1, 2. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛ piti se Yonataanɩ pɩsɩ Daviid taabalʋ kɩbanʋ nɛ ɛñɔɔnɩ-ɩ?

PƖTƲƲ FƐYƖ se ɛzɩma pɩɣa evelaɣ Daviid kaawɛ abalɩtʋ yɔ, pɩɩɖɩɣzɩ Yonataanɩ. Daviid kʋ Filisti mba sɔdʋʋ sɔsɔ Gooliyaatɩ nɛ ɛkpaɣ ɛ-ñʋʋ nɛ ewoni Yonataanɩ caa Wiyaʋ Sɔɔlɩ cɔlɔ. (1 Samɩyɛɛlɩ 17:57) Yonataanɩ na kaɣlaa se Ɛsɔ sɩnɩnɩ Daviid, nɛ kpaɣnɩ puwiye lɛ Yonataanɩ nɛ Daviid papɩsɩ taabalaa kɩbama. Poɖuuni ɖama se pɔñɔʋnɩ ɖama tam. (1 Samɩyɛɛlɩ 18:1-3) Piyeba nɛ Yonataanɩ ñɔɔnɩ Daviid e-wezuu kɩyakɩŋ kpeekpe.

² Pɩtɩkɛ Yonataanɩ Yehowa lɩzaa se ɛkɛ Izrayɛɛlɩ wiyaʋ Sɔɔlɩ wayɩ, ɛlɛ Daviid ɛlɩzaa. Paa mbʋ yɔ, Yonataanɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛñɔɔnɩ Daviid. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ Sɔɔlɩ ñɩnaɣ se ɛkʋ Daviid yɔ, pɩɩha Yonataanɩ lɩmaɣza siŋŋ. Yonataanɩ kɔɔ nɛ ɛnɩɩ se Daviid mɛlɩ Yudee kañɩmbusuu taa Orɛɛsɩ, nɛ ɛkʋyɩ ewolo peeɖe se ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ se etaalesi lidaʋ Yehowa yɔɔ. Yonataanɩ heyi-i se: “Taase sɔɔndʋ, nɛ man-caa Sɔɔlɩ nesi ɛɛkaɣ-ŋ  tukunuu; nɛ ŋkaɣ Izrayɛɛlɩ kewiyaɣ tɔɔʋ, nɛ mankaɣ kɛʋ ña-wayɩ tʋ.”​—1 Samɩyɛɛlɩ 23:16, 17.

3. (a) Ɛbɛ tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ Yonataanɩ ɛzɩdaa nɛ pɩkɩlɩ? (b) ɛ ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

³ Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛyaa mba pɔñɔʋnɩ lalaa yɔ, pɔ-tɔm kɛdɩɣnɩ-ɖʋ. Ɛlɛ ɛzɩma Yonataanɩ kaañɔnɩ Daviid yɔ, pi-ɖeke pʋyɔɔ ɛ-tɔm kɛdɩɣnɩ-ɖʋ? Aayɩ. Nabʋyʋ tɔm kaacɛyɩ Yonataanɩ ɛzɩdaa nɛ pɩkɩlɩ. Mbʋ lɛ se ɛñɔɔnɩ Yehowa. Nɛ mbʋ yebina nɛ ɛñɔɔnɩ Daviid. Alɩwaatʋ ndʋ Yehowa yebi-i nɛ ɛlɩzɩ Daviid se ɛkɛ wiyaʋ yɔ, ɛtɩlabɩ-ɩ sʋsɩ. Halɩ Yonataanɩ sɩnɩ Daviid nɛ ɛtaa Yehowa liu. Pa-naalɛ paañɔnɩ Yehowa nɛ pɛtɛ pɔñɔɔnɩ ɖama. Tɔm ndʋ paaɖuuni ɖama se ‘Yehowa kaɣ wɛʋ pa-naalɛ pɛ-hɛkʋ taa nɛ pe-liɖe taa mba hɛkʋ taa tam’ yɔ, pɔɖɔm tɩ-yɔɔ.​—1 Samɩyɛɛlɩ 20:42.

4. (a) Ɛbɛ kaɣ yebu nɛ ɖihiɣ taa leleŋ nɛ koboyaɣ siŋŋ? (b) Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

⁴ Ða ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba, ɖa-taabalaa, nɛ ɖo-koobiya Krɩstʋ mba. (1 Tesalooniki 2:10, 11) Ɛlɛ Yehowa pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔna nɛ pɩkɩlɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛnʋ hanɩ-ɖʋ wezuu. (Natʋ 4:11) Ye ɖɩñɔnɩ-ɩ kɔyɔ, ɖihikiɣ taa leleŋ nɛ koboyaɣ siŋŋ. Ɛlɛ ɖɩnawa se pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ taa. Ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma Yonataanɩ kɩɖaʋ pɩzɩɣ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa hɔɔlɩŋ naanza ɛnɛ ɩ-taa yɔ: (1) Alɩwaatʋ ndʋ pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ ɖa-ñʋʋdʋ nɔɔyʋ lakasɩ tɩmʋna se ɖɩñamɩ-ɩ yɔ; (2) alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩlɩzɩ weyi pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ-ɩ yɔ; (3) alɩwaatʋ ndʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ ɛɛnɩɣ ɖɔ-tɔm taa yaa ɛlakɩ-ɖʋ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ; nɛ (4) alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩɖɔ ɖo-ɖuutu natʋyʋ yɔɔ yɔ.

5. Ɛbɛ yɔɔ pɩɩlabɩ Izrayɛɛlɩ piya kaɖɛ se sɩñɔɔnɩ Yehowa alɩwaatʋ ndʋ wiyaʋ Sɔɔlɩ tɔkaɣ kewiyitu yɔ?

⁵ Yonataanɩ nɛ Izrayɛɛlɩ piya paawɛ wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ taa. Yonataanɩ caa Sɔɔlɩ kaapɩsɩ wiyaʋ kɩdɛkɛdʋ nɛ Yehowa lɔ-ɩ. (1 Samɩyɛɛlɩ 15:17-23) Paa mbʋ yɔ, Yehowa ha-ɩ nʋmɔʋ se ɛtasɩ tɔɔʋ kewiyitu pɩnzɩ sakɩyɛ. Ye mbʋ, pɩɩwɛ Izrayɛɛlɩ samaɣ kaɖɛ se kɔñɔɔnɩ Yehowa alɩwaatʋ ndʋ wiyaʋ Sɔɔlɩ weyi Yehowa lɩzaa se ɛcaɣ ‘e-kewiyaɣ kpelaɣ yɔɔ’ yɔ, ɛɛwɛɛ nɛ ɛlakɩ lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ yɔ.​—3 Awiya 29:23.

6. Ɛbɛ wɩlɩɣ se Yonataanɩ kaañɔnɩ Yehowa?

⁶ Yonataanɩ kaañɔnɩ Yehowa. Maɣzɩ nɛ ŋna mbʋ Yonataanɩ laba alɩwaatʋ ndʋ Sɔɔlɩ paɣzɩ kaɖɩnʋʋ Yehowa yɔ. (1 Samɩyɛɛlɩ 13:13, 14) Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, Filisti sɔɔjanaa sakɩyɛ kaakpaɣ you kɛɛkɛɛnaa 30 000 nɛ pɔkɔɔ se poyooni Izrayɛɛlɩ. Sɔɔlɩ ñaawɛnɩ sɔɔjanaa 600 ɖeke na, pɩtasɩ lɛ Sɔɔlɩ nɛ Yonataanɩ pe-ɖeke paawɛnɩnɩ you wondu. Ɛlɛ sɔɔndʋ taakpa Yonataanɩ. Ɛɛtɔzɩ nayʋ Samɩyɛɛlɩ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ: “[Yehowa] ɛɛkaɣ ɛ-samaɣ lɔʋ, ɛ-hɩɖɛ sɔsɔyɛ yɔɔ.” (1 Samɩyɛɛlɩ 12:22) Yonataanɩ heyi sɔɔja weyi ɛɖɔkɩ e-you wondu yɔ se: “Pɩfɛyɩ ɖoŋ [Yehowa] se ɛya ñʋʋ nɛ ɛyaa sakɩyɛ yaa ɛyaa pazɩ.” Peeɖe ɛ nɛ sɔɔja ɛnʋ powoba nɛ poyooni Filisti mba nabɛyɛ nɛ pakʋ pa-taa ɛyaa 20. Yonataanɩ kaawɛnɩ tisuu Yehowa yɔɔ nɛ Yehowa wazɩ-ɩ. Pʋwayɩ lɛ, Yehowa yele nɛ tɛtʋ ñamsɩ nɛ sɔɔndʋ kpa Filisti mba siŋŋ. Peeɖe papaɣzɩ ɖama yonuu nɛ pakʋ ɖama, nɛ pɩla se Izrayɛɛlɩ piya wabɩ you ŋgʋ.—1 Samɩyɛɛlɩ 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Wɛtʋ ndʋ Yonataanɩ kaawɛnɩ ɛ-caa yɔɔ?

⁷ Paa Sɔɔlɩ ɛtaañaŋ Yehowa kɔyɔ, Yonataanɩ ñaŋaɣ-ɩ ye mbʋ ɛpɔzʋʋ-ɩ se ɛla yɔ  pɩɩkaɖɩɣnɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔ. Ɛ nɛ ɩ pɛkpɛndaa nɛ palʋ Yehowa samaɣ yɔɔ.—1 Samɩyɛɛlɩ 31:1, 2.

8, 9. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩña ñʋndɩnaa?

⁸ Ɛzɩ Yonataanɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ ɖɩwɩlɩ se ɖɩñɔnɩ Yehowa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñakɩ pana nɛ ɖɩñaŋ ɖɛ-ɛjaɖɛ ñʋndɩnaa ye pɔpɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla nabʋyʋ nɛ pɩɩkaɖɩɣnɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔ. Yehowa hanɩ “ñʋndɩnaa mba” nʋmɔʋ se peɖiyi-ɖʋ, nɛ ɛñɩnɩɣ se ɖɩñam-wɛ. Pʋyɔɔ lɛ, paa komina tʋmlaɖʋ nɔɔyʋ ɛfɛyɩ toovenim nɛ ɖɩmaɣzɩɣ se ɛtɩmʋnɩ ñamtʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñamɩ-ɩ. (Kalɩ Roma 13:1, 2.) Toovenim taa lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩña mba payɩ Yehowa lɩzaa se pɛkɛ ɖa-ñʋndɩnaa yɔ.​—1 Kɔrɛntɩ 11:3; Ebree 13:17.

⁹ Olga kɛ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ nɛ ɛwɛ Amerika Hadɛ Kiŋ. Ɛwɩlaa se ɛñɔnɩ Yehowa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛñaŋaɣ ɛ-walʋ paa ɛlɛ ɛwɩlaɣ-ɩ ñaŋ kɔyɔ. ^[1] Ɛ-walʋ kizaɣ-i yɔɔdɩnʋʋ yaa ɛñasaɣ-ɩ tɔm mbʋ pʋyɔɔ ɛɛkɛ Yehowa Aseɣɖe Tʋ. Halɩ ɛ-walʋ kaaheyi-i se wiɖiyi ɛnʋ kɛyɩɣ piya nɛ ɛɖɛɛ eyebi-i. Ɛlɛ Olga tɩhɛyɩ-ɩ “kɩdɛkɛdɩm, kɩdɛkɛdɩm yɔɔ.” Ɛlakaɣ mbʋ payɩ ɛpɩzaɣ yɔ se ɛkɛ halʋ kɩbanʋ. Ɛlakaɣ-ɩ tɔɔnaɣ, ɛcɔtʋʋ e-wondu, ɛcɔŋnɩ piya yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ ɛ-walʋ hɔʋ taa mba. (Roma 12:17) Nɛ nabʋyʋ taa, ɛsɩɣaɣ-ɩ nɛ powoki panaɣ ɛ-hɔʋ taa mba nɛ ɛ-taabalaa. Alɩwaatʋ ndʋ ɛ-walʋ wokaɣ tɛtʋ natʋyʋ taa se epi ɛ-caa yɔ, Olga ñɔɔzɩ piya nɛ wondu ndʋ payɩ pʋpɔzaɣ se pakpaɣ nɛ pɔɖɔ nʋmɔʋ yɔ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ pasʋnɩ sɩɖʋ cooci kuduyuu tɛɛ yɔ, ɛcaɣ awayɩ nɛ ɛɖaŋ ɛ-walʋ. Pɩnzɩ sakɩyɛ wayɩ lɛ, Olga walʋ yebi-i ñaŋ wɩlʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Olga kaawɛnɩ suuɖu nɛ ɛñaŋɩ-ɩ paa ɛzɩmtaa. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɛ-walʋ maɣmaɣ seɣtiɣni-i se ewoki kediɣzisi nɛ ɛkpakɩɣ-ɩ nɛ ewokini sɩ-taa. Halɩ nabʋyʋ taa, ɛ nɛ ɛ-halʋ powokini kediɣzisi nzɩ.​—1 Pɩyɛɛrɩ 3:1.

