1. Ɛbɛ yɔɔ nayʋ Danɩyɛɛlɩ tɔm kaatukuni Babilɔɔnɩ mba siŋŋ?

 NAYƲ Danɩyɛɛlɩ kaakɛ pɩɣa evelaɣ alɩwaatʋ ndʋ Babilɔɔnɩ mba yoni Yeruzalɛm nɛ pakpa-ɩ nɛ powoni Babilɔɔnɩ yɔ; Babilɔɔnɩ kaaposini Yeruzalɛm. Ɛlɛ paa Danɩyɛɛlɩ kaakɛ pɩɣa evelaɣ yɔ, Babilɔɔnɩ kaɖɩsɩ nawa se ɛwɛnɩ wɛtʋ natʋyʋ nɛ titukuni-wɛ siŋŋ. Paana Danɩyɛɛlɩ «wɛtʋ ndʋ [tɩnaɣaɣ] ɛsa yɔɔ yem yɔ»; paanawa se ‘ɛfɛyɩnɩ ɛjandʋ natʋyʋ, eɖewa’ nɛ ɛlɩnɩ hɔʋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ kɩ-hɩɖɛ sɛwa. (1 Sam. 16:7) Pʋyɔɔ lɛ, Babilɔɔnɩ mba falɩsɩ-ɩ se ɛpɩsɩ wiyaʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖʋ.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Lɩmaɣza wena Yehowa kaawɛnɩ Danɩyɛɛlɩ yɔɔ? (Ezekɩyɛɛlɩ 14:14)

² Pɩtɩkɛ mbʋ pɩnaɣaɣ ɛsa yɔɔ yem yɔ yaa ŋgee waɖɛ nɖɩ Danɩyɛɛlɩ kaawɛnɩ wiyaʋ ɖɩɣa taa yɔ ɖɩ-yɔɔ Yehowa kaasɔɔlɩ-ɩ, ɛlɛ ɛyʋ weyi pɩɣa evelaɣ ŋga kalɩzaa se kɛkɛɣ yɔ pɩ-yɔɔ Yehowa kaasɔɔlɩ-kɛ. Toovenim taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Yehowa yɔɔdaa se Danɩyɛɛlɩ wɛ ɛzɩ Noowa nɛ Yɔɔb yɔ, pɩtɩla Danɩyɛɛlɩ kaawɛnɩ ɛzɩ pɩnzɩ 20 mbʋ yɔ; ŋgʋ Noowa nɛ Yɔɔb paba ñaasɛ Yehowa siɣsiɣ pɩnzɩ sakɩyɛ. (Kiɖe 5:32; 6:9, 10; Yɔɔb 42:16, 17; kalɩ Ezekɩyɛɛlɩ 14:14.) Nɛ Yehowa wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛsɔɔlɩ Danɩyɛɛlɩ e-wezuu caɣʋ kpeekpe.—Dan. 10:11, 19.

3. Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

³ Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ tazʋʋ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ tiyeba nɛ Danɩyɛɛlɩ mʋ ñɩm siŋŋ Yehowa ɛsɩndaa yɔ tɩ-taa 2 taa. Kajalaɣ lɛ, ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ paa wɛtʋ ndʋ lɛ tɩ-tɔm nɛ ɖɩna alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa ɛlɩzɩ-tʋ nɛ ɛwɩlɩ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, ɖɩkaɣ naʋ mbʋ pɩsɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ yɔ. Kɛdɛzaɣ ɖeɖe lɛ, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ yɔ. Piya evelisi yɔɔ pamaɣzaa nɛ pama tɔm ñʋʋ kʋnɛ; ɛlɛ paa mbʋ yɔ, ɖa-tɩŋa payɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ Danɩyɛɛlɩ kɩɖaʋ taa.

4. Ɛzɩma Danɩyɛɛlɩ wɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ? Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

⁴ Sɔɔndʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkpa ɛyaa mba pɛwɛ abalɩtʋ yɔ, ɛlɛ paayeki se sɔɔndʋ ndʋ tɩɖɩɣ-wɛ nʋmɔʋ nɛ pataala mbʋ pɩtʋʋzaa yɔ. Danɩyɛɛlɩ kaakɛ pɩɣa evelaɣ ŋga kɛwɛ abalɩtʋ siŋŋ yɔ. Iyele nɛ ɖɩna alɩwaatʋ ndʋ ɛwɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ yɔ tɩ-taa 2. Pɩtɩla Babilɔɔnɩ mba yɔkɩ Yeruzalɛm nɛ pɩla pɩnzɩ 2 lɛ ɛwɩlɩ kajalaɣ ɖeɖe se ɛwɛ abalɩtʋ. Babilɔɔnɩ wiyaʋ Nabukodonozɔɔrɩ kaaɖozi ɖoziye naɖɩyɛ nɛ sɔɔndʋ kpa-ɩ; ɖoziye nɖɩ ɖɩ-taa, ɛna sɩʋ kpeliɣa sɔsɔɔ nakɛyɛ. Eheyi ɛ-lɔŋ tasɩyaa, pɩkpɛndɩnɩ Danɩyɛɛlɩ se ye patiheyi-i ɖoziye nɖɩ eɖozaa yɔ nɛ palɩzɩ-ɩ ɖɩ-tɔbʋʋ yɔ, ɛkʋʋ-wɛ. (Dan. 2:3-5) Pɩɩwɛɛ se Danɩyɛɛlɩ ɛla nabʋyʋ lɛɛ lɛɛ, pɩtɩkɛ mbʋ yɔ ɛyaa sakɩyɛ kaɣ sɩbʋ. Peeɖe ɛsʋ «wiyaʋ cɔlɔ nɛ ɛpɔzɩ-ɩ se ɛha-ɩ alɩwaatʋ nɛ ɛlɩzɩ-ɩ e-ɖoziye tɔbʋʋ.» (Dan. 2:16) Pɩɩpɔzɩ-ɩ abalɩtʋ nɛ tisuu. Tɔm natʋyʋ fɛyɩ Bibl taa nɛ tɩwɩlɩɣ se wiɖiyi Danɩyɛɛlɩ kaatɛm lɩzʋʋ ɖoza naayɛ tɔbʋʋ nɛ ɛna. Ɛpɔzɩ ɛ-taabalaa se «patɩmnɩ ɛsɔdaa Ɛsɔ se ɛna pa-pʋtɔdɩyɛ mɛsaɣ tɛɛ tɔm [ndʋ] tɩ-taa»; Babilɔɔnɩ mba kaaha ɛ-taabalaa hɩla se Sadraakɩ, Mesaakɩ nɛ Abɛdɩnego. (Dan. 2:18) Yehowa kaacosi pa-adɩma ana a-yɔɔ. Ɛsɔ kaasɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛlɩzɩ Nabukodonozɔɔrɩ ɖoziye tɔbʋʋ. Piyeba nɛ patɩkʋ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛ-taabalaa.

5. Alɩwaatʋ lɛɛtʋ ndʋ taa pɩɩpɔzaa se Danɩyɛɛlɩ ɛwɩlɩ se ɛwɛ abalɩtʋ?

⁵ Danɩyɛɛlɩ lɩzɩ ɖoziye nɖɩ ɖɩ-taa Nabukodonozɔɔrɩ na sɩʋ kpeliɣa sɔsɔɔ nakɛyɛ yɔ ɖɩ-tɔbʋʋ nɛ pɩla alɩwaatʋ natʋyʋ lɛ, pɩtasɩ takʋʋ abalɩtʋ ndʋ ɛwɛna yɔ. Nabukodonozɔɔrɩ ɖozi ɖoziye lɛɛɖɛ nɛ sɔɔndʋ kpa-ɩ. Ðoziye nɖɩ ɖɩ-taa, ɛna tɩʋ sɔsɔʋ nakʋyʋ. Danɩyɛɛlɩ labɩ abalɩtʋ nɛ ɛlɩzɩ wiyaʋ ɖoziye nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ; halɩ eheyi wiyaʋ se ɛkaɣ sʋʋ kpaaŋ nɛ ɛkaɣ lesuu e-kewiyitu alɩwaatʋ natʋyʋ. (Dan. 4:25) Wiyaʋ pɩzaɣ se ɛmaɣzɩ se Danɩyɛɛlɩ wɛɛ nɛ ɛkaɖɩɣnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzaɣ se ɛkʋ Danɩyɛɛlɩ. Ɛlɛ Danɩyɛɛlɩ wɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ nɛ ɛlɩzɩ-ɩ ɖoziye nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ.

6. Pɩtɩla ɛbɛ kaasɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ?

⁶ Pɩtɩla ɛbɛ kaasɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ e-wezuu caɣʋ kpeekpe taa? Pɩtʋʋ fɛyɩ se alɩwaatʋ ndʋ Danɩyɛɛlɩ kaakɛ pɩɣa yɔ, e-ɖoo nɛ ɛ-caa paaha-ɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Paañam paɣtʋ ndʋ Yehowa kaaɖʋ Izrayɛɛlɩ lʋlɩyaa se pawɩlɩ Ɛsɔ Paɣtʋ pe-piya yɔ. (Wp. 6:6-9)  Danɩyɛɛlɩ kaasɩm Paɣtʋ Hiu, ɛlɛ ɛɛsɩm ɖɔɖɔ paɣtʋ lɛɛtʋ sakɩyɛ; tɩ-taa natʋyʋ lɛ ndʋ titukuuni mbʋ pɩɩwɛɛ se Izrayɛɛlɩ piya ɩtɔɔ nɛ mbʋ pɩfɛyɩ se sɩtɔɔ yɔ. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danɩyɛɛlɩ kaakpɛlɩkɩ ɖɔɖɔ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ tɔm nɛ ɛsɩm mbʋ pɩtalɩ-kɛ alɩwaatʋ ndʋ katɩɖɔ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ yɔ. (Dan. 9:10, 11) Mbʋ pɩtalɩ Danɩyɛɛlɩ e-wezuu caɣʋ taa yɔ piyeba nɛ ɛ-taa tɛ se Yehowa nɛ e-tiyiyaa ɖoŋ tɩnaa paawɛɛ nɛ pasɩɣnɩ-ɩ.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ɛbɛ ɖɔɖɔ kaasɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁷ Danɩyɛɛlɩ kaakpɛlɩkɩ tɔm ndʋ Ɛsɔ tɛ nayaa kaamawa yɔ, pɩkpɛndɩnɩ natʋ tɔm ndʋ Yereemii mawa yɔ. Nayaa tɔm ndʋ tiyeba nɛ pʋwayɩ Danɩyɛɛlɩ ɖiɣzina se alɩwaatʋ ndʋ pɩɩwɛɛ se Yuuda mba ɛcaɣ yomiye taa Babilɔɔnɩ yɔ, tɩwɩzɩ tɛm. (Dan. 9:2) Danɩyɛɛlɩ na ɛzɩma natʋ tɔm laba yɔ lɛ, piyeba nɛ ɛtaa Ɛsɔ liu nɛ pɩkɩlɩ, nɛ mba pataɣ Ɛsɔ liu yɔ, papɩzɩɣ nɛ pɛwɛɛ abalɩtʋ siŋŋ. (Kpaɣ-tʋ nɛ ŋmaɣzɩnɩ Roma mba 8:31, 32, 37-39.) Kɔzɩ kɔzɩ lɛ Danɩyɛɛlɩ yɔɔdaɣnɩ ɛ-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ ɖoŋ ɖoŋ. (Dan. 6:10) Ekuli ɛ-kɩwɛɛkɩm yɔɔ nɛ eheyi Yehowa nɛ eheyi-i ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ. Nɛ Danɩyɛɛlɩ pɔzɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ɩ. (Dan. 9:4, 5, 19) Danɩyɛɛlɩ kaakɛ ɛyʋ ɛzɩ ɖa yɔ, ye mbʋ patɩlʋlɩ-ɩ nɛ abalɩtʋ. Ɛlɛ kpɛlɩkʋʋ, adɩma nɛ ɛzɩma ɛtaɣaɣ Yehowa liu yɔ, mbʋ sɩnɩnɩ-ɩ nɛ ɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ.

8. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ?

⁸ Pɩsa nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ lɛ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla? Ða-lʋlɩyaa pɩzɩɣ nɛ peseɣti-ɖʋ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ, ɛlɛ paapɩzɩɣ nɛ pɛɖɛzɩ-ɖʋ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ ɛzɩ pɛɖɛzʋʋ hɔʋ ñɩm hɔʋ taa mba yɔ. Ɛyʋ ɛñakɩ pana se ɛwɛɛ abalɩtʋ yɔ, pɩwɛ ɛzɩ ɛyʋ kpɛlɩkʋʋ lɛɣtʋ kɩfatʋ natʋyʋ yɔ. Nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩwɛɛ niye lɛɣtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ ɩ-taa nakʋyʋ lɛ se ɖɩcɔŋnɩ wɩlɩyʋ lakasɩ camɩyɛ nɛ ɖɩmaɣzɩɣnɩ-ɩ. Mbʋ ɖɔɖɔ ye ɖɩcɔŋnɩ ɛyaa mba pawɩlɩɣ se pɛwɛ abalɩtʋ yɔ camɩyɛ nɛ ɖɩmaɣzɩɣnɩ-wɛ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ. Ye mbʋ, ɛbɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Danɩyɛɛlɩ kɩɖaʋ taa? Ɛzɩ Danɩyɛɛlɩ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɩlɩ Ɛsɔtɔm camɩyɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩyɔɔdʋʋnɩ Yehowa ɖoŋ ɖoŋ nɛ ɖiheyiɣ-i ɛzɩma ɖeyi ɖeyi pɩlakɩ-ɖʋ yɔ nɛ pɩsa nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖa nɛ ɩ ɖɛ-hɛkʋ taa. Nɛ pɩpɔzʋʋ se ɖɩtaa liu Yehowa nɛ ɖa-taa tɛ se ɛkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ paa ɛzɩmtaa. Ðɩnɛ ɛlɛ, alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩɣ ɖe-tisuu yɔ, ɖɩkaɣ wɛʋ abalɩtʋ.

9. Ye ɖɩwɛ abalɩtʋ yɔ, ɛzɩma pɩwazɩɣ-ɖʋ?

⁹ Ye ɖɩwɛ abalɩtʋ yɔ pɩwazɩɣ-ɖʋ hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. Iyele nɛ ɖɩna Ben kɩɖaʋ; ɛwɛ Caama ɛjaɖɛ taa nɛ sukuli ŋgʋ ewoki yɔ kɩ-taa mba tɩŋa tisiɣ évolution wɩlɩtʋ yɔɔ, nɛ pamaɣzɩɣ se tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ wondu lɩzʋʋ yɔɔ yɔ tɩtɩkɛ toovenim. Kɩyakʋ nakʋyʋ Ben kaahiɣ waɖɛ se ɛlɩɩ e-sukuli ɖaŋ taa mba tɩŋa ɛsɩndaa nɛ ɛlɩzɩ mbʋ pʋyɔɔ etisiɣ se nɔɔyʋ lɩzɩnɩ wezuu yɔ pɩ-taa. Ɛlabɩ abalɩtʋ nɛ eheyi e-sukuli ɖaŋ taa mba tɩŋa mbʋ pɩ-yɔɔ etisiɣ yɔ pɩ-tɔm. Ɛbɛ lɩ pɩ-taa? Ben yɔɔdaa se: «Ma-wɩlɩyʋ welisini-m camɩyɛ, nɛ tɔm ñʋʋ ŋgʋ malabɩnɩ tʋmɩyɛ nɛ malɩzɩ tɔm taa yɔ, ɛlabɩ kɩ-tɛ kɔpii nɛ ɛcɛlɩ ɖo-sukuli ɖaŋ taa mba tɩŋa.» Ɛzɩma Ben sukuli ɖaŋ taa sukulibiya laba? Ben yɔɔdaa se: «Pa-taa sakɩyɛ welisini-m nɛ pɔyɔɔdɩ se pɔsɔɔlɩ mɔn-tɔm.» Ɛzɩ Ben kɩɖaʋ wɩlʋʋ yɔ, ɛyaa mba pɛwɛ abalɩtʋ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ, lalaa ñaŋ-wɛ. Papɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ pɔhɔ laŋa kɩbana tɩnaa nɛ pɔkɔnɩ Yehowa cɔlɔ. Toovenim taa lɛ, ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza kɩbana wena a-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ yɔ.

10. Ɛbɛ siɣsiɣ wɛtʋ kɛnaa?

¹⁰ Bibl taa lɛ, Ebree tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzaa se «siɣsiɣ wɛtʋ» yaa «sɔɔlɩm siɣsiɣ ñɩmbʋ» yɔ, ɖɩwɩlɩɣ sɔɔlɩm siŋŋ mbʋ nɔɔyʋ wɛnɩ lɛlʋ yɔɔ nɛ piyeki se ɛñɔɔnɩ-ɩ yɔ; nɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, palakɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm piye nɖɩ nɛ pɔyɔɔdʋʋ sɔɔlɩm mbʋ Ɛsɔ wɛnɩ ɛ-sɛyaa yɔɔ yɔ pɩ-tɔm. Palabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm piye kʋɖʋmɖɩyɛ nɖɩ nɛ pɔyɔɔdɩ sɔɔlɩm mbʋ Ɛsɔ sɛyaa wɩlɩɣ ɖama yɔ pɩ-tɔm. (2 Sam. 9:6, 7) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ nɛ pɩkɩlɩ alɩwaatʋ wɛɣ nɛ tɩɖɛɣ lɛ. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma tɔm ndʋ tɩkɛ toovenim Danɩyɛɛlɩ hɔɔlʋʋ taa yɔ.

11. Alɩwaatʋ ndʋ Danɩyɛɛlɩ kpadɩyaa yɔ, ɛzɩma ɛwɩlaa se ɛwɛ siɣsiɣ? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹¹ Danɩyɛɛlɩ wezuu caɣʋ taa pɩɩtakɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ. Ɛlɛ takɩm sɔsɔm mbʋ ɛkataa yɔ, ɛkatɩ pɩ-taa nabʋyʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛɛcɛzɩ pɩnzɩ 90 yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, Medii mba nɛ Pɛrɩsɩ mba paamʋ Babilɔɔnɩ tɛtʋ nɛ Wiyaʋ Dariyusi tɔkaɣnɩ kewiyitu tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Wiyaʋ ɖɩɣa taa kaɖɩsɩ taasɔɔlɩ Danɩyɛɛlɩ tɔm nɛ pataañaŋ Ɛsɔ weyi ɛsɛɣ yɔ. Pʋyɔɔ palabɩ ɖʋtʋ natʋyʋ se pɩsa nɛ pakʋ Danɩyɛɛlɩ. Peyeba nɛ wiyaʋ ñɩɣ niye paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ nɛ tiyekaɣ se pana se Danɩyɛɛlɩ lɩzɩɣ se ɛñɔʋnɩ ɛ-Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ yaa ɛñɔʋnɩ wiyaʋ nɛ pɩkɩlɩ. Mbʋ pɩɩwɛɛ se Danɩyɛɛlɩ ɛla nɛ ɛwɩlɩ se ɛwɛ siɣsiɣ wiyaʋ ɛsɩndaa ɛzɩ lalaa yɔ mbʋ lɛ se eyele Yehowa tɩmnʋʋ kɩyakɩŋ 30. Danɩyɛɛlɩ kizaa se ɛɛlakɩ ɛzɩ lalaa yɔ, ɛlɩzaa se ɛwɛɣ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pakpaɣ-ɩ nɛ pɛpɛɖɩ mʋʋzɩŋ pɔʋ taa. Ɛlɛ Yehowa holi Danɩyɛɛlɩ mʋʋzɩŋ nɔsɩ taa, ɛtɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛwazɩ-ɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ yɔɔ. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla nɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa ɛzɩ Danɩyɛɛlɩ yɔ?

12. Ɛzɩma Danɩyɛɛlɩ laba nɛ ewolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa?

¹² Ɛzɩ ɖɩtɛm naʋ nɛ pɩɖɛɛ yɔ, pʋcɔ nɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩsɔɔlɩ-ɩ siŋŋ. Danɩyɛɛlɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛsɔɔlɩ-ɩ siŋŋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Danɩyɛɛlɩ kaasɔɔlɩ Yehowa siŋŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛkpakaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛmaɣzɩɣ Yehowa wɛtʋ kɩbandʋ nɛ ɛzɩma ɛlɩzɩɣ-tʋ nɛ ɛwɩlɩɣ yɔ pɩ-yɔɔ. (Dan. 9:4) Danɩyɛɛlɩ maɣzaɣ ɖɔɖɔ kɩbam mbʋ payɩ Yehowa kaalabɩ ɛ-samaɣ nɛ ɛ-maɣmaɣ yɔ pɩ-yɔɔ.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ɛzɩma pɩtakɩɣ piya evelisi nzɩ sɩsɛɣ Yehowa yɔ si-siɣsiɣ wɛtʋ? Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ. (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.) (b) Ɛzɩ pawɩlʋʋ video taa yɔ, alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa lalaa pɔzʋʋ-ŋ se pana se Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɖʋʋ nesi mba paka kʋzʋʋ pilinzi nɛ pasʋʋnɩ ɖama yɔ yaa paaɖʋʋ-wɛ nesi yɔ, suwe ŋpɩzɩɣ nɛ ŋcosi-wɛ?

 ¹³ Ɛzɩ Danɩyɛɛlɩ yɔ, piya evelisi nzɩ sɩsɛɣ Yehowa yɔ sɩwɛ ɛyaa mba paañaŋ Yehowa nɛ ɛ-paɣtʋ yɔ pɛ-hɛkʋ taa. Ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ papaɖɩ mba pɔtɔŋ se pɔsɔɔlɩ Ɛsɔ yɔ. Halɩ nabɛyɛ ñakɩ pana se pañɩɣ piya evelisi nzɩ sɩ-yɔɔ nɛ sɩtaaɖɔkɩ si-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa. Payaɣ evebu nɔɔyʋ se Graeme, ɛwɛ Ositralii ɛjaɖɛ taa; na mbʋ pɩtalɩ-ɩ yɔ. Ɛɛkatɩ kaɖɛ wɛtʋ natʋyʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛlakaɣ liisee yɔ. Pa-wɩlɩyʋ pɔzɩ-wɛ se ye pa-taabalʋ nɔɔyʋ eheyi-wɛ se ɛ nɛ weyi paka kʋzʋʋ piliŋa yɔ pasʋʋnɩ ɖama yɔ, ɛzɩma pakaɣ labʋ? Wɩlɩyʋ ɛnʋ eheyi-wɛ se mba payɩ patɩnɩɣ pa-taabalʋ ɛnʋ ɛ-yɔɔ yɔ, pɛkɛɛ hɔɔlʋʋ; nɛ mba paatɩnɩɣ ɛ-yɔɔ yɔ, pɛkɛɛ hɔɔlʋʋ lɛɛkʋ. Graeme yɔɔdaa se: «Sukulibiya kpeekpe lɩzaa se patɩnɩɣ pa-taabalʋ ɛnʋ ɛ-yɔɔ, ma nɛ Yehowa Aseɣɖe Tʋ lɛlʋ ɖe-ɖeke ɖɩtɩtɩnɩnɩ ɛ-yɔɔ.» Mbʋ pɩlabɩ pʋwayɩ yɔ, pɩtakɩ Graeme siɣsiɣ wɛtʋ siŋŋ. Graeme yɔɔdaa se: «Ñɩɣyʋʋ kʋɖʋmʋʋ ŋgʋ pɩɩsaɣaa se wɩlɩyʋ ɛkpaɣ nɛ ɛwɩlɩnɩ tɔm yɔ kɩ-taa sukulibiya, halɩ pɩkpɛndɩnɩ wɩlɩyʋ paawɛɛ nɛ patʋʋ-ɖʋ. Malabɩ mon-ɖoŋ ɖeɖe se mɔncɔlɩ pa-lɩmaɣza nɛ nɔɔ kɩbaŋa nɛ malʋ men-tisuu yɔɔ, ɛlɛ pataawelisiɣni-m.» Ɛzɩma pɩlabɩ Graeme? Ɛyɔɔdaa se: «Pɩtɩkɛdɩnɩ-m se mon-sukuli ɖaŋ taa sukulibiya lɛɛsɩ tʋ-m, ɛlɛ man-taa wɛ leleŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ mɔnɖɔkɩ men-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa nɛ malʋ men-tisuu yɔɔ.» c

14. Nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa yɔ ɩ-taa nakʋyʋ lɛ ŋgʋ?

¹⁴ Ɛzɩ Danɩyɛɛlɩ yɔ, ye ɖɩsɔɔlɩ Yehowa siŋŋ yɔ, pɩkaɣ yebu nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖɩɖɔkʋʋ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ ɛ-ɛsɩndaa. Ye ɖɩkpɛlɩkɩɣ Yehowa wɛtʋ kɩbandʋ tɔm yɔ, pɩkaɣ yebu nɛ ɖɩsɔɔlɩ-ɩ siŋŋ nɛ pɩkɩlɩ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ wondu ndʋ ɛlɩzaa yɔ tɩ-tɔm. (Roma 1:20) Ye ŋñɩnɩɣ se ŋsɔɔlɩ Yehowa nɛ ŋñamɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkalɩ tɔm ñʋŋ «Palɩzɩ-kʋ yaa kɩlɩ kɩ-tɩ yɔɔ?» yaa ŋpɩzɩɣ nɛ ŋcɔnɩ pɩ-tɛ videowaa. Ŋpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ŋkalɩ hatʋ cabɩ takayɩsɩ La vie a-t-elle été créée? nɛ Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie. Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Esther, ɛwɛ Taanemarkɩ ɛjaɖɛ taa; na tɔm ndʋ ɛyɔɔdaa pɩlɩɩnɩ takayɩsɩ nzɩ sɩ-yɔɔ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Pɔcɔlɩ tɔm camɩyɛ kpem sɩ-taa. Hatʋ cabɩ takayɩsɩ nzɩ siiheyiɣ-ŋ mbʋ pɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ŋtisi yɔ, sɩlɩzɩ toovenim tɔm taa na nɛ siyeki-ŋ se ŋkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ.» Ben weyi ɛ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ ɛtɔm se: «Tɔm ñʋŋ ɛnɩ nɛ takayɩsɩ nzɩ sɩkpazɩɣ ɛyʋ tisuu ɖoŋ siŋŋ. Sɩsɩnɩ-m nɛ mana kpayɩ kpayɩ se Ɛsɔ lɩzɩnɩ wezuu.» Ŋtɛŋ tɔm ñʋŋ ɛnɩ nɛ takayɩsɩ nzɩ kpɛlɩkʋʋ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ŋkaɣ tisuu Bibl taa tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ: «Ŋmʋnaa, ɖɛ-Ɛsɔ Yehowa, se ŋmʋ samtʋ nɛ hɩɖɛ ɖʋʋ nɛ ɖoŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ŋlɩzɩ pɩtɩŋa payɩ, nɛ ñɔ-sɔɔlɩm yɔɔ pɩwɛɛ nɛ ñɔ-sɔɔlɩm yɔɔ ŋlɩzɩ-pʋ.»—Natʋ 4:11. d

15. Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩcɛyɩsɩ ɖa nɛ Yehowa ɖa-taabalɩyɛ?

¹⁵ Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ pɩkɩlɩ yɔ ŋgʋ lɛ se pɩwɛɛ se ɖɩkpɛlɩkɩ ɛ-Pɩyalʋ Yesu wezuu caɣʋ tɔm. Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Samira, ɛwɛ Caama ɛjaɖɛ taa, mbʋ ɛlaba. Ɛyɔɔdaa se: «Mantɩŋɩnɩ Yesu yɔɔ nɛ mantɩlɩ Yehowa camɩyɛ.» Alɩwaatʋ ndʋ Samira kaakɛ pɩɣa yɔ, pɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ se ɛnɩɩ pɩ-taa se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛkɛ ɛ-taabalʋ nɛ ɛsɔɔlɩ-ɩ. Ɛlɛ ɛpɩzaɣ  se ɛtɩŋnɩ Yesu yɔɔ nɛ ɛnɩɩ pɩ-taa. Ɛsɔzaa se: «Mɔnsɔɔlɩ Yesu mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩɩwɛ kɛlɛʋ se paɖʋ-ɩ nɛ taabalɩyɛ nɛ ɛɛsɔɔlɩ piya tɔm.» Ɛɛwɛɛ nɛ ɛkpɛlɩkɩɣ Yesu tɔm nɛ pɩkɩlɩɣ lɛ, ɛwɛɛ nɛ ɛtɩlɩɣ Yehowa nɛ ɛsɔɔlʋʋ-ɩ nɛ pɩkɩlɩɣ. Ɛbɛ yɔɔ? Ɛyɔɔdaa se: «Pazɩ pazɩ lɛ mɔnkɔma nɛ manɩɩ pɩ-taa se Yesu maɣzɩnɩ ɛ-Caa kiya. Panɩɣzɩnɩ ɖama hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. Menɖiɣzinaa se lɩmaɣza wena a-yɔɔ Yehowa tiyi Yesu tɛtʋ yɔɔ yɔ, a-taa naɖɩyɛ lɛ. Etiyi-i se pɩsa nɛ ɛyaa tɩlɩ ɛ-maɣmaɣ camɩyɛ.» (Yoh. 14:9) Ye ŋsɔɔlaa se ŋcɛyɩsɩ ña nɛ Yehowa mɩ-taabalɩyɛ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ŋkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋla mbʋ payɩ ŋpɩzɩɣ yɔ nɛ ŋkpɛlɩkɩ tɔm sakɩyɛ Yesu yɔɔ. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, ŋkaɣ sɔɔlʋʋ Yehowa nɛ ŋwɛɛ siɣsiɣ ɛ-ɛsɩndaa nɛ pɩkɩlɩ.

16. Ye ɖɩwɛ siɣsiɣ yɔ ɛzɩma pɩwazɩɣ-ɖʋ? (Keɣa 18:25; Mikee 6:8)

¹⁶ Ye ɖɩwɛ siɣsiɣ yɔ ɖoŋ ɖoŋ lɛ ɖɩwɛɣnɩ taabalaa mba pɛwɛ siɣsiɣ yɔ. (Ruti 1:14-17) Pɩtasɩ lɛ, ye ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa yɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩcaɣ ɖiɣ ɖiɣ nɛ ɖihiɣ taa leleŋ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehowa labɩ tamaɣ se ɛlakɩ mbʋ pɩwɛ siɣsiɣ yɔ mba pɛwɛ siɣsiɣ yɔ. (Kalɩ Keɣa 18:25; Mikee 6:8.) Maɣzɩ nɛ ŋna, ye pakpaɣ-ɖʋ nɛ pamaɣzɩnɩ lɩzɩyʋ ɖoŋ tɩŋa tʋ yɔ ɖɩtɩlɩɩ pʋyʋ, paa mbʋ yɔ ɛlabɩ tamaɣ se ɛsɔɔlʋʋ-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. Nɛ ye ɛsɔɔlɩ-ɖʋ yɔ, takɩm, koyindu, halɩ pɩkpɛndɩnɩ sɩm maɣmaɣ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩɖɩɣ-ɩ nʋmɔʋ nɛ eyebi-ɖʋ sɔɔlʋʋ. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Roma 8:38, 39) Pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖɩmaɣzɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa.

17-18. Ɛbɛ ɖɔɖɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Danɩyɛɛlɩ cɔlɔ?

¹⁷ Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩtazɩ Danɩyɛɛlɩ wɛtʋ kɩbandʋ 2 ɖeke taa na. Ɛlɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtasɩ kpɛlɩkʋʋ lɔŋ sakɩyɛ ɛ-cɔlɔ nɛ pɩkɩlɩ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Yehowa kaalɩzɩ natʋ ndɩ ndɩ nɛ ɛwɩlɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ eyeba nɛ eɖozi ɖoza ndɩ ndɩ, nɛ ɛɛha-ɩ waɖɛ se ɛlɩzɩ natʋ tɔbʋʋ. Natʋ ndʋ tɩ-taa sakɩyɛ tɛm labʋ. Lɛɛtʋ ñɔyɔɔdʋʋ mbʋ mbʋ pɩkaɣ labʋ cee wayɩ yɔ pɩ-tɔm; nɛ mbʋ mbʋ pɩkaɣ labʋ yɔ pɩkaɣ tukunuu tɛtʋ yɔɔ ɛyaa kpeekpe.

¹⁸ Tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa, ɖɩkaɣ tazʋʋ natʋ ndʋ Danɩyɛɛlɩ mawa yɔ tɩ-taa 2 taa. Ye ɖɩnɩ natʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ ɖa-tɩŋa nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana lɛɛlɛɛyɔ, paa ɖɩtɩɩkɛ pɩɣa yaa sɔsɔ yɔ. Natʋ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ nɛ ɖɩtɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ nɛ pɩkɩlɩ nɛ pɩsa nɛ ɖɩpɩzɩ ɖɩñɔɔzɩ ɖa-tɩ nɛ ɖɩɖaŋ kala wena pɩkazɩ pazɩ lɛ ɖɩkaɣ katʋʋ yɔ.