1, 2. Ɛzɩma tɩyɛ Daviid wɩlaa se ɛñɔnɩ Yehowa? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

SƆƆLƖ nɛ ɛ-sɔɔjanaa 3 000 paawɛɛ nɛ pañɩnɩɣ Daviid Yudee kañɩmbusuu taa se pakʋ-ɩ. Ɛlɛ ɖoo naayɛ taa lɛ, Daviid nɛ ɛ-ɛyaa pana ɖenɖe Sɔɔlɩ nɛ ɛ-sɔɔjanaa paawɛɛ yɔ. Pa-tɩŋa paawɛɛ nɛ poɖou. Daviid nɛ Abisayii pɔɖɔ ɖaa ɖaa nɛ pɛtɛzɩ sɔɔjanaa mba paacɔ Sɔɔlɩ nɛ pata yɔ, nɛ patalɩ ɛ-cɔlɔ. Peeɖe Abisayii wɛɛtɩ Daviid nɩŋgbaaŋ taa se: “Lɛɛlɛɛyɔ mɔnsɔkɩ-ɩ kɩgbɛzʋʋ nɛ mankamnɩ tɛtʋ tam kʋyʋmam nɛ maalɛlɩɣ.” Ɛlɛ Daviid tiyebi-i se ɛkʋ-ɩ. Eheyi Abisayii se: “Taakʋ-ɩ: Akatɩɣ se esezi e-nesi [Yehowa] tɛ krɩstʋ [yaa patam num] yɔɔ nɛ ɛɛɖɔʋ wɛɛ?” Pʋwayɩ lɛ, Daviid yɔɔdɩ se: “[Yehowa] ɛkpa-m nɛ mantaasezi me-nesi [Yehowa] tɛ krɩstʋ yɔɔ.”​—1 Samɩyɛɛlɩ 26:8-12.

² Daviid kaasɩm mbʋ pɩwɛɛ se ɛla nɛ ɛñɔɔnɩ Yehowa yɔ. Ɛɛnawa se pɩwɛɛ se ɛña Sɔɔlɩ, nɛ wiɖiyi ɛtɩmaɣzɩ se ɛlakɩ-ɩ kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Ɛsɔ kaalɩzɩnɩ Sɔɔlɩ se ɛkɛ Izrayɛɛlɩ wiyaʋ. Ɛzɩ caanaʋ taa yɔ, sɔnɔ Yehowa ñɩnɩɣ se ɛ-sɛyaa  tɩŋa ɩñɔɔnɩ-ɩ nɛ paña mba ɛha-wɛ waɖɛ se pɛɖɛɛ nɔɔ ɛ-ɛgbɛyɛ taa yɔ.​—Kalɩ Mikee 6:8.

3. Ɛzɩma tɩyɛ Abisayii kaañɔnɩ Daviid?

³ Abisayii ñaŋaɣ Daviid mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛɛnawa se Ɛsɔ lɩzɩnɩ-ɩ se ɛkɛ wiyaʋ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ Daviid kaakɛ wiyaʋ yɔ, ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm nabʋyʋ. Ɛsʋnɩ Uriya halʋ nɛ pʋwayɩ lɛ, eheyi Yowaabʋ se ɛla nɛ pakʋ Uriya you taa. (2 Samɩyɛɛlɩ 11:2-4, 14, 15; 3 Awiya 2:16) Yowaabʋ kaakɛ Abisayii neu; ye mbʋ pʋtɔma yɔ, Abisayii kaatɩlɩ mbʋ Daviid laba yɔ; paa mbʋ yɔ etiyele Daviid ñam. Pɩtasɩ lɛ, Abisayii kaakɛ sɔɔjanaa ñʋʋdʋ nɔɔyʋ nɛ ɛpɩzaɣ se ɛtɩŋnɩ waɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ nɛ ɛpɩsɩ ɛ-tɩ wiyaʋ; ɛlɛ wiɖiyi ɛtɩla mbʋ. Ɛɛɖʋ Daviid lɩm nɛ ɛtɛ ɛkandɩyɩ ɛ-yɔɔ se e-koyindinaa ɩtaalabɩ-ɩ kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ.​—2 Samɩyɛɛlɩ 10:10; 20:6; 21:15-17.

4. (a) Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna se Daviid kaañɔnɩ Ɛsɔ? (b) Mba kɩɖaŋ ɖɔɖɔ ɖɩkaɣ naʋ ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

⁴ Daviid kaañɔnɩ Yehowa e-wezuu kɩyakɩŋ kpeekpe. Alɩwaatʋ ndʋ ɛɛkɛ pɩɣa evelaɣ yɔ, ɛlʋbɩ Yehowa hɩɖɛ nɛ Izrayɛɛlɩ piya yɔɔ nɛ ɛkʋ sɔdʋʋ sɔsɔ Gooliyaatɩ. (1 Samɩyɛɛlɩ 17:23, 26, 48-51) Daviid kɔm nɛ ɛpɩsɩ wiyaʋ nɛ ɛla kɩwɛɛkɩm lɛ, Yehowa tiyi ɛ-nayʋ Naataŋ se ewolo nɛ ɛpaɣ-ɩ. Daviid tisi faaa se ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm nɛ ekpiɖi. (2 Samɩyɛɛlɩ 12:1-5, 13) Pʋwayɩ Daviid kɔm nɛ ɛkpadɩyɩ lɛ, ɛha ɛ-ñɩm sakɩyɛ se pɩsɩna nɛ pama Yehowa tɛ templo. (3 Awiya 29:1-5) Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se paa Daviid kaalabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm e-wezuu caɣʋ taa kɔyɔ, wiɖiyi ɛtɩha Yehowa siɣye ɛlɛ ɛñɔnɩ-ɩ tam. (Keɣsi 50:6, 12; 85:2) Ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma Daviid nɛ ɛ-tɛ alɩwaatʋ taa ɛyaa nabɛyɛ kɩɖaŋ pɩzɩɣ ɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa nɛ pɩkɩlɩ paa anɩ pʋdʋ yɔ. Ðɩkaɣ naʋ ɖɔɖɔ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩla mbʋ yɔ.

5. Kɩwɛɛkɩm mbʋ Abisayii ñɩnaɣ labʋ yɔ, ɛbɛ pɩ-tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

⁵ Abisayii ñɩnaɣ se ɛwɩlɩ se ɛñɔnɩ Daviid, pʋyɔɔ ɛñɩnaɣ kʋʋ Sɔɔlɩ. Ɛlɛ Daviid ñaanawa se pɩɩwɛɣ ɖeu se ɛla kɩdɛkɛdɩm Yehowa tɛ patam num, pʋyɔɔ ɛtɩha Abisayii nʋmɔʋ se ɛkʋ Sɔɔlɩ. (1 Samɩyɛɛlɩ 26:8-11) Tɔm tʋnɛ, tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ kɩbaŋ nɩɩyɩ: Ye ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩtɩlɩ weyi pɩwɛɛ se ɖɩñɔɔnɩ kajalaɣ ɖeɖe yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna se Bibl paɣtʋ kila wena pɩzɩɣ nɛ asɩnɩ-ɖʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa.

6. Paa pɩtɩwɛɛkɩ pʋyʋ se ɖɩñɔɔnɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba nɛ ɖa-taabalaa kɔyɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ?

⁶ Pɩtɩwɛɛkɩ pʋyʋ se ɖɩñɔɔnɩ ɖa-taabalʋ nɔɔyʋ, ɖɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ yaa ɛyʋ weyi ɖɩsɔɔlɩ-ɩ yɔ. Ɛlɛ ɖɩtɩtalɩ pilim nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɖa-laŋɩyɛ pɩzɩɣ nɛ ɖipeɣzi-ɖʋ. (Yeremii 17:9, NWT) Ye mbʋ, ye ɖɛ-ɛyʋ kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm nɛ eyele toovenim kɔyɔ, pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se pɩpɔzʋʋ se ɖɩñɔɔnɩ Yehowa nɛ pɩkɩlɩ ɛyʋ.​—Kalɩ Maatiyee 22:37.

7. Ɛzɩma koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ ñɔnɩ Ɛsɔ kaɖɛ wɛtʋ natʋyʋ taa?

⁷ Ye palɩzɩ ñɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ ɛgbɛyɛ taa kɔyɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ŋ kaɖɛ se ŋñɔɔnɩ Yehowa. Paalɩzɩ Anne ^[1] ɖoo ɛgbɛyɛ taa, nɛ kɩyakʋ nakʋyʋ lɛ, e-ɖoo ɛnʋ ɛyaa-ɩ kaŋgalaafu yɔɔ se ɛcaɣ se ewolo nɛ ɛna-ɩ. Anne ɖoo heyi-i se ɛ-taa fɛyɩ leleŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, hɔʋ taa mba kizaa se paayɔɔdʋʋnɩ-ɩ. Tɔm ndʋ tɩla Anne pʋtɔdɩyɛ nɛ eheyi e-ɖoo se ɛkaɣ maʋ takayaɣ nɛ ecosi-i. Ɛlɛ pʋcɔ nɛ Anne ma takayaɣ ŋga lɛ, ɛkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛmaɣzɩ Bibl paɣtʋ kila naayɛ yɔɔ. (1 Kɔrɛntɩ 5:11; 2 Yohanɛɛsɩ 9-11) Pʋwayɩ ɛma takayaɣ lɛ, eheyi e-ɖoo nɛ nɔɔ kɩbaŋa se ɛzɩma ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm nɛ ekizi se eekpiɖiɣ yɔ, pɩwɩlaa se ɛnʋ hanɩ ɛ-hɔʋ siɣye. Anne heyi e-ɖoo se mbʋ pi-ɖeke pɩpɩzɩɣ nɛ  pɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛɖaɣnɩ hiɣu taa leleŋ yɔ lɛ se ɛpɩsɩ Yehowa cɔlɔ.​—Yakubu 4:8.

8. Wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ pɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ?

⁸ Ɛsɔ sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa mba paawɛ Daviid alɩwaatʋ taa yɔ, paawɛnɩ ɖɔɖɔ tɩ luzuu, camɩyɛ lakasɩ, nɛ abalɩtʋ. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ, tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa yɔ.

9. Ɛbɛ yɔɔ Abnɛɛrɩ ñɩnaɣ se ɛkʋ Daviid?

⁹ Sɔɔlɩ pɩyalʋ Yonataanɩ nɛ Izrayɛɛlɩ sɔɔjanaa ñʋʋdʋ Abnɛɛrɩ, pa-naalɛ paawɛ Wiyaʋ Sɔɔlɩ cɔlɔ alɩwaatʋ ndʋ Daviid kɔnɩ-ɩ Gooliyaatɩ ñʋʋ yɔ. Peeɖe Yonataanɩ pɩsɩ Daviid taabalʋ nɛ ɛñɔɔnɩ-ɩ kpam. (1 Samɩyɛɛlɩ 17:57–18:3) Ɛlɛ Abnɛɛrɩ ñatɩla mbʋ. Halɩ pʋwayɩ, ɛsɩnɩ Sɔɔlɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ ñɩnaɣ se ɛkʋ Daviid yɔ. (Keɣa 53:5; 1 Samɩyɛɛlɩ 26:1-5) Yonataanɩ nɛ Abnɛɛrɩ paanawa se Daviid Ɛsɔ lɩzaa se ɛkɛ Izrayɛɛlɩ wiyaʋ Sɔɔlɩ wayɩ. Ɛlɛ Sɔɔlɩ sɩba lɛ, Abnɛɛrɩ tɩtɩnɩ Daviid yɔɔ. Ɛñaɣ pana nɛ ɛkpa Sɔɔlɩ pɩyalʋ Isbosɛɛtɩ wiyaʋ. Pʋwayɩ lɛ, pɩwɛ ɛzɩ Abnɛɛrɩ maɣmaɣ ñɩnaɣ se ɛpɩsɩ wiyaʋ yɔ, nɛ pʋyɔɔ ɛsʋnɩ Wiyaʋ Sɔɔlɩ ɖaŋ nɔɔyʋ. (2 Samɩyɛɛlɩ 2:8-10; 3:6-11) Ɛbɛ yɔɔ Abnɛɛrɩ nɛ Yonataanɩ pataawɛɛnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma Daviid yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Yonataanɩ kaañɔnɩ Yehowa nɛ eluzuu ɛ-tɩ, ɛlɛ Abnɛɛrɩ ñataala mbʋ.

10. Ɛbɛ yɔɔ Absalɔm taañɔɔnɩ Ɛsɔ?

¹⁰ Wiyaʋ Daviid pɩyalʋ Absalɔm taañɔɔnɩ Ɛsɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ etaaluzuu ɛ-tɩ. Ɛñɩnaɣ se ɛpɩsɩ wiyaʋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɛñɩnɩ “ɛ-tɩ kɛɛkɛɛnaa nɛ kpaŋnaŋ nɛ ɛtɛɣ ɛyaa 50 nɛ pɛɖɛɛ-ɩ nɔɔ.” (2 Samɩyɛɛlɩ 15:1) Epeɣzi ɖɔɖɔ Izrayɛɛlɩ piya sakɩyɛ nɛ sɩñɔɔnɩ-ɩ. Halɩ ɛñaɣ pana se ɛkʋ ɛ-caa Daviid, ŋgʋ ɛɛnawa se Yehowa lɩzɩnɩ-ɩ se ɛkɛ Izrayɛɛlɩ wiyaʋ.​—2 Samɩyɛɛlɩ 15:13, 14; 17:1-4.

11. Lɔŋ weyi Abnɛɛrɩ, Absalɔm, nɛ Baaruuki pɔ-tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹¹ Ye ɛyʋ ɛsɔɔlɩ sɔsɔtʋ ñɩnʋʋ nɛ ɛfɛyɩnɩ tɩ luzuu kɔyɔ, pɩwɛɣ-ɩ kaɖɛ se ɛñɔɔnɩ Ɛsɔ. Pɩkɛ toovenim se ɖɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ ɖɩtɩsɔɔlɩ se ɖɩkɛ piɖeni men-ɖeke tɩnaa nɛ kañatʋ tɩnaa ɛzɩ Abnɛɛrɩ nɛ Absalɔm yɔ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖɩtaapaɣzɩ ñɩnʋʋ liidiye sakɩyɛ yaa tʋmɩyɛ nɖɩ ɖiyeki se ɖɩpɩsɩ caa akele yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛkɩ ɖa nɛ Yehowa ɖa-taabalɩyɛ. Alɩwaatʋ natʋyʋ, nayʋ  Yeremii takayaɣ taa mayʋ Baaruuki kaawɛɛ nɛ ɛñɩnɩɣ wondu sɔsɔtʋ nɛ pʋyɔɔ lɛ ɛtaatasɩɣ sɛʋ Ɛsɔ nɛ taa leleŋ. Peeɖe Yehowa heyi-i se: “Ɩna, mbʋ mamawa yɔ, mɔyɔkʋʋ-pʋ, nɛ mbʋ mɔnsɔwa yɔ, mɛnkpɛzɩɣ-pʋ, ɛjaɖɛ ɖɩnɛ yɔ ɖi-kpeekpe; piyele nɛ ñañɩnɩɣ ña-tɩ sɔsɔm? Taañɩnɩ.” (Yeremii 45:4, 5) Baaruuki welisini Yehowa. Pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖiwelisini Yehowa mbʋ pʋyɔɔ yɔ piileɖiɣ lɛ, eɖeziɣ ɛjaɖɛ kɩdɛkɛdɩyɛ ɖɩnɛ.

12. Ɛbɛ wɩlɩɣ se ye ɖɩkɛ piɖeni men-ɖeke tɩnaa kɔyɔ, ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ?

¹² Koobu Daniel wɛ Mɛkɩsiiki ɛjaɖɛ taa nɛ pɩɩwɛɛ se ɛlɩzɩ weyi pɩwɛɛ se ɛñɔɔna nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Ɛñɩnaɣ se ɛkpaɣ halɩbɩɣa nakɛyɛ, ŋgʋ kataasɛɣ Yehowa. Daniel yɔɔdaa se: “Maawɛɛ nɛ mamaɣ-kɛ takayɩsɩ halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ mɔnkɔm nɛ manpɩsɩ nʋmɔʋ lɩzɩyʋ yɔ.” Ɛlɛ ɛkɔɔ nɛ eɖiɣzina se ɛwɛɛ nɛ ɛlakɩ mbʋ e-liu wɛɛ yɔ na. Ɛtaañɔɔnɩ Yehowa nɛ pɩɩpɔzɩ-ɩ tɩ luzuu. Peeɖe eheyi ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ halɩbɩɣa ŋga kɔ-tɔm. Daniel kɛdaa se: “Ɛsɩnɩ-m nɛ mana se pʋcɔ nɛ mɔñɔɔnɩ Ɛsɔ lɛ, pʋpɔzʋʋ se meyele halɩbɩɣa ŋga takayɩsɩ maʋ. Mantɩmnɩ Yehowa nɛ ɛzɩtɛɣlɩm tam sakɩyɛ, nɛ pʋwayɩ lɛ mɔnɖɔ ɛ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ. Pitileɖi lɛ, mantasɩ hiɣu taa leleŋ tɔm susuu taa nɛ pɩkɩlɩ.” Pʋwayɩ lɛ, Daniel kpaɣ halʋ weyi ɛsɔɔlɩ Yehowa yɔ, nɛ sɔnɔ lɛ ɛkɛ egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ.

13. Alɩwaatʋ ndʋ Daviid labɩ kɩwɛɛkɩm yɔ, ɛzɩma tɩyɛ Naataŋ wɩlaa se ɛñɔnɩ Ɛsɔ nɛ ɛtɛ ɛñɔɔnɩ Daviid?

¹³ Ye ɖɩñɔnɩ Yehowa kɔyɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩñɔɔnɩ ɛyaa lalaa nɛ ɖɩsɩnɩ-wɛ camɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ. Nayʋ Naataŋ kaañɔnɩ Yehowa nɛ ɛtɛ ɛñɔɔnɩ Daviid. Daviid mʋ Uriya halʋ nɛ ɛtɛ eyele nɛ pakʋyɩ lɛ, Yehowa tiyi Naataŋ se ewolo nɛ ɛpaɣ-ɩ. Naataŋ kaawɛ abalɩtʋ nɛ ɛñaŋ Yehowa. Ɛlɛ Naataŋ kpaɣnɩ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ Daviid nɛ nɔɔ kɩbaŋa. Ɛɛsɔɔlaa se ɛsɩnɩ Daviid nɛ ɛna se kɩwɛɛkɩm mbʋ ɛlaba yɔ, pɩpaɣlaa siŋŋ. Peeɖe ɛkɛdɩ-ɩ ñɩm tʋ nɔɔyʋ tɔm weyi ɛmɩlɩ kʋñɔndʋ nɔɔyʋ heɣa kʋɖʋmaɣ ŋga ɛɛwɛna yɔ. Daviid nɩ mbʋ ñɩm tʋ ɛnʋ ɛlaba yɔ lɛ, ɛmʋ pana siŋŋ. Peeɖe Naataŋ heyi-i se: “Ña lɛ ɛyʋ ɛnʋ!” Nɛ Daviid ɖiɣzina se ɛyʋsɩnɩ Yehowa.​—2 Samɩyɛɛlɩ 12:1-7, 13.

14. Ye ŋwɛnɩ camɩyɛ lakasɩ, ɛzɩma pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋñɔɔnɩ Yehowa nɛ ñɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa?

 ¹⁴ Ye ŋwɛnɩ camɩyɛ lakasɩ yɔ, ña ɖɔɖɔ ŋwɩlɩɣ se ŋñɔnɩ Yehowa kajalaɣ ɖeɖe, nɛ ŋtɛ ŋñɔɔnɩ lalaa. Pɩtɩtɩlɩ yɔ, ŋnawa se koobu nɔɔyʋ labɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm nabʋyʋ. Ye pɩlaba se ɛkɛ ña-taabalʋ sɔsɔ nɔɔyʋ yaa ñɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ yɔ, ŋkaɣ sɔɔlʋʋ se ŋñɔɔnɩ-ɩ. Ɛlɛ ŋnawa ɖɔɖɔ se Yehowa pɩwɛɛ se ŋñɔɔna nɛ pɩkɩlɩ. Ye mbʋ, ɛzɩ Naataŋ yɔ pɩwɛɛ se ŋña Yehowa nɛ ŋla ño-koobu mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ. Heyi-i se pɩwɛɛ se ɛyɔɔdɩnɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa kpɛdɛyɛ nɛ pasɩnɩ-ɩ. Ye ekizaa se eewoki nɛ ɛna-wɛ yɔ, pɩwɛɛ se ña-maɣmaɣ ŋwolo nɛ ŋheyi-wɛ. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, ŋwɩlɩɣ se ŋñɔnɩ Yehowa. Ŋwɩlɩɣ ɖɔɖɔ se ŋlabɩ ño-koobu mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ pasɩnɩ-ɩ nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ tasɩ wɛʋ ɛ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa. Pakaɣ-ɩ sɩɣzʋʋ lɔŋ hɛɛɛ nɛ sɔɔlɩm.​—Kalɩ Levitiki 5:1; Galaatɩ 6:1.

15, 16. Ɛbɛ yɔɔ pɩɩpɔzaa se Usaayi ɛwɛɛ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ ɛñɔɔnɩ Ɛsɔ?

¹⁵ Usaayi kaakɛ Wiyaʋ Daviid taabalʋ kɩbanʋ nɔɔyʋ. Alɩwaatʋ ndʋ samaɣ ñɩnaɣ se kakpa Absalɔm wiyaʋ yɔ, pɩɩwɛɛ se Usaayi ɛwɛɛ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ ɛñɔɔnɩ Daviid nɛ Ɛsɔ. Ɛɛnawa se Absalɔm nɛ ɛ-sɔɔjanaa paasʋ Yerusalɛm tɛtʋ taa nɛ Daviid ñalɩɩ nɛ ese. (2 Samɩyɛɛlɩ 15:13; 16:15) Ɛlɛ ɛbɛ Usaayi ñalaba? Ɛzɩ ɛha Daviid siɣye nɛ ɛtɩnɩ Absalɔm yɔɔ? Aayɩ. Paa Daviid kaakpadɩyaa nɛ ɛyaa sakɩyɛ ñɩnɩɣ se pakʋ-ɩ yɔ, Usaayi ñɔnɩ-ɩ kpam mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛnawa se Yehowa lɩzɩnɩ-ɩ se ɛkɛ wiyaʋ. Mbʋ yebina nɛ Usaayi wolo ɛkatɩ Daviid Somiŋ Pʋʋ yɔɔ.​—2 Samɩyɛɛlɩ 15:30, 32.

¹⁶ Daviid heyi Usaayi se ɛpɩsɩ Yerusalɛm nɛ ɛla ɛzɩ ɛkɛ Absalɔm taabalʋ yɔ, nɛ Absalɔm welisi ɛ-lɔŋ tasʋʋ nɛ eyele Ahitofɛɛlɩ ñɩmbʋ. Usaayi kaawɛ abalɩtʋ, pʋyɔɔ etisaa nɛ ɛɖʋ e-wezuu kaɖɛ taa se pɩsa nɛ ɛña Daviid nɛ ɛñɔɔnɩ Yehowa. Daviid tɩmnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ Usaayi, nɛ Yehowa cosi ɛ-adɩma yɔɔ. Absalɔm welisi Usaayi lɔŋ tasʋʋ nɛ eyele Ahitofɛɛlɩ ñɩmbʋ.​—2 Samɩyɛɛlɩ 15:31; 17:14.

17. Pʋcɔ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Ɛsɔ lɛ, ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzɩ-ɖʋ abalɩtʋ?

¹⁷ Pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa nɛ ɖɩñamɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba, ɖa-tʋmɩyɛ taa mba yaa ɛjaɖɛ ñʋndɩnaa. Taro wɛ Japɔŋ ɛjaɖɛ taa. Kpaɣnɩ ɛ-pɩjatʋ taa lɛ, ɛñakaɣ pana se ɛla nɛ paa ɛzɩmtaa lɛ ɛ-lʋlɩyaa taa la leleŋ. Ɛɛñɔnɩ-wɛ nɛ ɛñaŋ-wɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛsɔɔlɩ-wɛ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛ nɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa papaɣzɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ yɔ, ɛ-lʋlɩyaa kizini-i. Tɔm ndʋ, tɩwɛɛkɩ ɛ-laŋɩyɛ; nɛ pɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ se eheyi ɛ-lʋlɩyaa se ɛɖʋ ɛ-taa se ewoki Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kediɣzisi. Taro kɛdaa se: “Paamʋ pana siŋŋ nɛ pekizi se mantaatasɩ wobu nɛ mana-wɛ pɩnzɩ sakɩyɛ. Mantɩmnɩ Ɛsɔ se ɛha-m abalɩtʋ nɛ mantaalɛɣzɩ lɩmaɣza. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, pɛ-wɛtʋ lɛɣzaa nɛ manpɩzɩɣ nɛ mowoki nɛ manaɣ-wɛ ɖoŋ ɖoŋ.”​—Kalɩ Aduwa 29:25.

18. Ɛzɩma ñʋʋ kʋnɛ kɩ-kpɛlɩkʋʋ sɩnɩ-ŋ?

¹⁸ Tɛtɛ pɩla mbʋ nɛ ɖa ɖɔɖɔ ɖɩñɔɔnɩ Yehowa nɛ ɖihiɣ taa leleŋ ɛzɩ Daviid, Yonataanɩ, Naataŋ nɛ Usaayi yɔ. Ðɩtɩsɔɔlɩ kpa se ɖɩmaɣzɩnɩ Abnɛɛrɩ nɛ Absalɔm. Pɩkɛ toovenim se ɖɩtɩtalɩ pilim nɛ pʋyɔɔ lɛ piyiɣdiɣ-ɖʋ ɖoŋ ɖoŋ. Ɛlɛ ɖɩwɩlɩ Yehowa se ɖe-wezuu caɣʋ taa lɛ, ɖɩsɔɔlaa se ɖɩñɔɔnɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ pɩtɩŋa.