1-2. Lɩmaɣzɩyɛ kɩcɛyɩyɛ nɖɩ pɩpɔzaa se Yuuda ñɩma mba paawɛ Babilɔɔnɩ yɔ pakpaɣ? (Ɛsdrasɩ 1:2-4)

 WIYAƲ susi tɔm natʋyʋ! Yuuda ñɩma mba paawɛ yomiye taa Babilɔɔnɩ pɩnzɩ 70 yɔ, paha-wɛ nʋmɔʋ se papɩsɩ pɛ-tɛtʋ taa Izrayɛɛlɩ. (Kalɩ Ɛsdrasɩ 1:2-4.) Yehowa ɖeke pɩzɩɣna nɛ eyele nɛ pɩla mbʋ. Ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ mbʋ? Pasɩm Babilɔɔnɩ mba se paayeki po-yomaa. (Iza. 14:4, 17) Ɛlɛ Pɛrɩsɩ mba wabɩ Babilɔɔnɩ mba nɛ wiyaʋ kɩfalʋ heyi Yuuda mba se papɩzɩɣ nɛ palɩɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Piyeba nɛ pɩpɔzɩ se paa Yuuda tʋ weyi lɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ, kɔzɩ kɔzɩ hɔŋ ñʋndɩnaa: nɖɩ lɛ se pɩwɛɛ se palɩzɩ se pakʋyʋʋ Babilɔɔnɩ nɛ pɛɖɛɛ yaa pacakɩ Babilɔɔnɩ peeɖe. Pɩtɩla lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-kpaɣʋ taawɛɛ kɛlɛʋ. Ɛbɛ yɔɔ?

² Pɩtɩla Yuuda mba sakɩyɛ kaakɩlɩ kpadɩyʋʋ nɛ pataapɩzɩɣ se pɔɖɔ nʋmɔʋ kɩɖaɣlʋʋ ŋgʋ. Nɛ Babilɔɔnɩ palʋlɩ Yuuda mba hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ nɛ pataacaɣ ɖoli nɛ pɩtasɩnɩ peeɖe. Pɛ-ɛsɩndaa lɛ, Izrayɛɛlɩ tɛtʋ kaakɛ pɔ-cɔzɔnaa tɛ. Pɩwɛ ɛzɩ piiɖeni Yuuda mba nabɛyɛ Babilɔɔnɩ ɛjaɖɛ taa yɔ; pʋyɔɔ lɛ, pɩtɩla pɩɩlabɩ-wɛ kaɖɛ se pakʋyɩ nɛ peyele pa-ɖɩsɩ kɩbanzɩ nɛ pa-tʋma nɛ powolo nɛ pacaɣ tɛtʋ ndʋ paasɩŋ yɔ tɩ-taa.

3. Yuuda ñɩma mba paawɛ siɣsiɣ nɛ pɩpɔzɩ se papɩsɩ Izrayɛɛlɩ yɔ, wazaɣ ŋga kaaɖaŋ-wɛ?

³ Yuuda ñɩma mba paawɛ siɣsiɣ yɔ, paanawa se ye papɩsɩ Izrayɛɛlɩ yɔ, pɩwazɩɣ-wɛ siŋŋ nɛ pɩkɩlɩ kɩlaŋ weyi payɩ pɩpɔzʋʋ se palaa yɔ. Wazaɣ ŋga kaakpaɖɩ pɩtɩŋa yɔ kotukaɣni pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ. Cɛtɩm ɛsɔnaa templonaa mba paawɛ Babilɔɔnɩ tɛtʋ  taa yɔ paacɛzɩ 50, ɛlɛ Yehowa templo nakʋyʋ taawɛɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Altaaru nakʋyʋ taawɛɛ se Izrayɛɛlɩ piya ɩlaɣ kɩlaŋ weyi Moyizi Paɣtʋ pɔzaɣ yɔ kɩ-yɔɔ; nɛ pataalɩzɩ cɔjɔnaa se palaɣ kɩlaŋ ɛnɩ. Pɩtasɩ lɛ, mba pɛsɛɣaɣ cɛtɩm ɛsɔnaa nɛ pataaɖɔŋ Yehowa paɣtʋ nɛ ɛ-paɣtʋ kila yɔɔ yɔ, paaɖɔ kpem nɛ pɩkɩlɩ Yehowa sɛyaa. Pʋyɔɔ Yuuda ñɩma kudokiŋ sakɩyɛ mba paasɔɔlɩ Yehowa yɔ, paasɔɔlɩ siŋŋ se papɩsɩ pɛ-ɛjaɖɛ taa nɛ paɖaɣnɩ pɩsɩnʋʋ Ɛsɔ sɛtʋ kele kele ñɩndʋ peeɖe.

4. Yuuda ñɩma mba pɩwɛɛ se papɩsɩ Izrayɛɛlɩ yɔ, ɛbɛ Yehowa labɩ tamaɣ se ɛlakɩ nɛ ɛsɩnɩ-wɛ?

⁴ Ye ɛyʋ ɛkʋyɩnɩ Babilɔɔnɩ se ewoki Izrayɛɛlɩ yɔ, pɩkpakɩɣ-ɩ ɛzɩ fenasɩ 4 mbʋ yɔ; ɛlɛ Yehowa labɩ tamaɣ se mbʋ payɩ pɩɩwɛ nʋmɔʋ taa nɛ pɩɖɩkɩ Izrayɛɛlɩ mba nʋmɔʋ se pataapɩsɩ Izrayɛɛlɩ yɔ, ɛkaɣ yebu nɛ pɩtaatasɩ wɛʋ. Izaayii mawa se: «Ɩñɔɔzɩ Kɩbaɣlʋ nʋmɔʋ lakʋ taa, ɩɖʋ lakʋ taa ɖɛ-Ɛsɔ nʋmɔŋ weyi ɩtʋʋzaa yɔ. . . . Nɛ nʋmɔŋ weyi ikotaa yɔ, patʋʋzɩ-ɩ nɛ weyi ɩ-taa nɛ pɛɛ yɔ, posuyi-i landamm.» (Iza. 40:3, 4) Maɣzɩ kpem nɛ ŋna: lakʋ taa nʋmɔʋ tʋʋzaa nɛ posuyi fɛɛʋ nɛ kɩwɛɛ landamm. Pɩkɛdɩɣnɩ nʋmɔɖɔnaa kpem se pɔɖɔ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-taa! Pɩkaɣ-wɛ wɛʋ kɛlɛʋ se pɔɖɔ nʋmɔʋ ŋgʋ kʋtʋʋzaa yɔ kɩ-taa nɛ pɩkɩlɩ se pakpa pʋŋ nɛ piyisi yaa petii fɛɛŋ taa. Pɩɩkaɣ-wɛ lesuu alɩwaatʋ ɖɔɖɔ.

5. Suwe payaɣaɣ habɩyɛ nɖɩ ɖɩlɩɣaɣnɩ Babilɔɔnɩ nɛ ɖiwoki Izrayɛɛlɩ yɔ?

⁵ Sɔnɔ, payaɣ habɛɛ sɔsɔna sakɩyɛ hɩla, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɛ hɩɖɛ maɣmaɣ yaa mayaɣ nakɛyɛ. Habɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩ-tɔm Izaayii yɔɔdaa yɔ ɖɩwɛnɩ hɩɖɛ ɖɔɖɔ. Ɛmawa se: «Nʋmɔʋ nɛ habɩyɛ pakaɣ wɛʋ peeɖe; nɛ pakaɣ-ɖɩ yaʋ se habɩyɛ kiɖeɖeye: azuluma tʋ ɛɛkaɣ-kʋ tɛzʋʋ.» (Iza. 35:8) Tamaɣ ŋga, ɛzɩma kotukaɣni Izrayɛɛlɩ piya alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa? Nɛ ɛzɩma kotukuuni-ɖʋ sɔnɔ?

6. Ɛbɛ yɔɔ paya habɩyɛ nɖɩ se kiɖeɖeye?

⁶ Payaɣ habɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ se «habɩyɛ kiɖeɖeye», pɩkɛ hɩɖɛ kɩbanɖɛ kpem. Ɛbɛ yɔɔ paya habɩyɛ nɖɩ se kiɖeɖeye? Paakaɣ haʋ nʋmɔʋ azuluma tʋ, pʋ-tɔbʋʋ se mba pɛtɛm pa-taa se pacakɩ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ, palaɣ sɩɩnaa, yaa palakɩ kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm lɛɛbʋ yɔ se pɛwɛɛ Yuuda ñɩma mba papɩsɩɣ Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ taa yɔ pɛ-hɛkʋ taa. Pɩɩwɛɛ se Yuuda ñɩma mba papɩsɩɣ yɔ pɛkɛ «ɛyaa samaɣ kiɖeɖeɣa» pɛ-Ɛsɔ. (Wp. 7:6) Ɛlɛ pɩtɩwɩlɩ se pɩtaapɔzɩ se Yuuda ñɩma mba pakʋyɩ Babilɔɔnɩ yɔ pɛlɛɣzɩ pɛ-wɛtʋ nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ Yehowa.

7. Lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩɩpɔzaa se Yuuda mba ɩla? Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

⁷ Ɛzɩ ɖɩyɔɔdʋʋ nɛ pɩɖɛɛ yɔ, Babilɔɔnɩ palʋlɩ Yuuda ñɩma hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ, nɛ pɩwɛ ɛzɩ Babilɔɔnɩ mba maɣzɩm nɛ pa-lakasɩ kaawɛnɩ ɖoŋ pa-taa sakɩyɛ yɔɔ yɔ. Yuuda ñɩma mba pacalɩ pɩsʋʋ Izrayɛɛlɩ yɔ, papɩsaa nɛ pɩla pɩnzɩ sakɩyɛ pʋwayɩ lɛ, Ɛsɩdrasɩ nɩɩ se pa-taa nabɛyɛ kpaɣ halaa sɩɩnaa layaa hɛkʋ taa. (Ejl. 34:15, 16; Ɛsd. 9:1, 2) Pʋwayɩ pɩɖɩɣzɩ ñʋʋdʋ Nehemiya alɩwaatʋ ndʋ ɛnɩwa se piya nzɩ palʋlɩ Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ taa yɔ, halɩ sɩɩnɩɣ Yuuda mba kʋnʋŋ yɔ. (Wp. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ebree kʋnʋŋ taa paakɩlɩ maʋ Ɛsɔtɔm; ye mbʋ ɛzɩma piya nzɩ sɩpɩzɩɣ nɛ sɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ sɩsɛɛ-ɩ ye sɩɩnɩɣ kʋnʋŋ ŋgʋ yɔ? (Ɛsd. 10:3, 44) Ye mbʋ pɩɩpɔzaa se Yuuda ñɩma mba, pala lɛɣzɩtʋ sɔsɔtʋ; ɛlɛ pɩkaɣ-wɛ wɛʋ kɛlɛʋ se pala lɛɣzɩtʋ ndʋ Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ taa nɛ pɩkɩlɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɛwɛɛ nɛ paɖaɣnɩɣ pɩsɩnʋʋ Ɛsɔ sɛtʋ kele kele ñɩndʋ peeɖe pazɩ pazɩ.—Neh. 8:8, 9.

8. Mbʋ pɩlabɩ ɖooo caanaʋ taa yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzʋʋ se ɖɩmaɣzɩɣ pɩ-yɔɔ sɔnɔ? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁸ Nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pɔyɔɔdɩ se: ‘Pɩtɩŋa payɩ  mbʋ yɔ pɩkɛ tɔm kɩbandʋ kpem, ɛlɛ mbʋ pɩtalɩ Yuuda mba ɖooo caanaʋ taa yɔ, ɛzɩ pitukuuni-ɖʋ sɔnɔ?’ Ɛɛɛ pitukuuni-ɖʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ mbʋ ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩlakɩ sɔnɔ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pakpaɣ-pʋ nɛ pamaɣzɩnɩ «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ ɖɔm. Paa ɖɩkɛ patam num yaa «heŋ lɛɛŋ» taa tʋ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɛɛ «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ; pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩsɛɣ Yehowa lɛɛlɛɛyɔ nɛ cee wayɩ alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ Kewiyaɣ kaɣ ñɔɔzʋʋ tɛtʋ nɛ tɩwɛɛ ɖeu yɔ. b (Yoh. 10:16) Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1919, abalaa, halaa nɛ piya miiliyɔɔwaa sakɩyɛ lɩ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛjaɖɛ yɔɔ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa kɩgbɛndʋʋ taa nɛ papaɣzɩ ɖɔm habɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ. Pɩtɩla ŋwɛ pa-taa. Ɛyaa paɣzʋʋ ɖɔm habɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ yɔ pɩlakɩ ɛzɩ pɩnzɩ 100 mbʋ yɔ, ɛlɛ ɛyaa lalaa paɣzɩ ñɔɔzʋʋ habɩyɛ nɖɩ pɩnzɩ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ.

9. Ɛzɩ Izaayii 57:14 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛzɩma pɔñɔɔzɩ «habɩyɛ kiɖeɖeye?»

⁹ Yehowa kaayeba nɛ pakʋsɩ mbʋ pituuluu yɔ Yuuda ñɩma mba paalɩnɩ Babilɔɔnɩ yɔ pa-nʋmɔʋ taa. (Kalɩ Izaayii 57:14.) Nɛ ɖa-alɩwaatʋ taa «habɩyɛ kiɖeɖeye yɔ»? Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ pɩnaɣ 1919 lɛ, Yehowa paɣzɩ tɩŋnʋʋ ɛyaa mba pañaŋɩ-ɩ siŋŋ yɔ pɔ-yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ ɛyaa lalaa se palɩɩ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ taa. (Kpaɣ-tʋ nɛ ŋmaɣzɩnɩ Izaayii 40:3.) Palabɩ tʋma wena pɩpɔzʋʋ yɔ se pɔñɔɔzɩ nʋmɔʋ nɛ pɩsa nɛ pʋwayɩ lɛ, mba pɛwɛnɩ laŋa kɩbana yɔ, papɩzɩ nɛ palɩɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ taa nɛ pɛkpɛndɩ Yehowa samaɣ yɔɔ nɛ pɛsɛɛ-ɩ. Ɛbɛ nɛ ɛbɛ palaba nɛ pɔñɔɔzɩ nʋmɔʋ? Iyele nɛ ɖɩna tʋma wena palaba yɔ a-taa naayɛ.

10-11. Ɛzɩma tɩyɛ menziini ŋgʋ palɩzɩɣnɩ takayɩsɩ yɔ nɛ Bibl ɖɛzʋʋ tʋmɩyɛ yeba nɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩ Bibl taa tɔm? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁰ Takayɩsɩ lɩzʋʋ menziini. Nesi pamaɣaɣnɩ Bibl takayɩsɩ pɩkɔɔ nɛ pɩtalɩ pɩnaɣ 1450. Tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩkpakaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ, nɛ Biblwaa taatɔyɩ nɛ mba paawɛɛ yɔ paawɛ liidiye siŋŋ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ menziini ŋgʋ palɩzɩɣnɩ takayɩsɩ yɔ kɩlɩwa yɔ, tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-labʋ kaawɛ kɛlɛʋ, piyeba nɛ papɩzɩ nɛ palɩzɩ Biblwaa sakɩyɛ nɛ patayɩ-wɛ ɛyaa.

¹¹ Tɔm ɖɛzʋʋ. Laatɛɛ kʋnʋŋ taa Bibl kaakɩlɩ tɔyʋʋ pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa, nɛ ɛyaa mba palabɩ sukuli camɩyɛ yɔ, pe-ɖeke papɩzaɣna se panɩɩ kɩ-taa. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ menziini ŋgʋ palɩzɩɣnɩ takayɩsɩ yɔ kɩtɔyaa yɔ, ɛyaa mba pañaŋaɣ Ɛsɔ siŋŋ yɔ, pañaɣ pana siŋŋ nɛ pɛɖɛzɩ Bibl kʋnʋmɩŋ weyi ɛyaa kɩlaɣ yɔɔdʋʋ yɔ ɩ-taa. Lɛɛlɛɛyɔ mba pakalɩɣ Bibl yɔ papɩzɩɣ nɛ pakpaɣ tɔm ndʋ Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa wɩlɩɣ-wɛ yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ tɔm ndʋ Bibl wɩlɩɣ toovenim taa yɔ.

12-13. Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1835 taa mbʋ yɔ, Bibl kpɛlɩkɩyaa mba pɛwɛnɩ laŋa kɩbana yɔ, papaɣzɩ kuluu cɛtɩm coocinaa wɩlɩtʋ yɔɔ. Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

¹² Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ. Mba pɛkpɛlɩkaɣ Bibl camɩyɛ yɔ, pakalɩ-kʋ lɛ, palɩɩ toovenim tɔm sakɩyɛ yɔɔ. Ɛlɛ Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa kɔ pana alɩwaatʋ ndʋ Bibl kpɛlɩkɩyaa mba papaɣzɩ heyuu lalaa toovenim tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ palɩwa yɔ. Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1835 mbʋ yɔ, laŋa kɩbana tɩnaa nabɛyɛ paɣzɩ lɩzʋʋ traktɩwaa nɛ pokuluu coocinaa cɛtɩm wɩlɩtʋ yɔɔ.

¹³ Pɩnaɣ 1835 taa, abalʋ weyi payaɣ se Henry Grew nɛ ɛñaŋaɣ Ɛsɔ yɔ, ɛlɩzɩ traktɩ nakʋyʋ nɛ kɩyɔɔdʋʋ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa sɩɖaa wɛɛ yɔ tɩ-tɔm. Coocinaa hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ wɩlaɣ se palʋlʋʋ ɛyʋ lɛ, ɛwɛnɩ kalɩzaɣ ŋga kaasɩkɩ yɔ. Ɛlɛ traktɩ ŋgʋ kɩ-taa, Henry Grew tɩŋnɩ Masɩ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se Ɛsɔ haɣnɩ ɛyʋ maasɩkɩ maasɩkɩ wezuu, nɛ palʋlʋʋ-ɩ lɛ ɛfɛyɩnɩ  kalɩzaɣ ŋga kaasɩkɩ yɔ. Pɩnaɣ 1837 taa, Ɛsɔ sɛtʋ ñʋʋdʋ weyi payaɣ se George Storrs yɔ ɛlɩ traktɩ ŋgʋ kɩ-yɔɔ suluku nakʋyʋ taa. Ɛkalɩ-kʋ lɛ, ɛ-taa tɛ se ɛlɩ toovenim tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ yɔɔ. Peeɖe ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se eheyiɣ ɛyaa lalaa tɔm ndʋ ɛkpɛlɩkaa yɔ. Pɩnaɣ 1842 taa, ɛyɔɔdɩ samaɣ taa tɔm natʋyʋ tam sakɩyɛ; tɩ-ñʋʋ yɔ: «Ɛzɩ ɛyaa kɩdɛkɛdaa wɛnɩ kalɩzaɣ ŋga kaasɩkɩ yɔ?» Tɔm ndʋ George Storrs mawa yɔ tɩɩwɛnɩ ɖoŋ kɩbaŋ evebu weyi payaɣaɣ se Charles Taze Russell yɔ ɛ-yɔɔ.

14. Ɛzɩma tɩyɛ fezuu taa habɩyɛ ñɔɔzʋʋ tʋmɩyɛ nɖɩ paalaba nɛ pɩɖɛɛ yɔ ɖɩsɩnɩ koobu Russell nɛ ɛ-taabalaa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁴ Ɛzɩma tɩyɛ fezuu taa habɩyɛ ñɔɔzʋʋ tʋmɩyɛ nɖɩ paalaba nɛ pɩɖɛɛ yɔ ɖɩsɩnɩ koobu Russell nɛ ɛ-taabalaa? Alɩwaatʋ ndʋ pɛkpɛlɩkaɣ yɔ, paañɩnaɣ tɔm takayɩsɩ ndɩ ndɩ taa nɛ Biblwaa mba pɛɖɛzaa yɔ pa-taa. Takayɩsɩ nzɩ, sɩ-tɩŋa sɩɩwɛɛ pʋcɔ nɛ papaɣzɩ pa-tʋmɩyɛ. Bibl taa toovenim tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ Henry Grew, George Storrs, nɛ ɛyaa lalaa pañɩnaa nɛ palɩɩ yɔ, tɩwazɩ-wɛ ɖɔɖɔ. Koobu Russell nɛ ɛ-taabalaa palɩzɩ takayɩsɩ nɛ traktɩwaa sakɩyɛ. Nɛ takayɩsɩ nzɩ sɩ-taa, patazɩ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-taa. Patɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ paɖʋ nesi fezuu taa habɩyɛ ñɔɔzʋʋ tʋmɩyɛ nɖɩ.

15. Nabʋyʋ labɩ pɩnaɣ 1919 taa nɛ pɩ-tɔm cɛyaa. Ɛbɛ na?

¹⁵ Pɩnaɣ 1919 taa, Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ tɩtasɩ wɛnʋʋ ɖoŋ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ. Pɩnaɣ ŋga yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ paɣzɩ tʋmɩyɛ se pɩsa nɛ pɩsɩnɩ laŋa kɩbana tɩnaa nɛ papaɣzɩ ɖɔm «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ. (Mat. 24:45-47) Tʋmɩyɛ nɖɩ ɛyaa lalaa kaalaba nɛ pɩɖɛɛ nɛ pɔñɔɔzɩ habɩyɛ nɖɩ yɔ, ɖɩsɩnɩ ɛyaa mba papaɣzɩ ɖɔm «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ yɔ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Yehowa nɛ ɛ-tamasɩ tɔm nɛ pɩkɩlɩ. (Adu. 4:18) Pɩsɩnɩ-wɛ ɖɔɖɔ se papɩzɩ nɛ pɛlɛɣzɩ pe-wezuu caɣʋ nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ mbʋ Yehowa pɔzʋʋ yɔ. Yehowa taaɖaŋ se ɛ-samaɣ ɛla lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ yɔ tɩ-tɩŋa kpaagbaa. Ɛlɛ ɛsɩnɩ ɛ-samaɣ pazɩ pazɩ se kɛwɛɛ kele kele. (Kalɩ aɖakaɣ « Yehowa sɩɣnɩ ɛ-samaɣ  pazɩ pazɩ se kɛwɛɛ kele kele.») Ða-tɩŋa ɖa-taa kaɣ labʋ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ɖa-lakasɩ tɩŋa kaɣ kɛdɩnʋʋ Ɛsɔ yɔ.—Kol. 1:10.

16. Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1919, ɛbɛ pɛwɛɛ nɛ palakɩ nɛ pɔñɔɔzʋʋ «habɩyɛ kiɖeɖeye»? (Izaayii 48:17; 60:17)

¹⁶ Paa habɩyɛ nɖɩ lɛ, pɩpɔzʋʋ se pɔñɔɔzʋʋ-ɖɩ ɖoŋ ɖoŋ nɛ ɖɩtaawɛɛkɩ. Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1919, powobi pɩ-yɔɔ nɛ pɔñɔɔzʋʋ «habɩyɛ kiɖeɖeye» se pɩsa nɛ ɛyaa sakɩyɛ pɩzɩ nɛ palɩɩ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ taa. Yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ weyi palɩzɩ fam nɛ fam yɔ ɛpaɣzɩ ɛ-tʋmɩyɛ, nɛ pɩnaɣ 1921 taa lɛ ɛlɩzɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayaɣ nakɛyɛ se kasɩnɩ Bibl kpɛlɩkɩyaa kɩfama nɛ patɩlɩ Bibl taa toovenim tɔm. Payaɣ takayaɣ ŋga se La Harpe de Dieu, patayɩ-kɛ ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa 6 mbʋ yɔ nɛ paaɖɛzɩ-kɛ kʋnʋmɩŋ 36 taa; kasɩnɩ ɛyaa sakɩyɛ nɛ pɛkpɛlɩkɩ toovenim. Pitileɖi yɔ palɩzɩ takayaɣ kɩfalaɣ nakɛyɛ se ɖɩtɩŋnɩ kɔ-yɔɔ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩnɩ ɛyaa Bibl; payaɣ-kɛ se Nɩɩ wezuu leleŋ tam! Kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ ɛnɛ ɩ-taa, Yehowa tɩŋɩɣnɩ ɛ-ɛgbɛyɛ yɔɔ nɛ ɛhaɣ-ɖʋ fezuu taa tɔɔnaɣ se kasɩnɩ ɖa-tɩŋa nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩɖɔŋ «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ.—Kalɩ Izaayii 48:17; 60:17.

17-18. Mba pɔɖɔŋ «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ yɔ, le ɖiwokini-wɛ?

¹⁷ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se alɩwaatʋ ndʋ payɩ nɔɔyʋ tisiɣ se ɛkpɛlɩkɩɣ Bibl yɔ, ɛwɛnɩ waɖɛ se ɛɖɔ «habɩyɛ kiɖeɖeye» yɔɔ. Nabɛyɛ ɖɔŋ habɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ pazɩ lɛ, peyele ɖɩ-yɔɔ ɖɔm. Lalaa ñɛtɛm pa-taa se pɛwɛɣ nɛ pɔɖɔŋ habɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ nɛ pɔkɔɔ nɛ patalɩ ɖenɖe ɖiwokini-wɛ yɔ. Le ɖiwokini-wɛ?

¹⁸ Mba pɛwɛnɩ ɛsɔdaa kpaʋ lidaʋ yɔ, «habɩyɛ kiɖeɖeye» wokini-wɛ «Ɛsɔ tɛ paradisuu» taa ɛsɔdaa. (Natʋ 2:7) Mba pɛwɛnɩ lidaʋ se pacakɩ tɛtʋ yɔɔ yɔ, habɩyɛ nɖɩ ɖiwokini-wɛ Krɩstʋ pɩnzɩ kudoku kewiyitu tɔɔʋ ɖɩdɛnɖɛ, alɩwaatʋ ndʋ lɛ paa weyi lɛ ɛkaɣ talʋʋ pilim. Ye ŋwɛɛ nɛ ŋɖɔŋ habɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ sɔnɔ yɔ, taakisini ña-wayɩ nɛ taayele ɖɩ-yɔɔ ɖɔm pɩkɔɔ nɛ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ ŋtalɩ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa yɔ. Wele wele wele.