1. Wɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ Yehowa sɛyaa siɣsiɣ ñɩma sakɩyɛ wɛɛ nɛ pakatɩɣ nɛ tɩhaɣ-wɛ nɩɣzɛ?

ƐJAÐƐ kpeekpe yɔɔ, Yehowa sɛyaa sakɩyɛ katɩɣ wɛtʋ ndʋ tɩhaɣ-wɛ nɩɣzɛ yaa laŋwɛɛkɩyɛ yɔ. Ŋyʋsɩ wɛtʋ ndʋ ñɛ-ɛgbɛyɛ taa? Krɩstʋ ñɩma nabɛyɛ wɛ nɩɣzɛ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, palʋkɩnɩ kʋdɔmɩŋ sɔsɔŋ nɩɩyɩ yaa pɛ-ɛyʋ kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ sɩba. Lalaa wɛ laŋwɛɛkɩyɛ sɔsɔɖɛ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ yaa pa-taabalʋ kɩbanʋ nɔɔyʋ yebi Yehowa sɛʋ. Lalaa ñɛwɛ kʋñɔŋ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kɛgbɛdɩsaɣ nakɛyɛ talɩ-wɛ. Pɩpɔzʋʋ laŋɩyɛ hɛzʋʋ koobiya mba pa-tɩŋa. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ-wɛ?

2. Ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzaɣ apostoloo Pɔɔlɩ laŋɩyɛ hɛzʋʋ nabʋyʋ taa?

² Apostoloo Pɔɔlɩ katɩ kaɖɛ wɛtʋ ndɩ ndɩ ɖama yɔɔ ɖama yɔɔ. (2 Kɔr. 11:23-28) Pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se ɛlʋbɩnɩ ‘tomnaɣ taa sɔɔyɛ naɖɩyɛ,’ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɛ kʋdɔŋ nakʋyʋ. (2 Kɔr. 12:7) Nɛ piitibi-i yɔɔɔ alɩwaatʋ ndʋ Demaasɩ ɖɛwa nɛ eyebi-i yɔ; ɛlɛ labɩ mbʋ “mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛsɔɔlɩ ɛjaɖɛ yɔɔ ɖʋtʋ tʋnɛ.” Ɛ nɛ Demaasɩ paalabɩ tʋmɩyɛ alɩwaatʋ natʋyʋ taa. (2 Tim. 4:10) Pɔɔlɩ kaakɛ Krɩstʋ tʋ patam num weyi ɛɛwɛ abalɩtʋ nɛ ɛsɩɣnɩ lalaa yɔ, ɛlɛ nabʋyʋ taa pitikaɣ-ɩ yɔɔɔ.—Roma 9:1, 2.

3. Mba cɔlɔ Pɔɔlɩ hiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ nɛ sɩnʋʋ?

³ Pɔɔlɩ hiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ nɛ sɩnʋʋ mbʋ pɩɩpɔzɩ-ɩ yɔ. Ɛzɩma tɩyɛ? Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa tɩŋnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ. (2 Kɔr. 4:7; Fil. 4:13) Yehowa tɩŋnɩ Krɩstʋ ñɩma lalaa yɔɔ ɖɔɖɔ nɛ ɛhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ. Pɔɔlɩ yɔɔdɩ mba ɛ nɛ wɛ palakaɣ tʋmɩyɛ yɔ pa-taa nabɛyɛ tɔm se pɛkɛ ‘mba pɛhɛzɩɣ laŋɩyɛ siŋŋ yɔ.’ (Kol. 4:11) Mba ɛya pa-hɩla yɔ, pa-taa nabɛyɛ lɛ Aristaarkɩ, Tisiiki nɛ Maarkɩ. Paakpazɩ Pɔɔlɩ ɖoŋ, paasɩnɩ-ɩ se ɛɖɔkɩ kpam. Wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ sɩnɩ Krɩstʋ ñɩma mba pa-naadozo se pɛkɛ laŋɩyɛ hɛzɩyaa kɩbama mbʋ? Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ pa-kɩɖaʋ kɩbaŋʋ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩhɛzɩ ɖama laŋa nɛ ɖɩkpazɩ ɖama ɖoŋ yɔ?

4. Ɛzɩma Aristaarkɩ wɩlaa se ɛkɛ Pɔɔlɩ taabalʋ weyi ɛwɛ siɣsiɣ yɔ?

⁴ Aristaarkɩ kaakɛ Krɩstʋ tʋ nɛ ɛlɩnɩ Tesalooniiki; ɛɛwɩlaa se ɛkɛ Pɔɔlɩ taabalʋ weyi ɛwɛ siɣsiɣ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ pacalɩ Aristaarkɩ tɔm yɔɔdʋʋ Bibl taa yɔ, pɩɩkɛ alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ ɖɔm ɛ-Ɛsɔtɔm tiyiyu nʋmɔʋ naadozo ñɩŋgʋ nɛ ewolo Efɛɛzɩ yɔ. Aristaarkɩ sɩɣaɣ Pɔɔlɩ lɛ, samaɣ nakɛyɛ kpa-ɩ. (Tʋma 19:29) Alɩwaatʋ ndʋ peyebi-i yɔ, ɛtɩɖɛɛ nɛ eyele Pɔɔlɩ se pɩsa nɛ kaɖɛ naɖɩyɛ ɛtaatalɩ ɛ-maɣmaɣ, ɛlɛ ɛcaɣ ɛ-cɔlɔ. Fenasɩ nasɩyɩ wayɩ paawɛ Grɛɛsɩ lɛ, Aristaarkɩ kaawɛ Pɔɔlɩ cɔlɔ mbʋ, paa koyindinaa kaawobi pɩ-yɔɔ nɛ pañakɩ pana se pakʋ Pɔɔlɩ yɔ. (Tʋma 20:2-4) Pɩtalaɣ pɩnaɣ 58 mbʋ yɔ lɛ, Aristaarkɩ kaawɛ ɛ-cɔlɔ nʋmɔʋ kɩɖaɣlʋʋ ŋgʋ kɩ-ɖɔm taa, nɛ pɛkpɛndɩ panɩɩ siziŋ alɩwaatʋ ndʋ mɛlɛ yɔkɩ nʋmɔʋ taa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Pɔɔlɩ kaakɛ salaka tʋ nɛ pɛɖɛɣnɩ-ɩ Roma. (Tʋma 27:1, 2, 41) Pɩwɛ ɛzɩ patalɩ Roma lɛ, Aristaarkɩ caɣ Pɔɔlɩ cɔlɔ salaka taa alɩwaatʋ natʋyʋ yɔ. (Kol. 4:10) Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se Pɔɔlɩ taabalʋ siɣsiɣ tʋ ɛnʋ ɛ-wɛtʋ yeba nɛ Pɔɔlɩ hiɣ ɖoŋ kpazʋʋ nɛ laŋɩyɛ hɛzʋʋ!

5. Ɛzɩ Aduwa 17:17 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkɛ taabalaa mba pɛwɛ siɣsiɣ yɔ?

⁵ Ɛzɩ Aristaarkɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩkɛ taabalaa siɣsiɣ ñɩma, ye ɖɩñɔʋnɩ ɖo-koobiya alɩwaatʋ kɩbandʋ taa nɛ “kʋñɔŋ” alɩwaatʋ taa yɔ. (Kalɩ Aduwa 17:17.) Halɩ paa ɖo-koobu nɔɔyʋ ɛtɛm lɩʋ kaɖɛ naɖɩyɛ taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɛhɛzɩɣ ɛ-laŋɩyɛ. Payaɣ koobu nɔɔyʋ se Frances. * Ɛ-caa sɩba nɛ pɩla fenasɩ naadozo lɛ, e-ɖoo sɩ ɖɔɖɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Mamaɣzɩɣ se kala yeki nɛ ɖɩnɩɣ siziŋ alɩwaatʋ sakɩyɛ. Nɛ mɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ taabalaa siɣsiɣ ñɩma mba pɔtɔzʋʋ se paa ma-lʋlɩyaa sɩbʋ yɔ, pɩlabɩ alɩwaatʋ sakɩyɛ yɔ, mɛwɛ siziŋ taa mbʋ yɔ pɔ-yɔɔ.”

6. Ɛbɛ siɣsiɣ wɛtʋ kaɣ-ɖʋ seɣtuu se ɖɩla?

