WEZUU CAƔƲ TƆM
Malɩ mbʋ pɩkpaɖɩ ɖeu ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ yɔ pɩ-yɔɔ
“TƆM ndʋ ɩwɛɛ nɛ iheyiɣ-m yɔ, man-pɩjatʋ taa ɖoziye wɛna nɛ ɖɩlakɩ!” Tɔm ndʋ maaheyi kʋdɔndɩnaa kɩfama nabɛyɛ naalɛ, mba paakɔm ɖɔkɔtɔ tɛ yɔ nɛ taa leleŋ pɩnaɣ 1971 taa. Maatʋlɩ ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ pitileɖita, nɛ maapaɣzʋʋ ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ labʋ yɔ pitileɖita ɖɔɖɔ. Mba kʋdɔndɩnaa mba paakɛnaa, nɛ ɖoziye nɖɩ tɔm mɔyɔɔdaɣ? Iyele nɛ mɛnkɛdɩ-mɩ ɛzɩma kɛdaɣ ŋga ma nɛ kʋdɔndɩnaa mba ɖɩlabɩ puwiye yɔ, keyeba nɛ kaɖʋsɩ nzɩ maawɛnɩ me-wezuu caɣʋ taa yɔ sɩlɛɣzɩ yɔ, nɛ mbʋ pʋyɔɔ mamaɣzɩɣ se piileɖiɣ lɛ man-pɩjatʋ taa ɖoziye kaɣ labʋ yɔ.
Palʋlɩ-m pɩnaɣ 1941 taa Paarii, Fransɩ ɛjaɖɛ taa, nɛ mɔ-hɔʋ taawɛɛnɩ ñɩm. Maasɔɔlɩ tɔm kpɛlɩkʋʋ, pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ mɛwɛnɩ pɩnzɩ hiu nɛ kpeziwɩlaɣ kʋdɔŋ kpam nɛ pɩpɔzɩ se meyele sukuli labʋ yɔ, piitibi-m yɔɔɔ. Ðɔkɔtɔnaa kaaɖʋnɩ-m paɣtʋ se mahɩnɩɣ nɛ pɩsa nɛ pɩtaakɔnɩ kaɖɛ ma-hʋzɩŋ. Pʋyɔɔ lɛ, fenasɩ sakɩyɛ taa, mankpaɣ ma-alɩwaatʋ nɛ mankalɩɣ tɔm kpou nakʋyʋ nɛ mewelisiɣ Paarii sukuli kɩtɛzʋʋ taa wɩlɩtʋ ndʋ paɖʋwaɣ raadiyoo yɔɔ yɔ. Ðɔkɔtɔ weyi ɛcɔŋnaɣ men-ɖeɖe yɔ, eheyi-m se mɔ-yɔɔ cɛba nɛ manpɩzɩɣ nɛ manpɩsɩ sukuli lɛ, man-taa kaalabɩ leleŋ nɛ pɩɖɛlɩsɩ. Peeɖe meheyi man-tɩ se: ‘Mbʋ ɖɔkɔtɔnaa lakɩ yɔ, pɩwɛ ɖeu kpem!’ Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, manɖʋ man-tɩ kaɖʋwa se mankaɣ pɩsʋʋ ɖɔkɔtɔ nɛ mawaa ɛyaa pa-kʋdɔmɩŋ. Alɩwaatʋ ndʋ payɩ man-caa pɔzaɣ-m se ɛbɛ mankaɣ labʋ me-wezuu caɣʋ taa yɔ, moncosaɣ-ɩ paa ɛzɩmtaa se: “Mɔnsɔɔlaa se mɛnkɛ ɖɔkɔtɔ.” Mbʋ pɩlaba nɛ mɔnsɔɔlɩ ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ pɩtɩŋa.
TƆM NDƲ MƐNKPƐLƖKƖ LƐƔTƲ ÑƖNƲƲ YƆƆ YƆ, TƖSƖNƖ-M NƐ MƆÑƆTƖNƖ ƐSƆ
Katooliki cooci ɖɔ-hɔʋ lakaɣ. Ɛlɛ, mantaatɩlɩ Ɛsɔ yɔɔ tɔm sakɩyɛ, nɛ tɔm sakɩyɛ ndʋ mɔnpɔzaɣ man-tɩ yɔ mantaahiɣ tɩ-yɔɔ cosuu. Manpaɣzɩ kpɛlɩkʋʋ ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ yɔɔ tɔm sukuli kɩtɛzʋʋ taa lɛ man-taa tɛma se nɔɔyʋ lɩzɩnɩ wezuu.
Mɔntɔzʋʋ kɩyakʋ ŋgʋ mancalɩ tɩŋnʋʋ menziini ŋgʋ payaɣ fransɩɩ taa se microscope yɔ kɩ-yɔɔ nɛ mana hɛɖʋʋ nakʋyʋ taa kuludaɣ yɔ kɩ-yɔɔ. Mana ɛzɩma kuludaɣ ŋga, ka-maɣmaɣ kakandɩyɩɣ ka-tɩ yɔɔ soŋaɣ nɛ niŋkaɣ alɩwaatʋ taa yɔ lɛ, pɩɖɩɣzɩ-m. Pɩtasɩ lɛ, mana ɛzɩma kuludaɣ ŋga ka-taa wonuu ŋgʋ payaɣ fransɩɩ taa se cytoplasme yɔ kikpiyiɣ kɩ-tɩ alɩwaatʋ ndʋ paɖʋʋ-kʋ ɖɔm taa
yɔ nɛ ɛzɩma kiposuu kɩ-tɩ alɩwaatʋ ndʋ paɖʋʋ-kʋ lɩm mbʋ pɩwɛ kele kele yɔ pɩ-taa yɔ. Wɛtʋ ndʋ, nɛ wɛtʋ lɛɛtʋ sakɩyɛ sɩɣnɩnɩ wondu cikpetu ndʋ tɩwɛ wezuu yɔ se kedeŋa yɔɔ lɛɣzɩtʋ ndɩ ndɩ ɩmalɩnɩ-tʋ. Mana ɛzɩma paa kuludaɣ ŋga lɛ kɛwɛ piti kpem yɔ lɛ, menɖiɣzina se wezuu tɩlɩɩ kɩ-tɩ yɔɔ yem.Maawɛɛ ɖɔkɔtɔnaa sukuli pɩnaɣ naalɛ ñɩŋga taa lɛ, mana mbʋ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Ɛsɔ wɛɛ yɔ nɛ pɩkɩlɩ. Ðɩkpɛlɩkaɣ ɛyʋ tomnaɣ yɔɔ tɔm lɛ, ɖɩkpɛlɩkɩ ɛzɩma ɖe-nesi yeki nɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖikotuu ɖe-nee nɛ ɖɩtʋʋzʋʋ-yɛ yɔ. Ɛzɩma hola tamnɩ mɔɔ nɛ pɩtɩŋa pɩkpɛndɩɣ nɛ pɩlakɩ tʋmɩyɛ yɔ, pɩwɛ piti kpem. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Ðɩkpɛlɩkaa se nimiye naɖɩyɛ hɔkɩnɩ ɖe-nesi hola nɛ ɖe-niye mɔɔyɛ naalɛ ñɩnɖɛ. Nimiye nɖɩ, ɖɩtayɩ nabʋlɛ taa nɛ pɩwɛɛ ɛzɩ kondoloko yɔ nɛ pɩhaɣ waɖɛ nimiye lɛɛɖɛ nɖɩ ɖiwoki niye tɩnaɣ yɔɔ yɔ se ɖɩtɩŋ kondoloko tɛɛ. Nimasɩ nzɩ siyekina se niye taa mɔɔ ɩtamsɩnɩ ɖama. Ye pataala ɖe-nee mbʋ yɔ, nimasɩ nzɩ sɩɩñɔnɩ ɖama nɛ sɩtʋʋzɩ nɛ piyeki se ɖe-nee ɩtaala tʋmɩyɛ camɩyɛ. Mana kpayɩ kpayɩ se weyi ɛlabɩ ɛyʋ tomnaɣ yɔ, ɛwɛ lɔŋ pɩdɩɩfɛyɩ.