10. Ɛbɛ yeba nɛ Yonataanɩ lɩzɩ se ɛñɔʋnɩ Daviid?

¹⁰ Alɩwaatʋ ndʋ Sɔɔlɩ yɔɔdaa se ɛkʋʋ Daviid yɔ, pɩɩwɛɛ se Yonataanɩ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ. Ɛɛsɔɔlaa se  ɛñɔɔnɩ ɛ-caa, ɛlɛ e-liu kaawɛɛ ɖɔɖɔ se ɛñɔɔnɩ Daviid. Yonataanɩ kaanawa se Daviid Ɛsɔ sɩɣaɣna ɛlɛ pɩtɩkɛ Sɔɔlɩ, pʋyɔɔ ɛlɩzaa se ɛñɔʋnɩ Daviid. Ɛtasɩ Daviid lɔŋ se ɛmɛlɩ nɛ eheyi Sɔɔlɩ se ɛtaakʋ Daviid.​—Kalɩ 1 Samɩyɛɛlɩ 19:1-6.

11, 12. Ye ɖɩsɔɔlɩ Ɛsɔ, ɛzɩma tɩyɛ pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔnɩ-ɩ?

¹¹ Alice kɛ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ nɛ ɛwɛ Ositralii ɛjaɖɛ taa, nɛ pɩɩwɛɛ se ɛlɩzɩ weyi pɩpɔzʋʋ se ɛñɔɔna yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɛkpɛlɩkaɣ Bibl yɔ, eheyaɣ ɛ-hɔʋ taa mba tɔm kɩbandʋ ndʋ ɛkpɛlɩkaɣ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, eheyi-wɛ se ɛnʋ ɛɛtasɩɣ tɔɔʋ kisimasɩ kazandʋ nɛ eheyi-wɛ mbʋ pʋyɔɔ ɛɛtasɩɣ-tʋ tɔɔʋ yɔ. Kiɖe tɛɛ lɛ, piitibi-wɛ yɔɔɔ, ɛlɛ pʋwayɩ lɛ pɔ-hɔyɛ taa paɣzɩ-ɩ wɩnʋʋ siŋŋ. Pɩlakaɣ-wɛ ɛzɩ Alice ɛɛtasɩɣ maɣzʋʋ pɔ-yɔɔ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, Alice ɖoo yɔɔdɩ se ɛnʋ tɩtasɩ sɔɔlʋʋ kpa se ɛna-ɩ. Alice yɔɔdaa se: “Pɩɩwɛɛkɩ man-laŋɩyɛ nɛ pɩɖʋ-m wɩzasɩ siŋŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ maasɔɔlɩ mɔ-hɔʋ siŋŋ. Paa mbʋ yɔ, maaɖʋ man-taa se Yehowa nɛ ɛ-Pɩyalʋ pɩwɛɛ se mankɩlɩ sɔɔlʋʋ, nɛ egeetiye kigbeɣluu talaa lɛ maha man-tɩ nɛ pamɩyɩsɩ-m lɩm.”​—Maatiyee 10:37.

¹² Pɩtɩpɔzɩ se ɖɩñɔɔnɩ hola aleɣya ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ, sukuli nakʋyʋ, ɛjaɖɛ naɖɩyɛ yaa nabʋyʋ nɛ pɩkɩlɩ Yehowa. Henry kaawɛ aleɣya ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa e-sukuli taa, nɛ ɛñɩnaɣ se e-sukuli ɛwabɩnɩ santaɖaʋ ŋgʋ palakaɣ aleɣya ana a-nʋmɔʋ taa yɔ. Ɛfalɩsaɣ ɛ-tɩ mazasɩ nɛ kujukasɩ tɩŋa, nɛ pʋyɔɔ lɛ ɛtaatasɩ wɛnʋʋ alɩwaatʋ sakɩyɛ se esusi tɔm nɛ ewolo kediɣzisi. Henry yɔɔdaa se ɛnʋ kɔm nɛ ɛñɔɔnɩ e-sukuli nɛ pɩkɩlɩ Ɛsɔ. Pʋyɔɔ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛɛtasɩɣ wɛʋ e-sukuli taa aleɣya ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa.​—Maatiyee 6:33.

13. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ kala hɔʋ taa yɔ, ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana?

¹³ Nabʋyʋ taa, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩñɔɔnɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba tɩŋa alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ yɔɔ. Ken yɔɔdaa se: “Mon-ɖoo kaakpadɩyaa nɛ maasɔɔlaa se mowoki nɛ manaɣ-ɩ ɖoŋ ɖoŋ, nɛ nabʋyʋ taa lɛ maasɔɔlaa se mamʋ-ɩ nɛ ɛcaɣ ɖɔ-cɔlɔ. Ɛlɛ mon-ɖoo nɛ ma-halʋ pataanɩɣnɩ ɖama. Alɩwaatʋ ndʋ mañɩnɩɣ se mala nɛ lɛlʋ taa la leleŋ lɛ, lɛlʋ taa wɩɣ.” Peeɖe Ken kpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛmaɣzɩ ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ, nɛ ɛna se kajalaɣ ɖeɖe lɛ pɩwɛɛ se ɛla mbʋ pɩkɛdɩɣnɩ ɛ-halʋ yɔ nɛ ɛñɔɔnɩ-ɩ. Piyeba nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣza wena ayeba nɛ ɛ-halʋ taa la leleŋ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, ɛsɩnɩ ɛ-halʋ nɛ ɛna mbʋ pʋyɔɔ pɩwɛɛ se ɛnɩɩnɩ ɛ-waŋ nɛ ɛlabɩ-ɩ mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ. Ɛsɩnɩ ɖɔɖɔ e-ɖoo nɛ ɛna se pɩwɛɛ se ɛña e-wolu.​—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 2:24; 1 Kɔrɛntɩ 13:4, 5.

14. Ɛzɩma tɩyɛ Sɔɔlɩ labɩ Yonataanɩ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ?

¹⁴ Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa paa koobu weyi ɛwɛnɩ waɖɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ, ɛlakɩ-ɖʋ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Ɛsɔ kaalɩzɩnɩ Sɔɔlɩ se ɛkɛ wiyaʋ, paa mbʋ yɔ Sɔɔlɩ labɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-pɩyalʋ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Ɛtaatɩlɩ mbʋ pʋyɔɔ Yonataanɩ sɔɔlɩ Daviid yɔ. Pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ Yonataanɩ ñɩnaɣ se ɛsɩnɩ Daviid yɔ, Sɔɔlɩ taa wɩnɩ-ɩ siŋŋ nɛ ɛɖʋ-ɩ fɛyɛ ɛyaa sakɩyɛ ɛzɩdaa. Ɛlɛ Yonataanɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛñaŋ ɛ-caa. Alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, Yonataanɩ kaañɔnɩ Yehowa; ɛɛñɔnɩ ɖɔɖɔ Daviid weyi Ɛsɔ lɩzaa se ɛpɩsɩ wiyaʋ Sɔɔlɩ wayɩ yɔ.​—1 Samɩyɛɛlɩ 20:30-41.

15. Ye koobu nɔɔyʋ ɛlabɩ-ɖʋ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ, ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩla?

¹⁵ Sɔnɔ, koobiya mba pɛɖɛɣ-ɖʋ nɔɔ ɖa-agbaa taa yɔ, pañakɩ pana se pala ɖa-tɩŋa mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ. Ɛlɛ patɩtalɩ pilim, nɛ pʋyɔɔ lɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla se paanɩɣ mbʋ  pʋyɔɔ ɖɩlabɩ nabʋyʋ yɔ pɩ-taa. (1 Samɩyɛɛlɩ 1:13-17) Ye mbʋ, ye wiɖiyi patɩnɩɩ mbʋ pʋyɔɔ ɖɩlabɩ nabʋyʋ yɔ pɩ-taa camɩyɛ yɔ, pɩwɛɛ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa.

16. Wɛtʋ ndʋ taa pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ nɛ ɖɩtaamaɣzɩ ɖe-ɖeke ɖɛ-kɛzɛɣa yɔɔ?

¹⁶ Sɔɔlɩ kaasɔɔlaa se Yonataanɩ ɛpɩsɩnɩ wiyaʋ ɛ-wayɩ, ɛlɛ pɩtaakɛ Daviid. (1 Samɩyɛɛlɩ 20:31) Ɛlɛ Yonataanɩ kaakɛ ɛyʋ siɣsiɣ tʋ weyi ɛsɔɔlɩ Yehowa yɔ. Piyeba nɛ ɛtɩmaɣzɩ e-ɖeke ɛ-kɛzɛɣa yɔɔ, ɛlɛ ɛpɩsɩ Daviid taabalʋ nɛ ɛɖɔ tɔm ndʋ ɛ nɛ ɩ poɖuuni ɖama yɔ tɩ-yɔɔ. Ɛyʋ weyi ɛsɔɔlɩ Yehowa nɛ ɛñɩnɩɣ se ɛwɛɛ siɣsiɣ ɛ-ɛzɩdaa yɔ, “eɖuwaa kɔyɔ ɛɛpɩsɩɣnɩ ɛ-wayɩ.” (Keɣa 14:4) Ðɩsɔɔlaa se ɖɩñɔɔnɩ Yehowa nɛ pʋyɔɔ lɛ ye ɖiɖuwaa kɔyɔ, ɖɩɩpɩsɩɣnɩ ɖa-wayɩ. Ye ɖiɖuwaa se ɖɩlakɩ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩɖɔ ɖɔ-tɔm yɔɔ paa pɩkɔm nɛ pɩlakɩ-ɖʋ kaɖɛ yɔ. Nɛ ye ɖɩkatɩɣ kala ɖe-nesi ɖɔkʋʋ taa kɔyɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ ɖa-halʋ yaa ɖa-walʋ nɛ pɩwɩlɩ se ɖɩsɔɔlɩ Yehowa.​—Kalɩ Malakiya 2:13-16.

17. Ɛzɩma ñʋʋ kʋnɛ kɩ-kpɛlɩkʋʋ sɩnɩ-ŋ?

¹⁷ Ɛzɩ Yonataanɩ yɔ, ɖɩsɔɔlaa se ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ nɛ ɖɩtaañɩnɩ ɖe-ɖeke ɖɛ-kɛzɛɣa. Iyele nɛ ɖɩñɔɔnɩ ɖo-koobiya paa paɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ nɛ ɖɩtɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa paa ɖɩkatɩɣ kala yɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩkaɣ yebu nɛ Yehowa taa la leleŋ nɛ ɖa ɖɔɖɔ ɖa-taa la leleŋ nɛ pɩkɩlɩ. (Aduwa 27:11) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu se paa ɛzɩmtaa lɛ, Yehowa kaɣ-ɖʋ haʋ mbʋ piɖeɣni-ɖʋ nɛ pɩkɩlɩ yɔ nɛ ɛcɔnɩ ɖɔ-yɔɔ. Ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa, ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ ɛyaa mba paawɛ siɣsiɣ nɛ mba pataawɛɛ siɣsiɣ Daviid alɩwaatʋ taa yɔ pa-taa nabɛyɛ tɔm, nɛ ɖɩna mbʋ pɔ-tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ yɔ.