1. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩña Ɛsɔ nɛ ɖɩtɛ ɖɩña ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa?

 BIBL heyiɣ-ɖʋ se ɖɩña ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa, ɛlɛ kɩwɩlɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖɩña Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ ɛyaa. (Tʋma Labʋ 5:29; Tiiti 3:1) Pɩwɩlɩɣ se tɔm ndʋ tɩkaɖɩɣnɩ ɖama? Aayɩ. Yesu lɩzɩ paɣtʋ kiɖe naɖɩyɛ taa, nɛ ɛwɩlɩ-ɖʋ weyi pɩwɛɛ se ɖɩña nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Ɩcɛlɩ Sezaarɩ mbʋ pɩkɛ Sezaarɩ pʋyʋ yɔ, nɛ Ɛsɔ mbʋ pɩkɛ Ɛsɔ pʋyʋ yɔ.” ^[1] (Maatiyee 22:21) Ɛzɩma ɖɩɖɔŋ Yesu tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ? Ðiluzuu ɖa-tɩ komina tɛɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñaŋ kɩ-paɣtʋ, komina kaɖɩsɩ, nɛ ɖɩhɛyɩɣ lambuu yɔ. (Roma 13:7) Ɛlɛ, ye komina ñʋndɩnaa ɩpɔzɩ-ɖʋ se ɖɩmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ kɔyɔ, ɖiheyiɣ-wɛ nɛ ñamtʋ se ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla mbʋ.

2. Hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa ɖɩɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa?

² Ye ɖɩɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa kɔyɔ, pɩwɩlɩɣ se ɖɩcɛlɩɣ Ɛsɔ mbʋ pɩkɛ ɛ-pʋyʋ yɔ. (Izaayii 2:4) Ye mbʋ, ɖɩɩkaɖɩɣnɩ kominawaa mba Yehowa ha nʋmɔʋ se pɔtɔɔ kewiyitu yɔ, nɛ ɖiiseɣtiɣ ɛyaa se pɔsɔɔlɩ pɛ-ɛjaɖɛ nɛ pɩkɩlɩ. (Roma 13:1, 2) Ðɩɩtɩnɩɣ agbaa wena añɩnɩɣ se awɛɛnɩ ɖoŋ politiki laɖaa yɔɔ yɔ, a-yɔɔ. Ðɩɩtɔʋ caca se ɖɩlɩzɩ komina ñʋndɩnaa nɛ ɖɩɩñɩnɩɣ se palɩzɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkɛ komina ñʋndɩnaa ɖɔɖɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɖɩɩlʋkɩ se pɛlɛɣzɩ komina nakʋyʋ.

3. Ɛbɛ yɔɔ pɩfɛyɩ ɖeu se ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa?

 ³ Bibl wɩlɩɣ-ɖʋ lɩmaɣza sakɩyɛ wena a-yɔɔ Ɛsɔ pɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa yɔ. Ɛzɩ Yesu wɩlʋʋ-ɖʋ nɛ ɛtɛ ɛha-ɖʋ kɩɖaʋ yɔ, ɖɩɩlakɩ politiki nɛ ɖɩɩlakɩ you, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ‘ɖɩtɩkɛ ɛjaɖɛ yɔɔ mba.’ (Yohanɛɛsɩ 6:15; 17:16) Ye ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩkɛ Ɛsɔ Kewiyaɣ lɩmɖʋyaa kɩbama yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Ye ɖɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa kɔyɔ, ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ ɛhʋyɛ kɩbanɖɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖiheyi ɛyaa se Ɛsɔ Kewiyaɣ yeke kaɣnɩ-wɛ lɩzʋʋ pa-kʋñɔmɩŋ kpeekpe taa yɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɖɩɩlakɩ ɛzɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa wena aɖʋʋ a-nɔɔ politiki tɔm taa nɛ pɩkɔŋnɩ tayʋʋ ɛyaa hɛkʋ taa yɔ. Ɛlɛ ɖɩñakɩ pana se nɔɔ kʋɖʋmaɣ ɛwɛɛ ɖɛ-hɛkʋ taa ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ.—1 Pɩyɛɛrɩ 2:17.

