YUUDA tʋ nɔɔyʋ payaɣaɣ se Mɔrɩdekayɩ. Kɛdɛsɩ nzɩ sɩwɛ Bibl taa takayaɣ ŋga payaɣ se Ɛsɩtɛɛrɩ yɔ ka-taa yɔ sɩ-taa, ɛwɛnɩ lone nɖɩ ɖɩ-tɔm cɛyaa yɔ. Ɛɛkɛ Yuuda ñɩma mba paawɛ yomiye taa yɔ pa-taa nɔɔyʋ nɛ ɛlabɩ tʋmɩyɛ Pɛrɩsɩ kewiyaɣ ɖɩɣa taa. Pɩɩkɛ «[Wiyaʋ] Asiyeruusi wɛɛ taa,» ɛlɛ paɣzɩ kewiyitu tɔɔʋ pɩnaɣ 496 P.P.Y. taa. (Sɔnɔ, ɛyaa hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ tisiɣ se wiyaʋ ɛnʋ payaɣaɣ se Sɛrzɛɛsɩ I.) Ɛyaa nabɛyɛ kaatam tamaɣ se pakʋʋ wiyaʋ lɛ, Mɔrɩdekayɩ yeba nɛ pa-tamaɣ ŋga katɩla. Wiyaʋ kaawɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ nɛ ɛla ɖʋtʋ se paɖʋ Mɔrɩdekayɩ hɩɖɛ samaɣ taa. Pʋwayɩ, Mɔrɩdekayɩ nɛ Yuuda mba lalaa po-koyindu Hamaanɩ sɩba lɛ, wiyaʋ ha Mɔrɩdekayɩ waɖɛ nɛ ɛpɩsɩ minisi sɔsɔ e-kewiyaɣ taa. Waɖɛ nɖɩ, ɖɩɩha Mɔrɩdekayɩ nʋmɔʋ nɛ ɛlɩzɩ paɣtʋ natʋyʋ nɛ paɣtʋ ndʋ tɩɩyabɩ Yuuda ñɩma mba paawɛ Pɛrɩsɩ kewiyaɣ taa yɔ pa-ñʋʋ nɛ patɩkʋ-wɛ.—Ɛst. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Caanaʋ taa tɔm taa tazɩyaa nabɛyɛ yɔɔdaa se tɔm ndʋ tɩwɛ Ɛsɩtɛɛrɩ takayaɣ taa yɔ, tɩkɛ tɔm kulubutu nɛ Mɔrɩdekayɩ tɩcaɣ wezuu wiɖiyi nɛ ɛna. Ɛlɛ pɩnaɣ 1941 taa, caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa lɩ mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɩlɩ se tɔm ndʋ Bibl yɔɔdɩ Mɔrɩdekayɩ yɔɔ yɔ tɩkɛ toovenim yɔ pɩ-yɔɔ. Ɛbɛ yɔɔ palɩwa?

Ñɩnɩyaa lɩ Pɛrɩsɩ mba tɔm kɩmamatʋ natʋyʋ yɔɔ, nɛ abalʋ weyi payaɣaɣ se Marduka (Kabɩyɛ taa lɛ Mɔrɩdekayɩ) yɔ ɛ-hɩɖɛ wɛ tɩ-taa. Ɛɛkɛ ageeta yɔɔ cɔnɩyʋ, pɩtɩla yɔ ɛɛkɛ akɔnta laɖʋ Suuzaŋ. Palɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, egeetiye nɖɩ ɖɩ-taa caanaʋ taa tɔm taa tazɩyʋ weyi payaɣaɣ se Arthur Ungnad yɔ, ɛma se kajalaɣ ɖeɖe lɛ palɩɣʋ Mɔrɩdekayɩ hɩɖɛ yɔɔ wonuu ŋgʋ kɩtɩkɛ Bibl hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔ kɩ-yɔɔ yɔ.

Kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ Ungnad ma tɔm ndʋ yɔ, Bibl taa tazɩyaa ɖɛzɩ Pɛrɩsɩ mba tɔm kɩmamatʋ lɛɛtʋ kudokiŋ sakɩyɛ. Wondu ndʋ tɩ-yɔɔ tɔm kɩmamatʋ ndʋ tɩɩwɛɛ yɔ tɩ-taa natʋyʋ lɛ pɩtaahalanzɩ nzɩ sɩ-yɔɔ palɩ Ñɩm ɖɩzɩyɛ nɖɩ ɖɩpɩsɩ njɛyɛ nɛ ɖɩñɔtɩnɩ Persépolis tɛtʋ kolonzi yɔ ɖɩ-taa yɔ. Sɛrzɛɛsɩ I kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa pɩtaahalanzɩ pɩkɛnaa. Sɩɩwɛ Elamite kʋnʋŋ taa nɛ Ɛsɩtɛɛrɩ takayaɣ taa hɩla sakɩyɛ wɛ sɩ-yɔɔ. a

Hɩɖɛ Marduka wɛ pɩtaahalanzɩ nzɩ sɩ-yɔɔ palɩ Persépolis tɛtʋ taa yɔ sɩ-taa sakɩyɛ yɔɔ. Marduka kaakɛ wiyaʋ takayaɣ taa mayʋ wiyaʋ ɖɩɣa taa Suuzaŋ Sɛrzɛɛsɩ I kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa. Pɩtaahalanzɩ nzɩ sɩ-taa kʋɖʋmaɣ yɔɔdaa se Marduka kɛ tɔm ɖɛzɩyʋ. Tɔm ndʋ tɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ Mɔrɩdekayɩ yɔɔ yɔ. Kɩyɔɔdʋʋ se ɛɛkɛ Wiyaʋ Asiyeruusi (Sɛrzɛɛsɩ I) kewiyaɣ ɖɩɣa taa tʋmlaɖʋ nɔɔyʋ, nɛ kʋnʋmɩŋ weyi ɛyɔɔdaɣ yɔ paa ɩtɩɖɔɔ yɔ ɩtalɩɣ naalɛ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, Mɔrɩdekayɩ cakaɣ wiyaʋ ɖɩɣa nɔnɔɔ taa Suuzaŋ. (Ɛst. 2:19, 21; 3:3) Nɔnɔɔ ŋga kaakɛ kuduyuu sɔsɔʋ nakʋyʋ nɛ wiyaʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖaa lakaɣ tʋmɩyɛ peeɖe.

Hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛ Marduka weyi ɛ-tɔm pɔyɔɔdɩ pɩtaahalanzɩ nzɩ sɩ-yɔɔ yɔ nɛ Mɔrɩdekayɩ weyi ɛ-tɔm pɔyɔɔdɩ Bibl taa yɔ pɛ-hɛkʋ taa. Paacaɣ wezuu alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ taa nɛ lone kʋɖʋmɖɩyɛ taa, nɛ paakɛ wiyaʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖaa lone kʋɖʋmɖɩyɛ taa. Toovenim tɔm ndʋ tɩ-tɩŋa tɩwɩlɩɣ se pɩwɛ ɛzɩ ɛyʋ kʋɖʋm ɛnʋ payaɣaɣ se Marduka nɛ Mɔrɩdekayɩ yɔ.