Pɩnzɩ sakɩyɛ taa, Izrayɛɛlɩ mba haɣaɣ liidiye se paɖʋnɩ nesi toovenim Ɛsɔ sɛtʋ. Ɛlɛ Yesu alɩwaatʋ taa, pɩɩwɛɛ se Yuuda mba ɩhɛyɩ lambuunaa sakɩyɛ, nɛ piiyeba nɛ wezuu caɣʋ wɛɛ-wɛ kaɖɛ.

Pɩsa nɛ paɖʋ nesi Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ nɛ paɖʋ nesi ɖɔɖɔ templo pʋwayɩ lɛ, Yuuda ñɩma mba palabɩ ɛyaa sɔsaa yɔ, pɩɩwɛɛ se pɛhɛyɩ dɩrakɩmwaa naalɛ. Yesu alɩwaatʋ taa, pakpakaɣ lambuu ŋgʋ nɛ palakɩnɩ kɩlaŋ, nɛ pakpakaɣ-kʋ ɖɔɖɔ nɛ pɔcɔŋnɩ templo ŋgʋ Eroodi mawa yɔ kɩ-yɔɔ. Yuuda ñɩma nabɛyɛ pɔzɩ Pɩyɛɛrɩ se eheyi-wɛ lɩmaɣza wena Yesu wɛnɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ; nɛ Krɩstʋ tɩkaɖɩnɩ lambuu hɛyʋʋ. Toovenim taa lɛ, eheyi Pɩyɛɛrɩ ɖenɖe ɛlɛ ehiɣ liidiye pɔɔyaɣ nɛ ɛhɛyɩ lambuu yɔ.—Mat. 17:24-27.

Ɛsɔ sɛyaa mba paawɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pɛhɛyɩ lambuu lɛɛkʋ ŋgʋ payaɣaɣ se hɔɔlʋʋ hiu ñɩŋgʋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se pɩwɛɛ se pahaɣ pɔ-tɔɔnaɣ hɔɔlʋʋ hiu ñɩŋgʋ yaa kɛzɛɣa ŋga pehiɣaa yɔ kɔ-hɔɔlʋʋ hiu ñɩŋgʋ. (Lev. 27:30-32; Kɩg. 18:26-28) Yuuda Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa yɔɔdaɣ se pɩpɔzʋʋ se ɛyaa ɩhɛyɩ lambuu ŋgʋ paa ɖozi hatʋ ndʋ lɛ tɩ-yɔɔ, halɩ pɩkpɛndɩnɩ “mɛntɩ nɛ anɛɛtɩ nɛ kumɛɛ” pɔ-yɔɔ. Yesu tɩyɔɔdɩ se pɩkɛnɩ kɩwɛɛkɩm se pɛhɛyɩ hɔɔlʋʋ hiu ñɩŋgʋ, ɛlɛ ɛyɔɔdaa se ɛzɩma paɣtʋ wɩlɩyaa nɛ Farɩsɩ mba wɛɛ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ ndʋ yɔ, pɩtɩtʋʋzɩ.—Mat. 23:23.

Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, pɩɩwɛɛ se Yuuda mba ɩhɛyɩ lambuunaa sakɩyɛ Roma mba; paba tɔkaɣnɩ kewiyitu pɔ-yɔɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Pɩɩwɛɛ se tɛtʋ tɩnaa ɩkpaɣ liidiye yaa tɔɔnaɣ nɛ pɛhɛyɩnɩ lambuu. Tɔɔnaɣ ŋga tɛtʋ lʋlaa yɔ, pɩɩwɛɛ se patayɩ-kɛ tam nabʋnaza yaa kagbanzɩ nɛ pakpaɣ hɔɔlʋʋ kʋɖʋmʋʋ nɛ pɛhɛyɩnɩ lambuu. Pɩɩwɛɛ se pɛhɛyɩ lambuu nakʋyʋ ɖɔɖɔ paa Yuuda tʋ weyi lɛ ɛ-ñʋʋ taa. Lambuu ŋgʋ kɩ-yɔɔ Farɩsɩ mba pɔzɩ Yesu tɔm. Ɛwɩlɩ lɩmaɣza wena pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛnɩ lambuunaa hɛyʋʋ yɔɔ yɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛtɔm se: “Ɩcɛlɩ Sezaarɩ mbʋ pɩkɛ Sezaarɩ pʋyʋ yɔ, ɛlɛ ɩcɛlɩ Ɛsɔ mbʋ pɩkɛ Ɛsɔ pʋyʋ yɔ.”—Mat. 22:15-22.

Pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pɛhɛyɩ liidiye naɖɩyɛ wondu ndʋ pasʋʋnɩ tɛtʋ taa nɛ ndʋ palɩɣnɩ-tʋ yɔ tɩ-yɔɔ. Pamʋwaɣ lambuu ŋgʋ mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ, kondolokonaa yɔɔ, habɛɛ ɖɩgbɛndɩyɛ yaa tɛtʋ nɔnɔsɩ taa yaa kɩyakɩŋ nɔnɔsɩ taa.

Lambuu ŋgʋ pɩɩwɛɛ se mba pɔ-yɔɔ Roma mba tɔkɩ kewiyitu yɔ pɛhɛyɩ yɔ, kɩɩpɩsɩ-wɛ sʋʋtʋ siŋŋ. Caanaʋ taa tɔm taa tazɩyʋ weyi ɛkɛ Roma tʋ nɛ payaɣ-ɩ se Tacitus yɔ, ɛyɔɔdaa se: “Wiyaʋ sɔsɔ Tiibɛɛrɩ kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa, alɩwaatʋ ndʋ Yesu kaawɛ tɛtʋ yɔɔ yɔ, Siirii nɛ Yuuda ajɛɛ tendaa se papasɩ-yɛ lambuu yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɩɩwɛ-yɛ kaɖɛ.”

Nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ lambuu mʋyaa tɩŋaɣnaɣ nɛ pamʋʋ lambuu yɔ, kiiyeba nɛ pɩwɛɛ kaɖɛ nɛ pɩkpaɖɩ. Pɛpɛdaɣnɩ lambuu mʋʋ waɖɛ ɛyʋ weyi ɛhɛyaɣ liidiye nɛ pɩkpaɖɩɣ yɔ. Mba pɛcɛlaɣ liidiye nɛ pɩkpaɖɩɣ yɔ, pa nɛ lambuu mʋyaa panɩɣaɣnɩ ɖama se paba ihiɣ kɛzɛɣa liidiye nɖɩ pamʋʋ ɛyaa cɔlɔ yɔ ɖɩ-taa, nɛ powokina lɛ, mba ɖɔɖɔ pehiɣ kɛzɛɣa. Pɩwɛ ɛzɩ Zaasee kaawɛnɩ lambuu mʋyaa nabɛyɛ ɛ-tɛɛ mbʋ yɔ. (Luka 19:1, 2) Ye mbʋ ɖɩnɩɣ pɩ-taa se ɛyaa kaaɖiɣzinaa se mbʋ pɩɩwɛɛ nɛ pɩlakɩ, nɛ pʋyɔɔ lɛ, papaɖaɣ mba pamʋʋ lambuunaa pɔ-cɔlɔ yɔ.