4. (a) Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna se alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ, pɩkaɣ-ɖʋ takʋʋ siŋŋ se ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩñaɣ pana lɛɛlɛɛyɔ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa?

⁴ Pʋtɔma ɖenɖe ɖɩwɛɛ yɔ, komina ñʋndɩnaa ɩɩnazɩɣ-ɖʋ yaa pahaɣ-ɖʋ waɖɛ se ɖɩla ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ faaa. Ɛlɛ, Sataŋ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩwɩzɩ tɛm, nɛ pʋyɔɔ lɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩtakɩ-ɖʋ wiɖiyi se ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa. Sɔnɔ ɛyaa mba paanɩɣnɩ ɖama nɛ pɛwɛɛ ñʋʋ taa ɖoŋ yɔ, mba suni ɛjaɖɛ yɔɔ; pʋyɔɔ lɛ ɖɩɩpɩtɩɣ se alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ, tayʋʋ kaɣ wɛʋ ajɛɛ hɛkʋ taa nɛ pɩkpaɖɩ. (2 Timootee 3:3, 4) Ajɛɛ naayɛ taa, politiki wɛtʋ lɛɣzɩ nɔɔ kʋyʋmaɣ kpɛlɩ nɛ pɩtakɩ koobiya siɣsiɣ wɛtʋ. Pʋyɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩñaɣ pana lɛɛlɛɛyɔ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Ye ɖɩɖaŋaa se kaɖɛ naɖɩyɛ ɛtalɩ-ɖʋ nɛ pʋcɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ɖɩmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ nɛ ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Ye mbʋ, ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɔm taa? Yele nɛ ɖɩna lɩmaɣza naanza wena akaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ yɔ.

5. Lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa yɔɔ?

⁵ Lɩmaɣzɩyɛ kajalaɣ ñɩnɖɛ nɖɩ ɖɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ lɛ se ɖɩwɛɛnɩ Yehowa lɩmaɣza ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa yɔɔ. Paa ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa nabɛyɛ ɩñakɩ pana se pala mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ, Yehowa taaɖʋ kiɖe tɛɛ se ɛyaa ɩtɔɔ kewiyitu ɖama yɔɔ. (Yereemii 10:23) Kominawaa seɣtiɣ ɛyaa se pɔsɔɔlɩ pɛ-ɛjaɖɛ nɛ pɩkɩlɩ, nɛ pɩkɔŋnɩ tayʋʋ ɛyaa hɛkʋ taa. Halɩ komina ñʋndɩnaa mba pɛwɛ ɖeu yɔ, paapɩzɩɣ se pɔcɔnɩ ɛyaa kɩcɛyɩm tɩŋa ɖeɖe. Pɩtasɩ lɛ, kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ Kewiyaɣ paɣzɩ ka-tʋmɩyɛ pɩnaɣ 1914 taa yɔ, ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa pɩsɩ ko-koyindinaa nɛ piileɖiɣ lɛ, kakaɣ-wɛ ɖezuu.​—Kalɩ Keɣa 2:2, 7-9.

6. Lɩmaɣza wena pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛnɩ komina kaɖɩsɩ yɔɔ?

⁶ Ɛsɔ ha nʋmɔʋ se ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa ɩwɛɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ peyeki se laŋhɛzɩyɛ ɛmaɣzɩ wɛʋ, nɛ pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖisusi Kewiyaɣ laŋhɛzɩyɛ tɔm. (Roma 13:3, 4) Halɩ Ɛsɔ heyiɣ-ɖʋ se ɖɩtɩmɩ kominawaa yɔɔ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ pakpakɩɣ lɩmaɣza wena atukuuni ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔ. (1 Timootee 2:1, 2) Ɛzɩ apostoloo Pɔɔlɩ kaalabʋ yɔ, alɩwaatʋ ndʋ nabɛyɛ ñɩnɩɣ se pomuli-ɖʋ yɔ, ɖiwoki kominawaa mba pɔ-cɔlɔ se pasɩnɩ-ɖʋ. (Tʋma Labʋ 25:11) Paa Bibl ɛyɔɔdʋʋ se Sataŋ wɛnɩ ɖoŋ ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa yɔɔ kɔyɔ, kɩɩwɩlɩɣ se eɖiyiɣ paa komina ñʋʋdʋ weyi. (Luka 4:5, 6) Ye mbʋ, pɩtɩmʋna se ɖɩmaɣzɩɣ se paa komina kaɖɩka ŋga lɛ, Sataŋ ɖiyiɣni-kɛ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩyɔɔdʋʋnɩ kominawaa nɛ “ñʋndɩnaa” yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ‘ɖɩtaaɖʋ pa-taa nɔɔyʋ ɖɩwɩzɩyɛ.’​—Tiiti 3:1, 2.

7. Lɩmaɣza wena pɩwɛɛ se ɖikizi?

⁷ Ðɩñaŋ Ɛsɔ nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɖɩɩtɩnɩɣ politiki laɖʋ nɔɔyʋ yɔɔ yaa politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ  yɔɔ paa pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ pa-lɩmaɣza wazɩɣ-ɖʋ yɔ. Ɛzɩma pɩpɩzɩɣ nɛ pɩtakɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa? Kpaɣ se ɛyaa samaɣ nakɛyɛ kʋyaa nɛ kalʋkɩ se kɛlɛɣzɩ kañatʋ komina nakʋyʋ, ŋgʋ kɩɩnazɩ ɖɔɖɔ Ɛsɔ samaɣ yɔ. Paa ɖɩɩlɩɣ se ɖa nɛ samaɣ ŋga ɖɩkpɛndɩ nɛ ɖɩkaɖɩnɩ komina ŋgʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla se ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩtɩnɩɣ kɔ-yɔɔ ɖa-laŋɩyɛ taa? (Efɛɛzɩ 2:2) Ye mbʋ, pɩtɩkɛ ɖɔ-yɔɔdaɣ nɛ ɖa-lakasɩ taa ɖeke pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa, ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩla mbʋ ɖɔɖɔ ɖa-laŋɩyɛ taa.

8. Alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩɣ-ɖʋ se ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ, ɛzɩma tɩyɛ ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛ “lɛɣtʋ” nɛ ɖɩtɛ ɖɩwɛɛ “kɛlɛʋ”?

⁸ Lɩmaɣzɩyɛ naalɛ ñɩnɖɛ nɖɩ ɖɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ lɛ se ɖɩwɛɛ “lɛɣtʋ ɛzɩ ɖʋmaa yɔ” nɛ ɖɩwɛɛ “kɛlɛʋ ɛzɩ ahoo yɔ” alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ takɩm yɔ. (Kalɩ Maatiyee 10:16, 17.) Ye ɖɩnaɣ kala poliŋ taa nɛ pʋcɔ atalɩɣ kɔyɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛ lɛɣtʋ. Nɛ ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛ kɛlɛʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖiiyeki se kala ana atuzi-ɖʋ nɛ ɖɩla mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Iyele nɛ ɖɩyɔɔdɩ kala naayɛ tɔm, nɛ ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ-yɛ yɔ.

9. Ðɩɩlakɩ faawɩyɛ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ we?

⁹ Faawɩyɛ labʋ taa. Pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ lɛɣtʋ alɩwaatʋ ndʋ politiki tɔm sʋʋ ɖa-faawɩyɛ labʋ taa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu Kewiyaɣ tɔm yɔ, pɩtɩpɔzɩ se ɖɩsa yaa ɖɩyɔɔdɩ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ natʋyʋ politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ yɔɔ yaa politiki ñʋʋdʋ nɔɔyʋ yɔɔ. Ye nabʋyʋ ɛlabɩna nɛ ɖɩyɔɔdʋʋ pɩ-tɔm kɔyɔ, ɖɩñaɣ pana nɛ ɖa nɛ ɖɩɣdʋ ɖɩka ɖa-lɩmaɣza mbʋ pɩlaba yɔ pɩ-yɔɔ na, ɛlɛ ɖɩtaaka ñʋʋ nɛ ɛzɩma politiki laɖaa ñɩnɩɣ se pɔcɔnɩ mbʋ pɩlaba yɔ pi-ɖeɖe yɔ. Pʋwayɩ lɛ, ɖɩtɩŋnɩ Bibl yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩ-ɩ ɛzɩma Ɛsɔ Kewiyaɣ kaɣ cɔnʋʋ kaɖɛ wɛtʋ ndʋ ti-ɖeɖe yɔ. Ye nɔɔyʋ ɛpɔzɩ-ɖʋ se suwe ɖɩmaɣzɩɣ mba paka kʋzʋʋ pilinzi yɔ pe-nesi ɖɔkʋʋ yɔɔ yaa hosi lɩzʋʋ yɔɔ kɔyɔ, ɖɩlʋ Ɛsɔ paɣtʋ kila yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩ-ɩ ɛzɩma ɖa-maɣmaɣ ɖɩɖɔŋ paɣtʋ kila ana a-yɔɔ ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ. Ðɩɩlakɩ faawɩyɛ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩɩtɩnɩɣ politiki hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ. Ðɩɩlʋkɩ se paɖʋ paɣtʋ kɩfatʋ natʋyʋ yaa pɛlɛɣzɩ natʋyʋ, nɛ ɖɩɩñɩkɩɣ lalaa yɔɔ se petisi ɖa-lɩmaɣza yɔɔ.

10. Ðɩɩcɔŋna yaa ɖɩɩkalɩɣ tɔm natʋyʋ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu wondu taa lɛ, ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa?

¹⁰ Ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu wondu. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛzɩma tɔm susuu tʋma susuu mbʋ pɩlakɩ ɛjaɖɛ yɔɔ yɔ, pɩwɩlɩɣ se patɩnɩɣ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ. Nabʋyʋ taa lɛ, tɔm susuu tʋma tɩnɩɣ komina ŋgʋ kɩ-tɛɛ pɛwɛɛ yɔ kɩ-yɔɔ. Ajɛɛ wena a-taa komina cɔŋnɩnɩ tɔm susuu tʋma yɔɔ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ komina pɩzɩɣ nɛ kɩlɛɣzɩ tɔm ndʋ posusuu yɔ se tɩtɩnɩ kɩ-lɩmaɣza yɔɔ. Ɛlɛ Krɩstʋ ñɩma mba pɛwɛ ajɛɛ wena a-taa tɔm susuu tʋma wɛ a-tɩ yɔɔ yɔ, pɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pakpa pa-tɩ nɛ pataatɩnɩ tɔm susuyu nɔɔyʋ lɩmaɣza yɔɔ. Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Mɔnsɔɔlɩ welisinuu tɔm susuyu nɔɔyʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ mamaɣzɩɣ se ndʋ ɛyɔɔdʋʋ politiki yɔɔ yɔ tɩkɛ toovenim na?’ Ye ŋtɩsɔɔlɩ se ŋɖʋ ñɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa kɔyɔ, taacɔna yaa taakalɩ tɔm ndʋ tɩtɩnɩɣ politiki hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ yɔ. Ɛlɛ ñaɣ pana nɛ ŋñɩnɩ tɔm ndʋ tɩɩtɩnɩɣ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ yɔ. Nɛ paa ɛzɩmtaa lɛ, kpaɣ tɔm ndʋ ŋnɩɣ yɔ nɛ ŋmaɣzɩnɩ “tɔm kiɖeɖetu” ndʋ tɩwɛ Bibl taa yɔ.​—2 Timootee 1:13.

11. Ye ɖa-ñɩm tɔm ɛkɩlɩnɩ cɛyʋʋ ɖɛ-ɛzɩdaa yɔ, ɛzɩma pɩpɩzɩɣ pituzi-ɖʋ nɛ ɖɩɖʋ nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa?

¹¹ Ñɩm laɣzaɣ. Ye ɖɩñɔnɩ ɖa-ñɩm nɛ pɩkɩlɩ yɔ, pɩpɩzɩɣ pituzi-ɖʋ nɛ ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣ nazɩm taa yɔ. Payaɣ koobu nɔɔyʋ Malaawii ɛjaɖɛ taa se  Ruth nɛ ɛna ɛzɩma Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sakɩyɛ tɔlɩ kpaca ŋgʋ kɩ-taa alɩwaatʋ ndʋ panazɩ-wɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa pɩnzɩ 1970 waa taa yɔ. Ɛkɛdaa se: “Pɩtaawɛɛ-wɛ kɛlɛʋ se pɛɖɛɛ nɛ peyele pa-ñɩm. Ða nɛ koobiya sakɩyɛ ɖisena nɛ ɖɩɖɛɛ lona wena a-taa pamʋʋ ɛyaa mba pɔɖɔnɩ-wɛ yɔ, ɛlɛ pʋwayɩ lɛ pa-taa nabɛyɛ sʋʋ politiki ɛgbɛyɛ taa nɛ papɩsɩ pɛ-tɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pataasɔɔlɩ kʋñɔmɩŋ weyi ɛyaa tɔkaɣ lona ana a-taa yɔ.” Paa mbʋ yɔ, koobiya sakɩyɛ ɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ nɛ patɩɖʋ pɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa paa pakataɣ liidiye kʋñɔŋ yaa paalesi mbʋ payɩ pɛwɛna yɔ.​—Ebree 10:34.

12, 13. (a) Lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ ɛyaa yɔɔ? (b) Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩna se ɖɩpaɣzɩ kʋndʋʋ nɛ ɖɛ-ɛjaɖɛ?

¹² Tɩ kpazʋʋ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛyaa saŋ po-tomnaɣ tɔlɩm, pɛ-ɛyaa samaɣ, pɔ-sɔnzɩ, pɛ-tɛtʋ, yaa pɛ-ɛjaɖɛ. Ɛlɛ ɖɩnawa se ye ɖɩkpazɩɣ ɖa-tɩ nɛ ɖɛ-ɛyaa samaɣ, ɖɔ-sɔnzɩ, yaa ɖɛ-ɛjaɖɛ yɔ pɩkaɖɩɣnɩ lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ kominawaa yɔɔ nɛ ɛyaa yɔɔ yɔ. Toovenim taa lɛ, Yehowa ɛɛpɔzʋʋ-ɖʋ se ɖikizi ɖɔ-sɔnzɩ. Halɩ ɛzɩma ɛyaa wɛnɩ sɔnzɩ ndɩ ndɩ yɔ, pɩwɛ kajʋka pɩdɩɩfɛyɩ. Paa mbʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se Ɛsɔ ɛzɩdaa lɛ, ɛyaa tɩŋa wɛ kɩmaŋ.​—Roma 10:12.

¹³ Ye ɖɩkpazɩɣ ɖa-tɩ nɛ ɖenɖe ɖɩlɩnaa yɔ pɩ-yɔɔ kɔyɔ, pɩpɩzɩɣ pituzi-ɖʋ nɛ ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Krɩstʋ mba pɩzɩɣ nɛ pɔtɔlɩ kpaca ŋgʋ kɩ-taa. Halɩ pɩɩlabɩ mbʋ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa. Ebree Krɩstʋ ñɩma nabɛyɛ mulaɣ Grɛɛkɩ Krɩstʋ ñɩma mba paakɛ lelaa yɔ. (Tʋma Labʋ 6:1) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiɖiɣzina se tɩ kpazʋʋ paɣzɩ ñʋʋ ɖa-laŋɩyɛ taa? Kpaɣ se ña nɛ koobu nɔɔyʋ mɩ-tɛ fɛyɩ ɖoli kʋyʋm, ɛlɛ ɛtasɩ-ŋ lɔŋ nɩɩyɩ. Ŋkaɣ maɣzʋʋ kpaagbaa se ‘ɖɛ-tɛ cɩnɛ pɩtɩkɛ mbʋ palakɩ’ nɛ ŋkizi ɛ-lɔŋ tasʋʋ mbʋ? Ye ŋwɛnɩ lɩmaɣza ana yɔ, tɔzɩ Bibl lɔŋ tasʋʋ pʋnɛ pɩ-yɔɔ: “Paa weyi lɛ, eluzi ɛ-tɩ nɛ ɛcɔnɩ lalaa se pakɩlɩ-ɩ.”​—Filiipu 2:3.

14. (a) Ɛzɩma adɩma pɩzɩɣ nɛ asɩnɩ-ɖʋ? (b) Nɛ Bibl taa kɩɖaʋ ŋgʋ wɩlɩɣ se pɩkɛ toovenim?

¹⁴ Lɩmaɣzɩyɛ naadozo ñɩnɖɛ nɖɩ ɖɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ lɛ se ɖɩpɔzɩ Yehowa se ɛkpazɩ-ɖʋ ɖoŋ. Tɩmnɩ-ɩ se ɛha-ŋ fezuu kiɖeɖeu nɛ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋwɛɛnɩ suuɖu nɛ tɩ ɖɔkʋʋ. Wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ, tɩsɩɣnɩ-ŋ se ŋɖɔkɩ ña-tɩ paa komina nakʋyʋ emuluu yaa kɩlakɩ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Ŋpɩzɩɣ ŋtɩmnɩ Yehowa ɖɔɖɔ se ɛha-ŋ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ŋɖiɣzini wɛtʋ ndʋ tɩpɩzɩɣ tituzi-ŋ se ŋɖʋ ñɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ, nɛ ŋna ɖɔɖɔ ɛzɩma ŋla nɛ ŋwabɩ-tʋ yɔ. (Yakubu 1:5) Ye pɔtɔ-ŋ salaka yaa pɔhɔm ña-nɩŋgbaaŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ŋñɔnɩ toovenim sɛtʋ kpam kɔyɔ, tɩmnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋlʋ ñe-tisuu yɔɔ nɛ abalɩtʋ nɛ ŋkaɖɩnɩ paa nazɩm mbʋ.​—Kalɩ Tʋma Labʋ 4:27-31.

15. Ɛzɩma Bibl pɩzɩɣ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ aɖakaɣ “Bibl sɩnɩ-wɛ nɛ pɔɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ.”)

¹⁵ Yehowa pɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ Bibl yɔɔ nɛ ɛkpazɩ-ŋ ɖoŋ. Kpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋmaɣzɩ Bibl masɩ nzɩ sɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ se ŋtaaɖʋ ñɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩɣ-ŋ yɔ, sɩ-yɔɔ. Ðɔkɩ masɩ nzɩ ña-ñʋʋ taa lɛɛlɛɛyɔ nɛ ye pɩlabɩ se wiɖiyi ŋŋtasɩɣ hiɣu waɖɛ se ŋkalɩ Bibl yɔ, sɩpɩzɩ nɛ sɩsɩnɩ-ŋ. Bibl pɩzɩɣ ɖɔɖɔ kɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋcɛyɩsɩ lidaʋ ŋgʋ ŋwɛnɩ Ɛsɔ Kewiyaɣ wazasɩ yɔɔ yɔ. Lidaʋ ŋgʋ kɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩlʋbɩnɩ nazɩm. (Roma 8:25) Lɩzɩ masɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ wazasɩ nzɩ ña-maɣmaɣ ŋsɔɔlɩ kpem se ŋhiɣ yɔ, nɛ pʋwayɩ lɛ ŋkpaɣ ña-tɩ nɛ ŋɖʋ paradisuu taa nɛ ŋna ɛzɩma ŋkaɣ nɩʋ leleŋ wazasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ yɔ.

16, 17. Ɛsɔ sɛyaa mba pɔɖɔkɩ pa-tɩ nɛ patɩɖʋ pɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ, ɛbɛ pa-kɩɖaŋ pɩzɩɣ nɛ ɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁶ Lɩmaɣzɩyɛ naanza ñɩnɖɛ nɖɩ ɖɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ  lɛ se ɖɩmaɣzɩɣnɩ Yehowa sɛyaa mba pɔɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ yɔ. Pa-kɩɖaŋ pɩzɩɣ ɩkpazɩ-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ nazɩm taa. Sadraakɩ, Mesaakɩ nɛ Abɛdɩnego pekizaa se paaluŋuu sɩʋ kpelaɣ ŋga kasɩŋnɩ Babilooni kewiyaɣ yɔ kɛ-tɛɛ. (Kalɩ Danɩyɛɛlɩ 3:16-18.) Pa-kɩɖaŋ sɩɣnɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sɔnɔ se pɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ pekizi se paasɛɣ pɛ-ɛjaɖɛ kɩɖaʋ kɛdɛɛka. Yesu ɖɔɖɔ taaɖʋ ɛ-nɔɔ ɛ-alɩwaatʋ taa politiki nɔɔhɔnɖɛ taa. Ɛnawa se ɛ-kɩɖaʋ kaɣ sɩnʋʋ ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa siŋŋ, pʋyɔɔ eseɣti-wɛ se: “Ɩwɛɛ abalɩtʋ! Mawabɩ ɛjaɖɛ.”—Yohanɛɛsɩ 16:33.

¹⁷ Ða-alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sakɩyɛ ɖɔkɩ pa-tɩ nɛ patɩɖʋ pɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Pawɩlɩ pa-taa nabɛyɛ ñaŋ, pɔtɔ lalaa salaka nɛ halɩ pakʋ lalaa pe-tisuu yɔɔ. Pa-kɩɖaŋ pɩzɩɣ nɛ ɩsɩnɩ-ŋ ɛzɩ ɩsɩnʋʋ Barış weyi ɛwɛ Turkii ɛjaɖɛ taa yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Pakʋ koobu Franz Reiter mbʋ pʋyɔɔ yɔ ekizaa se ɛɛsʋʋ Hitler sɔɔjanaa taa. Pʋcɔ nɛ ɛsɩkɩ lɛ, ɛma e-ɖoo takayaɣ nakɛyɛ nɛ kawɩlɩɣ se ɛɛwɛnɩ tisuu nɛ lidaʋ siŋŋ Yehowa yɔɔ, nɛ mɔnsɔɔlaa se mamaɣzɩnɩ-ɩ ye wiɖiyi mankatɩ nazɩm nabʋyʋ mbʋ yɔ.” ^[2]

18, 19. (a) Ɛzɩma ñɛ-ɛgbɛyɛ taa koobiya pɩzɩɣ pasɩnɩ-ŋ nɛ ŋtaaɖʋ ñɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa? (b) Ɛbɛ ŋtɛm ña-taa se ŋlakɩ?

¹⁸ Koobiya mba pɛwɛ ñɛ-ɛgbɛyɛ taa yɔ, papɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ pasɩnɩ-ŋ. Ye pɩtakɩɣ-ŋ se ŋɖʋ ñɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa kɔyɔ, heyi ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ ŋyele nɛ patɩŋnɩ Bibl yɔɔ nɛ patasɩ-ŋ lɔŋ kɩbaŋ. Ye ɛgbɛyɛ taa koobiya ɩsɩm kala wena ŋkatɩɣ yɔ, pakaɣ-ŋ sɩnʋʋ. Pɔzɩ-wɛ se patɩmɩ ñɔ-yɔɔ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se ña ɖɔɖɔ ŋsɩnɩ ño-koobiya nɛ ŋtɩmɩ pɔ-yɔɔ. (Maatiyee 7:12) Cɔnɩ jw.org yɔɔ tɔm ñʋʋ “Témoins de Jéhovah emprisonnés en raison de leur foi (par pays),” nɛ ŋna koobiya mba pɔtɔ-wɛ salaka pe-tisuu yɔɔ yɔ pa-hɩla. Kɩwɛ SALLE DE PRESSE > VEILLE JURIDIQUE tɛɛ. Lɩzɩ pa-taa nabɛyɛ hɩla nɛ ŋtɩmnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-wɛ nɛ pɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ pɔɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ kpam.​—Efɛɛzɩ 6:19, 20.

¹⁹ Ɛjaɖɛ tɛm ñɔtɩ kpam nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɖɩɩpɩtɩɣ se ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa kaɣ ñɩɣʋ ɖɔ-yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ se ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ pɔ-tɔm taa. Pʋyɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩñaɣ pana lɛɛlɛɛyɔ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɖɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɔm taa.