІэпыкъуащ. Европэми нэгъуэщІыпІэ щыпсэу ди къуэш, ди шыпхъухэми хъыбарыфІыр ягъэІуну хуитыныгъэ яІэн щхьэкІэ илъэс бжыгъэ куэдкІэ дэІэпыкъуэгъу сыхъуащ (Флп. 1:7). Иеговэ дыхуэлэжьэну хуитыныгъэ тэмэму дыздимыІэ е дыщызэхуащІыпа къэралхэм я къулыкъущІэхэм сахуэзэт. А къэралхэм я бжыгъэр 55 щІигъут. СыщыпсалъэкІэ сэ юрист лэжьыгъэм фІыуэ зэрыхэсщІыкІыратэкъым зытезгъащІэр, атІэ Алыхьым и лэжьакІуэу сызэрыщытырат. Сэ сытым щыгъуи Иеговэ дзыхь хуэсщІт, Библием ит мы псалъэхэр сщІэжти: «Пащтыхьым [е хьэкумыщІэм] и гур Тхьэуэ Зиусхьэным и Іэ илъщ — псыежэхым ещхьу здыхуеймкІэ ар Абы еунэтІ» (Прит. 21:1, Гъэсэпэтхыдэхэр).

Зы Іуэхугъуэ гуэр сэ псом хуэмыдэу сигу къинэжащ. Европейскэ парламентым щылажьэ зы къулыкъущІэ гуэрым сыхуэзэну сыхуейти абы щхьэкІэ мызэ-мытІэу а цІыхухъум селъэІуащ. Сытми дызэхуэза  иужь — «Дакъикъитху уиІэщ, зы дакъикъи фІэмыкІыу», — къызжиІащ абы. Сэ си щхьэр есхьэхри Иеговэ лъэІукІэ зыхуэзгъэзащ. Ар щилъагъум цІыхухъур къэгубжьауэ сщІэмкІэ къызэупщІащ. Си щхьэр къыдэсхьейри, «Алыхьым фІыщІэ хуэсщІауэ аращ уэ абы и зы пщылІу узэрыщытым щхьэкІэ», — жысІащ сэ. «Сыт зи гугъу пщІыр?» — жиІэу къыщызэупщІым, сэ абы Рим 13:4 итыр езгъэлъэгъуащ. Ар протестанту щытти ифІэгъэщІэгъуэну а едзыгъуэм къеджащ. ИкІэм-икІэжым а цІыхухъум сыхьэт ныкъуэ схухихащ икІи дэ дызэрызэпсэлъам фІыгъуэшхуэ къыпэкІуащ. Уеблэмэ, ар Иеговэ и Щыхьэтхэм щытхъуащ, лэжьыгъэфІи етхьэкІыу жиІащ.

Иеговэ и лэжьакІуэхэр Европэм юридическэ зауэ-банэ куэд хэтащ. Абыхэм нейтралитетым, сабийхэр адэ-анэхэм япІыжыным, налог тыным, нэгъуэщІхэми пыщІа упщІэхэр суд ІуэхукІэ зэхагъэкІт. Си дежкІэ пщІэшхуэт абыхэм щыщ куэдым сызэрыхэтар. Сэ си нэкІэ слъэгъуащ Иеговэ текІуэныгъэ къызэрыдитыр. «Европейский суд по правам человека» жыхуаІэм Иеговэ и Щыхьэтхэм 140 хуэдизкІэрэ ехъулІэныгъэ щаІащ.

1990 гъэхэм сэ сыдэлэжьащ дунейпсо ІуэхузехьэпІэм щыІэ филиалым щылажьэ ди къуэш Бра́мли Фи́липрэ Италием щыІэ филиалым щылажьэ Фарне́ти Ва́льтеррэ. Дэ дызэгъусэу дыхущІэкъут Кубэм щыпсэу ди къуэш, ди шыпхъухэм хуитыныгъэ нэхъыбэ зэраІэным. Бельгием щыІэ кубинскэ посольствэм сытхэри, ди Іуэхур зезыхьэ дипломатым сыхуэзащ. Кубэм щыІэ Иеговэ и Щыхьэтхэм я хуитыныгъэм теухуауэ дызэпсэлъащ, ауэ абы зыри къикІакъым.

Дэ Иеговэ диунэтІын щхьэкІэ тхьэлъэІукІэ зыхуэдгъазэри, къэралым и унафэщІхэм делъэІуащ Библиеу тхылъ 5 000 Кубэм ирыдагъэшэну. Ар дэ къытхуадащ. Библиехэр къэралым тэмэму нэсри, ди къуэшхэм хуагуэшащ. АбыкІэ дэ къыдгурыІуащ ди Іуэхур Иеговэ зэригъэкІуатэр. ИужькІэ дэ абыхэм аргуэру делъэІуащ Библиеу 27 500 ирыдагъэшэну. Ари къытхуадащ. Сэ зыкІэ сыгуфІэти къару етхьэлІам и фІыгъэкІэ Кубэм щыІэ ди къуэш, ди шыпхъу дэтхэнэ зыми Библие зэраІэм щхьэкІэ!

Сэ юридическэ ІуэхукІэ Кубэм щІэх-щІэхыурэ сыкІуэт. А зэманым къриубыдэу правительствэм щылажьэ къулыкъущІэ куэд зэзгъэцІыхуащ икІи абыхэмрэ дэрэ ди зэхуаку зэхущытыкІэфІ дэлъ хъуащ.

1994 гъэм Руандэм геноцид къыщыхъури, укІыкІэ ІейкІэ тутси лъэпкъым щыщ цІыху 1 000 000-м щІигъу яукІащ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, Иеговэ и Щыхьэт гуэрхэри хэкІуэдащ. Куэд дэмыкІыу абы ди  къуэш гуп ягъэкІуащ, шхын, щыгъын, нэгъуэщІ хьэпшыпхэри ирагъашэри.

Руандэ и къалащхьэ Кига́ли дыщыкІуам щыгъуэ, дэ къэтлъэгъуащ ди литературэр зыщІэлъ складымрэ ар щызэрадзэкІ офисымрэ фочышэ техуапІэ защІэу зэрыщытыр. Дэ къыджаІэжащ ди къуэш, ди шыпхъухэр сэшхуэкІэ зэраукІам теухуа хъыбар гууз куэд. Абы нэмыщІ къуэш, шыпхъухэм лъагъуныгъэ зэрагъэлъэгъуам теухуа щапхъэ куэди къыджаІэжащ. Псалъэм папщІэ, дэ зэдгъэцІыхуащ тутси лъэпкъым щыщ ди зы къуэш. Ар махуэ 28-кІэ ху́ту лъэпкъым щыщ Иеговэ и Щыхьэту щыт унагъуэм ягъэпщкІуащ. А унагъуэм ар здагъэпщкІуар я пщІантІэм иІэ мащэрат. Дэ Кигали ди къуэш, ди шыпхъуу цІыху 900-м щІигъу щызэхуэтшэсащ, дызэрыгъэгушхуэн щхьэкІэ.

Абы иужь дэ Заир (иджыпсту Демократическая Республика Конго) и гъунапкъэм дызэпрыкІащ. Руандэ икІыу къуэш, шыпхъу куэд Заир къэралым щІэпхъуэжауэ щытат. ЩІэпхъуэжын хуей хъуахэр здэкІуэ лагерым абыхэм зыщагъэпщкІуащ. А лагерыр Гом къалэм пэмыжыжьэу щытт. Ахэр дэ къытхуэгъуэттэкъыми, Иеговэ лъэІукІэ зыхуэдгъэзащ абыхэм дахуишэну. Абы иужькІэ зы цІыху гуэр къакІуэу тлъагъури, деупщІащ: «Иеговэ и Щыхьэтхэм щыщ гуэр умыцІыхуу пІэрэ?» — жытІэри. «Сэ Иеговэ сри-Щыхьэтщ — къитыжащ абы жэуап, — сэ фысшэнщ дэІэпыкъуэгъу къызэзыгъэпэщ комитетым хэт къуэшхэм деж». А къуэшхэм захуэдгъэза иужь, лагерым щыІэ 1 600 хуэдиз хъу къуэш, шыпхъухэм я деж дыкІуэри, гупсэхугъуэ еттащ икІи Иеговэ ахэр фІыуэ зэрилъагъур зыхедгъэщІащ. Дэ абыхэм УнафэщІ гупым я письмом дакъыхуеджащ. Ар абыхэм икъукІэ я гуапэ хъуащ. А письмом итт: «Дэ ди тхьэлъэІухэм фэ сытым щыгъуи фыхэтщ. Дэ дощІэр фэ Иеговэ зэи фыкъызэримыгъэнэнур». УнафэщІ гупыр а псалъэхэмкІэ щыуакъым. Нобэ Руандэ Иеговэ и Щыхьэту 30 000 щІигъу щыІэщ икІи ахэр Иеговэ хуолажьэ, я гум гуфІэгъуэшхуэ илъу!

2011 гъэм фІыщэу слъагъу си щхьэгъусэ Элли лІащ. Дэ илъэс 58 хуэдизкІэ дызэдэпсэуащ. Арыншэу псэуныр си дежкІэ икъукІэ хьэлъэт. Си гурыщІэхэр Иеговэ хуэсІуатэти, абы гупсэхугъуэ къызитыжт. Абы нэмыщІ сэ иджыри къару къысхилъхьэт нэгъуэщІхэм Пащтыхьыгъуэм теухуа хъыбарымкІэ сазэрыдэгуашэм.

Сэ си ныбжьыр илъэс 90-м щІигъуа пэтми, тхьэмахуэ къэс хъыбарыфІ гъэІуным япэм хуэдэуи сыхэтщ. Сэ си гуапэщ Бельгием щыІэ филиалым и юридическэ отделым дэІэпыкъуэгъу сызэрыщыхъуфыр, си опытымкІэ адрейхэм сазэрыдэгуэшэфыр икІи Вефилым щылажьэ щІалэгъуалэр гъэгушхуэн щхьэкІэ пастырскэ лэжьыгъэм сызэрыхэтыфыр.

Япэ дыдэу Иеговэ тхьэлъэІукІэ зэрызыхуэзгъазэрэ илъэс 84 дэкІащ. Абдежым Иеговэ и гъусэу си гъащІэ гъуэгум щІидзащ. А илъэсхэм Иеговэрэ сэрэ ди зэхуаку дэлъ ныбжьэгъугъэр нэхъ быдэ хъуурэ кІуащ. Сэ фІыщІэшхуэ сощІ а зэманым къриубыдэу Иеговэ си тхьэлъэІухэм къызэредэІуар икІи абыхэм жэуап къызэрыритар! (Пс. 66:19) b.