Mɛnkpɛlɩkɩ ɛzɩma pɩlakɩ nɛ pɩɣa paɣzɩɣ fezuu alɩwaatʋ ndʋ palʋlʋʋ-kɛ nɛ pɩtɛ yɔ lɛ, mɔnsɔɔlɩ wezuu Lɩzɩyʋ nɛ pɩkɩlɩ. Mɛnkpɛlɩkaa se pɩɣa wɛʋ ko-ɖoo lotu taa lɛ, pɩtɩcɛyɩ se ka-maɣmaɣ kefezi mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kamʋʋ helim kɩbam (oxygène) ko-ɖoo cɔlɔ. Pʋyɔɔ helim ɩɩpadɩɣ wɛʋ huyiŋ cikpeŋ weyi ɩwɛ pɩɣa hʋzɩŋ taa yɔ ɩ-taa. Ɛlɛ, pɩkazɩɣ kpɩtaŋ pazɩ se palʋlɩ pɩɣa lɛ, ŋgee lɩm nabʋyʋ cakɩ huyiŋ ɛnɩ ɩ-taa. Pʋwayɩ palʋlʋʋ pɩɣa nɛ kefezi kajalaɣ ɖeɖe lɛ, nabʋyʋ lakɩ nɛ pɩwɛ piti. Pɔʋ ŋgʋ kɩwɛ pɩɣa ñamɩyɛ taa yɔ kɩɖɩkɩ nɛ pɩhaɣ waɖɛ calɩm se pɩsʋʋ hʋzɩŋ taa. Ŋgee lɩm mbʋ pɩɩcaɣ huyiŋ weyi ɩwɛ hʋzɩŋ taa yɔ ɩ-taa yɔ, piyeki nɛ helim sʋʋ huyiŋ ɛnɩ ɩ-taa lɛɛ lɛɛ. Kpaagbaa mbʋ lɛ, pɩɣa pɩzɩɣ nɛ kefezi ka-maɣmaɣ.
Maasɔɔlaa se mantɩlɩ Weyi ɛlɩzɩ wondu ndʋ nɛ tɩwɛɛ piti mbʋ yɔ, pʋyɔɔ manpaɣzɩ Bibl kalʋʋ siŋŋ. Mankalɩ cɩɖɩ cɩɖɩ wɛtʋ paɣtʋ ndʋ Ɛsɔ kaaɖʋ Izrayɛɛlɩ samaɣ pɩcɛzɩɣ pɩnzɩ 3 000 yɔɔ yɔ tɩ-yɔɔ tɔm lɛ, pɩɖɩɣzɩ-m kpem. Ɛsɔ kaaɖʋ Izrayɛɛlɩ piya paɣtʋ se pʋcɔ nɛ sɩlɩɩ awayɩ lɛ, pɩpɔzʋʋ se sihuyi pɔʋ nɛ pʋwayɩ lɛ sihuuzi pɩ-yɔɔ, pɩwɛɛ se sɩsɔʋ lɩm ɖoŋ ɖoŋ, nɛ ye kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ ɛkpa nɔɔyʋ yɔ pɩwɛɛ se sɩlɩzɩ-ɩ kɩjaʋ. (Lev. 13:50; 15:11; Wp. 23:14) Bibl yɔɔdʋʋ ɛzɩma kʋdɔmɩŋ yɛlɩɣ yɔ pɩ-tɔm nɛ pɩ-taa tʋ kpayɩ kpayɩ, ɛlɛ lɛɣtʋ ñɩnɩyaa tɩlʋʋ tɔm ndʋ yɔ pɩlakɩ pɩnzɩ 150 ɖeke yɔ. Pɩtasɩ lɛ, paɣtʋ ndʋ tɩwɛ Levitiki takayaɣ taa nɛ titukuuni kʋzʋʋ yɔ, tɩsɩɣaɣnɩ Izrayɛɛlɩ samaɣ kpeekpe se kɛwɛɛnɩ tɔnʋʋ taa alaafɩya. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Piyeba nɛ mɔnkɔ tɔm ñʋʋ se Lɩzɩyʋ ɖʋ paɣtʋ ndʋ Izrayɛɛlɩ piya se piɖeni-sɩ, nɛ ɛwazɩ mba pañam ɛ-paɣtʋ yɔ. Man-taa kaatɛma se Ɛsɔ cɔlɔ Bibl lɩnaa. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, mantaatɩlɩ Ɛsɔ ɛnʋ ɛ-hɩɖɛ.
