1. Bibl alɩwaatʋ taa, ɛzɩma kpɔnɔ tɔm kaacɛyaa?

 BIBL alɩwaatʋ taa, kpɔnɔ kaakɛnɩ tɔɔnaɣ ŋga ɛyaa sakɩyɛ kɩlaɣ tɔɔʋ yɔ. (Kiɖe 14:18; Luka 4:4) Toovenim taa lɛ, kpɔnɔ tɔm kaacɛyaa kpem nɛ halɩ nabʋyʋ taa, Bibl lakɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm piye «kpɔnɔ» nɛ kɩyɔɔdʋʋ tɔɔnaɣ tɔm. (Mat. 6:11) Maamaaci lakasɩ nasɩyɩ 2 taa, Yesu labɩnɩ tʋmɩyɛ ɖɔɖɔ kpɔnɔ, nɛ ɖɩsɩm maamaaci lakasɩ nzɩ camɩyɛ. (Mat. 16:​9, 10) Kɛdɛsɩ nzɩ, sɩ-taa lɛɛka wɛ Yohanɛɛsɩ ñʋʋ 6 taa. Ðɩɩtazɩɣ kɛdaɣ ŋga ka-taa lɛ, ɖɩkaɣ naʋ lɔŋ weyi kapɩzɩɣ nɛ kɛkpɛlɩkɩ-ɖʋ sɔnɔ yɔ.

2. Alɩwaatʋ ndʋ taa pɩɩpɔzɩ ɛyaa kudokiŋ sakɩyɛ tɔɔnaɣ?

² Yesu apostoloowaa tɛm tɔm susuu lɛ, pa nɛ Yesu pasaa mɛlɛ nɛ patɩŋ Galilee teŋgu yɔɔ se powolo nɛ pɛhɛzɩ. (Mark. 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Powobi lone nɖɩ ɖɩ-taa nɔɔyʋ fɛyɩ yɔ Bɛtɩsayidaa tɛtʋ cɔlɔ. Ɛlɛ pitileɖi lɛ, ɛyaa kudokiŋ sakɩyɛ talɩ peeɖe. Yesu tɩla ɛzɩ ɛtɩna-wɛ yɔ. Ɛkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛwɩlɩ-wɛ Kewiyaɣ yɔɔ tɔm nɛ ɛwaa kʋdɔndɩnaa. Ðanaɣ kaawɛɛ nɛ kaɖanɩɣ lɛ, tɔmkpɛlɩkɩyaa wɛɛ nɛ pɔpɔzʋʋ pa-tɩ se ɛzɩma samaɣ ŋga kakaɣ labʋ nɛ kehiɣ tɔɔnaɣ nɛ kɔtɔɔ. Pɩtɩla pa-taa nabɛyɛ kaawɛnɩ tɔɔnaɣ pazɩ, ɛlɛ pɩɩwɛɛ se pa-taa sakɩyɛ iwolo tɛtʋ taa  nɛ paya tɔɔnaɣ. (Mat. 14:15; Yoh. 6:​4, 5) Ɛbɛ Yesu kaɣ labʋ?

YESU LABƖ MAAMAACI LAKASƖ NƐ ƐHA ƐYAA KPƆNƆNAA

3. Ɛbɛ Yesu heyi ɛ-apostoloowaa se pala? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

³ Yesu heyi ɛ-apostoloowaa se: «Pɩtɩcɛyɩ se [samaɣ ɛɖɛɛ;] mɩ-maɣmaɣ ɩha-kɛ nabʋyʋ nɛ kɔtɔɔ.» (Mat. 14:16) Pɩɩwɛ ɛzɩ paapɩzɩɣ nɛ pala nabʋyʋ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ abalaa kaatalɩ ɛzɩ 5000 mbʋ yɔ. Nɛ ye pɛkpɛndɩnɩ halaa nɛ piya yɔ, pɩtɩla ɛyaa mba pɩɩwɛɛ se paha tɔɔnaɣ yɔ, patalɩɣ 15000. (Mat. 14:21) Andree yɔɔdɩ se: «Abalɩbɩɣa nakɛyɛ wɛ cɩnɛ nɛ kɛwɛnɩ orjɩ kpɔnɔnaa 5 nɛ kpakpasɩ cikpesi 2. Ɛlɛ pɩtalɩ we ɛyaa sakɩyɛ panɛ pɛ-ɛsɩndaa?» (Yoh. 6:9) Ðoŋ ɖoŋ lɛ, orjɩ kpɔnɔnaa kʋñɔndɩnaa nɛ ɛyaa lalaa tɔkaɣ, nɛ papɩzaɣ se paɖʋ ɖɔm kpakpasɩ cikpesi taa nɛ pawɩsɩ-sɩ. Ɛlɛ tɔɔnaɣ ŋga pɩɣa ŋga kaawɛna yɔ, kataaɖɔɔ se ɛyaa samaɣ ŋga ka-tɩŋa kɔtɔɔ.

4. Lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Yohanɛɛsɩ 6:​11-13 taa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmɩŋ.)

⁴ Yesu ñɩnaɣ se ɛla samaɣ camɩyɛ lakasɩ, pʋyɔɔ eheyi-kɛ se kacaɣ tindima tindima ñɩtʋ yɔɔ. (Mark. 6:​39, 40; kalɩ Yohanɛɛsɩ 6:​11-13.) Bibl yɔɔdʋʋ se Yesu sɛ ɛ-Caa kpɔnɔnaa nɛ kpakpasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ. Pɩɩmʋnɩ mbʋ se ɛsɛɛ Ɛsɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ toovenim taa lɛ, ɛ-cɔlɔ tɔɔnaɣ ŋga kalɩnaa. Pɩtɔzʋʋ-ɖʋ se, ɛzɩ Yesu yɔ, ɖɩtɩmɩ pʋcɔ nɛ ɖɩtɔɔ tɔɔnaɣ paa ɖɩwɛ ɖe-ɖeke yaa ɖɩwɛ ɛyaa taa yɔ. Pʋwayɩ lɛ, Yesu heyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se patayɩ samaɣ tɔɔnaɣ, nɛ pa-tɩŋa pɔtɔɔ nɛ pahaɣ. Halɩ tɔɔnaɣ kazaa, nɛ Yesu taasɔɔlɩ se pɔlɔ-kɛ. Pʋyɔɔ eheyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se pekpeɣli mbʋ pɩkazaa yɔ  nɛ pɩɩwazɩ pʋwayɩ. Yesu ha-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ; ɛkpɛlɩkɩ-ɖʋ se pɩwɛɛ se ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ mbʋ ɖɩwɛna yɔ nɛ lɔŋsɩnɖɛ. Ye ŋkɛ lʋlɩyʋ yɔ, ña nɛ ñe-piya ɩpɩzɩɣ nɛ ɩtazɩ kɛdaɣ ŋga ka-taa pʋwayɩ nɛ ɩna lɔŋ weyi kapɩzɩɣ nɛ kɛkpɛlɩkɩ-mɩ adɩma labʋ, agɔma mʋʋ nɛ kʋjɔʋ labʋ hɔɔlʋʋ taa yɔ.

5. (a) Samaɣ na maamaaci lakasɩ nzɩ Yesu labɩ puwiye yɔ lɛ, ɛbɛ kalaba? (b) Ɛlɛ ɛbɛ Yesu laba?

⁵ Ɛzɩma Yesu wɩlɩ tɔm nɛ ɛla maamaaci lakasɩ yɔ, pɩɩɖɩɣzɩ ɛyaa pɩdɩɩfɛyɩ. Paanawa se Moyizi kaayɔɔdaa se Ɛsɔ kaɣ kʋsʋʋ nayʋ sɔsɔ nɔɔyʋ. Ye mbʋ, pɩtɩla pɔpɔzaɣ pa-tɩ se: «Ɛzɩ Yesu kɛnɩ nayʋ ɛnʋ?» (Wp. 18:​15-18) Pɩtɩla pamaɣzaɣ se ye pɩkɛ ɛnʋ yɔ, ɛkaɣ kɛʋ ɖiyiyu sɔsɔ weyi ɛpɩzɩɣ nɛ ɛha Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ kpeekpe tɔɔnaɣ yɔ. Pʋyɔɔ ɛyaa ñɩnaɣ se «pakpa-ɩ nɛ pasɩɩ-ɩ wiyaʋ.» (Yoh. 6:​14, 15) Ye Yesu eetisaa nɛ ɛpɩsɩ wiyaʋ yɔ, ɛɛɖʋ ɛ-nɔɔ Yuuda mba politiki tɔm taa; alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, Roma mba tɔkaɣnɩ kewiyitu Yuuda mba yɔɔ. Ɛlɛ ɛtɩla mbʋ. Bibl yɔɔdʋʋ se Yesu ‘kʋyaa nɛ ɛɖɛɛ pʋʋ taa.’ Ye mbʋ paa ɛyaa lalaa kaañɩɣ ɛ-yɔɔ yɔ, ɛtɩɖʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa. Pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ kɩbaŋ siŋŋ.

6. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Yesu kɩɖaʋ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁶ Pɩkɛ toovenim se ɛyaa ɩɩkaɣ-ɖʋ pɔzʋʋ kpa se ɖɩla maamaaci lakasɩ nɛ tɔɔnaɣ huu, yaa ɖɩwaa kʋdɔndɩnaa, yaa ɖɩpɩsɩ pe-wiyaʋ. Ɛlɛ papɩzɩɣ nɛ peseɣti-ɖʋ se ɖɩtɔ caca, yaa ɖɩɖʋ nesi ɛyʋ weyi pamaɣzɩɣ se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛkɛ ɖiyiyu  kɩbanʋ yɔ nɛ ɖɩɖʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa. Ɛlɛ ɖɩna kpayɩ kpayɩ mbʋ Yesu kaalaba yɔ. Ekizaa se ɛɛɖʋʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa. Halɩ ɛyɔɔdɩ pʋwayɩ se: «Men-Kewiyaɣ tɩkɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ.» (Yoh. 17:14; 18:36) Sɔnɔ, pɩcɛyaa se Krɩstʋ mba ɩwɛɛnɩ Yesu maɣzɩm nɛ pamaɣzɩnɩ ɛ-lakasɩ. E-Kewiyaɣ ɖɩɖʋʋ nesi, kɔ-yɔɔ ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe, nɛ ɖɩtɩmɩɣ se kɔkɔɔ. (Mat. 6:10) Iyele nɛ ɖɩɖaɣnɩ pɩsʋʋ kɛdaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ maamaaci lakasɩ nzɩ Yesu laba nɛ ɛha ɛyaa tɔɔnaɣ yɔ kɔ-yɔɔ nɛ ɖɩna lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtasɩ kpɛlɩkʋʋ yɔ.

«KPƆNƆNAA MBA ƐƐTAYAA YƆ PƆ-TƆBƲƲ» NƖƲ

7. (a) Ɛbɛ Yesu laba? (Yohanɛɛsɩ 6:​16-20) (b) Nɛ ɛzɩma apostoloowaa laba?

⁷ Yesu calɩ samaɣ nɛ pɩtɛ lɛ, eyele nɛ apostoloowaa kpa kpɩyʋʋ taa nɛ papɩsɩ Kapɛrɩnawum, nɛ ɛnʋ ñakpa pʋʋ taa se pɩsa nɛ samaɣ ɛtaakpa-ɩ nɛ kapɩsɩ-ɩ wiyaʋ. (Kalɩ Yohanɛɛsɩ 6:​16-20.) Apostoloowaa wɛ kpɩyʋʋ taa lɛ, tɛʋ sɔsɔʋ nakʋyʋ paɣzɩ nɩʋ. Piyeba nɛ helim sɔsɔm nabʋyʋ paɣzɩ mabʋ nɛ pɩkʋsʋʋ lɩm hola. Pʋwayɩ lɛ pana Yesu, ɛwɛɛ nɛ ɛɖɔŋ lɩm yɔɔ nɛ ɛkɔŋ pɔ-cɔlɔ. Nɛ eheyi apostoloo Pɩyɛɛrɩ se ɛnʋ ɖɔɖɔ ɛɖɔ lɩm yɔɔ. (Mat. 14:​22-31) Yesu ñɩtaa nɛ ɛkpa kpɩyʋʋ taa lɛ, helim yele mabʋ. Pɩɖɩɣzɩ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa nɛ pɔyɔɔdɩ se: «Toovenim taa lɛ, ŋkɛ Ɛsɔ Pɩyalʋ.» a (Mat. 14:33) Ɛlɛ pataatɩɩnatɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ maamaaci lakasɩ nzɩ nɛ nzɩ ɛlaba nɛ ɛha ɛyaa tɔɔnaɣ yɔ sɩ-hɛkʋ taa yɔ. Maarɩkɩ yɔɔdaɣ kɛdaɣ ŋga kɔ-tɔm lɛ, ɛyɔɔdaa se: «Nɛ pɩɖɩɣzɩ-wɛ siŋŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pataanɩɩ kpɔnɔnaa mba ɛɛtayaa yɔ pɔ-tɔbʋʋ, nɛ pa-laŋa taanɩɣ tɔm taa lɛɛ lɛɛ.» (Mark. 6:​50-52) Toovenim taa lɛ, pataanɩɩ pɩ-taa se Yehowa ha Yesu ɖoŋ se ɛla maamaaci lakasɩ nzɩ sɩkɩlɩ nzɩ ɛlaba nɛ ɛha ɛyaa kpɔnɔnaa yɔ. Ɛlɛ, pʋwayɩ kpaagbaa lɛ, Yesu ɖaɣnɩ yɔɔdʋʋ maamaaci lakasɩ nzɩ ɛlaba nɛ ɛha ɛyaa tɔɔnaɣ yɔ sɩ-tɔm, nɛ pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ lɛɛŋ.

8-9. Ɛbɛ yɔɔ samaɣ ñɩnaɣ Yesu? (Yohanɛɛsɩ 6:​26, 27)

⁸ Ɛyaa mba Yesu calɩ-wɛ yɔ, po-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm nɛ mbʋ pɔsɔɔlaa yɔ pɩ-tɔm kaakɩlɩnɩ cɛyʋʋ pɛ-ɛsɩndaa. Ɛzɩma tɩyɛ? Tɛʋ fema lɛ, pana se Yesu nɛ ɛ-apostoloowaa pɛɖɛwa. Kpɩyɩŋ nɩɩyɩ kaalɩnɩ Tiberiyaadɩ nɛ ɩkɔɔ, nɛ ɛyaa mba, pakpa ɩ-taa nɛ powolo Kapɛrɩnawum se pañɩnɩ Yesu. (Yoh. 6:​22-24) Ɛzɩ palabɩ mbʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ pañɩnaɣ se pewelisi Kewiyaɣ tɔm nɛ pɩkɩlɩ yaa we? Aayɩ. Pañɩnaɣ se Yesu ɛtasɩ-wɛ haʋ tɔɔnaɣ. Ɛbɛ yɔɔ ɖɩyɔɔdʋʋ mbʋ?

⁹ Na mbʋ pɩlaba alɩwaatʋ ndʋ samaɣ na Yesu Kapɛrɩnawum cɔlɔ yɔ. Yesu yɔɔdɩ kpayɩ se pañɩnaɣ-ɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ paasɔɔlaa se ɛha-wɛ tɔɔnaɣ. Paa ‘pɔtɔɔ kpɔnɔnaa nɛ pahaɣ’ yɔ, Yesu yɔɔdaa se «tɔɔnaɣ ŋga kɛwɛɛkɩɣ.» Ɛlɛ, eseɣti-wɛ se pala «tʋmɩyɛ tɔɔnaɣ ŋga kaawɛɛkɩɣ nɛ kahaɣ wezuu maatɛŋ yɔ kɔ-yɔɔ.» (Kalɩ Yohanɛɛsɩ 6:​26, 27.) Yesu yɔɔdaa se ɛ-Caa haɣnɩ tɔɔnaɣ ŋga. Alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa nɩwa se tɔɔnaɣ nakɛyɛ wɛɛ nɛ kapɩzɩɣ nɛ kaha-wɛ wezuu maatɛŋ yɔ, pɩtɩla pɩɩɖɩɣzɩ-wɛ kpem. Tɔɔnaɣ ŋga pɩzɩɣ nɛ kaha wezuu maatɛŋ? Nɛ ɛbɛ Yesu tɔm welisiyaa pɩzɩɣ pala nɛ pehiɣ-kɛ?

10. Ɛbɛ pɩɩwɛɛ se samaɣ ɛla pʋcɔ nɛ kehiɣ «wezuu maatɛŋ»?

¹⁰ Pɩwɛ ɛzɩ Yuuda ñɩma mba, pamaɣzaɣ se pɩwɛɛ se pala nabʋyʋ yaa pala tʋma naayɛ pʋcɔ nɛ pehiɣ tɔɔnaɣ ŋga yɔ. Pʋtɔma pamaɣzaɣ «tʋma» wena Moyizi Paɣtʋ pɔzaɣ se pala yɔ a-yɔɔ. Ɛlɛ Yesu heyi-wɛ se: «Ɛsɔ tʋmɩyɛ lɛ se ɩwɛɛnɩ tisuu weyi etiyaa yɔ ɛ-yɔɔ.» (Yoh. 6:​28, 29) Pɩɩcɛyaa se pɛwɛɛnɩ tisuu weyi  Ɛsɔ tiyaa yɔ ɛ-yɔɔ se pɩsa nɛ pehiɣ «wezuu maatɛŋ.» Halɩ Yesu kaatɛm yɔɔdʋʋ pɩ-tɔm nɛ pɩɖɛɛ. (Yoh. 3:​16-18, 36) Nɛ pʋwayɩ, Yesu tasɩ yɔɔdʋʋ mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩla pʋcɔ nɛ ɖihiɣ wezuu maatɛŋ yɔ pɩ-tɔm nɛ pɩkɩlɩ.—Yoh. 17:3.

11. Ɛzɩma Yuuda mba wɩlaa se tɔɔnaɣ ɖeke yɔɔ pamaɣzaɣ? (Keɣa 78:​24, 25)

¹¹ Yuuda ñɩma mba, patitisi tɔm ndʋ Yesu heyi-wɛ se pɩwɛɛ se pɛwɛɛnɩ tisuu ɛ-yɔɔ yɔ tɩ-yɔɔ. Pɔpɔzɩ-ɩ se: «Yʋsaɣ ŋga ŋlakɩ se ɖɩna-kɛ nɛ ɖɩwɛɛnɩ tisuu ñɔ-yɔɔ?» (Yoh. 6:30) Pʋwayɩ lɛ pɔyɔɔdɩ se Moyizi alɩwaatʋ taa, paaha pɔ-cɔzɔnaa maana nɛ pɔtɔɔ, nɛ kɩɩpɩsɩ pɔ-tɔɔnaɣ paa evemiye nɖɩ. (Neh. 9:15; kalɩ Keɣa 78:​24, 25.) Pɩnaɣaɣ kpayɩ kpayɩ se tɔɔnaɣ ɖeke yɔɔ pamaɣzaɣ. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ Yesu yɔɔdɩ «kpɔnɔ toovenim ñɩŋgʋ ŋgʋ kɩlɩnɩ ɛsɔdaa yɔ,» ŋgʋ kɩnɩɣzɩnɩ maana ŋgʋ kɩhaɣaɣ wezuu yɔ kɩ-tɔm yɔ, patɩpɔzɩ-ɩ se ɛlɩzɩ-wɛ pɩ-taa. (Yoh. 6:32) Pɛ-ɛsɩyɛ kaasɛnɩ po-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm nɛ patiwelisi fezuu taa tɔm ndʋ Yesu kaawɛɛ nɛ eheyiɣ-wɛ yɔ. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ kɛdaɣ kanɛ ka-taa?

MBƲ PƖ-YƆƆ PƖWƐƐ SE ÐƖKƖLƖ KAM ÐA-LƖMAƔZA YƆ

12. Ɛzɩma Yesu wɩlaa se ɖe-fezuu taa kɩcɛyɩm tɔm kɩlɩnɩ cɛyʋʋ?

¹² Tɔm kɩcɛyɩtʋ ndʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Yohanɛɛsɩ ñʋʋ 6 taa yɔ, ndʋ yɔ: Pɩwɛɛ se ɖɩka ɖa-lɩmaɣza ɖe-fezuu taa kɩcɛyɩm yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ. Tɔzɩ se Yesu ñɩɣ niye tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛkaɖaɣnɩ Sataŋ yɔ. (Mat. 4:​3, 4) Nɛ Pʋʋ yɔɔ tɔm yɔɔdʋʋ taa, ɛwɩlaa se pɩcɛyaa kpem se ɖɩmaɣzɩ ɖe-fezuu taa kɩcɛyɩm yɔɔ. (Mat. 5:3) Ye mbʋ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ tɔm tʋnɛ: «Me-wezuu caɣʋ wɩlɩɣ se mamaɣzɩɣ men-fezuu taa kɩcɛyɩm yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ mon-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm yɔɔ?»

