1. Tɔm ndʋ ɖa-taa tɛmnaa?

 ÐA MBA ɖɩwɛ Yehowa samaɣ taa yɔ, ɖɩnawa se Yehowa sɔɔlɩ-ɖʋ nɛ ɛsɔɔlaa se ɖɩnɩɩ wezuu leleŋ. (Roma 8:35-39) Pɩtasɩ lɛ, ɖa-taa tɛma se ye ɖɩɖɔŋ Bibl paɣtʋ kila yɔɔ yɔ, awazɩɣ-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. (Iza. 48:17, 18) Ɛlɛ, ye ɖɩkatɩ kala wena ɖɩtɩɖʋna yɔ, ɛzɩma pɩpɔzʋʋ se ɖɩla?

2. (a) Kala wena ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkatɩ? (b) Nɛ kala ana apɩzɩɣ ayele nɛ ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tɩ tɔm ndʋ?

² Yehowa sɛyaa tɩŋa katɩɣ kala. Ðɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛla nabʋyʋ nɛ pɩwɩzɩ-ɖʋ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩhɩnɩ kʋdɔŋ sɔsɔʋ nakʋyʋ nɛ piyele nɛ ɖɩɩtasɩɣ pɩzʋʋ se ɖɩla mbʋ payɩ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩla Yehowa sɛtʋ taa yɔ. Asɛyʋʋ nakʋyʋ pɩzɩɣ nɛ kɩla nɛ pɩkɔnɩ-ɖʋ kaɖɛ. Yaa papɩzɩɣ nɛ panazɩ-ɖʋ ɖe-tisuu yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ kala ana yɔ, pɩtɩla ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tɩ se: ‘Ɛzɩ ɛbɛ yɔɔ wɛtʋ tʋnɛ tɩwɛɛ nɛ tɩtalɩɣ-m? Ɛzɩ malabɩ nabʋyʋ nɛ pɩfɛyɩ ɖeu yaa we? Ɛzɩ pɩwɩlɩɣ se Yehowa ɛɛwazɩɣ-m?’ Wiɖiyi pɩtɛmɩ-ŋ labʋ mbʋ? Ye ɛɛɛ yɔ, pitaatibi-ŋ yɔɔɔ. Pɩɩlabɩ Yehowa sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa sakɩyɛ mbʋ ɖɔɖɔ.—Keɣa 21:2, 3; Hab. 1:2, 3.

3. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Keɣa 33:20 taa?

³ Kalɩ Keɣa 33:20. Na lɩmaɣza kɩcɛya naalɛ wena awɛ keɣa ŋga ka-taa yɔ: (1) Ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa katɩɣ kala. (2) Yehowa lɩzɩɣ-ɖʋ kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ a-taa. Ɛzɩma Yehowa lɩzɩɣ-ɖʋ? Nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɛtɩŋɩɣna nɛ ɛlakɩ mbʋ yɔ ɩ-taa nakʋyʋ lɛ se ɛsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza wena amʋnaa yɔ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa wezuu caɣʋ yɔɔ. Yehowa labɩ-ɖʋ tamaɣ se ɖɩkaɣ hiɣu taa leleŋ ɛ-sɛtʋ taa. Paa mbʋ yɔ, ɛtɩyɔɔdɩ se ɖɩɩkaɣ katʋʋ kaɖɛ naɖɩyɛ ɖɛ-wezuu caɣʋ taa lɛɛlɛɛyɔ. (Iza. 66:14) Eseɣtiɣ-ɖʋ se ɖɩka ɖa-lɩmaɣza ɖɛ-tɛ cee wayɩ yɔɔ, pʋ-tɔbʋʋ  lɛ se alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩcaɣ wezuu ŋgʋ ɛsɔɔlaa se ɖɩcaɣ yɔ tam yɔ. (2 Kɔr. 4:16-18) Pʋcɔ nɛ pɩtalɩ mbʋ lɛ, ɛsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩsɛɣ-ɩ paa evemiye nɖɩ.—Witu 3:22-24.

4. Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

⁴ Iyele nɛ ɖɩtazɩ nɛ ɖɩna lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Bibl alɩwaatʋ taa nɛ ɖa-alɩwaatʋ taa Yehowa sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa kɩɖaŋ taa yɔ. Ɛzɩ ɖɩkɔŋʋʋ naʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkatɩ kala wena ɖɩtɩɖʋna yɔ. Ɛlɛ ye ɖɩtaɣ Yehowa liu yɔ, ɛɛkaɣ-ɖʋ yebu sɩnʋʋ kpa. (Keɣa 54:23) Ðɩɩtazɩɣ kɩɖaŋ ɛnɩ ɩ-taa lɛ, pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Ye maawɛnɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa, ɛzɩma maalaba? Ɛzɩma kɩɖaŋ ɛnɩ ɩsɩɣnɩ-m se mantaa Yehowa liu nɛ pɩkɩlɩ? Lɔŋ weyi manpɩzɩɣ nɛ malabɩnɩ tʋmɩyɛ me-wezuu caɣʋ taa?’

5. Kala wena Labaanɩ yeba nɛ Yakɔɔb katɩ? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁵ Bibl alɩwaatʋ taa, Yehowa sɛyaa kaakatɩ kala wena patɩɖʋna yɔ. Iyele nɛ ɖɩna Yakɔɔb kɩɖaʋ. Ɛ-caa kaaɖʋ-ɩ paɣtʋ se ɛkpaɣ halʋ Labaanɩ pɛlaa hɛkʋ taa, ɛlɛ kaakɛ pɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ nɛ ɛsɛɣaɣ Ɛsɔ. Nɛ Yakɔɔb caa kaasɩnɩ Yakɔɔb nɛ ɛ-taa tɛ se Yehowa kaɣ-ɩ wazʋʋ siŋŋ. (Kiɖe 28:1-4) Pʋyɔɔ lɛ, Yakɔɔb labɩ mbʋ pɩtʋʋzaa yɔ. Ɛkʋyɩ Kanaŋ ɛjaɖɛ taa nɛ ɛɖɔ nʋmɔʋ nɛ ewolo Labaanɩ tɛ, ɛlɛ kaawɛnɩ pɛlaa naalɛ. Payaɣaɣ kʋɖʋm se Leeya nɛ payaɣ lɛlʋ se Rasɛɛlɩ. Yakɔɔb kaasɔɔlɩ Labaanɩ pɛlɛ cikpelu Rasɛɛlɩ, nɛ etisi se ɛlakɩ Labaanɩ tʋmɩyɛ pɩnzɩ lʋbɛ pʋcɔ nɛ ɛkpaɣ ɛ-pɛlɛ. (Kiɖe 29:18) Ɛlɛ, pɩtɩɖɔ ɛzɩ Yakɔɔb kaamaɣzʋʋ yɔ. Labaanɩ peɣzi Yakɔɔb nɛ ɛkpaɣ ɛ-pɛlɛ sɔsɔ Leeya nɛ ɛcɛlɩ-ɩ. Kpɩtaʋ kʋɖʋmʋʋ wayɩ lɛ, Labaanɩ tisi se Yakɔɔb ɛkpaɣ Rasɛɛlɩ nɛ ɛpɩsɩ-ɩ ɛ-halʋ; ɛlɛ pɩɩwɛɛ se ɛtasɩ-ɩ labʋ tʋmɩyɛ pɩnzɩ lʋbɛ. (Kiɖe 29:25-27) Pɩtasɩ lɛ, Labaanɩ muli Yakɔɔb alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ cɔŋnaɣ e-wondu yɔɔ yɔ. Labaanɩ muli Yakɔɔb pɩnzɩ nzɩ yɔ sɩkpɛndɩ 20!—Kiɖe 31:41, 42.

6. Kala lɛɛna wena Yakɔɔb kataa?

⁶ Yakɔɔb katɩ kala lɛɛna ɖɔɖɔ. Ɛɛwɛnɩ hɔʋ sɔsɔʋ, ɛlɛ ɛ-pɩyalaa taanɩɣnɩ ɖama paa ɛzɩmtaa. Halɩ pɛpɛdɩ pe-neu Yosɛɛfʋ nɛ ɛpɩsɩ yom. Yakɔɔb pɩyalaa naalɛ, Siimeyɔɔ nɛ Leevi pepisi hɔʋ hɩɖɛ nɛ pepisi ɖɔɖɔ Yehowa hɩɖɛ. Pɩtasɩ lɛ, Yakɔɔb halʋ kʋsɔɔlʋ Rasɛɛlɩ sɩba alɩwaatʋ ndʋ ɛlʋlaɣ pa-pɩyalʋ naalɛ ñɩnʋ yɔ. Nɛ alɩwaatʋ natʋyʋ ñɔɔsɩ sɔsɔsɩ nasɩyɩ lɩwa lɛ, pɩpɔzɩ se Yakɔɔb ɛkʋyɩ nɛ ewolo ɛcaɣ Ejipiti ɛjaɖɛ taa; pʋbʋ taa lɛ ɛɛkpadɩyaa.—Kiɖe 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ɛzɩma Yehowa yeba nɛ Yakɔɔb ɖiɣzina se ɛ-tɔm kɛdɩnɩ-ɩ?

⁷ Kala ana a-tɩŋa a-taa, Yakɔɔb tilesi tisuu mbʋ ɛɛwɛnɩ Yehowa nɛ ɛ-tamasɩ pɔ-yɔɔ yɔ kpa. Nɛ Yehowa yeba nɛ Yakɔɔb ɖiɣzina se ɛ-tɔm kɛdɩnɩ-ɩ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Paa Labaanɩ kaamuli Yakɔɔb yɔ, Yehowa wazɩ Yakɔɔb nɛ ɛwɛɛnɩ tomnaɣ yɔɔ ñɩm sakɩyɛ. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ Yakɔɔb ɖaɣnɩ naʋ ɛ-pɩyalʋ Yosɛɛfʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ Yehowa yɔɔ; pɩlakɩ pɩnzɩ sakɩyɛ yɔ Yakɔɔb wɛʋ nɛ ɛmaɣzɩɣ se Yosɛɛfʋ sɩba yɔ. Taabalɩyɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɖɩɩwɛ Yakɔɔb nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, nɖɩ sɩnɩnɩ-ɩ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-laŋɩyɛ camɩyɛ kala wena ɛkataa yɔ a-taa. (Kiɖe 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Ye ɖiyeba nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖa nɛ Yehowa ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖa ɖɔɖɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ kala wena ɖɩkatɩɣ nɛ ɖɩtɩɖʋna yɔ camɩyɛ.

8. Ɛbɛ Wiyaʋ Daviid kaasɔɔlaa se ɛla?

⁸ Wiyaʋ Daviid taapɩzɩɣ se ɛla mbʋ payɩ ɛɛsɔɔlaa se ɛla Yehowa sɛtʋ taa yɔ. Kɩɖaʋ  nakʋyʋ yɔ: Daviid kaasɔɔlɩ siŋŋ se ɛma ɛ-Ɛsɔ templo. Eheyi nayʋ Naataanɩ se ɛsɔɔlaa se ɛma templo. Nɛ Naataanɩ cosi-i se: «Ndʋ ndʋ tɩwɛ ña-laŋɩyɛ taa yɔ, la-tʋ; Ɛsɔ wɛ ñɔ-cɔlɔ.» (3 Aw. 17:1, 2) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma tɔm ndʋ tɩɩkpazɩ Daviid ɖoŋ siŋŋ yɔ. Pɩtɩla, ɛɛpaɣzɩ labʋ ɖʋtʋ kpaagbaa se ɛla tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ.

9. Daviid nɩ tɔm ndʋ titiki ɛyʋ yɔɔɔ yɔ lɛ, ɛzɩma ɛlaba?

⁹ Ɛlɛ pitileɖi lɛ, Yehowa tɛ nayʋ pɩsɩ Daviid cɔlɔ nɛ eheyi-i tɔm ndʋ titiki ɛyʋ yɔɔɔ yɔ. «Ðoo ana a-taa,» Yehowa heyi Naataanɩ se pɩtɩkɛ Daviid kaɣnɩ maʋ templo, ɛlɛ ɛ-pɩyalaa taa nɔɔyʋ kaɣnɩ labʋ tʋmɩyɛ nɖɩ. (3 Aw. 17:3, 4, 11, 12) Daviid nɩ tɔm ndʋ lɛ, ɛzɩma ɛlaba? Ɛlɛɣzɩ ɛ-kaɖʋwa. Ɛ-ɛsɩyɛ kaasɛnɩ liidiye nɛ wondu lɛɛtʋ ndʋ pɩpɔzaɣ ɛ-pɩyalʋ Salomɔɔ se ɛmanɩ templo yɔ ti-kpeɣluu.—3 Aw. 29:1-5.

10. Ɛzɩma Yehowa wazɩ Daviid?

¹⁰ Yehowa yeba nɛ Daviid nɩɩ se pɩtɩkɛ ɛnʋ kaɣnɩ maʋ templo lɛ, ɛɖʋ-ɩ nɛ ɛgbɛyɛ kpaagbaa. Yehowa labɩ Daviid tamaɣ se ɛ-lʋlʋʋ taa tʋ nɔɔyʋ kaɣ tɔɔʋ kewiyitu tam. (2 Sam. 7:16) Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa, Pɩnzɩ kudoku kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa, Daviid nɩɣ se Yesu kɛnɩ Wiyaʋ nɛ ɛkɛ ɛ-lʋlʋʋ taa tʋ lɛ, ɛ-taa kaɣ labʋ leleŋ siŋŋ! Kɛdaɣ ŋga, kasɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩna se paa ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlakɩ mbʋ payɩ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩla ɖɛ-Ɛsɔ Yehowa sɛtʋ taa yɔ, pɩtɩla ɛñɔɔzɩ wazasɩ lɛɛsɩ nzɩ sɩ-yɔɔ ɖɩtɩmaɣzɩ kpa yɔ nɛ ɛsɩɩ-ɖʋ.

11. Paa Ɛsɔ Kewiyaɣ ɛtɩkɔɔ alɩwaatʋ ndʋ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba maɣzaɣ se kɔkɔŋ yɔ, ɛzɩma Yehowa wazɩ-wɛ? (Tʋma Labʋ 6:7)

¹¹ Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba katɩ kala wena patɩɖʋna yɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Paaɖaŋ kpam se Ɛsɔ Kewiyaɣ ɛkɔɔ, ɛlɛ pataatɩlɩ alɩwaatʋ ndʋ kakaɣ kɔm yɔ. (Tʋma 1:6, 7) Pʋyɔɔ lɛ, ɛbɛ palaba? Pɛ-ɛsɩyɛ kaasɛnɩ tɔm susuu tʋmɩyɛ. Pɛwɛɛ nɛ posusuu tɔm lona ndɩ ndɩ taa nɛ pɩkɩlɩɣ lɛ, pana kpayɩ kpayɩ se Yehowa wɛɛ nɛ ɛwazɩɣ pa-pana ñaɣʋ yɔɔ.—Kalɩ Tʋma Labʋ 6:7.

12. Alɩwaatʋ ndʋ ñɔɔsɩ lɩwa yɔ, ɛbɛ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba laba?

¹² Alɩwaatʋ natʋyʋ, ñɔɔsɩ sɔsɔsɩ nasɩyɩ lɩ «tɛtʋ kpeekpe yɔɔ.» (Tʋma 11:28) Ñɔɔsɩ nzɩ, siitukuni kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba ɖɔɖɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ñɔɔsɩ sɔsɔsɩ nzɩ siiyeba nɛ pɔtɔɔ kʋñɔŋ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se hɔŋ ñʋndɩnaa nɩɣzaɣ ɛzɩma pɩwɛɛ se pala nɛ pacalɩ pɔ-hɔŋ taa mba yɔ pɩ-yɔɔ. Nɛ evebiya nɛ pɛlaa mba paawɛɛ nɛ palakɩ ɖʋtʋ se pawalɩsɩɣ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ yɔ, ɛzɩma pɩlabɩ-wɛ? Ɛzɩ pɩtɩla, pamaɣzaɣ se pɩpɔzʋʋ se pasɩŋ nɛ pʋcɔ? Paa wɛtʋ ndʋ taa Krɩstʋ ñɩma mba paawɛɛ yɔ, palabɩ lɛɣzɩtʋ nɛ pɩmʋnɩ wɛtʋ kɩfatʋ ndʋ tɩ-taa paawɛɛ yɔ. Paawobi pɩ-yɔɔ nɛ palakɩ mbʋ papɩzɩɣ yɔ nɛ posusuu tɔm nɛ paatisi faaa nɛ pa nɛ po-koobiya Krɩstʋ mba patayɩɣ mbʋ pɛwɛnɩ tomnaɣ yɔɔ yɔ.—Tʋma 11:29, 30.

13. Ñɔɔsɩ alɩwaatʋ taa, wazasɩ nzɩ Krɩstʋ mba hiɣaa?

¹³ Ñɔɔsɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, wazasɩ nzɩ Krɩstʋ ñɩma mba pehiɣaa? Mba pamʋ haɖɛ nɖɩ koobiya tiyinaa yɔ, peɖiɣzinaa se Yehowa kaawɛɛ nɛ ɛsɩɣnɩ-wɛ. (Mat. 6:31-33) Pɩtʋʋ fɛyɩ se piiyeba nɛ pa nɛ po-koobiya mba pasɩnɩ-wɛ yɔ pɔñɔtɩnɩ ɖama nɛ pɩkɩlɩ. Nɛ mba paha liidiye yaa patɩŋnɩ nʋmɔŋ lɛɛŋ yɔɔ nɛ paɖʋ nesi sɩnʋʋ tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ, pehiɣ taa leleŋ weyi ɩlɩɣnɩ haʋ taa yɔ. (Tʋma 20:35) Yehowa wazɩ pa-tɩŋa mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɛlɛɣzɩ pɛ-wɛtʋ nɛ tɩmʋnɩ wɛtʋ kɩfatʋ ndʋ tɩ-taa paawɛɛ yɔ.

14. Ɛbɛ talɩ Barnaabaasɩ nɛ apostoloo Pɔɔlɩ, nɛ ɛbɛ lɩ pɩ-taa? (Tʋma Labʋ 14:21, 22)

¹⁴ Panazaɣ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ  mba ɖoŋ ɖoŋ, nɛ nabʋyʋ taa panazaɣ-wɛ alɩwaatʋ ndʋ patɩɖʋna yɔ tɩ-taa. Mbʋ pɩɩtalɩ Barnaabaasɩ nɛ apostoloo Pɔɔlɩ alɩwaatʋ ndʋ posusaɣ tɔm Lisɩtrɩ egeetiye taa yɔ. Kiɖe tɛɛ lɛ, ɛyaa mʋ-wɛ camɩyɛ nɛ pewelisini-wɛ. Ɛlɛ pʋwayɩ, koyindinaa ‘peɣzi ɛyaa samaɣ,’ nɛ ɛyaa mba pa-taa nabɛyɛ yaɣ Pɔɔlɩ pɛɛ nɛ pamaɣzaɣ se ɛsɩba. (Tʋma 14:19) Paa mbʋ yɔ, Barnaabaasɩ nɛ Pɔɔlɩ paawobi pɩ-yɔɔ nɛ posusi tɔm ɖoŋlɛɛɖɛ. Ɛbɛ lɩ pɩ-taa? «Pehiɣ tɔmkpɛlɩkɩyaa sakɩyɛ,» nɛ pɔ-tɔm pee nɛ pa-kɩɖaʋ kpazɩ ɖoŋ po-koobiya Krɩstʋ mba. (Kalɩ Tʋma Labʋ 14:21, 22.) Ɛyaa sakɩyɛ hiɣ wazasɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Barnaabaasɩ nɛ Pɔɔlɩ patiyele tɔm susuu paa pakatɩ nazɩm mbʋ pataaɖʋna yɔ. Ye ɖitiyele tʋmɩyɛ nɖɩ Yehowa ɖʋ-ɖʋ yɔ ɖɩ-labʋ yɔ, ɖɩkaɣ hiɣu wazasɩ.

15. Ɛbɛ ŋkpɛlɩkɩ koobu Macmillan kɩɖaʋ taa?

¹⁵ Pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ pɩnaɣ 1914 lɛ, Yehowa samaɣ taa mba kaaɖaŋaa se nabʋyʋ kaɣ labʋ. Iyele nɛ ɖɩyɔɔdɩ koobu Alexander Hugh Macmillan kɩɖaʋ tɔm. Koobu Macmillan maɣzaɣ se pɩkazɩ pazɩ lɛ ɛkaɣ kpaʋ ɛsɔdaa, nɛ lɩmaɣza ana koobiya sakɩyɛ kaawɛnɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa. Ɛyɔɔdɩ samaɣ taa tɔm natʋyʋ septembre 1914 nɛ tɩ-taa lɛ ɛyɔɔdaa se: «Pɩtɩla mɛn-kɛdɛzaɣ samaɣ taa tɔm mɛwɛɛ nɛ mɔyɔɔdʋʋ ɛzʋnɔ.» Toovenim taa lɛ, pɩtaakɛ ɛ-kɛdɛzaɣ samaɣ taa tɔm. Pʋwayɩ koobu Macmillan mawa se: «Pɩtɩla ɖa-taa nabɛyɛ kaakɩlɩ maɣzʋʋ lɛɛ lɛɛ se pɩkazɩ pazɩ lɛ ɖɩkaɣ kpaʋ ɛsɔdaa.» Ɛsɔzaa se: «Mbʋ pɩpɔzaɣ se ɖɩla yɔ lɛ se ɖɛ-ɛsɩyɛ ɛsɛɛnɩ Kɩbaɣlʋ tʋmɩyɛ labʋ.» Koobu Macmillan ɛsɩyɛ kaasɛnɩ Kɩbaɣlʋ tʋmɩyɛ labʋ. Ɛɛwɛ kpekpeka tɔm susuu tʋmɩyɛ taa. Eehiɣ waɖɛ nɛ ɛkpazɩ ɖoŋ koobiya sakɩyɛ mba paaɖʋ-wɛ salaka mbʋ pʋyɔɔ yɔ pekizaa se paalakɩ sɔɔjatʋ tʋmɩyɛ yɔ. Nɛ ewokaɣ ɛgbɛyɛ taa kediɣzisi halɩ pɩkpɛndɩnɩ ɛ-akpadɩyɩtʋ taa. Alɩwaatʋ ndʋ koobu Macmillan kaawɛɛ nɛ ɛɖaŋɩɣ se ɛmʋ ɛ-kɩhɛyʋʋ yɔ, ɛkam ñʋʋ nɛ Yehowa sɛtʋ. Ɛlabɩ mbʋ lɛ, ɛzɩma pɩwazɩ-ɩ? Pɩnaɣ 1966 taa ɛsɩba; nɛ alɩwaatʋ pazɩ pʋcɔ nɛ ɛsɩkɩ lɛ, ɛmawa se: «Men-tisuu tɩhɛɛ wiɖiyi kpa.» Pɩkɛ wɛtʋ kɩbandʋ siŋŋ, nɛ pɩpɔzʋʋ se ɖa-tɩŋa ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɛɛnɩ-tʋ kɔzɩ kɔzɩ ye ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩkatɩɣ kala wena ɖɩtaaɖʋna nɛ pɩkpakɩɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ yɔ.—Ebr. 13:7.

16. Kaɖɛ nɖɩ Koobu Herbert Jennings nɛ ɛ-halʋ pakataa nɛ pataaɖʋna? (Yakubu 4:14)

¹⁶ Yehowa samaɣ taa, ɛyaa sakɩyɛ wɛɛ nɛ palʋkɩnɩ kʋdɔmɩŋ weyi pataaɖʋna yɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Koobu Herbert Jennings b kɛdɩ e-wezuu caɣʋ tɔm taa ɛzɩma pɩɩkɛdɩnɩ ɛ nɛ ɛ-halʋ se pɛkɛ Ɛsɔtɔm tiyiyaa Gana ɛjaɖɛ taa yɔ pɩ-tɔm. Ɛlɛ, alɩwaatʋ natʋyʋ wayɩ lɛ, ɖɔkɔtɔnaa wili-i nɛ pana se ɛwɛnɩ lɩmaɣza taa kʋdɔŋ sɔsɔʋ nakʋyʋ (trouble de l’humeur). Koobu Jennings labɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm ndʋ tɩwɛ Yakubu 4:14 taa yɔ nɛ ɛyaa wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɛɛwɛɛ yɔ se «‘cee’ ŋgʋ ɖɩtaaɖʋna yɔ.» (Kalɩ Yakubu 4:14.) Ɛmawa se: «Pɩɩpɔzaa se ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza wena amʋnaa yɔ, pʋyɔɔ lɛ ɖɩlabɩ ɖʋtʋ se ɖɩɩtasɩɣ caɣʋ Gana nɛ ɖɩɖɛɣ nɛ ɖiyele ɖa-taabalaa sakɩyɛ nɛ ɖiwolo Kanadaa nɛ pɔcɔnɩ man-kʋdɔŋ ɖeɖe.» Yehowa sɩnɩ Koobu Jennings nɛ ɛ-halʋ nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɛsɛɣ-ɩ siɣsiɣ paa paawɛɛ nɛ pakatɩɣ kaɖɛ nɖɩ yɔ.

17. Ɛzɩma koobu Jennings kɩɖaʋ wazɩ ɖo-koobiya Krɩstʋ mba lalaa?

¹⁷ Toovenim tɔm ndʋ koobu Jennings  yɔɔdɩ e-wezuu caɣʋ tɔm taa yɔ, tɩsɩnɩ ɛyaa lalaa siŋŋ. Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ mawa se: «Wiɖiyi mantɩkalɩ tɔm ñʋʋ nakʋyʋ nɛ kitukuni ma-laŋɩyɛ siŋŋ ɛzɩ tɔm ñʋʋ ŋgʋ yɔ. . . Mankalaa nɛ mana ɛzɩma koobu Jennings yebi labʋ ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ se pɩsa nɛ ɛcɔnɩ ɛ-kʋdɔŋ ɖeɖe yɔ lɛ, pɩsɩnɩ-m nɛ mɛwɛɛnɩ lɩmaɣza wena amʋnaa yɔ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa mɛwɛɛ yɔ tɩ-yɔɔ.» Koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ ɖɔɖɔ mawa se: «Maakɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ pɩnzɩ hiu, ɛlɛ pʋwayɩ pɩɩpɔzaa se meyele tʋmɩyɛ nɖɩ labʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ mɛwɛnɩ maɣzɩm taa kʋdɔŋ nakʋyʋ. Pɩlakaɣ-m ɛzɩ mɛnkɛ kaapɩzaɣ yɔ nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɖoŋ ɖoŋ pitikaɣ-m yɔɔɔ kpem se mankalɩ tɔm ñʋŋ weyi ɩyɔɔdʋʋ ɛyaa wezuu caɣʋ tɔm yɔ. . . Ɛlɛ ɛzɩma koobu Jennings ɖɔkɩ ɛ-tɩ yɔ, pɩkpazɩ-m ɖoŋ.» Tɔm ndʋ tɩtɔzʋʋ-ɖʋ se alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɖɔkʋʋ ɖa-laŋa kala wena ɖɩtaaɖʋna yɔ a-taa yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpazɩ ɛyaa lalaa ɖoŋ. Halɩ paa nabʋyʋ ɛlaba nɛ piyele nɛ ɖe-wezuu caɣʋ wɛɛ ndɩ nɛ ɛzɩma ɖɩmaɣzaɣ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ tisuu nɛ laŋɩyɛ ɖɔkʋʋ hɔɔlʋʋ taa.—1 Pɩy. 5:9.

18. Ɛzɩ ɖɩnaʋ kɩlɛmɩŋ yɔɔ yɔ, lɔŋ weyi ŋkpɛlɩkɩɣ Naajeeriya lelu kɩɖaʋ taa?

¹⁸ Asɛyɩŋ ɛzɩ COVID-19 kʋdɔŋ mbʋ yɔ tukuni Yehowa samaɣ taa mba sakɩyɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Lelu nɔɔyʋ wɛ Naajeeriya, nɛ tɔɔnaɣ nɛ liidiye pazɩ yem pɩɩkazɩ-ɩ. Tanaŋ nakʋyʋ tɛɛ, ɛ-pɛlɛ pɔzɩ-ɩ se ɛna se pɛtɛzɩɣ tɩzʋʋ mɔʋ ŋgʋ pɩkazɩ-wɛ pazɩ yɔ lɛ, ɛbɛ pakaɣ tɔɔʋ pʋwayɩ. Ðo-koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ eheyi ɛ-pɛlɛ se mba tɩtasɩ wɛnʋʋ liidiye yaa tɔɔnaɣ nakɛyɛ, ɛlɛ pɩpɔzʋʋ se mba ɩmaɣzɩnɩ Sarfaatɩ lelu, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se mba ɩtɛzɩ tɩzʋʋ tɔɔnaɣ ŋga pɩkazaa yɔ nɛ mba taa Yehowa liu kiya. (1 Aw. 17:8-16) Halɩ patɩtɩɩpaɣzɩtɩ maɣzʋʋ mbʋ pakaɣ tɔɔʋ evemiye nɖɩ ɖɩ-wɩsɩ taa yɔ pɩ-yɔɔ pʋcɔ nɛ pɔkɔnɩ-wɛ huyuu nakʋyʋ, kɩ-taa nɛ tɔɔnasɩ nzɩ po-koobiya Krɩstʋ mba  hawa se pɩsɩnɩ mba pɛwɛ kɩcɛyɩm taa yɔ. Tɔɔnaɣ ŋga kaawɛ huyuu ŋgʋ kɩ-taa yɔ, papɩzɩɣ nɛ pɔtɔɔ-kɛ nɛ pɩcɛzɩ kpɩtaŋ naalɛ. Koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ ɛyɔɔdaa se ɛnʋ taaɖiɣzina se Yehowa kaawɛɛ nɛ ewelisiɣ tɔm ndʋ ɛnʋ heyaɣ ɛ-pɛlɛ yɔ camɩyɛ mbʋ. Toovenim taa lɛ, ye ɖɩtaɣ Yehowa liu yɔ, kala wena ɖɩkatɩɣ ɖe-wezuu caɣʋ taa nɛ ɖɩtɩɖʋna yɔ, apɩzɩɣ ayele nɛ ɖɩñɔtɩnɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ.—1 Pɩy. 5:6, 7.

19. Nazɩm mbʋ Aleksey Yershov kataa?

¹⁹ Pɩnzɩ nzɩ sɩɖɛwa pitileɖita yɔ sɩ-taa, ɖo-koobiya sakɩyɛ katɩ nazɩm nɛ pɩtɩla pataaɖʋna. Iyele nɛ ɖɩna koobu Aleksey Yershov kɩɖaʋ, ɛwɛ Rusii ɛjaɖɛ taa. Pamɩyɩsɩ koobu Yershov lɩm pɩnaɣ 1994 taa, nɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ Yehowa samaɣ taa mba kaawɛ pa-tɩ yɔɔ pazɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Ɛlɛ pɩnzɩ sakɩyɛ wayɩ, Rusii ɛjaɖɛ taa wɛtʋ lɛɣzaa. Pɩnaɣ 2020 taa, sɔɔjanaa wobi koobu Yershov ɖɩɣa taa nɛ pewili e-wondu taa nɛ pakpaɣ mbʋ ɛwɛna yɔ pɩ-taa sakɩyɛ nɛ pɛɖɛna. Pɩlabɩ fenasɩ sakɩyɛ pʋwayɩ lɛ, komina kʋyɩ ɛ-yɔɔ se ɛkɛ ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ. Mbʋ pɩtɛzɩ tɔm wɛɛkʋʋ yɔ lɛ se nɔɔyʋ kpaɣ video nakʋyʋ, nɛ video ŋgʋ kɩ-yɔɔ patɩŋnaa nɛ pakʋyɩ koobu ɛnʋ ɛ-yɔɔ. Ɛyʋ weyi ɛkpaɣ video ŋgʋ yɔ, ɛlakaɣ ɛzɩ ɛɛsɔɔlɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ yɔ, halɩ pɩcɛzɩ pɩnaɣ. Pɩkɛ ɛyʋ lɛlʋ wayɩ lɩʋ kpem!

20. Ɛbɛ koobu Yershov laba nɛ ɛcɛyɩsɩ ɛ nɛ Yehowa pa-taabalɩyɛ?

²⁰ Ɛzɩ panazɩ koobu Yershov lɛ, pɩlʋlɩ pee kɩbana naayɛ? Ɛɛɛ. Taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛnɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖɩcɛyɩsaa nɛ pɩkɩlɩ. Ɛyɔɔdaa se: «Ma nɛ ma-halʋ ɖɩkpɛndɩɣ nɛ ɖɩtɩmɩɣ ɖoŋ ɖoŋ nɛ pɩkɩlɩɣ. Menɖiɣzinaa se ye Yehowa ɛtaasɩnɩ-m yɔ, mantaapɩzɩɣ se mɔnɖɔkɩ ma-laŋɩyɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa.» Ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: «Tɩ yɔɔ kpɛlɩkʋʋ sɩɣnɩ-m se pɩtaakɩlɩ-m tibu yɔɔɔ. Mamaɣzɩɣ caanaʋ taa Ɛsɔ sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa kɩɖaŋ yɔɔ. Bibl taa kɛdɛsɩ sakɩyɛ ñɩkɩɣ niye se pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖɩcaɣ ɖiɣ ɖiɣ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu.»

21. Ɛbɛ ɖɩkpɛlɩkɩ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

²¹ Ɛbɛ ɖɩkpɛlɩkɩ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa? Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa, nabʋyʋ taa ɖɩkatɩɣ kala wena ɖɩtɩɖʋna yɔ. Paa mbʋ yɔ, paa ɛzɩmtaa lɛ Yehowa sɩɣnɩ ɛ-sɛyaa ye pataɣ-ɩ liu yɔ. Ðɔ-tɔm ñʋʋ mayaɣ yɔɔdʋʋ se: «Kʋñɔŋ tɩnɩɣ kʋñɔŋ lɛɛkʋ yɔɔ, siɣsiɣ tʋ yɔɔ, ɛlɛ tam lɛ [Yehowa] lɩzɩɣ-ɩ pɩ-taa.» (Keɣa 33:20) Tɛtɛ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩka ɖa-lɩmaɣza ɛzɩma Yehowa sɩɣnɩ-ɖʋ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtaakam-yɛ kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ a-yɔɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ ɛzɩ apostoloo Pɔɔlɩ yɔɔdʋʋ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Pɩtɩŋa payɩ pɩ-taa lɛ, mɛwɛnɩ ɖoŋ pɩtɩŋnɩ weyi ɛhaɣ-m ɖoŋ yɔ ɛ-yɔɔ.»—Fil. 4:13.