1. Yuuda ñɩma mba paawɛ yomiye taa yɔ, lidaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ paawɛna?

 YUUDA mba taa kaawɛ leleŋ siŋŋ. Yehowa Ɛsɔ “ñandɩ Pɛrɩsɩ Wiyaʋ Siiruusi ñʋʋ taa” se eyele Izrayɛɛlɩ piya; sɩɩwɛʋ yomiye taa Babilɔɔnɩ yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ hiŋ sakɩyɛ. Wiyaʋ heyi Yuuda mba se papɩsɩ pɛ-ɛjaɖɛ taa nɛ paɖaɣnɩ maʋ “Izrayɛɛlɩ tɛ Ɛsɔ [Yehowa] kuduyuu.” (Ɛsd. 1:1, 3) Tɔm ndʋ, tɩɩkpazɩ Yuuda mba ɖoŋ siŋŋ! Pɩwɩlaɣ se pakaɣ pɩzʋʋ nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ Ɛsɔ sɛʋ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ ɛjaɖɛ nɖɩ ɛlɛ kaaha-wɛ yɔ ɖɩ-taa.

2. Yuuda ñɩma mba palɩnɩ yomiye taa nɛ papɩsɩ Yeruzalɛm yɔ, ɛbɛ papɩzaa nɛ pala kajalaɣ ɖeɖe?

² Yuuda ñɩma mba paalɩnɩ yomiye taa yɔ, pa-taa kajalaɣ ñɩma talɩ Yeruzalɛm pɩnaɣ 537 P.P.Y. Yeruzalɛm kaakɛnɩ Yuuda kewiyaɣ tɛtʋ sɔsɔtʋ. Yuuda ñɩma mba, patalaa nɛ pitileɖi lɛ, papaɣzɩ maʋ templo nɛ pɩtalaɣ pɩnaɣ 536 P.P.Y. lɛ, pɛtɛm sɩʋ ki-tigiɖe.

3. Ɛzɩma pakaɖɩnɩ Yuuda mba?

³ Ɛlɛ, Yuuda ñɩma mba, papaɣzɩ maʋ templo lɛ, papaɣzɩ-wɛ kaɖɩnʋʋ siŋŋ. Ɛyaa mba pɔcɔ Yuuda mba nɛ pata yɔ, powobi pɩ-yɔɔ nɛ ‘paɖaŋɩɣ Yuuda mba nesi nɛ palɩzɩɣ pa-laŋa se pataama kuduyuu.’ (Ɛsd. 4:4) Pɩɩkɛ Yuuda mba wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ, ɛlɛ tɔm kɔma nɛ tɩtɛzɩ wɛɛkʋʋ. Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ pɩsɩ Pɛrɩsɩ wiyaʋ kɩfalʋ,  * pɩnaɣ 522 P.P.Y. Mba pakaɖaɣnɩ Yuuda mba yɔ, pamaɣzaa se wiyaʋ kɩfalʋ paɣzɩ kewiyitu tɔɔʋ yɔ pʋyɔɔ lɛ, papɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ “paɣtʋ” yɔɔ nɛ pasɩnzɩ templo maʋ tʋmɩyɛ. (Keɣa 93:20) Pama Wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ takayaɣ nɛ peheyi-i se Yuuda mba wɛɛ nɛ palakɩ ɖʋtʋ se pakaɖɩnɩ-ɩ. (Ɛsd. 4:11-16) Wiyaʋ tisi pɛ-cɛtɩm tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ ɛɖʋ paɣtʋ se pataatasɩ maʋ templo. (Ɛsd. 4:17-23) Paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, Yuuda mba yebi templo maʋ.—Ɛsd. 4:24.