ƐZƖMA MANKATƖ MA-HALƲ NƐ ƐZƖMA MANTƖLƖ YEHOWA YƆ
Malakaɣ ɖɔkɔtɔnaa sukuli, sukuli kɩtɛzʋʋ taa lɛ mankatɩ pɛlɛ nɔɔyʋ, payaɣ-ɩ se Lydie nɛ ma nɛ ɩ ɖɩpaɣzɩ ɖama sɔɔlʋʋ. Ma nɛ ɩ ɖɩɖɔkɩ nesi pɩnaɣ 1965 taa; pʋbʋ taa lɛ, pɩnzɩ nzɩ pɩɩwɛɛ se malabɩnɩ sukuli yɔ mantayɩ sɩ-kɩmaŋ. Pɩtalaɣ pɩnaɣ 1971 taa mbʋ yɔ lɛ, ma nɛ Lydie ɖɩtɛm wɛnʋʋ piya naadozo; ɖe-piya kpɛndɩ loɖo. Lydie ɖʋ-m nesi siŋŋ mɔn-ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ taa nɛ ɖɔ-hɔʋ taa.
Malabɩ tʋmɩyɛ ɖɔkɔtɔ nakʋyʋ taa pɩnzɩ naadozo pʋcɔ nɛ mantʋlɩ ma-maɣmaɣ mɔn-ɖɔkɔtɔ Tʋma 15:28, 29) Pʋwayɩ lɛ, ɛ nɛ ɛ-walʋ powobi pɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩ-m mbʋ Ɛsɔ Kewiyaɣ kaɣ labʋ yɔ; kakaɣ yebu nɛ kʋñɔŋ, kʋdɔŋ nɛ sɩm pasɩɩ tɩnaɣ. (Natʋ 21:3, 4) Peeɖe mɔyɔɔdɩnɩ taa leleŋ se: “Tɔm ndʋ ɩwɛɛ nɛ iheyiɣ-m yɔ, man-pɩjatʋ taa ɖoziye wɛna nɛ ɖɩlakɩ! Manpɩsɩ ɖɔkɔtɔ se mansɩnɩ ɛyaa nɛ pa-kʋñɔmɩŋ pasɩ.” Man-taa kaalabɩ leleŋ siŋŋ, pʋyɔɔ ma nɛ wɛ ɖɩkpaɣ ñɩɣyʋʋ kʋɖʋmʋʋ nɛ hɔɔlʋʋ nɛ ɖalabɩnɩ kɛdaɣ. Abalʋ ɛnʋ nɛ ɛ-halʋ pɛɖɛɣaɣ mɔn-cɔlɔ lɛ, ma-laŋɩyɛ taa lɛ, mantɩtasɩ kɛʋ Katooliki tʋ; nɛ mɛnkpɛlɩkaa se Lɩzɩyʋ weyi maasɔɔlɩ siŋŋ yɔ ɛwɛnɩ hɩɖɛ; nɖɩ lɛ Yehowa!
tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ. Pitileɖi lɛ, abalʋ nɔɔyʋ nɛ ɛ-halʋ pɔkɔɔ se malabɩ-wɛ kɔyɛ. Mba kɛnɩ kʋdɔndɩnaa kɩfama naalɛ mba pɔ-tɔm maayɔɔdɩ kiɖe tɛɛ yɔ. Mañɩnaɣ se mama abalʋ kɔyɛ lɛ, halʋ heyi-m se: “Ðɔkɔtɔ, ɖitendi-ŋ, ɖɩtɩsɔɔlɩ se paalakɩ-ɖʋ kɔyɛ lɛ calɩm ɛwɛɛ pɩ-taa.” Pɩɩɖɩɣzɩ-m nɛ mɔnpɔzɩ-ɩ se: “Toovenim na? Ɛbɛ yɔɔ?” Ecosi-m se: “Ðɩkɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa.” Wiɖiyi mantaanɩɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa yɔɔ tɔm yaa ndʋ pawɩlɩɣ pɩlɩɩnɩ calɩm yɔɔ yɔ pɩ-tɔm. Peeɖe halʋ lɩzɩ e-Bibl nɛ ɛwɩlɩ-m Bibl taa lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ patɩsɔɔlɩ se paɖʋ-wɛ calɩm yɔ. (Ma nɛ Aseɣɖe Tʋ ɛnʋ nɛ ɛ-halʋ ɖɩkatɩ mɔn-ɖɔkɔtɔ taa tam nabudozo, nɛ alɩwaatʋ ndʋ payɩ ɖɩkataɣ yɔ ɖɩlakaɣ kɛdaɣ nɛ pɩcɛzɩɣ ñɩɣyʋʋ kʋɖʋmʋʋ yɔɔ. Maya-wɛ se pɔkɔɔ mɛn-tɛ nɛ pɩsa nɛ ɖɩkpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ nɛ ɖɩla kɛdaɣ Bibl yɔɔ. Lydie kaatisaa nɛ ɛkpɛndɩ ɖɔ-yɔɔ se ɖa nɛ ɩ ɖɩkpɛlɩkɩ Bibl, paa mbʋ yɔ, ɛtaatisiɣ se Katooliki cooci taa wɩlɩtʋ ndʋ ɖɩɩmʋwa yɔ tɩ-taa natʋyʋ tɩtʋʋzɩ. Pʋyɔɔ lɛ, maya fada nɔɔyʋ se ɛkɔɔ ɖɛ-tɛ. Ma nɛ ɩ ɖɩhɔm tɔm cooci wɩlɩtʋ yɔɔ nɛ ɖoo kɔɔ nɛ aɖɛɛ, Bibl ɖeke ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ. Kɛdaɣ ŋga keyeba nɛ Lydie taa tɛ se Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa wɩlɩɣnɩ toovenim. Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa Ɛsɔ yɔɔ yɔ pɩpaɣlaa nɛ pɩkɩlɩ nɛ ɖa-naalɛ ɖɩha ɖa-tɩ nɛ pamɩyɩsɩ-ɖʋ lɩm pɩnaɣ 1974 taa.
MANSƖ YEHOWA KAJALAƔ ÐEÐE
Tɔm ndʋ mɛnkpɛlɩkaa pɩlɩɩnɩ kaɖʋwa ŋga Ɛsɔ wɛnɩ ɛyaa yɔɔ yɔ kɔ-yɔɔ yɔ, tɩɩwɛnɩ ɖoŋ siŋŋ mbʋ pɩ-tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ me-wezuu caɣʋ taa yɔ pɩ-yɔɔ. Yehowa sɛtʋ kɔm nɛ pɩkɛ mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ ma nɛ Lydie ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ. Ðɩɩtɛm ɖa-taa se ɖɩfalɩsɩɣ ɖe-piya nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Bibl paɣtʋ kila. Ðɩwɩlɩ ɖe-piya se sɩsɔɔlɩ Ɛsɔ nɛ ɛyaa lalaa. Piyeba nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ ɖɔ-hɔʋ taa.—Mat. 22:37-39.
Ðe-piya kaaɖiɣzinaa se nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛ ɖa lʋlɩyaa ɖɛ-hɛkʋ taa. Ma nɛ Lydie ɖɩtɔzʋʋ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, pɩlakɩ-ɖʋ woŋa ɖoŋ ɖoŋ. Siiɖiɣzinaa se paɣtʋ ndʋ Yesu ɖʋwa se ‘ɖiyele nɛ ɖɔ-tɔm piye Ɛɛɛ kɛ ɛɛɛ, nɛ ɖɛ-tɛ Aayɩ kɛ aayɩ’ yɔ, ɖɩlakaɣnɩ-tʋ tʋmɩyɛ ɖa-ɖɩɣa taa. (Mat. 5:37) Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɛ-pɛlɛ lɛlʋ wɛnɩ pɩnzɩ 17 yɔ, Lydie taahaɣ-ɩ nʋmɔʋ se ɛ nɛ ɛ-ɖaɣʋnaa palɩɣ nɛ pamʋʋ helim. Ðɛ-pɛlɛ ɖaɣʋnaa mba pa-taa lɛlʋ heyi-i se: “Ye ño-ɖoo ɛɛhaɣ-ŋ nʋmɔʋ se ŋlɩɩ yɔ, pɔzɩ ña-caa!” Ɛlɛ ɖɛ-pɛlɛ cosi-i se: “Pɩɩkaɣ lɛɣzʋʋ nabʋyʋ. Pɛwɛnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma paa ɛzɩmtaa.” Toovenim taa lɛ, ɖe-piya nzɩ sɩ-loɖo sɩnawa se ɖɩɖɔŋ Bibl paɣtʋ kila yɔɔ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa. Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ Yehowa yɔɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, sɔnɔ ɖɔ-hɔʋ taa mba sakɩyɛ wɛɛ nɛ pɛsɛɣ-ɩ.
Paa toovenim kaalɛɣzɩ kaɖʋsɩ nzɩ maawɛna yɔ, maasɔɔlaa se malabɩnɩ tʋmɩyɛ mbʋ mɛnkpɛlɩkɩ ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ taa yɔ nɛ pɩwazɩ Ɛsɔ samaɣ. Pʋyɔɔ lɛ, maha man-tɩ faaa nɛ mala ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ Paarii Betɛɛlɩ ɖɩɣa taa nɛ pʋwayɩ lɛ, Betɛɛlɩ ɖɩɣa kɩfalaɣ taa Luuviyee. Malɩɣanɩ mɛn-tɛ nɛ mowoki malakɩ tʋmɩyɛ, nɛ pɩnzɩ nzɩ mankpaɣaa nɛ mala mbʋ yɔ sɩñɔtʋʋnɩ 50. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, ma nɛ Betɛɛlɩ hɔʋ taa mba nabɛyɛ ɖɛ-hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛyɩsɩ siŋŋ; sɔnɔ pa-taa nabɛyɛ wɛnɩ ɛzɩ pɩnzɩ 90 mbʋ yɔ. Pɩtasɩ lɛ, kɩyakʋ nakʋyʋ mankatɩ Betɛɛlɩ hɔʋ taa tʋ kɩfalʋ nɔɔyʋ; man-taa kaalabɩ leleŋ nɛ pɩɩɖɩɣzɩ-m kpem. Menɖiɣzinaa se pɩlakɩ pɩnzɩ 20 yɔ, maakɛnɩ ɖɔkɔtɔ weyi ɛɛsɩnɩ e-ɖoo nɛ palʋlɩ-ɩ yɔ!
MANA ƐZƖMA YEHOWA MAƔZƖƔ Ɛ-SAMAƔ YƆƆ SIŊŊ YƆ
Pɩnzɩ wɛɛ nɛ sɩɖɛɣ nɛ manaɣ ɛzɩma Yehowa tɩŋɩɣnɩ ɛ-ɛgbɛyɛ yɔɔ nɛ eɖiyiɣ ɛ-samaɣ nɛ ɛkandɩyɩɣ kɔ-yɔɔ lɛ, mɔnsɔɔlɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ. Pɩnzɩ 1980 waa ɖɩbazɩyɛ, Nɔɔɖɛyaa Ɛgbɛyɛ labɩ ɖʋtʋ natʋyʋ Etaazuunii se pɩsa nɛ pasɩnɩ ɖɔkɔtɔnaa nɛ panɩɩ mbʋ pʋyɔɔ kʋdɔndɩnaa mba pɛkɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa yɔ palɩzɩɣ se pataaɖʋ-wɛ calɩm yɔ pɩ-taa camɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ.
Pʋwayɩ pɩnaɣ 1988 taa, Nɔɔɖɛyaa Ɛgbɛyɛ tʋlɩ tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ kɩfaɖɛ naɖɩyɛ Betɛɛlɩ taa, nɖɩ payaɣ fransɩɩ taa se service d’information hospitalier. Kiɖe tɛɛ lɛ, tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩcɔŋaɣnɩnɩ Ðama nɩnʋʋ nɛ ɖɔkɔtɔnaa kɔɔmiitewaa (CLH) mba paatʋlɩ Etaazuunii se pasɩnɩ Aseɣɖe Tɩnaa mba pɩwɩɣ-wɛ yɔ nɛ pehiɣ ɖɔkɔtɔnaa mba pañaŋ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ pakpaɣaa se pataaɖʋ-wɛ calɩm yɔ. Pɔkɔm nɛ papaɣzɩ ɖʋʋ Ðama nɩnʋʋ nɛ ɖɔkɔtɔnaa kɔɔmiitewaa mba ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ lɛ, paɖʋ-wɛ ɖɔɖɔ Fransɩ ɛjaɖɛ taa. Manaɣ ɛzɩma Yehowa ɛgbɛyɛ sɩɣnɩ koobiya nɛ sɔɔlɩm alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ paba sɩnʋʋ yɔ lɛ, pɩɖɩɣzɩɣ-m kpem!
ÐOZIYE NAÐƖYƐ TAA TƆM LABA
Ðɔkɔtɔ tʋmɩyɛ maacalɩ sɔɔlʋʋ. Ɛlɛ mɔnkɔm nɛ mantazɩ kaɖʋsɩ nzɩ mɛwɛna yɔ sɩ-taa lɛ, manɩɩ pɩ-taa se pɩcɛyaa kpem nɛ pɩkɩlɩ se mansɩnɩ ɛyaa nɛ pɛkpɛlɩkɩ nɛ patɩlɩ Yehowa Ɛsɔ, weyi ɛ-cɔlɔ wezuu lɩnaa yɔ nɛ pɛsɛɛ-ɩ. Nɛ manɩ pɩ-taa se pɩ-tɔm cɛyaa nɛ pɩkpaɖɩ se mala ɖɔkɔtɔ tʋmɩyɛ nɛ mansɩnɩ-wɛ nɛ pɔ-yɔɔ cɛ. Mamʋ hɛzʋʋ nɛ pɩtɛ lɛ, ma nɛ Lydie ɖɩpɩsɩ paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzɩyaa, nɛ ɖɩkpakaɣ ñɩɣtʋ sakɩyɛ paa kpɩtaʋ ŋgʋ nɛ ɖisusuu Ɛsɔ Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ. Ðiɖiɣni labʋ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖɩɖʋʋ nesi ñʋʋ yabɩtʋ tʋmɩyɛ nɖɩ.
Menɖiɣni wobu pɩ-yɔɔ nɛ malakɩ mbʋ manpɩzɩɣ yɔ nɛ mansɩɣnɩ kʋdɔndɩnaa nabʋyʋ taa. Ɛlɛ, menɖiɣzinaa se halɩ ɖɔkɔtɔ weyi ɛwɛ niye siŋŋ yɔ, ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛwaa kʋdɔmɩŋ tɩŋa yaa ɛɖɩɣ sɩm nʋmɔʋ. Pʋyɔɔ lɛ, manɖaŋ alɩwaatʋ ndʋ wɩzasɩ, kʋdɔŋ nɛ sɩm paatasɩɣ wɛʋ yɔ kpam. Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ nɖɩ ɖiɖiɣni ñɔtʋʋ lɛɛ lɛɛ yɔ ɖɩ-taa, mankaɣ wɛnʋʋ waɖɛ se mancaɣ wezuu tam nɛ mɛnkpɛlɩkɩ Ɛsɔ wondu kɩlɩzɩtʋ yɔɔ tɔm nɛ pɩkpaɖɩ. Tɩ-taa natʋyʋ lɛ ɛzɩma ɛlabɩ ɛyʋ tomnaɣ nɛ kɛwɛɛ piti yɔ. Toovenim taa lɛ, man-pɩjatʋ taa ɖoziye hɔɔlʋʋ nakʋyʋ tɛmnɩ labʋ. Man-taa tɛma se mbʋ pɩkpaɖɩ ɖeu yɔ, pɩwɛnɩ ɛsɩndaa!