⁶ Taabalaa siɣsiɣ ñɩma laɣ kɩlaŋ se pɩsa nɛ pasɩnɩ po-koobiya. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Payaɣ koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Peter. Fɛɖʋ nɔɔyʋ heyi-i se ɛwɛnɩ kʋdɔŋ sɔsɔʋ nakʋyʋ nɛ pɩkazɩ-ɩ kɩyakɩŋ weyi se ɛcaɣ  wezuu yɔ ɩtɩɖɔɔ. Ɛ-halʋ Kathryn yɔɔdaa se: “Ðɛ-ɛgbɛyɛ taa koobu nɔɔyʋ nɛ ɛ-halʋ pakpaɣ-ɖʋ nɛ powoni ɖɔkɔtɔ ŋgʋ kɩ-taa payʋsɩ kʋdɔŋ ŋgʋ kɩcɛyɩɣ Peter yɔ. Peeɖe pakpaɣ lɩmaɣza se paayeki nɛ ɖe-ɖeke ɖɩlʋbɩnɩ kaɖɛ nɖɩ, nɛ pɛwɛɛ ɖɔ-cɔlɔ nɛ paɖʋ-ɖʋ nesi alɩwaatʋ ndʋ pɩɩpɔzaa yɔ.” Ye ɖɩwɛnɩ taabalaa kɩbama mba papɩzɩɣ pasɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ kala yɔ, pɩhɛzɩɣ ɖa-laŋɩyɛ siŋŋ!

7-8. Ɛzɩ Koloosi mba 4:7-9 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛzɩma Tisiiki wɩlaa se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu?

⁷ Tisiiki kɛ Krɩstʋ tʋ nɛ ɛlɩnɩ Aazii egeetiye nɖɩ payaɣ se Roma yɔ ɖɩ-taa. Ɛɛkɛ taabalʋ weyi Pɔɔlɩ taɣaɣ-ɩ liu siŋŋ yɔ. (Tʋma 20:4) Pɩtalaɣ pɩnaɣ 55 mbʋ yɔ lɛ, Pɔɔlɩ la ɖʋtʋ se koobiya ɩcɔɔ liidiye nɛ paɖʋnɩ nesi Yuudee Krɩstʋ ñɩma, nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se eeyeba nɛ Tisiiki sɩnɩ-ɩ tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩ-labʋ. (2 Kɔr. 8:18-20) Pʋwayɩ, alɩwaatʋ ndʋ paɖɩɣ Pɔɔlɩ salaka kajalaɣ ɖeɖe Roma yɔ, Tisiiki kaawɛ ɛ-cɔlɔ nɛ etiyiɣ-i. Ewoni Pɔɔlɩ takayɩsɩ nɛ e-ɖoŋ kpazʋʋ tɔm Aazii agbaa.—Kol. 4:7-9.

⁸ Tisiiki kaakɛ taabalʋ weyi Pɔɔlɩ taɣaɣ liu paa ɛzɩmtaa yɔ. (Tiiti 3:12) Krɩstʋ ñɩma mba paawɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pataapɩzɩɣ se pataa pa-tɩŋa liu ɛzɩ Tisiiki yɔ. Pɩtalaɣ pɩnaɣ 65 mbʋ yɔ alɩwaatʋ ndʋ paɖɩɣ Pɔɔlɩ salaka nabʋlɛ ɖeɖe yɔ, ɛmawa se Krɩstʋ ñɩma abalɩñɩma mba paawɛ Aazii egeetiye taa yɔ, pa-taa sakɩyɛ kizi-i taabalɩyɛ ɖʋnʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtɩla sɔɔndʋ kpaɣaɣ-wɛ nɛ koyindinaa. (2 Tim. 1:15) Paa mbʋ yɔ, Pɔɔlɩ pɩzaɣ se ɛtaa Tisiiki liu nɛ ɛɖʋ-ɩ tʋmɩyɛ lɛɛɖɛ. (2 Tim. 4:12) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Pɔɔlɩ taa kaawɛ leleŋ se ɛwɛnɩ taabalʋ kɩbanʋ ɛzɩ Tisiiki yɔ.

9. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Tisiiki?

