ƐYAA sakɩyɛ sɩma se papiruusi kɛ wonuu ŋgʋ kɩ-yɔɔ pakɩlaɣ maʋ tɔm caanaʋ taa Ejipiti ɛjaɖɛ taa yɔ. Grɛɛkɩ mba nɛ Roma mba maɣaɣ tɔm papiruusi * yɔɔ. Ɛlɛ, ɛyaa sakɩyɛ tɩtɩlɩ se pɩtasɩnɩ se pamaɣaɣ tɔm papiruusi yɔɔ lɛ, pakpakaɣ-kʋ nɛ polukini kpɩyɩŋ ɖɔɖɔ.

Pɩcɛzɩɣ pɩnzɩ 2 500 mbʋ yɔ, nayʋ Izaayii kaamawa se ɛyaa mba paawɛ “Etiyoopii pɔsɩ nɛ sɩ-wayɩ yɔ” paatiyi ‘tiyiyaa lɩm sɔsɔm yɔɔ nɛ papiruusi mɛlɛnaa.’ Pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ lɛ, Yɔɔb kaayɔɔdaa se kpeluu seu lɛɛ lɛɛ ɛzɩ “sʋndʋ [yaa papiruusi] kpɩyʋʋ yɔ.”—Iza. 18:1, 2; Yɔɔb 9:26.

Ɛsɔ fezuu ɖiyina nɛ pama Bibl, pʋyɔɔ lɛ pɩɩɖɩɣzɩɣ Bibl kpɛlɩkɩyaa se tɛtɛɛ ñɩm ñɩnɩyaa lɩ nabʋyʋ yɔɔ nɛ pɩwɩlɩɣ se toovenim taa lɛ, pakpakaɣ papiruusi nɛ polukini kpɩyɩŋ Bibl alɩwaatʋ taa. (2 Tim. 3:16) Wondu ndʋ yɔɔ palɩwa? Tɛtɛɛ ñɩm ñɩnɩyaa lɩ wondu natʋyʋ yɔɔ nɛ tɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ ɛzɩma pakpakaɣ papiruusi nɛ polukini kpɩyɩŋ Ejipiti ɛjaɖɛ taa yɔ.

Palɩzaɣ kɩlɛmɩŋ nɩɩyɩ Ejipiti ñɩma pɩlaŋ taa nɛ ɩwɩlɩɣ ɛzɩma pakpakaɣ papiruusi nɛ polukini kpɩyɩŋ yɔ. Abalaa sɛtaɣ papiruusi waa, pɛkpɛndɩɣ-wɛ nɛ pɔhɔkʋʋ hɔɔ hɔɔ, nɛ pʋwayɩ lɛ paɖaɣnɩɣ kpɛndʋʋ hɔɔ ana nɛ pɔhɔkʋʋ. Papiruusi wɛnɩ kʋlɔmɩŋ naadozo. Pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ pɛkpɛndʋʋ papiruusi waa hɔɔ nɛ pɔhɔkɩ yɔ awɛɣ ɖoŋ siŋŋ. Takayaɣ ŋga payaɣ se A Companion to Ancient Egypt yɔ, kɔyɔɔdaa se papiruusi kpɩyɩŋ pɩzɩɣ ɩɖaɣlɩ nɛ ɩcɛzɩ mɛtanaa 17 yɔɔ, nɛ ɖaŋ weyi pasaɣna yɔ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩtalɩ 10 yaa 12 paa hɔɔlʋʋ ŋgʋ lɛ kɩ-yɔɔ.

Ejipiti ɛjaɖɛ taa, papiruusi waa ñɔwaɣ fɛɛʋ ŋgʋ kɩ-taa Niili Pɔɔ kpeŋaɣ yɔ kɩ-taa. Pɩtasɩ lɛ, papiruusi waa kpɩyɩŋ lubu taakɩlɩ kaɖɛ. Halɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa kɩlaɣ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ ɖasɩ nɛ polukini kpɩyɩŋ sɔsɔŋ yɔ, pɩɩwɛ ɛzɩ kpakpasɩ kpayaa nɛ agbama paawobi pɩ-yɔɔ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ papiruusi kpɩyɩŋ cikpeŋ yɔ.

Ɛyaa kaawobi pɩ-yɔɔ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ papiruusi kpɩyɩŋ alɩwaatʋ sakɩyɛ. Payaɣ Grɛɛkɩ mba takayɩsɩ mayʋ nɔɔyʋ se Plutarch, nɛ ɛɛcaɣ wezuu apostoloowaa alɩwaatʋ taa. Ɛyɔɔdaa se ɛyaa nabɛyɛ kaawobi pɩ-yɔɔ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ papiruusi kpɩyɩŋ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa.