1. Tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ sɔɔlɩm siŋŋ yɔɔ?

 SƆƆLƖM «fɩtɩla kɛ miŋ fɩtɩla nɛ Ɛsɔ miŋ nzʋlʋma. Nɛ lɩm sakɩyɛ tɩpɩzɩ piɖezi sɔɔlɩm; nɛ lɩm hola ɩɩwadɩɣ pɩ-yɔɔ.» b (Won. 8:6, 7) Tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ sɔɔlɩm yɔɔ mbʋ yɔ tɩwɛ ɖeu kpem! Tɔm ndʋ, tɩkpazɩɣ ɖoŋ mɩ mba ɩɖɔkɩ nesi yɔ: Ɩpɩzɩɣ nɛ ɩsɔɔlɩ ɖama siŋŋ.

2. Ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se nesi ɖɔkɩyaa ɩla nɛ pɩsa nɛ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩtaahɛɛ?

² Pʋcɔ nɛ nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ pɩzɩ nɛ pɔsɔɔlɩ ɖama pe-wezuu caɣʋ kpeekpe lɛ, pɩpɔzʋʋ pana ñaɣʋ. Iyele nɛ ɖɩkpaɣ kɩɖaʋ kʋnɛ: Pʋcɔ nɛ miŋ nɩɩyɩ wolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛmʋʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se nɔɔyʋ ɛwɛɛ nɛ ɛɖʋʋ ɖasɩ. Ye nɔɔyʋ ɛɛɖʋʋ ɖasɩ yɔ, miŋ ɛnɩ ɛkaɣ ɖɩm. Mbʋ ɖɔɖɔ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩpɩzɩɣ piwolo pɩ-yɔɔ nɛ pɩwɛɛ ɖoŋ ye pɛcɛyɩsɩɣ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ. Nabʋyʋ taa, nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ peɖiɣzina se sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩwɛɛ nɛ pɩpasɩɣ. Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla mbʋ kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ pɛwɛɣ liidiye kɛdɛɖaɣ taa, yaa pakatɩɣ kala tomnaɣ taa alaafɩya yaa piya yɔɔ cɔnʋʋ hɔɔlʋʋ taa yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, ye ɩɖɔkɩ nesi yɔ, ɛzɩma ɩpɩzɩɣ iyele nɛ «Ɛsɔ miŋ nzʋlʋma» wɛɛ mʋʋ yɔɔ mɩ-nesi ɖɔkʋʋ taa? Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ nʋmɔŋ naadozo weyi ɩ-yɔɔ ɩpɩzɩɣ ɩtɩŋna nɛ iyele nɛ mɩ-hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛyɩsɩ tam nɛ ihiɣ koboyaɣ mi-nesi ɖɔkʋʋ taa yɔ. c

3. Ye taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ nesi ɖɔkɩyaa nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ ɖɩcɛyɩsaa yɔ, ɛzɩma pɩsɩɣnɩ-wɛ se pɔ-sɔɔlɩm ɛtaahɛɛ? (Eklezɩyastɩ 4:12) (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

³ Pɩsa nɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ peyele nɛ «Ɛsɔ miŋ nzʋlʋma» wɛɛ mʋʋ yɔɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se pa-taa paa weyi lɛ ɛñaɣ pana nɛ ɛcɛyɩsɩ  ɛ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa taabalɩyɛ. Ɛzɩma taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩsɩɣnɩ-wɛ pe-nesi ɖɔkʋʋ taa? Taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ nesi ɖɔkɩyaa nɛ pa-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ye ɖɩmʋ ñɩm pɛ-ɛsɩndaa yɔ petisiɣ faaa se pɔɖɔ ɛ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ. Nɛ lɔŋ tasʋʋ mbʋ, pɩsɩɣnɩ-wɛ se pɛfɛɛ yaa palʋbɩnɩ kala wena apɩzɩɣ ayele nɛ pɛ-hɛkʋ taa sɔɔlɩm hɛɛ yɔ. (Kalɩ Eklezɩyastɩ 4:12.) Ɛyaa mba papɩ fezuu taa yɔ, pañakɩ pana ɖɔɖɔ se pamaɣzɩnɩ Yehowa nɛ pɛwɛɛnɩ ɛ-wɛtʋ kɩbandʋ. Tɩ-taa natʋyʋ lɛ camɩyɛ lakasɩ, suuɖu nɛ kpaɣʋ nɛ kpeɣu. (Efɛz. 4:32–5:1) Ye nesi ɖɔkɩyaa ɩlɩzɩɣ wɛtʋ ndʋ nɛ pawɩlɩɣ ɖama yɔ, pɩwɛɣ-wɛ kɛlɛʋ se sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩpaɣlɩ. Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Lena; ɛɖɔkʋʋ nesi yɔ pɩcɛzɩɣ pɩnzɩ 25. Ɛyɔɔdaa se: «Ɛyʋ weyi ɛpɩ fezuu taa yɔ, pɩwɛ kɛlɛʋ se pɔsɔɔlɩ-ɩ nɛ pañamɩ-ɩ.»

4. Ɛbɛ yɔɔ Yehowa lɩzɩ Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ se pɛkɛ weyi ɛkaɣ kɛʋ Mesiya yɔ ɛ-lʋlɩyaa?

⁴ Iyele nɛ ɖɩna Bibl taa kɩɖaʋ nakʋyʋ. Alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzaɣ se Yehowa ɛlɩzɩ nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ nɛ pɛkɛ weyi ɛkaɣ kɛʋ Mesiya yɔ ɛ-lʋlɩyaa yɔ, Daviid lʋlʋʋ taa mba kpeekpe hɛkʋ taa lɛ, Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ ɛlɩzaa. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, taabalɩyɛ kaawɛ pa-taa paa weyi lɛ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa; nɛ Yehowa kaanawa se pakaɣ-ɩ sɩʋ kajalaɣ lone taa pe-nesi ɖɔkʋʋ taa. Nesi ɖɔkɩyaa, lɔŋ weyi ɩpɩzɩɣ nɛ ɩkpɛlɩkɩ Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ pɔ-cɔlɔ?

5. Lɔŋ weyi walaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Yosɛɛfʋ cɔlɔ?

⁵ Yosɛɛfʋ tisi faaa nɛ ɛɖɔ Yehowa lɔŋ tasʋʋ yɔɔ, nɛ piyeba nɛ ɛkɛ walʋ kɩbanʋ. Ɛsɔ tasɩ-ɩ lɔŋ weyi etukuuni ɛ-hɔʋ yɔ tam nabudozo. Paa ɛzɩmtaa lɛ ɛñam kpaagbaa, halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzaɣ se ɛla lɛɣzɩtʋ sɔsɔtʋ yɔ. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Yosɛɛfʋ ɖɔm Ɛsɔ lɔŋ tasʋʋ yɔɔ lɛ, pɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛkandɩyɩ Maarɩɩ yɔɔ, ɛɖʋ-ɩ nesi nɛ ɛcɔnɩ ɛ-yɔɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma Yosɛɛfʋ lakasɩ yeba nɛ Maarɩɩ sɔɔlɩ-ɩ nɛ ɛñamɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Walaa, ɩpɩzɩɣ nɛ ɩmaɣzɩnɩ Yosɛɛfʋ ye ɩñɩnɩɣ se ɩna lɔŋ weyi Bibl tasɩɣ-mɩ hɔŋ yɔɔ cɔnʋʋ nʋmɔʋ taa yɔ. d Ye mɩ-taa paa weyi lɛ, ɛɖɔŋ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩ-yɔɔ, halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɛla lɛɣzɩtʋ yɔ, ɛwɩlɩɣ se ɛsɔɔlɩ ɛ-halʋ nɛ ɛ nɛ ɩ pɛ-hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛyɩsɩɣ. Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ wɛ Vanuatu, ɛɖɔkʋʋ nesi yɔ pɩcɛzɩ pɩnzɩ 20. Ɛyɔɔdaa se: «Alɩwaatʋ ndʋ ma-walʋ ñɩnɩɣ Yehowa lɔŋ tasʋʋ nɛ ɛɖɔŋ pɩ-yɔɔ yɔ, mañaŋɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩɣ. Ma-laŋɩyɛ ɛɛlɩɣ nɛ mantaɣ liu lɩmaɣza wena ɛkpakɩɣ yɔ.»

6. Lɔŋ weyi halaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Maarɩɩ cɔlɔ?

⁶ Taabalɩyɛ kaawɛ Maarɩɩ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa; pɩtɩkɛ Yosɛɛfʋ lakasɩ kaayebina nɛ ɛwɛɛnɩ tisuu. Maarɩɩ kaasɩm Masɩ camɩyɛ. e Ɛkpakaɣ alɩwaatʋ ɖɔɖɔ nɛ ɛmaɣzɩɣ tɔm ndʋ ɛkpɛlɩkaɣ yɔ tɩ-yɔɔ. (Luka 2:19, 51) Pɩtʋʋ fɛyɩ se taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩɩwɛ Maarɩɩ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, nɖɩ kaayebina nɛ ɛkɛ  halʋ kɩbanʋ. Sɔnɔ, halaa sakɩyɛ ñakɩ pana nɛ palakɩ ɛzɩ Maarɩɩ kaalabʋ yɔ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Emiko, ɛyɔɔdaa se: «Maakɛ ɛɖanɛ lɛ, ma-maɣmaɣ maawɛnɩ ɖʋtʋ nɛ malakɩ fezuu taa tʋma. Ɛlɛ, mɔnɖɔkɩ nesi nɛ pɩtɛ lɛ, ma-walʋ ɖɛɣnɩ nɔɔ adɩma taa nɛ ɛnʋ cɔŋnɩnɩ hɔʋ taa Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ. Pʋyɔɔ lɛ, menɖiɣzinaa se mbʋ malakaɣ man-tɩ yɔɔ yɔ, lɛɛlɛɛyɔ lɛ ɛ-ɛsɩndaa mɔncɔŋna se ɛlabɩ-pʋ mo-lone taa. Mɔnkɔm nɛ menɖiɣzina se pɩpɔzʋʋ se ma-maɣmaɣ mɛncɛyɩsɩ ma nɛ Yehowa ɖa-taabalɩyɛ. Pʋyɔɔ lɛ lɛɛlɛɛyɔ, malɩzɩɣ alɩwaatʋ natʋyʋ nɛ ma nɛ mɛ-Ɛsɔ ɖe-ɖeke ɖɩwɛɣ. Mantɩmɩɣ, mankalɩɣ Masɩ nɛ mamaɣzɩɣ tɔm ndʋ mankalɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ.» (Gal. 6:5) Halaa, ye mɩ-taa paa weyi lɛ ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛcɛyɩsɩɣ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛnɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɛ-walʋ kaɣ wɛnʋʋ lɩmaɣza kɩbana wena a-yɔɔ pɩpɔzʋʋ se ɛsamɩ-ɩ nɛ ɛsɔɔlɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ yɔ.—Adu. 31:30.

7. Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ pɛkpɛndaɣ nɛ pɛsɛɣ Yehowa. Ɛbɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ papɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ pɔ-cɔlɔ?

⁷ Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ pɛkpɛndaa ɖɔɖɔ nɛ pala tʋmɩyɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa se pɩsa nɛ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ pa nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ ɖɩcɛyɩsɩɣ tam. Panɩ pɩ-taa se pɩcɛyaa se pɔ-hɔʋ ɛkpɛndɩɣ nɛ kɩsɛɣ Yehowa. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Pɩtɩla pɩɩwɛ-wɛ kaɖɛ se pala mbʋ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ pɔkɔm nɛ pɛwɛɛnɩ piya sakɩyɛ yɔ; ɛlɛ pañaɣ pana nɛ pala mbʋ. Pɛkɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ nesi ɖɔkɩyaa sɔnɔ! Ye ɩwɛnɩ piya ɛzɩ Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ yɔ, pɩtɩla pɩwɛ-mɩ kaɖɛ se iwoki kediɣzisi yaa se ɩlɩzɩ alɩwaatʋ natʋyʋ nɛ ɩlakɩ hɔʋ taa Ɛsɔ sɛtʋ. Halɩ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-mɩ kaɖɛ se ihikiɣ alɩwaatʋ nɛ ɩkpɛndɩɣ nɛ ɩkpɛlɩkɩɣ yaa ɩtɩmɩɣ ɛzɩ halʋ nɛ ɛ-walʋ yɔ. Paa mbʋ yɔ, ɩtɔzɩ se ye ɩkpɛndɩɣ nɛ ɩsɛɣ Yehowa yɔ, ɩñɔtʋʋnɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ nɛ ɩñɔtʋʋnɩ ɖama ɖɔɖɔ nɛ pɩkɩlɩ. Pʋyɔɔ lɛ, ɩsɩɣ Yehowa sɛtʋ kajalaɣ lone taa.

8. Ye nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ ɩkatɩɣ kala pe-nesi ɖɔkʋʋ taa yɔ, ɛbɛ papɩzɩɣ pala nɛ hɔʋ taa Ɛsɔ sɛtʋ wazɩ-wɛ nɛ pɩkɩlɩ?

⁸ Ye ɩwɛɛ nɛ ɩkatɩɣ kala mi-nesi ɖɔkʋʋ taa yɔ, ɛbɛ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩla? Pɩtɩla yɔ, pɩɩlakɩ-mɩ liu se ɩkpɛndɩɣ nɛ ɩlakɩ hɔʋ taa Ɛsɔ sɛtʋ. Ye mbʋ yɔ, ɩpɩzɩɣ nɛ ɩpaɣzɩnɩ mbʋ pɩhaɣ-mɩ taa leleŋ nɛ pɩɩkpakɩɣ alɩwaatʋ yɔ. Pɩwɛɛ se pɩkɛ mbʋ mɩ-naalɛ ɩsɔɔlaa se ɩla kɛdaɣ pɩ-yɔɔ yɔ. Ye ɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-mɩ nɛ ɩsɔɔlɩ ɖama nɛ ɩsɔɔlɩ ɖɔɖɔ se ɩkpɛndɩ nɛ ɩsɛɛ Yehowa nɛ pɩkɩlɩ.

9. Ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzʋʋ se halʋ nɛ ɛ-walʋ pakpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ pacakɩ ɖama cɔlɔ?

⁹ Nesi ɖɔkɩyaa, ye ɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɩcakɩ ɖama cɔlɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele ɖɔɖɔ nɛ sɔɔlɩm wɛɛ mɩ-hɛkʋ taa mbʋ tam. Ye ɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ mɩ-taa paa weyi nɛ ɛtɩlɩ ndʋ ɛ-tɛŋga maɣzɩɣ yɔ nɛ ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ. (Kiɖe 2:24) Lilia nɛ Ruslan pɔɖɔkʋʋ nesi yɔ, pɩcɛzɩ pɩnzɩ 15. Pɔɖɔkɩ nesi nɛ pitileɖi lɛ, peɖiɣzini nabʋyʋ. Halʋ yɔɔdaa se: «Ðɩkɔm nɛ ɖiɖiɣzina se ɖɩɩtasɩɣ hiɣu alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ ɖɩcakɩ ɖama cɔlɔ ɛzɩ ɖɩɩmaɣzʋʋ yɔ. Tomnaɣ yɔɔ tʋmɩyɛ nɛ ɖɩɣa taa tʋma mʋwaɣ ɖa-alɩwaatʋ kpeekpe evemiye taa, nɛ pʋwayɩ ɖɩkɔm nɛ ɖɩwɛɛnɩ piya lɛ, sɩ-yɔɔ cɔnʋʋ kpakaɣ-ɖʋ alɩwaatʋ ɖɔɖɔ. Ðɩkɔm nɛ ɖiɖiɣzina se ye ɖɩɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩcakɩ ɖama cɔlɔ ɛzɩ ɛyʋ nɛ ɛ-halʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiposini ɖama.»

10. Paɣtʋ kiɖe nɖɩ ɖɩwɛ Efɛɛzɩ mba 5:15, 16 taa yɔ, ɛzɩma nesi ɖɔkɩyaa pɩzɩɣ nɛ palabɩnɩ-ɖɩ tʋmɩyɛ?

¹⁰ Ɛbɛ nesi ɖɔkɩyaa pɩzɩɣ pala nɛ pɩsa nɛ pakpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ pacakɩ ɖama cɔlɔ? Ɩpɩzɩɣ nɛ ɩlɩzɩ alɩwaatʋ natʋyʋ yaa ɩla ɖʋtʋ se ɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɩcakɩ ɖama cɔlɔ. (Kalɩ Efɛɛzɩ mba 5:15, 16.) Payaɣ Naajeeriya koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Uzondu. Ɛyɔɔdaa se: «Alɩwaatʋ ndʋ malakɩ tʋma wena malakɩ yɔ a-ɖʋtʋ yɔ, malɩzɩɣ alɩwaatʋ natʋyʋ  se pɩsa nɛ ma nɛ ma-halʋ ɖɩkpaɣ-tʋ nɛ ɖɩcaɣ ɖama cɔlɔ; nɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-tɔm kɩlɩnɩ cɛyʋʋ mɛ-ɛsɩndaa.» (Fil. 1:10) Payaɣ Mɔlɩdaavii ɛjaɖɛ taa egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ nɔɔyʋ halʋ se Anastasia. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɛlakɩnɩ ɛ-alɩwaatʋ tʋmɩyɛ camɩyɛ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Mañakɩ pana nɛ malakɩ man-tʋma alɩwaatʋ ndʋ pɩɖɔkʋʋnɩ ma-walʋ yɔ. Piyeki nɛ pʋwayɩ lɛ, ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩcakɩ ɖama cɔlɔ.» Ɛlɛ ye mɩ-ɖʋtʋ eyeki nɛ pɩlakɩ-mɩ kaɖɛ se ihiɣ alɩwaatʋ nɛ ɩcaɣ ɖama cɔlɔ yɔ, ɛbɛ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩla?

11. Tʋma wena Akiila nɛ Prisiili pɛkpɛndaɣ nɛ palakɩ?

¹¹ Nesi ɖɔkɩyaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ lɔŋ Akiila nɛ ɛ-halʋ Prisiili pa-kɩɖaʋ taa. Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ mba sakɩyɛ kaasɔɔlɩ pɔ-tɔm. (Roma 16:3, 4) Bibl tɩyɔɔdɩ tɔm sakɩyɛ pe-nesi ɖɔkʋʋ yɔɔ, paa mbʋ yɔ kɩyɔɔdʋʋ se pɛkpɛndaɣ nɛ palakɩ tʋmɩyɛ, posusuu tɔm nɛ pasɩɣnɩ lalaa. (Tʋma 18:2, 3, 24-26) Toovenim taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ payɩ Bibl yɔɔdʋʋ Akiila nɛ Prisiili pɔ-tɔm yɔ, paa ɛzɩmtaa lɛ pa-naalɛ pɔ-tɔm kɩyɔɔdʋʋ.

12. Ɛbɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ papɩzɩɣ pala nɛ pɩsa nɛ pakpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ pacakɩ ɖama cɔlɔ nɛ pɩkɩlɩ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹² Ɛzɩma nesi ɖɔkɩyaa pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩnɩ Akiila nɛ Prisiili? Maɣzɩ nɛ ŋna tʋma sakɩyɛ wena pɩpɔzʋʋ se ña nɛ ñɛ-tɛŋga ɩkpɛndɩɣ nɛ ɩlakɩ yɔ. Mbʋ ɛzɩ ñe-ɖeke ŋŋlabɩ tʋma ana lɛ, ña nɛ ñɛ-tɛŋga ɩpɩzɩɣ nɛ ɩkpɛndɩ nɛ ɩlakɩ a-taa naayɛ. Akiila nɛ Prisiili pɛkpɛndaɣ nɛ posusuu tɔm. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, mɩ ɖɔɖɔ ɩlakɩ ɖʋtʋ nɛ ɩkpɛndɩɣ nɛ isusuu tɔm na? Akiila nɛ Prisiili pɛkpɛndaɣ ɖɔɖɔ nɛ palakɩ tʋmɩyɛ. Pɩtɩla ña nɛ ñɛ-tɛŋga ɩɩlakɩ tomnaɣ yɔɔ tʋmɩyɛ kʋɖʋmɖɩyɛ, ɛlɛ ɛzɩ ɩkpɛndɩɣ nɛ ɩlakɩ ɖɩɣa tʋma na? (Ekl. 4:9) Alɩwaatʋ ndʋ ɩsɩɣnɩ ɖama nɛ ɩla tʋmɩyɛ naɖɩyɛ yɔ, piyeki nɛ ɩwɛɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa nɛ pɩkɩlɩ, nɛ pɩhaɣ-mɩ waɖɛ se ɩla kɛdaɣ. Robert nɛ Linda pɔɖɔkʋʋ nesi yɔ pɩcɛzɩɣ pɩnzɩ 50. Robert yɔɔdaa se: «Toovenim taa lɛ ɖiihikiɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ se ɖɩkpɛndɩ nɛ ɖɩmʋ helim. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ mañalɩɣ ñanzɩ nɛ ma-halʋ mɛlɩɣ-sɩ yaa alɩwaatʋ ndʋ mɔñɔɔzʋʋ kaɖaɣ taa nɛ ɛkɔŋ mɔn-cɔlɔ se ɖɩkpɛndɩ nɛ ɖɩla tʋmɩyɛ yɔ, man-taa lakɩ leleŋ siŋŋ. Ðɩkpɛndɩɣ nɛ ɖɩlakɩ tʋma ana lɛ, piyeki nɛ ɖɩñɔtʋʋnɩ ɖama. Ðɔ-sɔɔlɩm wɛɛ nɛ pɩpaɣlɩɣ.»

13. Pɩsa nɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ pɔñɔtɩnɩ ɖama toovenim taa lɛ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se pala?

¹³ Ɛlɛ, ɩtɔzɩ se ye halʋ nɛ ɛ-walʋ pakpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ pacakɩ ɖama cɔlɔ yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se paa pɩɩla ɛzɩma yɔ pakaɣ ñɔtɩnʋʋ ɖama. Breeziili ɛjaɖɛ taa halʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa se: «Sɔnɔ pɩɖɔkʋʋnɩ-ɖʋ siŋŋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, pɩwɛ kɛlɛʋ se ɖɩmaɣzɩ se ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩcakɩ ɖama cɔlɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩwɛ ɖɩɣa kʋɖʋmaɣ taa. Menɖiɣzinaa se pɩtasɩna se pɩpɔzʋʋ se mankpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ma nɛ ma-walʋ ɖɩcakɩ lɛ, pɩpɔzʋʋ se mala nabʋyʋ ɖɔɖɔ. Pɩpɔzʋʋ ɖɔɖɔ se menkemsini mɛn-tɛŋga ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ.» Na ɛzɩma Bruno nɛ ɛ-halʋ Tays palakɩ se pɩsa nɛ pekemsini ɖama yɔ. Bruno yɔɔdaa se: «Alɩwaatʋ ndʋ  ɖɩkpakɩɣ se ɖɩcaɣ ɖama cɔlɔ yɔ tɩ-taa, ɖɩkɛzɩɣ ɖɔ-pɔrtaabɩlɩwaa hɔɔlʋʋ nɛ ɖɩkpɛndɩɣ nɛ ɖɩnɩɣ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa.»

14. Ye alɩwaatʋ ndʋ halʋ nɛ ɛ-walʋ pakpakɩɣ nɛ pacakɩ ɖama cɔlɔ yɔ tɩɩkɛdɩɣnɩ-wɛ yɔ, ɛbɛ papɩzɩɣ nɛ pala?

¹⁴ Ɛlɛ, ye alɩwaatʋ ndʋ ña nɛ ñɛ-tɛŋga ɩkpakɩɣ nɛ ɩcakɩ ɖama cɔlɔ yɔ tɩɩkɛdɩɣnɩ-mɩ yɔ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ɩla? Pɩtɩla mɩ-naalɛ ɩtɩsɔɔlɩ pʋyʋ kʋɖʋm, yaa pɩtɩla ɩɖʋʋ ɖama ɖɩwɩzɩyɛ. Ɛbɛ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩla? Maɣzɩ miŋ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ kɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Pacalɩɣ ɖʋʋ miŋ ɛnɩ lɛ, ɛɛpɩsɩɣ miŋ sɔsɔŋ kpaagbaa. Pɩpɔzʋʋ se pɛwɛɛ nɛ paɖʋʋ ɖasɩ sɔsɔsɩ miŋ ɛnɩ ɛ-taa. Pɩɩwɛɣ ɖeu se mɩ ɖɔɖɔ ɩpaɣzɩ kpaɣʋ alɩwaatʋ pazɩ paa evemiye nɖɩ nɛ ɩcakɩ ɖama cɔlɔ? Ɩlɩzɩ se ɩlakɩ mbʋ mɩ-naalɛ ɩsɔɔlaa yɔ, pɩtaakɛ mbʋ pɩkɔŋnɩ ɖama kɩɩnɩnʋʋ yɔ. (Yak. 3:18) Ye ɩpaɣzɩ labʋ mbʋ pazɩ pazɩ yɔ, sɔɔlɩm mbʋ ɩwɛnɩ ɖama yɔɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩɖaɣnɩ paɣlʋʋ.

15. Pɩsa nɛ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩwɛɛ tam lɛ, ɛbɛ yɔɔ ñamtʋ tɔm cɛyaa?

¹⁵ Ñamtʋ tɔm cɛyɩ siŋŋ nesi ɖɔkʋʋ taa. Ñamtʋ wɛ ɛzɩ helim kɩbam (oxygène) mbʋ pɩsɩɣnɩ miŋ se ɛmʋ camɩyɛ yɔ. Ye helim mbʋ pɩfɛyɩ yɔ miŋ ɖeŋ lɛɛ lɛɛ; mbʋ ɖɔɖɔ ye halʋ nɛ ɛ-walʋ paañaŋ ɖama yɔ, sɔɔlɩm mbʋ pɛwɛnɩ ɖama yɔɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩhɛɛ lɛɛ lɛɛ. Ɛlɛ ye halʋ nɛ ɛ-walʋ pañakɩ pana nɛ pañaŋ ɖama yɔ, paɖʋʋ nesi se sɔɔlɩm mbʋ pɛwɛnɩ ɖama yɔɔ yɔ pɩwɛɛ tam. Paa mbʋ yɔ, tɩlɩ se pɩtɩkɛ ña pɩwɛɛ se ŋmaɣzɩ se ŋñaŋ ñɛ-tɛŋga; ɛlɛ ñɛ-tɛŋga pɩwɛɛ se keɖiɣzina se ŋñaŋ-kɛ. Penny nɛ Aret pɔɖɔkʋʋ nesi yɔ pɩcɛzɩɣ pɩnzɩ 25. Penny yɔɔdaa se: «Ðɩñaŋ ɖama, pʋyɔɔ lɛ sɔɔlɩm wɛ ɖa-ɖɩɣa taa siŋŋ. Sɔɔndʋ ɛɛkpaɣ-ɖʋ se ɖɩyɔɔdɩ tɔm ndʋ ɖɩmaɣzɩɣ yɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖɩnawa se ndʋ ɖa-taa paa weyi maɣzɩɣ yɔ tɩmʋ ñɩm lɛlʋ ɛsɩndaa.» Ye mbʋ, ɛbɛ ŋpɩzɩɣ ŋla nɛ pɩsɩnɩ ñɛ-tɛŋga nɛ keɖiɣzina se toovenim taa lɛ ŋñaŋ-kɛ? Iyele nɛ ɖɩna Abraham nɛ Saara pa-kɩɖaʋ.

16. Lɔŋ weyi walaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Abraham kɩɖaʋ taa? (1 Pɩyɛɛrɩ 3:7) (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁶ Abraham ñaŋaɣ Saara. Ewelisaɣni Saara nɛ ɛmaɣzaɣ ɛzɩma pɩlakaɣ ɛlɛ yɔ pɩ-yɔɔ. Alɩwaatʋ natʋyʋ, nabʋyʋ laba nɛ pɩcɛyɩ Saara nɛ eheyi Abraham ɛzɩma pɩcɛyɩ-ɩ yɔ pɩ-tɔm, halɩ ɛkʋ ɛ-tɔm se ɛ-cɔlɔ pɩlɩnaa. Ɛzɩ Abraham cosi-i nɛ pana na? Aayɩ. Ɛɛnawa se Saara kɛ halʋ weyi eluzuu ɛ-tɩ yɔ nɛ ɛɖʋwaɣ nesi lɩmaɣza wena ɛkpakɩɣ yɔ. Abraham welisini Saara nɛ ɛñaɣ pana se ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. (Kiɖe 16:5, 6) Lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Walaa, ɩwɛnɩ waɖɛ se ɩkpaɣ lɩmaɣza mɩ-hɔʋ taa. (1 Kɔr. 11:3) Paa mbʋ yɔ, mbʋ pɩpɔzʋʋ se mɩ-taa paa weyi lɛ ɛla nɛ ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ sɔɔlɩm yɔ mbʋ yɔ: pʋcɔ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ lɛ, pɩwɛɛ se ŋpɔzɩ ña-halʋ nɛ ŋtɩlɩ ndʋ ɛlɛ maɣzɩɣ yɔ, kɔzɩ kɔzɩ ye lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩkaɣ-ɩ tukunuu yɔ. (1 Kɔr. 13:4, 5) Nabʋyʋ taa lɛ, nabʋyʋ pɩzɩɣ nɛ pɩcɛyɩɣ ña-halʋ nɛ pɩpɔzʋʋ se eheyi-ŋ ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ. Ŋwelisiɣni-i camɩyɛ nɛ ŋwɩlɩɣ se ŋmaɣzɩɣ ɛzɩma  pɩlakɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ? (Kalɩ 1 Pɩyɛɛrɩ 3:7.) Angela nɛ Dmitry pɔɖɔkʋʋ nesi yɔ, pɩñɔtʋʋnɩ pɩnzɩ 30. Ɛyɔɔdɩ ɛzɩma ɛ-walʋ yeki nɛ eɖiɣziɣna se ɛlɛ ñaŋɩ-ɩ yɔ pɩ-tɔm. Ɛyɔɔdaa se: «Alɩwaatʋ ndʋ nabʋyʋ ɖʋʋ-m ɖɩwɩzɩyɛ yaa alɩwaatʋ ndʋ mɔnsɔɔlʋʋ se mɔyɔɔdɩ natʋyʋ yɔ, paa ɛzɩmtaa lɛ, Dmitry sɔɔlɩ faaa se ewelisini-m. Ɛɖʋʋ suuɖu nɛ ewelisiɣni-m halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ mɔnkɔʋ pana yɔ.»

17. Lɔŋ weyi halaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Saara kɩɖaʋ taa? (1 Pɩyɛɛrɩ 3:5, 6)

¹⁷ Saara ɖʋwaɣ nesi lɩmaɣza wena Abraham kpakaɣ yɔ, nɛ ɛtɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se ɛñaŋ ɛlɛ. (Kiɖe 12:5) Kɩyakʋ nakʋyʋ agɔma nabɛyɛ wobi Abraham tɛ nɛ ɛtaaɖʋna nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛmʋʋ-wɛ ɛgɔndʋ. Ɛpɔzɩ Saara se eyele mbʋ ɛlakaɣ yɔ nɛ ɛla tɔɔnaɣ, nɛ pɩtaakɛ tɔɔnaɣ cikpelaɣ. (Kiɖe 18:6) Saara kʋyɩ kpaka nɛ ɛla mbʋ Abraham pɔzɩ-ɩ se ɛla yɔ. Halaa, ɩpɩzɩɣ nɛ ɩmaɣzɩnɩ Saara ye ɩɖʋʋ nesi lɩmaɣza wena mɩ-walaa kpakɩɣ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩcɛyɩsɩɣ mi-nesi ɖɔkʋʋ. (Kalɩ 1 Pɩyɛɛrɩ 3:5, 6.) Dmitry weyi ɛ-tɔm ɖɩyɔɔdɩ tayʋʋ mbʋ pɩɖɛwa yɔ pɩ-taa yɔ, ɛyɔɔdɩ ɛzɩma ɛ-halʋ yeki nɛ eɖiɣziɣna se ɛñaŋɩ-ɩ yɔ pɩ-tɔm. Ɛyɔɔdaa se: «Pana wena Angela ñakɩ nɛ ɛɖʋʋ nesi lɩmaɣza wena mankpakɩɣ yɔ, amʋ ñɩm mɛ-ɛsɩndaa; halɩ ɛlakɩ mbʋ paa ɖɩfɛyɩnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma yɔ. Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ mankpaɣaa yɔ paa ɖɩtɩɖɔ camɩyɛ yɔ, ɛɛkʋʋ mɔn-tɔm.» Ye nɔɔyʋ ɛñaŋɩ-ŋ yɔ, pɩwɛ kɛlɛʋ se ŋsɔɔlɩ-ɩ!

18. Ye nesi ɖɔkɩyaa ɩñakɩ pana se sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ pɩwɛɛ mbʋ tam yɔ, ɛbɛ lɩɣ pɩ-taa?

¹⁸ Sɔnɔ, Sataŋ sɔɔlaa se ɛla nɛ Krɩstʋ ñɩma mba pɔɖɔkɩ nesi yɔ peyele ɖama sɔɔlʋʋ. Ɛnawa se ye nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ iyebi ɖama sɔɔlʋʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ papaɣzɩ posinuu Yehowa. Paa mbʋ yɔ, nabʋyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩɖɩzɩ sɔɔlɩm siŋŋ. Ye mbʋ yɔ, tɛtɛ nɛ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ mi-nesi ɖɔkʋʋ taa yɔ, pɩwɛɛ ɛzɩ sɔɔlɩm mbʋ pɩ-tɔm pɔyɔɔdɩ Wondu Taa Wonuu takayaɣ taa yɔ. Ɩtɛ mɩ-taa se ɩsɩɣ Yehowa kajalaɣ lone taa mi-nesi ɖɔkʋʋ taa. Ɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɩcakɩ ɖama cɔlɔ nɛ ɩtɛ mɩ-taa ɖɔɖɔ se ɩmaɣzɩɣ ɖama kɩcɛyɩm nɛ ɛzɩma pɩlakɩ-mɩ yɔ pɩ-yɔɔ. Ye ɩlakɩ mbʋ yɔ, mi-nesi ɖɔkʋʋ ɖʋʋ Yehowa hɩɖɛ; ɛ-cɔlɔ sɔɔlɩm siŋŋ lɩnaa nɛ ɛzɩ miŋ weyi petikiɣ-i camɩyɛ yɔ, ɩkaɣ sɔɔlʋʋ ɖama siŋŋ mbʋ tam.