4. Alɩwaatʋ ndʋ pakaɖɩnɩ templo maʋ tʋmɩyɛ yɔ, ɛzɩma Yehowa laba? (Izaayii 55:11)

 ⁴ Tɛtʋ taa ñɩma mba pataasɛɣ Yehowa yɔ nɛ Pɛrɩsɩ kewiyaɣ taa mba nabɛyɛ kaatɛm pa-taa se pasɩnzɩɣ templo maʋ tʋmɩyɛ. Ɛlɛ, Yehowa kaasɔɔlaa se Yuuda mba ɩtɛzɩ templo ŋgʋ papaɣzɩ maʋ yɔ, nɛ paa ɛzɩmtaa lɛ ɛlakɩ ɛ-tamaɣ yɔɔ. (Kalɩ Izaayii 55:11.) Ɛlɩzɩ Zakarii se ɛkɛ ɛ-tɛ nayʋ nɛ ɛwɩlɩ-ɩ natʋ lutozo ndʋ tɩkpazɩɣ ɛyʋ ɖoŋ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, pɩɩwɛɛ se Zakarii eheyi natʋ ndʋ tɩ-tɔm Yuuda mba nɛ ɛkpazɩnɩ-wɛ ɖoŋ. Natʋ ndʋ, tɩɩsɩnɩ Yuuda mba nɛ pana se pɩtɩpɔzɩ se sɔɔndʋ ɛkpa-wɛ nɛ mba pakaɖaɣnɩ-wɛ yɔ, nɛ tɩɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ se powolo pɩ-yɔɔ nɛ pala tʋmɩyɛ nɖɩ Yehowa sɔɔlaa se pala yɔ. Natʋ kagbanzɩ ñɩndʋ taa, Zakarii na kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ naɖɩyɛ nɛ oliivi tɩŋ naalɛ.

5. Ɛbɛ taa ɖɩkaɣ tazʋʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

⁵ Pitiki ɖa-tɩŋa payɩ yɔɔɔ nabʋyʋ taa. Ye mbʋ, ye ɖɩtazɩ natʋ kagbanzɩ ñɩndʋ ndʋ Yehowa wɩlɩ Zakarii nɛ ɛtɩŋnɩ tɩ-yɔɔ nɛ ɛkpazɩ Izrayɛɛlɩ piya ɖoŋ yɔ tɩ-taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwazɩ-ɖʋ. Ye ɖɩnɩ natʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa kaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɛ-wɛtʋ lɛɣzɩɣ yɔ, nɛ alɩwaatʋ ndʋ pawɩlɩɣ-ɖʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ɖɩɩnɩɣ kɩ-taa yɔ. Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ tazʋʋ tɔm ndʋ tɩ-tɩŋa tɩ-taa.

6. Kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ nɛ oliivi tɩŋ naalɛ natʋ ndʋ tɩ-tɔm pɔyɔɔdɩ Zakarii 4:1-3 taa yɔ, ɛzɩma tɩyɛ tɩkpazɩ Yuuda mba ɖoŋ? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