⁹ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Tisiiki alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkɛɣ taabalaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Ðɩɩlakɩ tamaɣ yem se ɖɩsɩɣnɩ ɖo-koobiya mba pɛwɛ kɩcɛyɩm taa yɔ, ɛlɛ ɖɩlakɩ nabʋyʋ ɖeyi ɖeyi se ɖɩɖʋnɩ-wɛ nesi. (Mat. 5:37; Luka 16:10) Mba pɩpɔzʋʋ se pasɩnɩ-wɛ yɔ, ye panawa se ɖɩkaɣ-wɛ sɩnʋʋ yɔ, pɩhɛzɩɣ pa-laŋa siŋŋ. Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ lɩzɩ pɩ-taa se: “Ña-laŋɩyɛ hɛɣ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ŋnawa se ɛyʋ weyi ɛɛlabɩ tamaɣ se ɛsɩɣnɩ-ŋ yɔ, ɛkaɣ ɖɔm ɛ-tɔm yɔɔ.”

10. Ɛzɩ Aduwa 18:24 yɔɔdʋʋ yɔ, mba cɔlɔ mba palʋkɩnɩ kaɖɛ naɖɩyɛ yaa mba pitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ, pehikiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ?

 ¹⁰ Mba palʋkɩnɩ kaɖɛ naɖɩyɛ yaa pitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ, pehikiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ alɩwaatʋ ndʋ peheyiɣ pa-taa tɔm taabalʋ weyi pataɣ-ɩ liu yɔ. (Kalɩ Aduwa 18:24.) Piitibi Bijay yɔɔɔ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ palɩzɩ ɛ-pɩyalʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Pɩɩpɔzaa se meheyi ɛzɩma pɩlakaɣ-m yɔ ɛyʋ weyi manpɩzɩɣ nɛ mantaa-ɩ liu yɔ.” Piicoɖi Carlos nɛ pʋyɔɔ lɛ, elesi ɛgbɛyɛ taa waɖɛ nɖɩ ɛɛsɔɔlɩ siŋŋ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Maasɔɔlaa se meheyi ɛyʋ weyi ɛɛkʋʋ mɔn-tɔm yɔ ɛzɩma pɩlakaɣ-m yɔ faaa.” Carlos pɩzaa nɛ eheyi ɛzʋtʋyaa ɛzɩma pɩlakaɣ-ɩ yɔ faaa, nɛ paba sɩnɩ-ɩ nɛ ɛwa kaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛɛwɛɛ yɔ. Pɩhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ siŋŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛnawa se ɛzʋtʋyaa ɩɩkaɣ heyuu lalaa ndʋ eheyi-wɛ yɔ.

11. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkɛ taabalʋ weyi pataɣ-ɩ liu yɔ?

¹¹ Pɩsa nɛ ɖɩkɛ taabalʋ weyi pataɣ-ɩ liu yɔ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɛɛ suuɖu. Zhanna walʋ ɖɛwa nɛ eyebi-i lɛ, ehiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ alɩwaatʋ ndʋ eheyi ɛ-taabalaa kɩbama ɛzɩma pɩlakaɣ-ɩ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Paaɖʋ suuɖu nɛ pewelisini-m, paa maawɛɛ nɛ mɔyɔɔdʋʋ tɔm kʋɖʋmtʋ tam sakɩyɛ yɔ.” Ña ɖɔɖɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɩlɩ se ŋkɛ taabalʋ kɩbanʋ ye ŋkɛ welisiyu kɩbanʋ yɔ.

12. (a) Anɩ Maarkɩ kaakɛnaa? (b) Ɛzɩma ɛwɩlaa se ɛɛsɔɔlɩ faaa se ɛsɩnɩ lalaa?

¹² Maarkɩ kaakɛ Yuuda tʋ, ɛɛkɛ Krɩstʋ tʋ weyi ɛwɛ Yeruzalɛm yɔ. Ɛ-ɖɛdʋ Barnaabaasɩ kaakɛ Ɛsɔtɔm tiyiyu weyi paasɩm camɩyɛ yɔ. (Kol. 4:10) Hɔʋ ŋgʋ kɩ-taa Maarkɩ lɩnaa yɔ, kɩɩwɛnɩ tomnaɣ yɔɔ ñɩm sakɩyɛ; paa mbʋ yɔ, Maarkɩ taasɩɩ tomnaɣ yɔɔ ñɩm kajalaɣ ɖeɖe e-wezuu caɣʋ taa. E-wezuu kpeekpe taa lɛ, ɛwɩlaa se ɛɛsɔɔlɩ faaa se ɛsɩnɩ lalaa, pʋ-tɔbʋʋ se lalaa sɩnʋʋ haɣaɣ-ɩ taa leleŋ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Alɩwaatʋ ndɩ ndɩ taa, ɛɛwɛ apostoloo Pɔɔlɩ nɛ apostoloo Pɩyɛɛrɩ pɔ-cɔlɔ nɛ ɛsɩɣnɩ-wɛ alɩwaatʋ ndʋ paba lakaɣ pa-tʋma yɔ. Pɩtɩla ɛyakaɣ-wɛ tɔɔnaɣ, ɛñɩnɩɣ-wɛ ɖɩzʋyɛ nɛ ɛlakɩ tʋma lɛɛna ɖɔɖɔ. (Tʋma 13:2-5; 1 Pɩy. 5:13) Pɔɔlɩ yɔɔdɩ Maarkɩ tɔm se ɛkɛ ‘mba ɛ nɛ wɛ palakɩ tʋmɩyɛ Ɛsɔ Kewiyaɣ yɔɔ yɔ’ pa-taa lɛlʋ, nɛ ɛkɛ ‘sɩnʋʋ mbʋ pɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ yɔ.’—Kol. 4:10, 11, pɩ-tɛɛ tɔm.

13. Ɛzɩma 2 Timootee 4:11 wɩlaa se ɛzɩma Maarkɩ kaasɩnɩ Pɔɔlɩ yɔ, pɩɩkɛdɩnɩ ɛlɛ?

¹³ Maarkɩ kɔm nɛ ɛpɩsɩ Pɔɔlɩ taabalaa kɩbama taa lɛlʋ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ kaawɛ salaka taa Roma kɛdɛzaɣ ɖeɖe pɩnaɣ 65 taa mbʋ yɔ lɛ, ɛma ɛ-takayaɣ naalɛ ñɩŋga Timootee. Takayaɣ ŋga ka-taa, Pɔɔlɩ heyi Timootee se ɛkɔɔ Roma; nɛ ɛɛkɔŋ lɛ, ɛkpɛndɩnɩ Maarkɩ. (2 Tim. 4:11) Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛzɩma Maarkɩ kaasɩnɩ Pɔɔlɩ camɩyɛ yɔ, pɩɩkɛdɩnɩ-ɩ, pʋyɔɔ ɛpɔzaa se Maarkɩ ɛkɔɔ ɛ-cɔlɔ alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩ-taa. Maarkɩ kaatɩŋnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ Pɔɔlɩ, ɛñɩnaɣ-ɩ tɔɔnaɣ yaa takayɩsɩ kikpiyisi nɛ tɔlɩm. Ɛzɩma paasɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ pakpazɩ-ɩ ɖoŋ yɔ, pɩtɩla pɩɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzɩ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ pakʋ-ɩ yɔ.

14-15. Ɛbɛ Maatiyee 7:12 pɩzɩɣ nɛ pɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ mbʋ ɖeyi ɖeyi pɩwɛɛ se ɖɩla nɛ ɖɩsɩnɩ lalaa yɔ pɩ-yɔɔ?

¹⁴ Kalɩ Maatiyee 7:12. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣ kaɖɛ naɖɩyɛ taa yɔ, ɖɩwɛɣnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ mba patɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ pasɩɣnɩ-ɖʋ yɔ pɔ-yɔɔ! Ryan caa sɩbɩ kɛgbɛdɩsaɣ nakɛyɛ taa tuda. Ɛyɔɔdaa se: “Tʋma sakɩyɛ wɛ paa evemiye nɖɩ, nɛ pɩwɛ ɛzɩ ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛlabɩ-yɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛwɛɣ siziŋ nɩɩyɩ taa yɔ. Ɛlɛ, ɖihikiɣ laŋɩyɛ hɛzʋʋ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ nɔɔyʋ lakɩ nabʋyʋ se ɛsɩnɩ-ɖʋ yɔ, halɩ paa pɩkɛ pʋyʋ cikpem yɔ.”