13. (a) Ɛbɛ yɔɔ pɩtɩwɛɛkɩ pʋyʋ se ɖɩsɔɔlɩ tɔɔnaɣ? (b) Lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ? (1 Kɔrɛntɩ mba 10:​6, 7, 11)

¹³ Pɩtɩwɛɛkɩ pʋyʋ se ɖɩtɩmɩ ɖo-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm yɔɔ, pɩtɩwɛɛkɩ ɖɔɖɔ se ɖɩwɛɛnɩ-pʋ. (Luka 11:3) Bibl yɔɔdʋʋ se pɩwɛ ɖeu se ɛyʋ «ɛtɔɔ nɛ ɛñɔɔ nɛ ɛnɩɩ leleŋ ɛ-tʋmɩyɛ ɖoŋ ñɩnɖɛ labʋ taa,» nɛ «Ɛsɔ toovenim tʋ nesi taa pɩlɩnaa.» (Ekl. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Paa mbʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ tomnaɣ yɔɔ wondu tɔm ɛtaakɩlɩ cɛyʋʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa. Lɔŋ ɛnɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ takayaɣ ŋga apostoloo Pɔɔlɩ ma Krɩstʋ mba yɔ ka-taa. Ɛyɔɔdɩ kɩwɛɛkɩm mbʋ Izrayɛɛlɩ mba labɩ kañɩmbusuu taa yɔ pɩ-tɔm, pɩkpɛndɩnɩ mbʋ palabɩ Sinayii Pʋʋ cɔlɔ yɔ pɩ-tɔm. Ɛpaɣ Krɩstʋ mba se ‘pataasɔɔlɩ lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ ɛzɩ Izrayɛɛlɩ mba kaasɔɔlʋʋ-sɩ yɔ.’ (Kalɩ 1 Kɔrɛntɩ mba 10:​6, 7, 11.) Yehowa kaalabɩ maamaaci lakasɩ nɛ ɛha Izrayɛɛlɩ mba tɔɔnaɣ, ɛlɛ ɛzɩma paawɛ tɔɔnaɣ lolou siŋŋ yɔ pʋyɔɔ lɛ, piyeba nɛ kapɩsɩ-wɛ pʋyʋ kɩdɛkɛdʋ. (Kɩg. 11:​4-6, 31-34) Alɩwaatʋ ndʋ pɛsɛ sika neɣye yɔ, pɔtɔwaa, pɔñɔɔ nɛ pɛmɛyɩ amɛya. (Ejl. 32:​4-6) Pɔɔlɩ labɩnɩ tʋmɩyɛ kɩɖaŋ ɛnɩ se ɛpaɣnɩ Krɩstʋ ñɩma mba paacaɣ wezuu alɩwaatʋ ndʋ pɩɩkazɩ pazɩ se pɔyɔkɩ Yeruzalɛm nɛ kɩ-tɛ templo pɩnaɣ 70 taa yɔ. Ða ɖɔɖɔ, ɖɛ-ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɛm ñɔtɩ kpam, nɛ pʋyɔɔ lɛ pɩcɛyaa se ɖɩkpaɣ Pɔɔlɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ.

14. Tɔɔnaɣ hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖaŋ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa?

¹⁴ Alɩwaatʋ ndʋ Yesu yɔɔdaa se ɖɩtɩmɩ «ɖa-kɩyakʋ tɔɔnaɣ» yɔɔ yɔ, ɛwɩlɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖɩtɩmɩ se Ɛsɔ «sɔɔlɩm ɛla tataa ɛzɩ ɛsɔdaa yɔ.» (Mat. 6:​9-11) Ɛzɩma ɛjaɖɛ kaɣ wɛʋ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa? Bibl wɩlɩɣ se alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ sɔɔlɩm kaɣ labʋ tɛtʋ yɔɔ yɔ, tɔɔnasɩ kɩbanzɩ kaɣ tɔyʋʋ tɛtʋ yɔɔ. Izaayii 25:​6-8 heyiɣ-ɖʋ se  tɔɔnasɩ leleŋ ñɩnzɩ kaɣ tɔyʋʋ Yehowa Kewiyaɣ tɛɛ. Pɩtasɩ lɛ, Keɣa 72:16 yɔɔdʋʋ se: «Tɔɔnaɣ pee kaɣ tɔyʋʋ tɛtʋ yɔɔ; akaɣ wadʋʋ pʋŋ ñʋŋ taa.» Ŋɖaŋ kpam se alɩwaatʋ ndʋ tɩtalɩ nɛ ŋkpaɣ tɔɔnaɣ pee ana nɛ ŋlabɩnɩ tɔɔnaɣ ŋga ŋkɩlɩ sɔɔlʋʋ yɔ yaa ŋkpɛlɩkɩ tɔɔnasɩ kɩfasɩ nasɩyɩ labʋ na? Pɩtɩla ŋɖaŋaa ɖɔɖɔ se alɩwaatʋ ndʋ tɩtalɩ nɛ ŋsɔ viiñi tɩŋ nɛ ŋtɔɔ i-pee. (Iza. 65:​21, 22) Ɛyaa mba payɩ pakaɣ wɛʋ tɛtʋ yɔɔ yɔ, pakaɣ nɩʋ leleŋ ɛnɩ.

15. Sɩɖaa fezuu alɩwaatʋ taa, tɔm wɩlʋʋ ɖʋtʋ ndʋ pakaɣ labʋ? (Yohanɛɛsɩ 6:35)

¹⁵ Kalɩ Yohanɛɛsɩ 6:35. Ðaɣnɩ maɣzʋʋ ɛyaa mba paatɔɔ kpɔnɔ nɛ kpakpasɩ nzɩ Yesu kaalabɩ maamaaci lakasɩ nɛ sihuu yɔ pɔ-yɔɔ nɛ ŋna. Pɩtɩla ŋkaɣ katʋʋ pa-taa nabɛyɛ sɩɖaa fezuu alɩwaatʋ taa. Paa pataawɛɛnɩ tisuu yɔ, pɩtɩla pakaɣ-wɛ fezuu. (Yoh. 5:​28, 29) Ɛyaa mba, pakaɣ kpɛlɩkʋʋ nɛ panɩɩ tɔm ndʋ Yesu kaayɔɔdaa yɔ tɩ-tɔbʋʋ. Ɛtɔm se: «Mɛkɛnɩ wezuu kpɔnɔ. Weyi ɛkɔŋ mɔn-cɔlɔ yɔ, ñɔɔsɩ ɛɛkaɣ-ɩ wɩʋ paa ññɩɩ.» Pɩkaɣ pɔzʋʋ se pañaɣ pana nɛ pɛwɛɛnɩ tisuu Yesu kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa kɩlaʋ yɔɔ, pʋ-tɔbʋʋ se petisi se ɛcɛlɩ e-wezuu pɔ-yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ, pakaɣ labʋ ɖʋtʋ nɛ pawɩlɩ tɔm ɛyaa mba pakaɣ fezuu yɔ nɛ piya nzɩ payɩ pakaɣ lʋlʋʋ yɔ. Ða-taa kaɣ labʋ leleŋ siŋŋ se ɖɩɖʋ nesi tɔm wɩlʋʋ ɖʋtʋ ndʋ. Ye ŋɖʋ nesi ɖʋtʋ ndʋ yɔ, ŋkaɣ nɩʋ leleŋ siŋŋ nɛ pɩkɩlɩ tɔɔnaɣ tɔɔʋ. Toovenim taa lɛ, fezuu taa wondu kaɣnɩ mʋʋ ñɩm nɛ pɩkɩlɩ.

16. Ɛbɛ taa ɖɩkaɣ tazʋʋ tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa?

¹⁶ Ðɩtazɩ kɛdaɣ ŋga kɛwɛ Yohanɛɛsɩ ñʋʋ 6 taa yɔ kɔ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ taa, ɛlɛ Yesu kaatasɩ wɛnʋʋ tɔm sakɩyɛ se ɛwɩlɩ «wezuu maatɛŋ» yɔɔ. Pɩɩwɛɛ se Yuuda ñɩma ɩka pa-lɩmaɣza tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ camɩyɛ, nɛ pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩka ɖa-lɩmaɣza tɩ-yɔɔ camɩyɛ. Ðɩkaɣ wobu pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtazɩ Yohanɛɛsɩ ñʋʋ 6 taa tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa.