KƖBAƔLƲ Yesu yɔɔdɩ Yuda tʋ weyi ɛpɩsɩ Krɩstʋ tʋ pitileɖi, nɛ payaɣ-ɩ se apostoloo Pɔɔlɩ yɔ ɛ-yɔɔ se: “Malɩzɩ-ɩ se ɛkpaɣ ma-hɩɖɛ nɛ ewoni sɩɩnaa layaa nɛ awiya.”—Tʋma 9:15.

“Awiya” ana a-taa nɔɔyʋ lɛ Roma kewiyaɣ ñʋʋdʋ Neerɔɔ. Ye ña paaheyaa se ŋwolo wiyaʋ sɔsɔ ɛnʋ ɛ-ɛzɩdaa nɛ ŋlʋ ñe-tisuu yɔɔ, ɛzɩma pɩɩlabɩ-ŋ? Peseɣtiɣ Krɩstʋ mba se pamaɣzɩnɩ Pɔɔlɩ. (1 Kɔr. 11:1) Ye mbʋ, ye ɖɩna ɛzɩma Pɔɔlɩ lʋbɩ e-tisuu yɔɔ komina ñʋndɩnaa ɛzɩdaa yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ.

Paacɛlɩ Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ Moyizi Paɣtʋ, nɛ ndʋ ɖiyaɣni Yuda mba siɣsiɣ tɩnaa paa le. Pantekooti wiye pɩnaɣ 33 wayɩ lɛ, pɩtaatasɩ cɛyʋʋ se Krɩstʋ mba ɩɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ. (Tʋma 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Paa mbʋ yɔ, Pɔɔlɩ nɛ Krɩstʋ mba lalaa pataayɔɔdʋʋ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ Moyizi paɣtʋ yɔɔ. Posusaɣ Yuda mba sakɩyɛ tɔm, ɛlɛ pataaɖʋʋ pɔ-nɔɔ pɔ-sɔnzɩ taa. (1 Kɔr. 9:20) Halɩ Pɔɔlɩ wobi Sinaagɔɔgɩwaa taa tam sakɩyɛ nɛ esusi mba pasɩm Abraham tɛ Ɛsɔ yɔ tɔm, nɛ ɛtɩŋnɩ Ebree Masɩ yɔɔ nɛ ɛcɔlɩ pa-lɩmaɣza.—Tʋma 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Apostoloowaa lɩzaa se pacakɩ Yerusalɛm nɛ peɖiyi tɔm susuu tʋmɩyɛ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, pawɩlaɣ tɔm templo taa. (Tʋma 1:4; 2:46; 5:20) Pɩtalɩ alɩwaatʋ natʋyʋ lɛ, Pɔɔlɩ kʋyɩ nɛ ewolo Yerusalɛm nɛ pakpa-ɩ nɛ pɔtɔ salaka. Peeɖe powoni-i komina ñʋndɩnaa ɛzɩdaa nɛ pʋwayɩ lɛ, pɛɖɛnɩ-ɩ Room tɛtʋ taa.

Lɩmaɣza wena Roma komina ñʋndɩnaa kaawɛnɩ tɔm ndʋ Pɔɔlɩ susaɣ yɔ tɩ-yɔɔ? Pɩsa nɛ ɖicosi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩna lɩmaɣza wena komina ñʋndɩnaa mba, paawɛnɩ Ɛsɔ sɛtʋ agbaa yɔɔ yɔ. Pataaɖaŋɩɣ nɔɔyʋ se ɛtaala ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ. Ɛlɛ ye panawa se Ɛsɔ sɛtʋ ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ kɔŋnɩ pɛ-ɛjaɖɛ kaɖɛ yaa ɖɩwɛɛkɩɣ ɛyaa wezuu caɣʋ yɔ, paɖɩkɩ-ɖɩ nʋmɔʋ.

Roma kewiyaɣ kaaha Yuda mba wala sakɩyɛ. Takayaɣ nakɛyɛ (Fond de christianisme primitif) kɛdaa se: “Yuda mba Ɛsɔ sɛtʋ kaawɛnɩ lone sɔsɔɖɛ Roma kewiyaɣ taa. . . . Paaha Yuda mba waɖɛ se pala pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ faaa nɛ pataakpaɣ-wɛ nɛ ɖoŋ se pɛsɛɛ  Roma ɛsɔnaa. Papɩzaɣ se paɖʋ paɣtʋ ndʋ tiɖiyiɣ pɛ-ɛyaa samaɣ yɔ.” Pataakpaɣ-wɛ nɛ ɖoŋ ɖɔɖɔ se pala sɔɔjatʋ tʋmɩyɛ. * Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ lʋkaɣ Krɩstʋ mba tisuu yɔɔ Roma kewiyaɣ ñʋndɩnaa ɛzɩdaa yɔ, ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ waɖɛ nɖɩ Roma paɣtʋ haɣaɣ Yuda ñɩma yɔ.

Pɔɔlɩ koyindinaa tɩŋnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ peseɣti ɛyaa nɛ komina ñʋndɩnaa se pakaɖɩnɩ-ɩ. (Tʋma 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Ðɩna kɩɖaʋ nakʋyʋ. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa mba paawɛ Yerusalɛm yɔ, panɩ Yuda mba wɛɛ nɛ pɔyɔɔdʋʋ se Pɔɔlɩ wɛɛ nɛ ɛwɩlɩɣ ɛyaa se “paha siɣye Moyizi paɣtʋ.” Tɔm ndʋ tɩpɩzaɣ se tiyele nɛ Yuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba nɛ pitileɖi yɔ, pamaɣzɩ se Pɔɔlɩ ɛɛñaŋ Ɛsɔ paɣtʋ. Pɩtasɩ lɛ, pɩpɩzaɣ se piyele nɛ Sahedrɛɛ taa ñɩma maɣzɩ se Krɩstʋ mba kɛ ɛgbɛyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ naɖɩyɛ. Nɛ ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pɔhɔ Yuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ ñɩma nɛ mba patɩŋɩɣ Krɩstʋ ñɩma wayɩ yɔ, pa-nɩŋgbaaŋ. Ɛyaa samaɣ kaɣ-wɛ paɖʋʋ nɛ paɖaŋ-wɛ se pataasusi tɔm templo taa yaa sinaagɔɔgɩwaa taa. Pʋyɔɔ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa tasɩ Pɔɔlɩ lɔŋ se ɛwɩlɩ se tɔm ndʋ tɩkɛ cɛtɩm. Peheyi-i se ewolo templo taa nɛ ɛla sɔnzɩ nasɩyɩ. Pɩtaacɛyɩ se ɛlabɩ-sɩ nɛ pʋcɔ ɛ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ, ɛlɛ sɩtaakaɖɩɣnɩ Ɛsɔ paɣtʋ ɖɔɖɔ.—Tʋma 21:18-27.

Pɔɔlɩ laba ɛzɩ pɔpɔzʋʋ-ɩ yɔ. Piyeba nɛ pɩha-ɩ waɖɛ nɛ ɛlʋ “tɔm kɩbandʋ yɔɔ” komina ñʋndɩnaa ɛzɩdaa. (Fil. 1:7) Pɔɔlɩ sʋ templo taa lɛ, Yuda mba sʋʋ ɛ-wayɩ nɛ pana nɛ pañɩnɩɣ se pakʋ-ɩ. Peeɖe Roma sɔɔjanaa ñʋʋdʋ lɛɣ Pɔɔlɩ pe-nesi tɛɛ nɛ ɛɖʋ-ɩ salaka taa. Alɩwaatʋ ndʋ pañɩnaɣ se polu-i agbazɛɛ lɛ, eheyi-wɛ se ɛkɛ Roma tɛtʋ taa pɩɣa. Piyeba nɛ powoni Pɔɔlɩ Roma komina ñʋndɩnaa mba pɛwɛ Sezaaree nɛ peɖiyiɣ Yudee egeetiye yɔ pɛ-ɛzɩdaa. Ɛtalɩ peeɖe lɛ, ɛlɩzɩ aseɣɖe komina ñʋndɩnaa mba pɛ-ɛzɩdaa nɛ abalɩtʋ. Piyeba nɛ ɛyaa mba pataatɩlɩ Krɩstʋ mba yɔ, papɩzɩ nɛ patɩlɩ-wɛ camɩyɛ.

Tʋma Labʋ ñʋʋ 24 taa, pɛkɛdɩ ɛzɩma pahʋnɩ Pɔɔlɩ tɔm Roma komina ñʋʋdʋ Feliksɩ weyi eɖiyaɣ Yudee yɔ ɛ-ɛzɩdaa yɔ. Feliksɩ kaatɛm nɩʋ Krɩstʋ mba tisuu yɔɔ tɔm pazɩ. Yuda mba cɛtɩnɩ Pɔɔlɩ taa se ɛkaɖɩɣnɩ Roma paɣtʋ hɔɔlɩŋ naadozo taa. Kajalaɣ lɛ, pɔyɔɔdaa se eseɣtiɣ Yuda mba Roma kewiyaɣ taa se pala ñam ñam lakasɩ. Nabʋlɛ lɛ, se ɛwɛɛ nɛ eɖiyiɣ ɛgbɛyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ naɖɩyɛ. Nɛ nabudozo lɛ, se ɛwɛɛ nɛ ɛñakɩ pana se episi templo nɛ pʋbʋ taa lɛ, Roma mba kandɩyaɣnɩ kɩ-yɔɔ. (Tʋma 24:5, 6) Tɔm ndʋ pɛcɛtɩnɩ ɛ-taa yɔ, tɩpɩzaɣ se tiyele nɛ pakʋ-ɩ.

Ɛzɩma Pɔɔlɩ lʋbɩ ɛ-tɩ yɔɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ Krɩstʋ ñɩma mba pɛwɛ sɔnɔ yɔ lɔŋ sakɩyɛ. Ɛlʋbɩ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ hɛɛɛ wɛtʋ nɛ ñamtʋ. Ɛtɩŋnɩ Moyizi Paɣtʋ nɛ tɔm ndʋ nayaa kaayɔɔdaa yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ waɖɛ se ɛsɛɛ ‘ɛ-caanaa tɛ Ɛsɔ.’ Yuda ñɩma mba paawɛ Roma kewiyaɣ tɛɛ yɔ, Roma paɣtʋ haɣaɣ-wɛ waɖɛ nɖɩ ɖɔɖɔ. (Tʋma 24:14) Pʋwayɩ lɛ, Pɔɔlɩ pɩzaa ɖɔɖɔ nɛ ɛlʋ e-tisuu yɔɔ nɛ esusi laŋhɛzɩyɛ tɔm komina ñʋʋdʋ Pɔɔrsiyuusi Fɛstuusi nɛ wiyaʋ Eroodi Agriipaa.

Pɩsa nɛ pahʋʋ Pɔɔlɩ tɔm camɩyɛ lɛ, ɛpɔzaa se powoni-i “Sezaarɩ tɩŋ tɛɛ.” Pʋbʋ taa lɛ, Sezaarɩ kaakɛnɩ wiyaʋ sɔsɔ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ.—Tʋma 25:11.

Pʋwayɩ lɛ, Ɛsɔ tiyiyu nɔɔyʋ heyi Pɔɔlɩ se: “Pɩwɛɛ se ŋtalɩ Sezaarɩ tɛ tɔm tɩŋ tɛɛ.” (Tʋma 27:24) Alɩwaatʋ ndʋ Roma kewiyaɣ ñʋʋdʋ Neerɔɔ paɣzɩ kewiyitu tɔɔʋ yɔ, ɛɛtɔm se ɛnʋ ɛɛhʋʋ tɔm tɩŋa ɛ-maɣmaɣ. Kajalaɣ pɩnzɩ lutozo nzɩ ɛtɔɔ kewiyitu yɔ, sakɩyɛ taa lɛ, eyekaɣni ɛyaa lalaa se pahʋʋ tɔm. Takayaɣ nakɛyɛ (La Vie et épîtres de Saint Paul) yɔɔdaa se alɩwaatʋ ndʋ Neerɔɔ lɩzɩɣ se ɛ-maɣmaɣ ɛhʋʋ tɔm natʋyʋ yɔ, ɛ-maɣmaɣ ɛ-kʋjɔŋ tɛɛ ɛhʋʋ-tʋ, nɛ ɛ-lɔŋ tasɩyaa mba paawɛnɩ lɛɣtʋ nɛ pañaŋ-wɛ yɔ, pasɩɣaɣnɩ-ɩ.

Alɩwaatʋ ndʋ powoni Pɔɔlɩ Neerɔɔ tɔm tɩŋ tɛɛ yɔ, Bibl tɩyɔɔdɩ se Neerɔɔ maɣmaɣ hʋnɩ ɛ-tɔm. Kɩtɩyɔɔdɩ ɖɔɖɔ se nɔɔyʋ ɛlɩzaa se ɛhʋʋnɩ Pɔɔlɩ tɔm nɛ pʋwayɩ lɛ, eheyi-i ɛzɩma pɩɖɔma yɔ. Paa  pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Pɔɔlɩ lɩzɩ tɔm hʋyaa mba pɩ-taa se Ɛsɔ weyi Yuda mba sɛɣ yɔ ɛnʋ ɖɔɖɔ ɛsɛɣ, nɛ ɛnʋ seɣtiɣ ɛyaa kpeekpe se paña kominawaa. (Roma 13:1-7; Tiiti 3:1, 2) Pɩnaɣ kaɣlaa se Pɔɔlɩ lʋbɩ laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔɔ komina ñʋndɩnaa ɛzɩdaa nɛ ɛwa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ peyebi-i.—Fil. 2:24; Filem. 22.

Yesu kaaheyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se: “Pakaɣ-mɩ hɔm nɛ powoni kominawaa nɛ awiya pɔ-tɔm tɩŋ tɛɛ, mɔ-yɔɔ, se ɩlɩzɩ-m aseɣɖe pɛ-ɛzɩdaa nɛ sɩɩnaa layaa ɛzɩdaa.” (Mat. 10:18, 19) Pɩkɛnɩ-ɖʋ waɖɛ se ɖɩlɩzɩ aseɣɖe kominawaa nɛ awiya ɛzɩdaa. