1, 2. (a) Ɛzɩma tɩyɛ tɔm ndʋ tɩwɛ Izaayii 60:22 taa yɔ, tɩlabɩ kɛdɛzaɣ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa? (b) Kɩcɛyɩm mbʋ wɛ Yehowa ɛgbɛyɛ taa sɔnɔ?

BIBL yɔɔdaa se: “Weyi ɛkɛ tɔyaɣ yɔ, ɛkaɣ pɩsʋʋ ɛgbɔʋ, nɛ weyi ɛkɛ ɛjam yɔ, ɛkaɣ pɩsʋʋ ɛjaɖɛ ɖoŋ ñɩnɖɛ.” (Iz. 60:22) Natʋ tɔm tʋnɛ, tiɖiɣni labʋ kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ ɛnɛ ɩ-taa. Pɩnaɣ 2015 taa, Kewiyaɣ tɔm susuyaa 8 220 105 susi laŋhɛzɩyɛ tɔm nɛ kpekpeka ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. Yehowa kaayɔɔdɩ ɛzɩma ɛ-sɛyaa kaɣ huuu yɔ pɩ-tɔm se: “Ma [Yehowa], mankaɣ labʋ mbʋ tuda, pɩ-tɛ alɩwaatʋ talɩɣ lɛ.” Ye mbʋ, alɩwaatʋ wɛɣ nɛ tɩɖɛɣ lɛ, tʋmɩyɛ sakɩyɛ kaɣ wɛʋ se ɖa-taa paa weyi ɛla. Ðɩñakɩ pana se ɖisusi laŋhɛzɩyɛ tɔm nɛ kpekpeka nɛ ɖɩla kpɛlɩkɩyaa na? Koobiya sakɩyɛ wɛɛ nɛ palakɩ paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzʋʋ yaa nʋmɔʋ lɩzʋʋ sɩnɩyʋ tʋmɩyɛ. Pɩtasɩ lɛ, ɖa-taa lakɩ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnaɣ ɛzɩma koobiya sakɩyɛ haɣ pa-tɩ faaa se powolo ɖenɖe tɔm susuyaa tɩɖɔɔ yɔ yaa pasɩnɩ teokrasɩ tʋma lɛɛna labʋ yɔ.

² Ɛlɛ, ɖɩnaɣ ɖɔɖɔ se pɩpɔzʋʋ tʋmlaɖaa sakɩyɛ. Paa pɩnaɣ ŋga lɛ, agbaa ɛzɩ 2 000 mbʋ yɔ ñɔʋ. Ye pɩwɛɛ se ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa 5 ɩwɛɛ paa ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ lɛ ɖɩ-taa yɔ, pɩkaɣ pɔzʋʋ se paa pɩnaɣ ŋga lɛ, ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa 10 000 ɩpɩsɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa. Pɩwɩlɩɣ se pɩpɔzaa se koobiya abalɩñɩma kudokiŋ sakɩyɛ  ɩñaɣ pana nɛ papɩsɩ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa. Pɩtasɩ lɛ, paa ɖɩkɛ koobu abalɩñɩnʋ yaa halɩñɩnʋ yɔ, tʋmɩyɛ sakɩyɛ wɛ Yehowa ɛgbɛyɛ taa se ɖɩla.—1 Kɔr. 15:58.

3, 4. Ye pɔtɔm se ɖɩɖɛɛnɩ ɛzɩdaa fezuu taa, pʋ-tɔbʋʋ lɛ suwe?