 ¹⁵ Ye ɖɩkɛ ɛyʋ weyi ewelisiɣ camɩyɛ, nɛ ɖɩñakɩ pana se ɖɩtɩlɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɖo-koobiya wɛɛ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩlɩ nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖeyi ɖeyi ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩsɩnɩ-wɛ yɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ kpaɣ lɩmaɣza se ɛsɩɣnɩ Peter nɛ Kathryn mba pɔ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, nɛ papɩzɩ powolo ɖɔkɔtɔ alɩwaatʋ ndʋ payɩ paɖʋ-wɛ yɔ tɩ-yɔɔ. Peter nɛ Kathryn, pataapɩzɩɣ se patasɩ lɔɔɖɩyɛ saʋ, pʋyɔɔ koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ ɛlabɩ ɖʋtʋ se pɩsa nɛ ɛgbɛyɛ taa koobiya mba pɔsɔɔlaa yɔ, pakpakɩɣ-wɛ nɛ powokina nɛ pɛlɛɣzɩɣ ɖama. Ɛzɩ ɖʋtʋ ndʋ tɩsɩnɩ-wɛ? Kathryn yɔɔdaa se: “Pɩlabɩ-ɖʋ ɛzɩ pakʋsɩ sʋʋtʋ natʋyʋ ɖa-hazasɩ yɔɔ yɔ.” Paa ɛzɩmtaa lɛ, tɔzɩ se ŋpɩzɩɣ nɛ ŋhɛzɩ lalaa laŋa siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋlakɩ nabʋyʋ, paa pɩkɛ pʋyʋ cikpem se ŋsɩnɩ-wɛ yɔ.

16. Lɔŋ kɩbaŋ weyi Maarkɩ kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ laŋɩyɛ hɛzʋʋ yɔɔ?

¹⁶ Maarkɩ kaakɛ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa tɔmkpɛlɩkɩyʋ, nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛɛkɛ Krɩstʋ tʋ weyi ɛlakaɣ tʋma sakɩyɛ yɔ. Ɛɛwɛnɩ fezuu taa tʋma sakɩyɛ nɛ a-taa naɖɩyɛ lɛ Evaŋgilim ŋgʋ ɛmawa nɛ payaa-kʋ nɛ ɛ-hɩɖɛ yɔ. Paa mbʋ yɔ, Maarkɩ kaañɩnɩ alɩwaatʋ nɛ ɛhɛzɩ Pɔɔlɩ laŋɩyɛ, nɛ Pɔɔlɩ kaanawa se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛpɔzɩ Maarkɩ se ɛlɛ ɛsɩnɩ-ɩ. Alɩwaatʋ ndʋ Angela hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ sɩba yɔ, ɛɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ ɛyaa mba paasɔɔlɩ faaa se pɛhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ yɔ pɔ-yɔɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Alɩwaatʋ ndʋ taabalaa sɔɔlʋʋ siŋŋ se pasɩnɩ-ŋ yɔ, pɩwɛ kɛlɛʋ se ŋyɔɔdɩnɩ-wɛ. Pɩwɛ ɛzɩ pɔsɔɔlaa se pasɩnɩ-m yɔ, nɛ sɔɔndʋ ɛɛkpaɣ-wɛ se pala mbʋ.” Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ se: ‘Pasɩmɩ-m se mɛnkɛ ɛyʋ weyi ɛsɔɔlɩ faaa se ɛla nabʋyʋ ɖeyi ɖeyi nɛ ɛhɛzɩ e-koobiya lalaa laŋa yɔ?’

17. Ɛzɩma 2 Kɔrɛntɩ mba 1:3, 4 yɔɔ maɣzʋʋ pɩzɩɣ piseɣti-ɖʋ nɛ ɖɩhɛzɩ lalaa laŋa?

¹⁷ Pɩwɛ kɛlɛʋ se ɖɩna koobiya mba pɩpɔzʋʋ se ɖɩhɛzɩ pa-laŋa yɔ. Halɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm ndʋ nabɛyɛ yɔɔdaa nɛ pɩhɛzɩ ɖa-laŋa yɔ nɛ ɖɩhɛzɩnɩ pa-laŋa. Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Nino. E-neze sɩba. Ɛyɔɔdaa se: “Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛtɩŋnɩ ɖɔ-yɔɔ nɛ ɛhɛzɩ lalaa laŋa, ye ɖiyeki ɖa-tɩ  se ɛlabɩnɩ-ɖʋ tʋmɩyɛ yɔ.” (Kalɩ 2 Kɔrɛntɩ mba 1:3, 4.) Frances weyi ɛ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, ɛtɔm se: “2 Kɔrɛntɩ mba 1:4 taa tɔm kɛ toovenim.” Alɩwaatʋ ndʋ nɔɔyʋ hɛzɩɣ ɖa-laŋɩyɛ, pɩtɩla etiyini-ɖʋ message nakʋyʋ yaa ɛlabɩ-ɖʋ camɩyɛ lakasɩ nasɩyɩ yɔ, ɖa ɖɔɖɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tɔm ndʋ tʋmɩyɛ yaa ɖɩtɩŋnɩ lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ pʋwayɩ nɛ ɖɩhɛzɩ nɔɔyʋ laŋɩyɛ.

18. (a) Ɛbɛ yɔɔ sɔɔndʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkpa nabɛyɛ se pɛhɛzɩ lalaa laŋa? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩhɛzɩ lalaa laŋa camɩyɛ? Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

¹⁸ Paa ɖɩwɛ sɔɔndʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñɩnɩ nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩsɩnɩ lalaa yɔ. Pɩtɩla sɔɔndʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkpaɣ-ɖʋ se ɖɩɩsɩŋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩyɔɔdɩ yaa mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩla nɛ ɖɩsɩnɩ weyi ɛwɛ wɛtʋ natʋyʋ taa nɛ tɩhaɣ-ɩ nɩɣzɛ yɔ. Payaɣ ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ se Paul. Ɛtɔzʋʋ ɛzɩma ɛyaa ñaɣ pana se pɛhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛ-caa sɩba yɔ pɩ-yɔɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Manpɩzɩɣ nɛ mɔyɔɔdɩ se pɩtaawɛɛ-wɛ kɛlɛʋ se pɔkɔɔ nɛ pɔyɔɔdɩnɩ-m. Pataanaɣ tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ yɔ. Ɛlɛ pɩɩkɛdɩnɩ-m siŋŋ se paasɔɔlaa se pɛhɛzɩ ma-laŋɩyɛ nɛ paɖʋ-m nesi.” Payaɣ koobu nɔɔyʋ se Tajon. Tɛtʋ kaañamsɩ siŋŋ nɛ pitukuni-i. Ɛyɔɔdaa se: “Toovenim taa lɛ, maatɔzʋʋ tɔm ndʋ payɩ ɛyaa tiyini-m tɛtʋ ñamsʋʋ mbʋ pʋwayɩ yɔ tɩ-yɔɔ, ɛlɛ mbʋ pʋyɔɔ mɔntɔzʋʋ yɔ lɛ se palabɩ mbʋ payɩ papɩzɩɣ yɔ se pana ɛzɩ mehiɣ ñʋʋ yabʋ na.” Ye ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩmaɣzɩɣ lalaa yɔɔ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkɛ laŋɩyɛ hɛzɩyaa kɩbama.

19. Ɛbɛ yɔɔ ŋtɛm ña-taa se ‘ŋkɛɣ weyi ɛhɛzɩɣ lalaa laŋa siŋŋ yɔ’?

¹⁹ Ðɩwɛɛ nɛ ɖɩñɔtʋʋnɩ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɛm; pʋyɔɔ lɛ, ɛjaɖɛ yɔɔ wɛtʋ kaɣ tɛzʋʋ wɛɛkʋʋ, nɛ wezuu caɣʋ wɛɛ kaɖɛ nɛ pɩkpaɖɩ. (2 Tim. 3:13) Pʋyɔɔ lɛ, pɩkaɣ pɔzʋʋ se pɛwɛɛ nɛ pɛhɛzɩɣ ɖa-laŋa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖɩtɩtalɩ pilim nɛ picoɖuu-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. Mbʋ pɩsɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ ɛɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ pɩkɔɔ pɩtalɩ ɛ-sɩm wiye yɔ, pɩ-taa nabʋyʋ lɛ ɛzɩma e-koobiya hɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ yɔ. Tɛtɛ nɛ ɖɩkɛ ɛyaa mba pɛwɛ siɣsiɣ ɛzɩ Aristaarkɩ yɔ, mba pataɣ-wɛ liu ɛzɩ Tisiiki yɔ nɛ ɖɩsɔɔlɩ faaa se ɖɩsɩnɩ lalaa ɛzɩ Maarkɩ yɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɖo-koobiya nɛ pɔɖɔkɩ kpam tisuu taa.—1 Tes. 3:2, 3.