ƐYAA sakɩyɛ sɩm kɛdaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ se pakam Yesu ɖaʋ yɔɔ kɩwɛɛkɩm laɖaa nabɛyɛ naalɛ hɛkʋ taa yɔ camɩyɛ. (Mat. 27:35-38) Ɛlɛ, ɛyaa nabɛyɛ iitisiɣ se tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ se pʋwayɩ pɔñɔɔzɩ Yesu tomnaɣ nɛ pepim-kɛ pɩlaʋ taa yɔ, tɩkɛ toovenim.—Mark. 15:42-46.

Ɛyaa mba pɔhɔŋ tɔm Evaŋgilimwaa taa tɔm yɔɔ yɔ, pa-taa nabɛyɛ maɣzɩɣ se paapɩzɩɣ nɛ paha nʋmɔʋ se pepi ɛyʋ weyi pakamɩ-ɩ ɖaʋ yɔɔ yɔ camɩyɛ ɛzɩ pepiŋuu ɛyʋ pɩlaʋ taa yɔ. Evaŋgilimwaa yɔɔ tɔm hɔnɖaa mba pamaɣzɩɣ se pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩtɩla, ɛzɩma pepiŋaɣ kɩwɛɛkɩm laɖaa mba pakam-wɛ ɖaʋ yɔɔ yɔ pɩɩwɛ ndɩ. Payaɣ tɔm susuu takayɩsɩ mayʋ nɔɔyʋ se Ariel Sabar. Ɛlɩzɩ mbʋ pʋyɔɔ ɛyaa nabɛyɛ wɛnɩ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ yɔ pɩ-taa tɔm susuu takayaɣ ŋga payaɣ se Smithsonian magazine yɔ ka-taa. Ɛtɔm se: “Pakaŋaɣ samaɣ taa kɩwɛɛkɩm laɖaa sɔsaa ɖaʋ yɔɔ se pɔhɔmnɩ pa-nɩŋgbaŋʋʋ, nɛ lɔŋsɩnɖaa nabɛyɛ yɔɔdʋʋ se pɩkɛnɩ kɩmɛlɛndʋ tɔm se ɛyʋ ɛmaɣzɩ se Roma mba yekaɣ se pepi ɛyaa mba camɩyɛ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ.” Roma mba kaasɔɔlaa se paɖʋ fɛyɛ kɩwɛɛkɩm laɖaa mba pakʋ-wɛ yɔ siŋŋ, pʋyɔɔ lɛ sakɩyɛ taa peyekaɣ po-tomnasɩ ɖaʋ yɔɔ se ñɩtʋ taa kpɩna ɩtɔɔ. Pʋwayɩ lɛ, pakpakaɣ tomnaɣ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩkazaa yɔ nɛ pɔlɔʋ pɩlaʋ ŋgʋ kɩ-taa paatɛm ɛyaa lalaa pim yɔ.

Ɛlɛ caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa lɩ nabʋyʋ yɔɔ nɛ pɩwɛ ndɩ, pitukuuni Yuuda ñɩma mba pakʋwa yɔ pa-taa nabɛyɛ mɔɔ. Pɩnaɣ 1968 taa, palɩ abalʋ nɔɔyʋ mɔɔ yɔɔ; abalʋ ɛnʋ paakʋ-ɩ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa na. Pana mɔɔ ana pɩlaʋ ŋgʋ kɩwɛ ɖeyi ɖeyi ɛzɩ pɩlaŋ weyi ɩ-taa pepiŋaɣ Yuuda mba yɔ kɩ-taa, kɩɩñɔtɩnɩ Yeruzalɛm. Paana-yɛ lone nɖɩ ɖɩ-taa pasɩɣaɣ ɛyaa mɔɔ yɔ yaa aɖakaɣ ŋga ka-taa paɖʋwaɣ ɛyaa mɔɔ yɔ. Naakiɖe mɔɔyɛ kaawɛ mɔɔ wena panawa yɔ a-taa. Pakam-ɖɩ nɛ ñɩmɩyɛ ɖaʋ ŋgʋ kɩ-ɖaɣlɩkɩŋ maɣnɩ santimɛtawaa 11 nɛ hɔɔlʋʋ yɔ kɩ-yɔɔ. Sabar yɔɔdaa se: “Abalʋ weyi payaɣ se Yehochanan yɔ, e-naakiɖe mɔɔyɛ pɩɩkɛnaa, nɛ pɩwɩlɩ kpayɩ kpayɩ se Evaŋgilimwaa kɛdɛsɩ nzɩ sɩ-taa pɔyɔɔdaa se pepim Yesu pɩlaʋ taa yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɛ toovenim.” Toovenim taa lɛ, “Yehochanan naakiɖe mɔɔyɛ kɛnɩ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se ɛyaa mba pakaŋaɣ-wɛ ɖaŋ yɔɔ Yesu Alɩwaatʋ taa yɔ, Roma mba haɣaɣ nʋmɔʋ se pepim-wɛ ɛzɩ Yuuda mba piŋuu pɛ-ɛyaa yɔ.”

Yehochanan naakiɖe mɔɔyɛ nɖɩ, ɖiyeba nɛ ɛyaa wɛɛnɩ lɩmaɣza ndɩ ndɩ pɩlɩɩnɩ ɛzɩma pakam Yesu sizika yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. Ɛlɛ tɔm ndʋ tɩ-taa tʋ kpayɩ kpayɩ yɔ lɛ se pepim kɩwɛɛkɩm laɖaa mba pakam-wɛ ɖaʋ yɔɔ yɔ pa-taa nabɛyɛ nɛ patɩlɔ-wɛ kɩlɔʋ yem pɩlaʋ nakʋyʋ taa. Pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se tɔm ndʋ Bibl wɩlɩɣ se pepim Yesu tomnaɣ pɩlaʋ kɩbaŋʋ taa yɔ tɩkɛ toovenim. Mbʋ pɩ-yɔɔ palɩwa yɔ pɩñɩkɩɣ niye tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ.

Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, Yehowa kaayɔɔdaa se pakaɣ pim Yesu abalʋ ñɩm tʋ nɔɔyʋ pɩlaʋ taa, nɛ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛɖɩɣ Ɛsɔ tɔm nʋmɔʋ se tɩtaala.—Iza. 53:9; 55:11.