⁶ Kalɩ Zakarii 4:1-3. Kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ nɛ oliivi tɩŋ naalɛ natʋ kpazɩ Yuuda mba ɖoŋ nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pala pa-tʋmɩyɛ paa paakaɖɩnɩ-wɛ yɔ. Ɛzɩma tɩyɛ? Ŋnawa se kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ nɖɩ, ɖɩwɛnɩ lone nɖɩ ɖɩ-taa num lɩɣnɩ tam yɔ? Num lɩɣnɩ oliivi tɩŋ naalɛ taa nɛ pitiki ñanaɣ nakɛyɛ taa. Pʋwayɩ lɛ, ñanaɣ taa num kpeŋ nɛ pitiki kanɖʋnaa lʋbɛ mba pɛwɛ kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ yɔɔ yɔ pa-taa paa ŋgʋ lɛ kɩ-taa. Num mbʋ, piyeki nɛ kanɖʋnaa mba paaɖeŋ kpa. Zakarii pɔzaa se: “Pʋnɛ yɔ pɩkɛ we?” Tiyiyu cosi-i nɛ eheyi-i Yehowa tɔm tʋnɛ: “Pɩtɩkɛnɩ hɔzʋʋ nɛ ɖoŋ, ɛlɛ nɛ men-fezuu ɖoŋ taa, yoyaa kpeekpe [Yehowa] tɔŋna.” (Zek. 4:4, 6) Num mbʋ pɩlɩɣnɩ oliivi tɩŋ taa yɔ, pɩsɩŋnɩ Yehowa fezuu kiɖeɖeu, kɩwɛ ɖoŋ nɛ ɖoŋ ɛnɩ ɩɩkaɣ tɛm kpa. Ɛsɔ fezuu kiɖeɖeu wɛ ɖoŋ siŋŋ nɛ pɩkpaɖɩ Pɛrɩsɩ sɔɔjanaa. Yehowa sɩɣaɣnɩ templo mayaa; pʋyɔɔ lɛ, paa pakaɖaɣnɩ-wɛ yɔ, pakaɣ pɩzʋʋ nɛ pɛtɛzɩ pa-tʋmɩyɛ. Tɔm ndʋ, tɩɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ siŋŋ! Mbʋ pɩpɔzaɣ se Yuuda mba ɩla yɔ, mbʋ lɛ se pataa Yehowa liu nɛ papɩsɩ templo maʋ tʋmɩyɛ taa. Mbʋ ɖeyi ɖeyi paalaba, paa pataahatɩ-wɛ nʋmɔʋ se powolo pa-tʋmɩyɛ yɔɔ yɔ.

7. Lɛɣzɩtʋ ndʋ kaayeba nɛ templo mayaa hiɣ laŋhɛzɩyɛ pazɩ?

⁷ Lɛɣzɩtʋ natʋyʋ kaayeba nɛ templo mayaa hiɣ laŋhɛzɩyɛ pazɩ. Lɛɣzɩtʋ ndʋ lɛ ndʋ? Ɛyʋ kɩfalʋ nɔɔyʋ pɩsɩ Pɛrɩsɩ wiyaʋ, payaɣaɣ-ɩ se Dariyusi I^er. E-kewiyitu tɔɔʋ pɩnaɣ naalɛ ñɩŋga taa, pʋ-tɔbʋʋ se pɩnaɣ 520 P.P.Y., ɛkɔm nɛ eɖiɣzina se pasɩnzʋʋ templo maʋ tʋmɩyɛ yɔ, pamanɩ paɣtʋ yɔɔ. Peeɖe Dariyusi yɔɔdaa se pɩpɔzʋʋ se pɛtɛzɩ maʋ templo. (Ɛsd. 6:1-3) Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ wiyaʋ kpaɣaa yɔ ɖɩɩɖɩɣzɩ paa anɩ. Ɛlɛ, pɩtasɩnɩ se wiyaʋ ha nʋmɔʋ se pama templo lɛ, ɛlabɩ nabʋyʋ ɖɔɖɔ. Wiyaʋ ɖʋ paɣtʋ ɛyaa mba paacɔ Yuuda mba nɛ pata yɔ se peyele-wɛ kaɖɩnʋʋ, nɛ ɛɖʋ-wɛ paɣtʋ ɖɔɖɔ se paha liidiye nɛ mbʋ payɩ pɩpɔzʋʋ-wɛ se pɛtɛzɩnɩ templo maʋ yɔ. (Ɛsd. 6:7-12) Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pɩlabɩ pɩnzɩ naanza nɛ pɩcɛzɩ pɩ-yɔɔ pazɩ pʋwayɩ lɛ, Yuuda mba tɛm templo maʋ. Pɩɩkɛ pɩnaɣ 515 P.P.Y.—Ɛsd. 6:15.

8. Alɩwaatʋ ndʋ pakaɖɩɣnɩ-ŋ yɔ, ɛbɛ yɔɔ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ abalɩtʋ?

 ⁸ Sɔnɔ ɖɔɖɔ, pakaɖɩɣnɩ Yehowa sɛyaa sakɩyɛ. Pa-taa nabɛyɛ wɛ ajɛɛ wena a-taa paɖɩɣ nʋmɔʋ ɖa-tʋma yɔ a-taa. Ajɛɛ ana a-taa, papɩzɩɣ nɛ pakpa koobiya nɛ powoni-wɛ “ñʋndɩnaa nɛ awiya ɛsɩndaa” se pɩkɛnɩ-wɛ aseɣɖe. (Mat. 10:17, 18) Nabʋyʋ taa, lɛɣzɩtʋ kɔŋ komina taa nɛ pɩhaɣ ɖo-koobiya nʋmɔʋ se pala pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ faaa nɛ pɩkɩlɩ. Yaa tɔm hʋyʋ weyi ɛwɛ siɣsiɣ yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ nɛ pɩha-ɖʋ waɖɛ se ɖɩla ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma faaa nɛ pɩkɩlɩ. Aseɣɖe Tɩnaa lalaa hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɛzɩma pakaɖɩɣnɩ-wɛ yɔ, pɩwɛ ndɩ. Ajɛɛ wena a-taa pɛwɛɛ yɔ, pɛwɛnɩ waɖɛ se pɛsɛɛ Yehowa faaa. Ɛlɛ, pɔ-hɔŋ taa ñɩma mba pɛtɛm pa-taa se paɖɩkɩ-wɛ nʋmɔʋ nɛ pataasɛɛ pɛ-Ɛsɔ yɔ pakaɖɩɣnɩ-wɛ. (Mat. 10:32-36) Sakɩyɛ taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɔ-hɔʋ taa mba ɖiɣziɣna se paapɩzɩɣ nɛ pañɩɣ ɖɔ-yɔɔ se ɖiyele Yehowa sɛʋ yɔ, peyeki-ɖʋ kaɖɩnʋʋ. Nɛ mba pakaɖaɣnɩ-ɖʋ siŋŋ yɔ, pa-taa nabɛyɛ kɔm nɛ papɩsɩ Aseɣɖe Tɩnaa mba pɛwɛ kpekpeka yɔ. Ye pɛwɛɛ nɛ pakaɖɩɣnɩ-ŋ yɔ, taalɔ lidaʋ. Wɛɛ abalɩtʋ. Yehowa wɛɛ nɛ ɛtɩŋɩɣnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ-ŋ; pʋyɔɔ lɛ, sɔɔndʋ ɛtaakpa-ŋ nɛ nabʋyʋ.

9. Yuuda mba nabɛyɛ na templo kɩfalʋʋ tigiɖe lɛ, ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyɩ-wɛ?

⁹ Alɩwaatʋ ndʋ Yuuda mba sɩ templo kɩfalʋʋ tigiɖe yɔ, pa-taa akpadɩyaa nabɛyɛ wilaa. (Ɛsd. 3:12) Paana templo ŋgʋ Salomɔɔ mawa yɔ kɩ-kajʋka, nɛ pɩlakaɣ-wɛ ɛzɩ ye pakpaɣ templo kɩfalʋʋ ŋgʋ peɖiɣni maʋ yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ kajalaɣ ñɩŋgʋ yɔ, ‘kɩtɩlɩɩ pʋyʋ yɔ.’ (Agee 2:2, 3; nwt) Pakpaɣ templo kɩfalʋʋ nɛ pamaɣzɩnɩ kɩbɩnʋʋ, pʋyɔɔ pɩcɛyɩ-wɛ siŋŋ. Natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, tɩkaɣ-wɛ sɩnʋʋ nɛ paɖaɣnɩ hiɣu taa leleŋ. Ɛzɩma tɩyɛ?

10. Tɔm ndʋ tiyiyu yɔɔdaa nɛ pama-tʋ Zakarii 4:8-10 taa yɔ, ɛzɩma tɩsɩnɩ Yuuda mba nɛ palʋbɩnɩ ɛzɩma piitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ?

¹⁰ Kalɩ Zakarii 4:8-10. Suwe tiyiyu ñɩnaɣ yɔɔdʋʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛtɔm se Yuuda mba kaɣ “mɛyʋʋ nɛ pakaɣ naʋ pɩyɛ sɩŋ [Yuuda egeetiye ñʋʋdʋ] Zorobabɛɛlɩ nesi tɛɛ lɛ”? Pɩyɛ [yaa pʋlɔŋ nimaɣ] kɛ wonuu ŋgʋ palakɩnɩ tʋmɩyɛ se pana se nabʋyʋ tʋʋzɩ camɩyɛ kʋkʋyɩŋ taa, yaa pɩsɩŋ yiɣyiɣ camɩyɛ na. Tiyiyu tɔm ndʋ, tɩwɩlaɣ Ɛsɔ samaɣ se paa pɩlakaɣ nabɛyɛ ɛzɩ templo ŋgʋ paacalɩ maʋ yɔ kɩkpaɖɩ ŋgʋ peɖiɣni maʋ yɔ, pakaɣ-kʋ tɛzʋʋ maʋ nɛ kɩkaɣ wɛʋ ɖeyi ɖeyi ɛzɩ Yehowa sɔɔlʋʋ yɔ. Yehowa taa kaɣ labʋ leleŋ nɛ  templo ŋgʋ, pʋyɔɔ lɛ pɩwɛɛ se Yuuda mba taa ɩlabɩnɩ-kʋ leleŋ ɖɔɖɔ. Mbʋ pɩ-tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ Yehowa ɛsɩndaa yɔ lɛ se pɩwɛɛ se ɛzɩma pɛsɛɣ-ɩ templo kɩfalʋʋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ, pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-paɣtʋ. Ye Yuuda mba ɩkam pa-lɩmaɣza ɛzɩma pɛsɛɛ Yehowa ɛzɩ pɩmʋnaʋ yɔ nɛ ɛzɩma pala nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ yɔ, pakaɣ ɖaɣnʋʋ hiɣu taa leleŋ.

11. Sɔnɔ, kala wena Yehowa sɛyaa nabɛyɛ katɩɣ?

¹¹ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɛ-wɛtʋ lɛɣzɩɣ yɔ, pɩlakɩ ɖa-taa sakɩyɛ kaɖɛ. Ɛyaa nabɛyɛ labɩ alɩwaatʋ tɩŋa Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ pɩnzɩ sakɩyɛ, ɛlɛ pʋwayɩ lɛ pɛlɛɣzɩ-wɛ tʋmɩyɛ. Lalaa lɛ, pa-pɩnzɩ yɔɔ lɛ, pɩkɔm nɛ pɩpɔzɩ se peyele labʋ Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ nɖɩ pɔsɔɔlɩ siŋŋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ tukuuni-ɖʋ yɔ, pɩmʋnɩ mbʋ se pitibi-ɖʋ yɔɔɔ. Kiɖe tɛɛ lɛ, pɩtɩla ɖɩɩnɩɣ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ pakpaɣaa yɔ ɖɩ-taa camɩyɛ yaa ɖiitisiɣ ɖɩ-yɔɔ. Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ ɛzɩ ɖooo lɛ, pɩɖɔŋaɣ camɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ lɛɛlɛɛyɔ yɔ. Nɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pitibi-ɖʋ yɔɔɔ nɛ ɖɩmaɣzɩ se lɛɛlɛɛyɔ ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlakɩ sakɩyɛ Yehowa tʋmɩyɛ taa. (Adu. 24:10) Ɛzɩma natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩhaɣ Ɛsɔ mbʋ ɖɩwɛna nɛ pɩkpaɖɩ ɖeu yɔ?

12. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ nɛ pitiki-ɖʋ yɔɔɔ yɔ, ɛzɩma natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ wɛtʋ ndʋ?

¹² Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ lɛɣzɩtʋ yɔ, ye ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ camɩyɛ. Sɔnɔ, Yehowa wɛɛ nɛ ɛlakɩ tʋma sɔsɔna, nɛ waɖɛ sɔsɔɖɛ pɩkɛnɩ-ɖʋ se ɖa nɛ ɩ ɖɩkpɛndɩɣ nɛ ɖɩlakɩ tʋmɩyɛ. (1 Kɔr. 3:9) Tʋma wena ɖɩlakɩ yɔ, apɩzɩɣ nɛ alɛɣzɩ, ɛlɛ sɔɔlɩm mbʋ Yehowa wɛnɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ, pɩɩkaɣ lɛɣzʋʋ. Pʋyɔɔ lɛ, ye palabɩ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ ɛgbɛyɛ taa nɛ titukuuni-ŋ yɔ, taakɩlɩ kpaɣʋ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ ŋmaɣzɩɣ lɩmaɣza wena payɩ a-yɔɔ palabɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ yɔ a-yɔɔ. Mbʋ ɛzɩ ŋŋsɔɔlɩ siŋŋ se pɩwɛɛ ɛzɩ “caanaʋ taa” yɔ lɛ, pɔzɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋna kɩbam mbʋ lɛɣzɩtʋ ndʋ tɩkɔnaa yɔ. (Ekl. 7:10) Taamaɣzɩɣ mbʋ ŋŋtasɩɣ pɩzʋʋ labʋ yɔ pɩ-yɔɔ, ɛlɛ maɣzɩɣ mbʋ payɩ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla yɔ pɩ-yɔɔ na. Natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se pɩcɛyaa se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkaɣ wobu pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɛɛ taa leleŋ taa nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɛ-wɛtʋ lɛɣzɩɣ yɔ.

13. Pɩtɩla, ɛbɛ yɔɔ Izrayɛɛlɩ mba nabɛyɛ maɣzaɣ se lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ paakpaɣaa se paɖaɣnɩ maʋ templo yɔ, ɖɩtaakɛ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ?

¹³ Paaɖɩɣ nʋmɔʋ Templo maʋ tʋmɩyɛ. Paa mbʋ yɔ, Cɔjɔ Kɩlɩm Yesuwa nɛ egeetiye Ñʋʋdʋ Zorobabɛɛlɩ mba paalɩzaa se pɛɖɛɛ samaɣ nɔɔ yɔ, ‘paɖaɣnɩ paɣzʋʋ Ɛsɔ kuduyuu maʋ.’ (Ɛsd. 5:1, 2) Pʋtɔma yɔ, pɩlakaɣ Yuuda mba nabɛyɛ ɛzɩ pɩtaakɛ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ yɔ. Yuuda mba taapɩzɩɣ se pama templo mɛsaɣ tɛɛ nɛ po-koyindinaa ɩtaana. Nɛ paanawa se po-koyindinaa kaɣ labʋ mbʋ payɩ papɩzɩɣ yɔ se pasɩnzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ. Pɩɩpɔzaa se Yesuwa nɛ Zorobabɛɛlɩ mba pɛɖɛɣaɣ nɔɔ yɔ, pa-taa ɩtɛ se Yehowa wɛɛ nɛ ɛɖʋʋ-wɛ nesi. Nɛ pa-taa kaatɛmnɩ tɔm ndʋ. Ɛzɩma tɩyɛ?

14. Ɛzɩ Zakarii 4:12, 14 wɩlʋʋ yɔ, tɔm ndʋ Cɔjɔ Kɩlɩm Yesuwa nɛ egeetiye Ñʋʋdʋ Zorobabɛɛlɩ pa-taa kaatɛmnaa?

¹⁴ Kalɩ Zakarii 4:12, 14. Natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ tɩ-hɔɔlʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, tiyiyu heyi-i se oliivi tɩŋ naalɛ sɩŋnɩ “num kiɖeɖem pɩyalaa naalɛ” [yaa patam numwaa naalɛ], pʋ-tɔbʋʋ se Yesuwa nɛ Zorobabɛɛlɩ. Tiyiyu yɔɔdaa se abalaa mba pa-naalɛ “pasɩŋɩɣ tɛtʋ kpeekpe Ñazɩyʋ cɔlɔ,” ɛnʋ lɛ Yehowa. Pɩkɛnɩ hɩɖɛ ɖʋʋ siŋŋ! Yehowa taɣaɣ-wɛ liu. Ye mbʋ, Izrayɛɛlɩ mba pɩzaɣ se pataa liu mbʋ payɩ abalaa mba pa-naalɛ peheyaɣ-wɛ se pala yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pa-naalɛ pɔ-yɔɔ Yehowa tɩŋaɣnaɣ nɛ eɖiyiɣ-wɛ.

15. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se nʋmɔʋ ŋgʋ Yehowa tɩŋɩɣnɩ ɛ-Tɔm yɔɔ nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ yɔ, ɖɩwɛnɩ ñamtʋ kɩ-yɔɔ?

¹⁵ Sɔnɔ, nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ Yehowa wɛɛ nɛ ɛtɩŋɩɣna nɛ ɛwɩlɩɣ ɛ-samaɣ nʋmɔʋ yɔ, ɩ-taa nakʋyʋ lɛ ɛ-Tɔm Bibl. Takayaɣ kiɖeɖeɣa ŋga ka-taa, eheyiɣ-ɖʋ ɛzɩma ɖɩsɛɛ-ɩ nɛ pɩmʋna yɔ. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se nʋmɔʋ ŋgʋ Ɛsɔ tɩŋɩɣnɩ ɛ-Tɔm yɔɔ nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ yɔ, ɖɩwɛnɩ ñamtʋ kɩ-yɔɔ? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla mbʋ ye ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩkalɩɣ-tʋ camɩyɛ nɛ ɖɩñakɩ pana se ɖɩnɩɩ tɔm ndʋ ɖɩkalɩɣ yɔ tɩ-taa yɔ. Pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Alɩwaatʋ ndʋ mankalɩɣ Bibl yaa ɖɛ-ɛgbɛyɛ takayaɣ nakɛyɛ yɔ, mɛhɛtɩɣ nɛ mamaɣzɩɣ tɔm ndʋ mankalɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ? Mankpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ mañɩnɩɣ Bibl taa toovenim tɔm ndʋ tɩ-taa “nɩʋ wɛ kaɖɛ” yɔ tɩ-tɔbʋʋ nɩʋ na? Yaa mankalɩɣ lɛɛ lɛɛ yem nɛ mɛnɖɛɣ?’ (2 Pɩy. 3:16) Ye ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ tɔm ndʋ Yehowa wɩlɩɣ-ɖʋ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, ɖɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩɖɔ nʋmɔʋ ŋgʋ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ yɔ kɩ-taa, nɛ ɖɩkaɣ pɩzʋʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩla ɖɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Alɩwaatʋ ndʋ “yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ” wɩlɩɣ-ɖʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ɖɩɩnɩɣ kɩ-taa camɩyɛ yɔ, ɛbɛ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩɖɔ kɩ-taa?

 ¹⁶ Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yehowa tɩŋɩɣna nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ nʋmɔʋ yɔ, ŋgʋ lɛ “yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ.” (Mat. 24:45) Nabʋyʋ taa, yom ɛnʋ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛwɩlɩ-ɖʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ɖɩɩnɩɣ kɩ-taa camɩyɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Yom ɛnʋ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛtasɩ-ɖʋ lɔŋ nɩɩyɩ ɖeyi ɖeyi se pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ alɩwaatʋ ndʋ asɛyʋʋ nakʋyʋ lakɩ yɔ, pɩtaakɔnɩ ɖe-wezuu kaɖɛ; ɛlɛ ɖɩmaɣzɩ se pɩɩkaɣ labʋ mbʋ ɖe-egeetiye taa. Yaa pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ ɛzɩ yom ɛnʋ ɛkɩlɩɣ ɖʋʋ paɣtʋ alɩwaatʋ ndʋ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ lɩɣ yɔ. Ye pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ lɔŋ weyi yom ɛnʋ ɛtasɩɣ-ɖʋ yɔ ɛtɩmʋna yɔ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma Izrayɛɛlɩ piya ɖɔm lɔŋ weyi Yesuwa nɛ Zorobabɛɛlɩ paatasɩ-sɩ yɔ ɩ-yɔɔ nɛ pɩwazɩ-sɩ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩmaɣzɩ Bibl taa kɛdɛsɩ lɛɛsɩ nzɩ ɖɩkalɩɣ yɔ sɩ-yɔɔ. Nabʋyʋ taa, paatasɩ Ɛsɔ samaɣ lɔŋ nɩɩyɩ; nɛ ɛyaa ɛsɩndaa lɛ, pɩɩwɛ ɛzɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩtɩmʋna yɔ, ɛlɛ pɩɩyabɩ ka-ñʋʋ.—Th. 7:7; 8:10.

17. Ðoŋ weyi kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ nɛ oliivi tɩŋ naalɛ natʋ tɔm kaawɛnɩ Yuuda mba yɔɔ?

¹⁷ Natʋ kagbanzɩ ñɩndʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, pɩtɩla tɩɩwɛ tobi yem; ɛlɛ tɩɩsɩnɩ Yuuda mba nɛ pɛwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana pa-tʋmɩyɛ nɛ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ. Nɛ mbʋ Zakarii na natʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɔɖɔm pɩ-yɔɔ lɛ, peɖiɣzinaa se Yehowa ɖʋ-wɛ nesi nɛ ɛwɩlɩ-wɛ nʋmɔʋ nɛ sɔɔlɩm. Yehowa tɩŋnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-wɛ nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pala pa-tʋmɩyɛ nɛ paɖaɣnɩ hiɣu taa leleŋ.—Ɛsd. 6:16.

18. Natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, ɛzɩma tɩpɩzɩɣ nɛ tɩwɛɛnɩ ɖoŋ ñe-wezuu caɣʋ yɔɔ?

¹⁸ Kanɖʋnaa ɖɩzɩyɛ nɛ oliivi tɩŋ naalɛ natʋ ndʋ Zakarii nawa yɔ, tɩpɩzɩɣ nɛ tɩwɛɛnɩ ɖoŋ siŋŋ ñe-wezuu caɣʋ yɔɔ. Ɛzɩ ɖɩnaʋ nɛ pɩɖɛɛ yɔ, tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋwɛɛnɩ ɖoŋ weyi pɩpɔzʋʋ-ŋ yɔ alɩwaatʋ ndʋ pakaɖɩɣnɩ-ŋ yɔ nɛ ŋhiɣ taa leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋkatɩɣ lɛɣzɩtʋ natʋyʋ yɔ. Tɩpɩzɩɣ tɩsɩnɩ-ŋ ɖɔɖɔ nɛ ŋwɛɛnɩ tisuu mbʋ pɩpɔzʋʋ-ŋ yɔ nɛ ŋluzi ña-tɩ alɩwaatʋ ndʋ pawɩlɩɣ-ŋ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ŋŋnɩɣ kɩ-taa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ŋkatɩɣ kala ñe-wezuu caɣʋ taa yɔ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ŋla? Kajalaɣ lɛ, na mbʋ Zakarii nawa yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se na mbʋ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Yehowa wɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ ɛ-samaɣ yɔɔ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, taa Yehowa liu nɛ ŋwolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋsɛɣ-ɩ nɛ ña-laŋɩyɛ pilim nɛ ŋwɩlɩ se ŋwɛɛ nɛ ŋɖɔŋ mbʋ ŋnawa yɔ pɩ-yɔɔ. (Mat. 22:37) Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, Yehowa kaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋwolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋsɛɣ-ɩ nɛ taa leleŋ tam.—Kol. 1:10, 11.