³ Kalɩ 1 Timootee 3:1. Grɛɛkɩ tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzɩ-ɖɩ se ‘liu tɛɛ kɔtʋʋ’ yɔ, ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se ɛyʋ esezi e-nesi nɛ ɛkpaɣ nabʋyʋ, mbʋ piposini-i yɔ. Pɔɔlɩ labɩnɩ tɔm piye nɖɩ tʋmɩyɛ nɛ ɛwɩlɩ se pɩpɔzʋʋ pana ñaɣʋ siŋŋ pʋcɔ nɛ ɛyʋ wobini ɛzɩdaa fezuu taa. Kpaɣ se koobu nɔɔyʋ sɔɔlaa se ɛɖɛɛnɩ ɛzɩdaa ɛgbɛyɛ taa. Ye ɛtɩkɛtɩ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖʋ yɔ, ɛkaɣ ɖiɣzinuu se pɩpɔzʋʋ se ɛñaɣ pana nɛ ɛwɛɛnɩ fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ. Kajalaɣ lɛ, ɛñakɩ pana se ɛpɩsɩ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖʋ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛñaɣ pana ɖɔɖɔ se ɛwɛɛnɩ fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ tɩhaɣ-ɩ waɖɛ se ɛpɩsɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ yɔ. Paa pɩtɩɩkɛ waɖɛ nɖɩ ɛñɩnɩɣ kɔyɔ, pɩwɛɛ se ɛñaɣ pana nɛ ɛwɛɛnɩ wɛtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ-ɩ se ɛpɩzɩ nɛ ɛla ɛgbɛyɛ taa tʋma yɔ.

⁴ Koobiya mba pɔsɔɔlaa se pɛkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyaa, Betɛɛlɩ tʋmlaɖaa, yaa Kewiyaɣ Kpaamɩŋ mayaa yɔ, mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se pañaɣ pana nɛ patalɩ pa-kaɖʋsɩ. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma Bibl seɣtiɣ ɖa-tɩŋa se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩɖɛɛnɩ ɛzɩdaa toovenim Ɛsɔ sɛtʋ taa yɔ.

5. Ɛzɩma evebiya nɛ pɛlaa pɩzɩɣ palabɩnɩ po-ɖoŋ tʋmɩyɛ Yehowa sɛtʋ taa?

⁵ Evebiya nɛ pɛlaa pɛwɛnɩ ɖoŋ weyi pɩpɔzʋʋ yɔ se pala tʋma sakɩyɛ Yehowa sɛtʋ taa. (Kalɩ Aduwa 20:29.) Evebiya nɛ pɛlaa mba pɛwɛ Betɛɛlɩ yɔ, pa-taa nabɛyɛ lakɩ tʋmɩyɛ ɖenɖe palɩzɩɣ Biblwaa nɛ ɛgbɛyɛ takayɩsɩ lɛɛsɩ yɔ. Evebiya nɛ pɛlaa lalaa ñasɩɣna nɛ pamaɣ Kewiyaɣ Kpaamɩŋ nɛ pɔñɔɔzʋʋ-ɩ. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ asɛyʋʋ nakʋyʋ lakɩ ɖoli yɔ, lalaa ɖʋʋ nesi koobiya mba pɛwɛ niye yɔ nɛ pasɩɣnɩ mba kaɖɛ talɩ-wɛ yɔ. Pɩtasɩ lɛ, evebiya nɛ pɛlaa mba pɛkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyaa yɔ, pɛkpɛlɩkɩɣ kʋnʋŋ kɩfalʋʋ yaa powoki ɖenɖe tɔm susuyaa tɩɖɔɔ yɔ nɛ posusuu laŋhɛzɩyɛ tɔm.

6-8. (a) Ɛbɛ sɩnɩ koobu evebu nɔɔyʋ nɛ ɛlɛɣzɩ ɛ-lɩmaɣza Yehowa sɛtʋ yɔɔ? (b) Nɛ ɛzɩma pɩwazɩ-ɩ? (c) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ‘ɖɩɖɩŋ nɛ ɖɩna ɛzɩma Yehowa wɛ ɖeu yɔ’?

⁶ Pɩtʋʋ fɛyɩ se ŋsɔɔlaa se ŋla Yehowa tʋmɩyɛ nɛ ña-laŋɩyɛ pilim. Ɛlɛ ye ŋwɛnɩ lɩmaɣza wena koobu Aaron kaawɛna yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se ŋla? Palʋlɩ Aaron toovenim taa, ɛlɛ ɛtɔm se: “Kediɣzisi wobu nɛ tɔm susuu kaapɩsɩ-m sʋʋtʋ.” Ɛɛsɔɔlaa se ɛsɛɛ Yehowa nɛ taa leleŋ, ɛlɛ ɛɛsɩŋ se ɛbɛ yɔɔ eehikiɣ taa leleŋ ɛnɩ. Ɛbɛ ɛlaba?

⁷ Aaron ñaɣ pana nɛ ɛkalɩɣ Bibl paa ɖooye, ɛñɔɔzʋʋ kediɣzisi nɛ ecosuu tɔm sɩ-taa. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, ɛpaɣzɩ tɩmʋʋ ɖoŋ ɖoŋ. Alɩwaatʋ ndʋ sɔɔlɩm mbʋ ɛɛwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ pɩwɛɛ nɛ pɩpaɣlɩɣ lɛ, ɛpaɣzɩ wobinuu ɛzɩdaa fezuu taa. Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Aaron pɩsɩ nʋmɔʋ lɩzɩyʋ, ɛsɩɣnɩ mba asɛyɩŋ talɩ-wɛ yɔ, nɛ ɛkʋyɩ ewolo ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa se esusi tɔm. Sɔnɔ, Aaron lakɩ tʋmɩyɛ Betɛɛlɩ nakʋyʋ taa nɛ ɛkɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ. Suwe ɛmaɣzɩɣ ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ? Ɛyɔɔdaa se: “‘Manɖɩŋaa nɛ mana Yehowa wɛ ɖeu ɛzɩma yɔ.’ Yehowa wazɩ-m siŋŋ, nɛ pʋyɔɔ lɛ pɩwɛ ɛzɩ mɔntɔɔ-ɩ kɩmɩyɛ yɔ, nɛ piseɣtiɣ-m se mala ɛ-tʋmɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ. Piyeba nɛ ɛtasɩ-m wazʋʋ nɛ pɩkɩlɩ.”

⁸ Keɣa maɖʋ yɔɔdaa se: “Mba pañɩnɩɣ Ɛsɔ yɔ pʋyʋ nɔɔyʋ ɛɛtɛɖɩɣ-wɛ.” (Kalɩ Keɣa 33:9-11.) Toovenim taa lɛ, Yehowa ɛɛlɔʋ mba pɛsɛɣ-ɩ nɛ kpekpeka yɔ kpa. Ye ɖɩlakɩ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ Yehowa sɛtʋ taa kɔyɔ,  ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma ‘ɛwɛ ɖeu yɔ.’ Nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩsɛɣ Ɛsɔ nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim yɔ, ɖihikiɣ taa leleŋ weyi ɩ-wayɩ fɛyɩ yɔ.

9, 10. Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩwɛɛ suuɖu nɛ ɖɩɖaŋ?

⁹ Alɩwaatʋ ndʋ ŋñakɩ pana se ŋtalɩ ña-kaɖʋsɩ yɔ, pɩwɛɛ se ‘ŋtaa Yehowa liu’ yaa ŋwɛɛ suuɖu. (Mik. 7:7) Paa Yehowa eeyeki se ɖɛ-wɛtʋ ɛlɛɣzɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ yaa ɖihiɣ wala wena ɖɩñɩnɩɣ yɔ kpaagbaa yɔ, ɛsɩɣnɩ-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. Yehowa kaaheyi Abraham se ɛkaɣ wɛnʋʋ pɩɣa, ɛlɛ pɩɩpɔzaa se Abraham ɛwɛɛnɩ tisuu nɛ suuɖu nɛ ɛɖaŋ. (Ebr. 6:12-15) Abraham ɖaŋ pɩnzɩ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ palʋlɩ Izaakɩ, ɛlɛ etilesi lidaʋ nɛ Yehowa wazɩ-ɩ pɩ-yɔɔ.—Kiɖe 15:3, 4; 21:5.

¹⁰ Pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɛyʋ ɛwɛɛ suuɖu nɛ ɛɖaŋ. (Ad. 13:12) Ye ɖɩɖaŋ wala naayɛ yaa ɖɩɖaŋaa se ɖɛ-wɛtʋ ɛlɛɣzɩ, ɛlɛ pɩɩlakɩ lɛɛ lɛɛ nɛ ɖɩwɛɛ ɖɩmaɣzɩɣ pɩ-yɔɔ ɖoŋ ɖoŋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pitibi-ɖʋ yɔɔɔ. Ɛlɛ pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩkpaɣ alɩwaatʋ ndʋ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna se ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩla nɛ ɖɩwɛɛnɩ fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ nɛ pɩkɩlɩ; nɛ ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩla nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ wala ɛgbɛyɛ taa yɔ.

11. (a) Fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɛɛna? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ wɛtʋ ndʋ tɩ-tɔm cɛyaa?

¹¹ Ðɩwɛɛnɩ fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ. Ye ɖɩkalɩɣ Bibl nɛ ɖɩmaɣzɩɣ kɩ-yɔɔ yɔ, piyeki nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ, tɔm taa nɩʋ lɛɣtʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. Nɛ pɩcɛyaa se ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa ɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ. (Ad. 1:1-4; Tiiti 1:7-9) Ye ɖɩkalɩɣ ɛgbɛyɛ takayɩsɩ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtɩlɩ Yehowa lɩmaɣza hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. Paa evemiye nɖɩ lɛ, ɖɩkpakɩɣ lɩmaɣza pɩlɩɩnɩ aleɣya, wondu  suu nɛ ɖa-tɩ ñɔɔzʋʋ yɔɔ, ɛzɩma ɖɩlabɩnɩ liidiye tʋmɩyɛ yɔ, nɛ wɛtʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛnɩ lalaa yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. Ye ɖɩɖɔŋ mbʋ Bibl wɩlɩɣ-ɖʋ yɔ pɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza wena akɛdɩɣnɩ Yehowa yɔ.

12. Ɛzɩma koobiya pɩzɩɣ nɛ pawɩlɩ se papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu?

¹² Ðiyele nɛ pataa-ɖʋ liu. Paa ɖɩkɛ koobu halɩñɩnʋ yaa abalɩñɩnʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩla tʋma wena paɖʋʋ-ɖʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ camɩyɛ. Alɩwaatʋ ndʋ Nehemiya ɖiyaɣ Ɛsɔ samaɣ yɔ, pɩɩpɔzaa se ɛlɩzɩ ɛyaa nabɛyɛ nɛ pala tʋma naayɛ. Ɛyaa mba ɛlɩzaa? Ɛlɩzɩ mba peseɣaɣ Ɛsɔ sɔɔndʋ, mba papɩzɩɣ pataa-wɛ liu nɛ mba pɛwɛ siɣsiɣ yɔ. (Neh. 7:2; 13:12, 13) Sɔnɔ ɖɔɖɔ, mba pañɩnɩɣ se pɛwɛɛnɩ wala ɛgbɛyɛ taa yɔ, pɩwɛɛ se ‘pɛwɛɛ siɣsiɣ.’ (1 Kɔr. 4:2) Pɩtʋʋ fɛyɩ se ye ɖɩwɛnɩ lakasɩ kɩbanzɩ yɔ, pakaɣ-sɩ naʋ nɛ paha-ɖʋ wala.—Kalɩ 1 Timootee 5:25.

13. Ye ɛyaa lalaa imuluu-ŋ, ɛzɩma ŋpɩzɩɣ ŋmaɣzɩnɩ Yosɛɛfʋ?

¹³ Ðiyele nɛ Yehowa ñɔɔzɩ-ɖʋ. Ye ɛyaa lalaa imuluu-ŋ kɔyɔ, ɛbɛ ŋpɩzɩɣ ŋla? Pʋtɔma yɔ, ŋkaɣ ñɩnʋʋ se ŋcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe kpaagbaa. Ɛlɛ nabʋyʋ taa, ye ŋcaɣ se ŋwɩlɩ kaɣlaa se ŋwɛnɩ toovenim yɔ, pɩwɛɛkɩɣ tɔm kɩwɛɛkʋ. Yosɛɛfʋ ɖalaa kaawɩlɩ-ɩ ñaŋ, ɛlɛ ɛtɩcaɣnɩ-wɛ. Pʋwayɩ, pɛcɛtɩ tɔm ɛ-yɔɔ nɛ paɖɩɣ-ɩ salaka ɖulum. Ɛlɛ alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩ-taa, eyeba nɛ Yehowa ɖiyi-i. Ɛmaɣzɩ lidaʋ tɔm ndʋ Yehowa kaayɔɔdaa yɔ tɩ-yɔɔ, nɛ ɛpɩzɩ ɛɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ kpam. (Keɣa 105:19, nwt) Alɩwaatʋ ndʋ ɛ-kʋñɔmɩŋ sɩ tɩnaɣ yɔ, ɛpɩzaa nɛ ɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ sakɩyɛ nɛ pɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzɩ ɛla tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ paɖʋ-ɩ pʋwayɩ yɔ. (Kiɖe 41:37-44; 45:4-8) Ða ɖɔɖɔ ye lalaa ɩlakɩ-ɖʋ kañatʋ yaa pomuluu-ɖʋ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɩmnɩ Yehowa se ɛha-ɖʋ lɔŋsɩnɖɛ. Ɛkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩwɛɛ suuɖu nɛ ɖɩyɔɔdɩnɩ-wɛ nɛ nɔɔ kɩbaŋa.—Kalɩ 1 Pɩyɛɛrɩ 5:10.

14, 15. (a) Alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ‘ɖɩcɔnɩ ɖɔ-tɔm wɩlʋʋ yɔɔ’ camɩyɛ? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ tʋmɩyɛ tɔm susuu taa? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ nɛ aɖakaɣ “Ŋsɔɔlaa se ŋtɩŋnɩ nʋmɔʋ kɩfalʋʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ŋsusi tɔm na?”)

¹⁴ Pɔɔlɩ heyi Timootee se: “Tɩɩkalɩɣ takayaɣ kiɖeɖeɣa nɛ ŋwɩlɩɣ ɛyaa tɔm nɛ mɔnkɔɔ. Cɔnɩ ña-tɩ yɔɔ nɛ ñɔ-tɔm wɩlʋʋ yɔɔ.” (1 Tim. 4:13, 16) Timootee kaatɛm wɛʋ niye Kewiyaɣ tɔm susuu taa. Ɛlɛ ye ‘ɛcɔŋnɩ ɛ-tɔm wɩlʋʋ yɔɔ’ camɩyɛ yɔ, piyeki nɛ ɛ-tɔm susuu lʋlɩ pee nɛ pɩkɩlɩ. Pɩtaamʋna se ɛmaɣzɩ se ye ɛtɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ kʋɖʋmʋʋ yɔɔ paa ɛzɩmtaa kɔyɔ, ɛyaa kaɣ-ɩ welisinuu. Pɩsa nɛ etukuni ɛyaa laŋa lɛ, pɩɩwɛɛ se ɛlɛɣzɩ ɛ-tɔm susuu nʋmɔŋ nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛyaa kɩcɛyɩm. Pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩla mbʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm yɔ.

¹⁵ Hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa, alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ ɖɩɩnaɣ ɛyaa pa-ɖɩsɩ taa. Hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa lɛ, pɩwɛ kaɖɛ se ɖɩsʋʋ ɛyaa nabɛyɛ ɖɩsɩ taa. Ye pɩwɛ mbʋ ño-kooka taa yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ŋtɩŋnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ ŋsusi laŋhɛzɩyɛ tɔm.

16. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩkpaɣna nɛ samaɣ taa tɔm susuu lʋlɩ pee kɩbana?

¹⁶ Samaɣ taa tɔm susuu kɛ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖisusi laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔ. Koobiya sakɩyɛ tɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ posusuu tɔm nɛ pɔ-tɔm susuu lʋlʋʋ pee kɩbana. Posusuu ɛyaa tɔm sulukiŋ nɛ lɔɔɖa ɖɩzɩŋɩyɛ, kɩyakɩŋ taa, kaɖasɩ taa, nɛ lona lɛɛna taa ɖenɖe papɩzɩɣ nɛ pana ɛyaa yɔ. Tɔm susuyu nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛtɩŋnɩ lɛɣtʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛ nɛ nɔɔyʋ papaɣzɩ faawɩyɛ labʋ. Ɛpɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm kususutu natʋyʋ yɔɔ, yaa ɛpɩzɩɣ ɛsa nɔɔyʋ e-piya wɛtʋ kɩbandʋ yɔɔ, yaa ɛpɔzɩ-ɩ tɔm pɩlɩɩnɩ ɛ-tʋmɩyɛ yɔɔ. Ye kɛdaɣ ŋga, kɛkɛdɩnɩ ɛyʋ ɛnʋ yɔ, tɔm  susuyu pɩzɩɣ nɛ ɛwɩlɩ-ɩ Bibl mayaɣ nakɛyɛ nɛ ɛpɔzɩ-ɩ ndʋ ɛmaɣzɩɣ mayaɣ ŋga kɔ-yɔɔ yɔ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛyaa tisiɣ se ɖa nɛ wɛ ɖɩla faawɩyɛ Bibl yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ.

17, 18. (a) Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ samaɣ taa tɔm susuu wɛ-ŋ kɛlɛʋ nɛ pɩkɩlɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ tɔm ndʋ Daviid yɔɔdaa yɔ, tɩpɩzɩɣ nɛ tɩwazɩ-ŋ tɔm susuu taa?

¹⁷ Ye samaɣ taa tɔm susuu ɛwɛ-ŋ kaɖɛ yɔ, pitaatibi-ŋ yɔɔɔ. Payaɣ koobu nɔɔyʋ se Eddie nɛ ɛkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyʋ Niyuu Yɔrɩkɩ tɛtʋ taa. Sɔɔndʋ kpaɣaɣ-ɩ se ɛyɔɔdɩnɩ ɛyaa samaɣ taa. Ɛlɛ alɩwaatʋ kɔm nɛ tɩɖɛɣ lɛ, pɩwɛɛ-ɩ kɛlɛʋ nɛ pɩkɩlɩ. Ɛbɛ sɩnɩ-ɩ? Ɛyɔɔdaa se: “Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ ɖɔ-hɔʋ taa Bibl kpɛlɩkʋʋ yɔ, ma nɛ ma-halʋ ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖicosi tɔm ndʋ ɛyaa pɔzʋʋ se pakaɖɩnɩ-ɖʋ tɔm susuu taa yɔ, nɛ ndʋ ɛyaa maɣzɩɣ pɩlɩɩnɩ tɔm ndɩ ndɩ yɔɔ yɔ. Ðɩpɔzʋʋ ɖɔɖɔ koobiya lalaa lɔŋ tasʋʋ.” Lɛɛlɛɛyɔ, Eddie sɔɔlɩ samaɣ taa tɔm susuu pɩdɩɩfɛyɩ.

¹⁸ Alɩwaatʋ ndʋ ŋwɛɣ niye tɔm susuu taa nɛ sɔɔndʋ ɛɛtasɩɣ-ŋ kpaʋ yɔ, pɩkaɣ naʋ kaɣlaa se ŋwɛɛ nɛ ŋwokini ɛzɩdaa fezuu taa. (Kalɩ 1 Timootee 4:15.) Pɩtasɩ lɛ, ŋkaɣ ɖɛyʋʋ ɖa-Caa Yehowa ɛzɩ keɣa maɖʋ Daviid kaalabʋ yɔ. Ete hendu se: “Mɛnɖɛyɩɣ [Yehowa] paa ɛzɩmtaa, ɛ-samtʋ wɛɣ mɔ-nɔɔ taa kʋlɔlɔ; [Yehowa] yɔɔ mankʋndʋʋ yem, laŋa hɛɛ tɩnaa ɩnɩɩ nɛ pɛmɛyɩ!” (Keɣa 33:2, 3) Pɩwɩlɩɣ se ɛzɩ Daviid yɔ, ye ña ɖɔɖɔ ŋwɛ kpekpeka tɔm susuu taa nɛ ŋwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ laŋa hɛɛ tɩnaa tisi nɛ pɛkpɛndɩ ɖɔ-yɔɔ nɛ ɖɩsɛɛ Yehowa nɛ taa leleŋ.

19. Paa Yehowa sɛyʋ nɔɔyʋ ɛkatɩɣ kaɖɛ wɛtʋ yɔ, ɛbɛ yɔɔ ɛpɩzɩɣ nɛ ehiɣ taa leleŋ?

¹⁹ Daviid te hendu nɛ ɛtɔ se: “[Yehowa], ño-wondu ɩsɛ-ŋ, ñɔ-tɔm mʋyaa ɩsamɩ-ŋ! Pɛkɛdɩ ñe-kewiyaɣ ɖoŋ tɔm nɛ ña-tʋma kɩbana sɔsɔna tɔm, posusi ña-lakasɩ sɔsɔsɩ, ñe-kewiyaɣ keɖeɣa tɔm.” (Keɣa 144:10-12) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa tɩŋa wɛnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma ana. Ɛlɛ ye kʋdɔŋ yaa akpadɩyɩtʋ ɛɛhaɣ-ŋ nʋmɔʋ se ŋsusi tɔm ɛzɩ ŋsɔɔlʋʋ yɔ, ɛbɛ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla? Pɩwɛɛ se ŋtɔzɩ paa ɛzɩmtaa se alɩwaatʋ ndʋ ŋsusuu laŋhɛzɩyɛ tɔm ɛyaa mba pɔcɔŋnɩ ñɔ-yɔɔ nɛ ɛyaa lalaa yɔ, ŋɖʋʋ Ɛsɔ hɩɖɛ. Ye paɖʋ-ŋ salaka ñe-tisuu yɔɔ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋsusi tɔm alɩwaatʋ ndʋ ŋhikiɣ waɖɛ naɖɩyɛ yɔ. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, pɩkɛdɩɣnɩ Yehowa. (Ad. 27:11) Ye ñɔ-hɔʋ taa mba ɩɩsɛɣ Yehowa, ɛlɛ ŋwoki pɩ-yɔɔ nɛ ŋñɔʋnɩ fezuu taa tʋma yɔ, pɩlakɩ Yehowa leleŋ ɖɔɖɔ. (1 Pɩy. 3:1-4) Ye mbʋ, paa ŋkatɩɣ kala yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋsa Yehowa nɛ ŋwobini ɛzɩdaa fezuu taa.

20, 21. Ye ŋlakɩ tʋma sakɩyɛ Yehowa ɛgbɛyɛ taa yɔ, ɛzɩma pɩwazɩɣ koobiya lalaa?

²⁰ Pɩtʋʋ fɛyɩ se ye ŋwɛɛ nɛ ŋwokini ɛzɩdaa fezuu taa yɔ, Yehowa wazɩɣ-ŋ. Ye ŋlabɩ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ pazɩ ñe-wezuu caɣʋ taa yaa ŋlɛɣzɩ ɛzɩma ŋlakɩnɩ ña-alɩwaatʋ tʋmɩyɛ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ŋsɩnɩ ɛyaa nɛ pɛkpɛlɩkɩ nɛ patɩlɩ Yehowa lidaʋ tɔm nɛ pɩkɩlɩ. Pɩtasɩ lɛ, ɛzɩma ŋwokini ɛzɩdaa fezuu taa nɛ ɛzɩma ŋhaɣ ña-tɩ faaa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwazɩ ño-koobiya siŋŋ. Nɛ pana wena ŋñakɩ ɛgbɛyɛ taa yɔ, ayeki nɛ koobiya lalaa sɔɔlɩ-ŋ, pa-taa labɩnɩ-ŋ nɛ leleŋ nɛ pasɩnɩ-ŋ.

²¹ Paa pɩnzɩ sakɩyɛ yaa fenasɩ pazɩ yem ɖɩlabɩ Yehowa sɛtʋ taa yɔ, ɖa-tɩŋa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiwobini ɛzɩdaa fezuu taa. Ɛlɛ, ɛzɩma Krɩstʋ ñɩma mba papɩ fezuu taa yɔ, papɩzɩɣ nɛ pasɩnɩ koobiya kɩfama nɛ powobini ɛzɩdaa fezuu taa? Ðɩkaɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ cosuu ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa.