1. Tɔm ndʋ tɩwɛ Eklesɩyastɩ 3:7 taa yɔ, ɛbɛ tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

ÐA-TAA nabɛyɛ sɔɔlɩ yɔɔdʋʋ sakɩyɛ. Lalaa ñatɩsɔɔlɩ yɔɔdʋʋ. Ɛzɩ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-mayaɣ wɩlʋʋ yɔ, alɩwaatʋ wɛɛ se pɔyɔɔdɩ nɛ alɩwaatʋ wɛɛ se posu. (Kalɩ Eklesɩyastɩ 3:7.) Ɛlɛ pɩtɩla ɖɩñɩnɩɣ se ɖo-koobiya nabɛyɛ ɩyɔɔdɩ nɛ pɩkpaɖɩ. Nɛ pɩtɩla ɖɩñɩnɩɣ ɖɔɖɔ se nabɛyɛ ɩtaakɩlɩɣ yɔɔdʋʋ.

2. Anɩ pʋmʋnaa se ɛɖʋ paɣtʋ pɩlɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ nɛ ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ pɩ-yɔɔ?

² Yɔɔdaɣ kɛ kʋjɔʋ ŋgʋ kɩlɩnɩ Yehowa cɔlɔ yɔ. (Ejl. 4:10, 11; Natʋ 4:11) Ɛtɩŋɩɣnɩ ɛ-Tɔm yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtɩlɩ ɛzɩma ɖɩlabɩnɩ kʋjɔʋ ŋgʋ tʋmɩyɛ camɩyɛ yɔ. Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ Bibl taa kɩɖaŋ weyi ɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩtɩlɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ nɛ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖisu yɔ. Ðɩkaɣ kpɛlɩkʋʋ ɖɔɖɔ ndʋ Yehowa maɣzɩɣ pɩlɩɩnɩ tɔm ndʋ ɖiheyiɣ lalaa yɔ tɩ-yɔɔ yɔ. Kajalaɣ lɛ, iyele nɛ ɖɩna alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ.

3. Ɛzɩ Roma mba 10:14 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛzɩmtaa pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔzɩ ɖa-tɩ nɛ pɩsa nɛ ɖɩyɔɔdɩ Yehowa nɛ Kewiyaɣ pɔ-yɔɔ tɔm?

³ Pɩwɛɛ se paa ɛzɩmtaa lɛ, ɖɩñɔɔzɩ ɖa-tɩ nɛ pɩsa nɛ ɖɩyɔɔdɩ Yehowa nɛ Kewiyaɣ pɔ-yɔɔ tɔm. (Mt 24:14; kalɩ Roma mba 10:14.) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩmaɣzɩɣnɩ Yesu. Lɩmaɣza sɔsɔna wena a-yɔɔ Yesu kɔm tɛtʋ yɔɔ yɔ, a-taa lɛɛɖɛ lɛ se ɛkɔm se eheyi ɛyaa lalaa ɛ-Caa yɔɔ toovenim tɔm. (Yoh. 18:37) Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se ɛzɩma ɖɩyɔɔdʋʋ yɔ, pɩ-tɔm cɛyaa ɖɔɖɔ. Pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ ɖiheyiɣ lalaa Yehowa yɔɔ tɔm yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩla mbʋ nɛ “hɛɛɛ wɛtʋ nɛ ñamtʋ sɔsɔtʋ,” nɛ pɩwɛɛ se ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛnɩ ñamtʋ lalaa maɣzɩm nɛ tisuu mbʋ pɛwɛna yɔ pɩ-yɔɔ. (1 Pɩy. 3:15) Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩtasɩnɩ se ɖɩyɔɔdʋʋnɩ ɛyaa lɛ, ɖɩwɩlɩɣ-wɛ tɔm ɖɔɖɔ, nɛ pɩtɩla ɖitukuuni pa-laŋa.

4. Ɛzɩ Aduwa 9:9 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛzɩma ɖɔ-yɔɔdaɣ pɩzɩɣ nɛ kasɩnɩ lalaa?

 ⁴ Ye ɛzʋtʋyaa ɩnawa se pɩpɔzʋʋ se patasɩ koobu nɔɔyʋ lɔŋ yɔ, pɩtɩpɔzɩ se pekizi yɔɔdʋʋ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se palɩzɩ alɩwaatʋ kɩbandʋ ndʋ pɩwɛɛ se pɔyɔɔdɩ yɔ se pɩsa nɛ pɩtaacɛyɩ koobu ɛnʋ falaa. Papɩzɩɣ nɛ paɖaŋ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa lalaa fɛyɩ peeɖe yɔ. Ɛzʋtʋyaa ñakɩ pana paa ɛzɩmtaa se pɔ-yɔɔdaɣ etaani weyi ewelisiɣni-wɛ yɔ. Paa mbʋ yɔ, paakiziɣ wɩlʋʋ lalaa Bibl paɣtʋ kila wena apɩzɩɣ asɩnɩ-wɛ nɛ pakpaɣ lɩmaɣza nɛ lɛɣtʋ yɔ. (Kalɩ Aduwa 9:9.) Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ nɛ ɖɩyɔɔdɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla mbʋ yɔ? Maɣzɩ kɩɖaŋ ndɩ ndɩ ɩnɛ ɩ-naalɛ ɩ-yɔɔ. Kajalaɣ ñɩŋgʋ taa lɛ, pɩɩpɔzaa se abalʋ nɔɔyʋ ɛhɔ ɛ-pɩyalaa nɩŋgbaaŋ, nɛ lɛɛkʋ taa lɛ, pɩɩpɔzaa se halʋ nɔɔyʋ ɛyɔɔdɩnɩ weyi ɛkaɣ pɩsʋʋ wiyaʋ yɔ.

5. Ɛzɩmtaa pɩɩpɔzaa se Cɔjɔ Sɔsɔ Elii ɛyɔɔdɩ nɛ ɛtɩla mbʋ?

⁵ Cɔjɔ Sɔsɔ Elii kaawɛnɩ abalɩbiya naalɛ, nɛ ɛɛsɔɔlɩ-sɩ siŋŋ. Ɛlɛ abalɩbiya nzɩ sɩtaawɛɛnɩ ñamtʋ Yehowa yɔɔ paa ññɩɩ. Sɩɩwɛnɩ wala sɔsɔna. Sɩɩkɛ cɔjɔnaa nɛ sɩlakaɣ tʋmɩyɛ Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ tɛɛ. Ɛlɛ sɩɩtɩŋnɩ wala wena sɩwɛna yɔ a-yɔɔ nɛ sɩlakɩ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Sɩtaawɛɛnɩ ñamtʋ paa ññɩɩ kɩlaŋ weyi palaɣaɣ Yehowa yɔ ɩ-yɔɔ, nɛ sɩcakaɣ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ wezuu kaɣlaa. (1 Sam. 2:12-17, 22) Ɛzɩ Moyizi paɣtʋ kaawɩlʋʋ yɔ, Elii pɩyalaa kaamʋnɩ sɩm mbʋ palaba yɔ pɩ-yɔɔ, ɛlɛ Elii kalɩ-wɛ kɩkalʋ yem, nɛ ɛha-wɛ waɖɛ se powolo pɩ-yɔɔ nɛ palakɩ tʋmɩyɛ Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ tɛɛ. (Wp. 21:18-21) Ɛzɩma Elii cɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe yɔ, suwe Yehowa maɣzaɣ pɩ-yɔɔ? Eheyi Elii se: ‘Pɩlaba ɛzɩma nɛ ŋɖʋʋ hɩɖɛ ña-pɩyalaa nɛ pɩkɩlɩɣ-m?’ Pʋwayɩ Yehowa kpaɣ lɩmaɣza se ɛkʋʋ Elii pɩyalaa kɩdɛkɛdaa mba pa-naalɛ.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Lɔŋ weyi Elii tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

⁶ Elii tɔm tʋnɛ tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ kɩbaŋ nɩɩyɩ. Ye ɖɩyʋsaa se taabalʋ nɔɔyʋ yaa hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ manɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩnɩ-ɩ nɛ ɖɩtɔzɩ-ɩ Yehowa paɣtʋ kila yɔɔ. Pʋwayɩ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩsɩnɩ-ɩ nɛ eyele nɛ Yehowa lone taa caɣyaa sɩnɩ-ɩ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ. (Yak. 5:14) Ðɩtɩsɔɔlɩ kpa se ɖɩwɛɛ ɛzɩ Elii yɔ nɛ ɖɩɖʋʋ hɩɖɛ ɖa-taabalʋ yaa ɖɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ nɛ pɩkpaɖɩ Yehowa. Pɩpɔzʋʋ ɛyʋ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ weyi pɩcɛyaa se patasɩ-ɩ lɔŋ yɔ, ɛlɛ ye ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩla mbʋ yɔ, pɩlʋlʋʋ pee kɩbana. Yʋsɩ tʋkaɣ ŋga kɛwɛ Elii kɩɖaʋ nɛ Izrayɛɛlɩ halʋ weyi payaɣaɣ se Abigayɛɛlɩ yɔ ɛ-kɩɖaʋ pɛ-hɛkʋ taa yɔ.

7. Ɛbɛ yɔɔ Abigayɛɛlɩ yɔɔdɩnɩ Daviid?

 ⁷ Abigayɛɛlɩ kaakɛ abalʋ ñɩm tʋ weyi payaɣ se Naabaalɩ yɔ ɛ-halʋ. Abalʋ ɛnʋ ɛɛkɛ tɛtʋ tʋ. Alɩwaatʋ ndʋ Daviid nɛ ɛ-ɛyaa peseɣaɣ se Wiyaʋ Sɔɔlɩ ɛtaalabɩ-wɛ kɩdɛkɛdɩm yɔ, paacaɣ Naabaalɩ ninɖiɣyaa cɔlɔ alɩwaatʋ natʋyʋ nɛ pakandɩyɩ ɛ-kpɩna yɔɔ se mɩlaa ɛtaamɩlɩ-yɛ. Ɛzɩ Naabaalɩ kaawɛnɩ ɛsɩmɩyɛ ɛzɩma pasɩnɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ? Aayɩ. Alɩwaatʋ ndʋ Daviid pɔzɩ Naabaalɩ se ɛha ɛ nɛ ɛ-ɛyaa tɔɔnaɣ nɛ lɩm pazɩ yɔ, Naabaalɩ mʋ pana nɛ ɛtʋʋ-wɛ. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Peeɖe Daviid kpaɣ lɩmaɣza se ɛkʋʋ Naabaalɩ ɖɩɣa taa abalaa tɩŋa. (1 Sam. 25:13, 22) Ɛzɩma papɩzaɣ se paɖɩɣ nʋmɔʋ kaɖɛ nɖɩ? Abigayɛɛlɩ ɖiɣzinaa se pɩpɔzʋʋ se ɛyɔɔdɩ. Pʋyɔɔ ɛlabɩ abalɩtʋ nɛ ɛkatɩ abalaa 400 mba ñɔɔsɩ wɩɣaɣ-wɛ, pamʋ pana nɛ pɔɖɔkɩ you wondu yɔ, nɛ ɛyɔɔdɩnɩ Daviid.

8. Ɛbɛ ɖɩkpɛlɩkɩɣ Abigayɛɛlɩ kɩɖaʋ taa?

⁸ Alɩwaatʋ ndʋ Abigayɛɛlɩ katɩ Daviid yɔ, ɛyɔɔdɩnɩ abalɩtʋ, ñamtʋ nɛ etukuni ɛ-laŋɩyɛ. Paa pɩtɩkɛ Abigayɛɛlɩ ɛcanɩ tɔm yɔ, etendi Daviid. Ɛyɔɔdɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ Daviid wɛna yɔ tɩ-tɔm nɛ ɛtaa liu Yehowa se ɛsɩnɩ-ɩ. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Ɛzɩ Abigayɛɛlɩ yɔ, ye ɖɩnawa se nɔɔyʋ wɛɛ nɛ ɛkpɛzɩɣ nɩŋgbaŋaɣ kɩdɛkɛdaɣ nakɛyɛ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩla abalɩtʋ nɛ ɖɩyɔɔdɩ. (Keɣa 140:5) Pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛnɩ ñamtʋ, ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ ɖɔɖɔ. Ye ɖɩtasɩ nɔɔyʋ lɔŋ weyi pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ sɔɔlɩm yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩkɛ taabalʋ kɩbanʋ.—Adu. 27:17.

9-10. Alɩwaatʋ ndʋ ɛzʋtʋyaa kaatasɩɣ lalaa lɔŋ yɔ, tɔm ndʋ yɔɔ pɩwɛɛ se pɔtɔzɩ?

⁹ Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, pɩcɛyaa se ɛzʋtʋyaa ɩwɛɛnɩ abalɩtʋ nɛ pɔyɔɔdɩnɩ ɛgbɛyɛ taa ñɩma mba pɛkpɛzɩɣ nɩŋgbanzɩ kɩdɛkɛdɩsɩ yɔ. (Gal. 6:1) Ɛzʋtʋyaa wɛnɩ tɩ luzuu nɛ petisiɣ se mba ɖɔɖɔ patɩtalɩ pilim, nɛ pɩtɩla wiɖiyi pɩkaɣ pɔzʋʋ se patasɩ-wɛ lɔŋ. Ɛlɛ ɛzʋtʋyaa iiyeki  se wɛtʋ ndʋ tɩɖɩɣ-wɛ nʋmɔʋ se pataatasɩ lɔŋ mba pɩpɔzʋʋ-wɛ lɔŋ sɩɣzʋʋ yɔ. (2 Tim. 4:2; Tiiti 1:9) Alɩwaatʋ ndʋ patasɩɣ nɔɔyʋ lɔŋ yɔ, pañakɩ pana se palabɩnɩ tʋmɩyɛ yɔɔdaɣ kʋjɔʋ ŋgʋ pɛwɛna yɔ nɛ pawɩlɩ-ɩ tɔm nɛ lɛɣtʋ nɛ suuɖu. Pɔsɔɔlɩ po-koobu, nɛ sɔɔlɩm mbʋ piseɣtiɣ-wɛ se pasɩnɩ-ɩ. (Adu. 13:24) Ɛlɛ mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ pɛ-ɛsɩndaa yɔ lɛ se paɖʋ hɩɖɛ Yehowa pɩtɩŋnɩ ɛzɩma pɔñɔʋnɩ ɛ-paɣtʋ nɛ pakandɩyɩɣ ɛgbɛyɛ yɔɔ se kaɖɛ naɖɩyɛ ɛtaatalɩ-ɖɩ yɔ.—Tʋma 20:28.

¹⁰ Ðɩtazʋʋ tɔm taa nɛ pɩtalɩ cɩnɛ yɔ, ɖɩna alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ. Paa mbʋ yɔ, alɩwaatʋ natʋyʋ lɛ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩtaayɔɔdɩ natʋyʋ. Kala wena ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkatɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa?

11. (a) Kɩɖaʋ ŋgʋ Yakubu labɩnɩ tʋmɩyɛ? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ kɩmʋnaa?

¹¹ Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩcɔnɩ ɖɔ-yɔɔdaɣ yɔɔ camɩyɛ. Bibl mayʋ Yakubu labɩnɩ tʋmɩyɛ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩmʋnaa yɔ nɛ ɛlɩzɩ ɛzɩma pɩwɛ kaɖɛ yɔ pɩ-taa. Ɛyɔɔdaa se: “Ye piituuluu nɔɔyʋ yɔɔdaɣ taa yɔ, ɛkɛ ɛyʋ weyi ɛtalɩ pilim yɔ, weyi ɛpɩzɩɣ nɛ ɛɖɔkɩ ɖɔɖɔ e-tomnaɣ kpeekpe yɔ.” (Yak. 3:2, 3) Pɔhɔkʋʋ nimiye kpaŋnʋ ñʋʋ yɔɔ nɛ paɖʋʋ ñɩɣtʋ ɛ-nɔɔ taa. Ye kpaŋnʋ caɣyʋ ɛhɔŋ nima wena patam ñɩɣtʋ yɔɔ yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ eɖiyi kpaŋnʋ yaa ɛsɩnzɩ-ɩ. Ɛlɛ ye kpaŋnʋ caɣyʋ ɛtɩɖɔkɩ nima ana camɩyɛ yɔ, kpaŋnʋ pɩzɩɣ nɛ ɛkɩlɩ seu lɛɛ lɛɛ nɛ pɩkɔnɩ ɛ-maɣmaɣ nɛ weyi ɛcaɣ ɛ-yɔɔ yɔ kaɖɛ. Mbʋ ɖɔɖɔ ye ɖɩtɩcɔnɩ ɖɔ-yɔɔdaɣ yɔɔ camɩyɛ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ kala sakɩyɛ. Iyele nɛ ɖɩna alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩcɔnɩ ɖɔ-yɔɔdaɣ yɔɔ camɩyɛ nɛ ɖisu tamɩyɛ yɔ tɩ-taa natʋyʋ.

12. Ɛzɩmtaa pɩpɔzʋʋ se ɖɩcɔnɩ ɖɔ-yɔɔdaɣ yɔɔ camɩyɛ nɛ ɖisu?

¹² Ɛzɩma ŋlakɩ alɩwaatʋ ndʋ koobu nɔɔyʋ tɩlɩɣ tɔm natʋyʋ nɛ pɩtɩpɔzɩ se eheyi-tʋ  lalaa yɔ? Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Ye ŋkatɩ nɔɔyʋ nɛ ɛlɩnɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ nʋmɔʋ yɔ, pɩtakɩɣ-ŋ se ŋpɔzɩ-ɩ nɛ eheyi-ŋ ɛzɩma ɖeyi ɖeyi palakɩ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ peeɖe yɔ? Pɩtʋʋ fɛyɩ se lɩmaɣza kɩbana seɣtiɣni-ŋ se ŋla mbʋ. Ðɩsɔɔlɩ ɖo-koobiya nɛ ɖɩmaɣzɩɣ mbʋ pɩtalɩɣ-wɛ yɔ pɩ-yɔɔ. Ðɩsɔɔlaa ɖɔɖɔ se ɖɩyɔɔdɩ kala wena ɖeyi ɖeyi pakatɩɣ yɔ a-tɔm, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩtɩmɩɣ pɔ-yɔɔ yɔ. Paa mbʋ yɔ, pɩkɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩcɔnɩ ɖɔ-yɔɔdaɣ yɔɔ camɩyɛ nɛ ɖisu yɔ. Ye ɖɩñɩkɩɣ nɔɔyʋ yɔɔ se eheyi-ɖʋ mɛsaɣ tɛɛ tɔm ndʋ ɛsɩma yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩtɩsɔɔlɩ ɛyʋ ɛnʋ nɛ koobiya mba pataɣ-ɩ liu se ɛkaɣ mɛsʋʋ ɛzɩma palakɩ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ yɔ pɩ-yɔɔ tɔm yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖa-taa nɔɔyʋ ɛɛkaɣ sɔɔlʋʋ se eyele nɛ ɖo-koobiya mba pɛwɛ ajɛɛ wena a-taa paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ nʋmɔʋ yɔ, pakatɩ kala nɛ pɩkpaɖɩ. Mbʋ ɖɔɖɔ koobiya mba pɛwɛ ajɛɛ ana a-taa yɔ, pa-taa nɔɔyʋ ɛɛkaɣ sɔɔlʋʋ se ɛyɔɔdɩ ɛzɩma ɖeyi ɖeyi Aseɣɖe tɩnaa lakɩ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma peeɖe yɔ.

13. (a) Ɛzɩ Aduwa 11:13 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se ɛzʋtʋyaa ɩla? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se pala mbʋ?

¹³ Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, pɩwɛɛ se ɛzʋtʋyaa ɩɖɔ Bibl paɣtʋ kiɖe nɖɩ ɖɩwɛ Aduwa 11:13 taa yɔ ɖɩ-yɔɔ pɩtɩŋnɩ ɛzɩma pɛmɛsɩɣ tɔm yɔ pɩ-yɔɔ. (Kalɩ Aduwa 11:13.) Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ kaɖɛ, kɔzɩ kɔzɩ ye ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ ɛɖɔkɩ nesi yɔ. Mba pɔɖɔkɩ nesi yɔ pɛcɛyɩsɩɣ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩtɩŋnɩ ɛzɩma pɔyɔɔdʋʋnɩ ɖama ɖoŋ ɖoŋ, nɛ ɛzɩma peheyiɣ ɖama pa-lɩmaɣza nɛ pa-nɩɣzɛ yɔ pɩ-yɔɔ. Ɛlɛ weyi ɛkɛ ɛzʋtʋyʋ yɔ ɛnawa se pɩtɩpɔzɩ se ɛyɔɔdɩ ɛgbɛyɛ taa ñɩma yɔɔ “tɔm kɩmɛsɩtʋ.” Ye ɛlabɩ mbʋ yɔ, paatasɩɣ-ɩ taʋ liu nɛ ɛwɛɛkɩɣ hɩɖɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɛwɛna yɔ. Pɩtɩpɔzɩ se mba pɛwɛnɩ wala ɛgbɛyɛ taa yɔ, pɛkɛ “nɔsɩ naalɛ tɩnaa” yaa mba pepeɣziɣ ɛyaa yɔ. (1 Tim. 3:8; pɩ-tɛɛ tɔm.) Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se pɩtɩpɔzɩ se pepeɣzi lalaa yaa pɛkɛ mba paasɩŋ ɖɔkʋʋ pa-nzʋlʋmɩyɛ yɔ. Ye ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ ɛsɔɔlɩ ɛ-halʋ yɔ, ɛɛkaɣ-ɩ heyuu tɔm ndʋ pɩtɩpɔzɩ se ɛtɩlɩ yɔ.

14. Ɛzɩma ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ halʋ pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ nɛ etaalesi hɩɖɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɛwɛna yɔ?

¹⁴ Halʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ ɛ-walʋ nɛ etaalesi hɩɖɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɛwɛna yɔ pɩtɩŋnɩ ɛzɩma ɛɛñɩkɩɣ ɛ-yɔɔ se eheyi-i mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ halʋ nɔɔyʋ lakɩ mbʋ yɔ, pɩtasɩna se ɛɖʋʋ nesi ɛ-walʋ lɛ, ɛwɩlɩɣ ɖɔɖɔ se ɛɖʋʋ hɩɖɛ mba peheyi ɛ-walʋ mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔ. Nɛ kɔzɩ kɔzɩ lɛ, eyeki nɛ Yehowa taa lakɩ leleŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛwɛɛ nɛ ɛɖʋʋ nesi se laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ɩwɛɛ ɛgbɛyɛ taa.—Roma 14:19.

15. (a) Lɩmaɣza wena Yehowa kaawɛnɩ Yɔɔb taabalaa naadozo yɔɔ? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ ɛɛwɛnɩ lɩmaɣza ana?

¹⁵ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ sakɩyɛ Bibl taa takayaɣ ŋga payaɣ se Yɔɔb yɔ ka-taa pɩlɩɩnɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ nɛ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ pɩ-yɔɔ. Asɛyɩŋ sakɩyɛ talɩ Yɔɔb nɛ ɛwɛɛ laŋwɛɛkɩyɛ taa lɛ, abalaa nabɛyɛ naanza kɔɔ se pɛhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ nɛ patasɩ-ɩ lɔŋ. Abalaa mba pakpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ pa nɛ ɩ pacaɣ, ɛlɛ patɩyɔɔdɩ natʋyʋ. Abalaa mba payaɣ pa-taa naadozo se Eliifaazɩ, Bilɩdaadɩ, nɛ Zofaarɩ. Tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ pʋwayɩ yɔ, tɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se alɩwaatʋ ndʋ pacaɣ Yɔɔb cɔlɔ yɔ, pataamaɣzɩɣ ɛzɩma pasɩnɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ na. Ɛlɛ paawɛɛ nɛ pamaɣzɩɣ ɛzɩma papɩzɩɣ nɛ pawɩlɩ Yɔɔb se ɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ yɔ pɩ-yɔɔ. Tɔm ndʋ pɔyɔɔdaa yɔ, tɩ-taa natʋyʋ wɛ ɖeu, ɛlɛ tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ Yɔɔb nɛ Yehowa pɔ-yɔɔ yɔ, tɩ-taa sakɩyɛ tɩmʋna yaa tɩtɩkɛ toovenim. Pakʋ Yɔɔb tɔm se ɛkɛ ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ. (Yɔɔb 32:1-3) Ɛzɩma Yehowa laba? Ɛ-taa wɩnɩ abalaa mba pa-naadozo siŋŋ. Ɛya-wɛ se kɩmɛlɛmɩŋ nɛ eheyi-wɛ se pɔpɔzɩ Yɔɔb se ɛtɩmɩ pɔ-yɔɔ.—Yɔɔb 42:7-9.

16. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ kɩɖaŋ kɩdɛkɛdɩŋ weyi Eliifaazɩ, Bilɩdaadɩ, nɛ Zofaarɩ pahawa yɔ ɩ-taa?

 ¹⁶ Ðɩkpɛlɩkɩɣ lɔŋ sakɩyɛ kɩɖaŋ kɩdɛkɛdɩŋ weyi Eliifaazɩ, Bilɩdaadɩ, nɛ Zofaarɩ pahawa yɔ ɩ-taa. Kajalaɣ lɛ, pɩtɩpɔzɩ se ɖɩhʋʋnɩ ɖo-koobiya tɔm. (Mat. 7:1-5) Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖiwelisini-wɛ camɩyɛ pʋcɔ nɛ ɖɩyɔɔdɩ. Pi-ɖeke pɩkaɣnɩ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩnɩɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa pɛwɛɛ yɔ tɩ-taa. (1 Pɩy. 3:8) Nabʋlɛ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɔ-tɔm pee kɛ kɩbana nɛ tɔm ndʋ ɖɩyɔɔdʋʋ yɔ, tɩkɛ toovenim tɔm. (Efɛz. 4:25) Nɛ nabudozo lɛ, tɔm ndʋ ɖiheyiɣ ɖama yɔ, tɩ-tɔm cɛyɩ Yehowa ɛsɩndaa siŋŋ.

17. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Eliihu kɩɖaʋ taa?

¹⁷ Abalʋ naanza tʋ weyi ewoba se ɛna Yɔɔb yɔ, ɛnʋ lɛ Eliihu nɛ ɛkɛ Abraham hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ. Alɩwaatʋ ndʋ Yɔɔb nɛ abalaa lalaa naadozo pɔyɔɔdaɣ yɔ, ewelisini-wɛ. Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se eewelisi tɔm ndʋ pɔyɔɔdaɣ yɔ camɩyɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛpɩzaa nɛ ɛtasɩ Yɔɔb lɔŋ kpayɩ nɛ nɔɔ kɩbaŋa, nɛ pɩsɩnɩ ɛlɛ nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-lɩmaɣza. (Yɔɔb 33:1, 6, 17) Mbʋ pɩ-tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ Eliihu ɛsɩndaa yɔ lɛ se ɛsa Yehowa nɛ pɩtaakɛ ɛ-maɣmaɣ yaa ɛyʋ nɔɔyʋ. (Yɔɔb 32:21, 22; 37:23, 24) Ðɩkpɛlɩkɩɣ Eliihu kɩɖaʋ taa se alɩwaatʋ wɛɛ se ɖisu nɛ ɖiwelisi. (Yak. 1:19) Ðɩkpɛlɩkɩɣ ɖɔɖɔ se alɩwaatʋ ndʋ ɖɩtasɩɣ nɔɔyʋ lɔŋ yɔ, mbʋ pɩwɛɛ se pɩ-tɔm ɛkɩlɩ cɛyʋʋ ɖɛ-ɛsɩndaa yɔ lɛ se ɖɩɖʋ Yehowa hɩɖɛ nɛ pɩtaakɛ ɖa-maɣmaɣ.

18. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se yɔɔdaɣ kʋjɔʋ mʋ ñɩm ɖɛ-ɛsɩndaa?

¹⁸ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se yɔɔdaɣ kʋjɔʋ mʋ ñɩm ɖɛ-ɛsɩndaa pɩtɩŋnɩ ɛzɩma ɖɩɖɔŋ lɔŋ weyi Bibl tasɩ-ɖʋ pɩlɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ nɛ ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ yɔ ɩ-yɔɔ yɔ. Fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ Wiyaʋ lɔŋsɩnɖʋ Salomɔɔ nɛ ɛma se: “Ɛzɩ sika maŋgʋ ŋgʋ palɩzɩ kɩ-yɔɔ sika kɩlɛmɩŋ yɔ, mbʋ ɖɔɖɔ tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ-tʋ tɩ-wɛɛ taa ɖeyi ɖeyi yɔ” tɩwɛɛ. (Adu. 25:11) Alɩwaatʋ ndʋ ɖiwelisiɣ tɔm ndʋ lalaa yɔɔdʋʋ yɔ camɩyɛ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ pʋcɔ nɛ ɖɩyɔɔdʋʋ yɔ, ɖɔ-tɔm pee pɩzɩɣ nɛ awɛɛ ɛzɩ sika maŋgʋ ŋgʋ palɩzɩ kɩ-yɔɔ sika kɩlɛmɩŋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se awɛɣ wazaɣ nɛ awɛɛ ɖeu ɖɔɖɔ. Piyeki nɛ paa ɖɩyɔɔdʋʋ pazɩ yaa sakɩyɛ yɔ, ɖɔ-yɔɔdaɣ kaɣ lalaa kpazʋʋ ɖoŋ nɛ ɖɩkaɣ yebu nɛ Yehowa taa labɩ-ɖʋ nɛ leleŋ. (Adu. 23:15; Efɛz. 4:29) Pɩkɛnɩ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩtɩŋɩɣna nɛ ɖɩwɩlɩɣ ɖɛ-ɛsɩmɩyɛ Ɛsɔ, kʋjɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ!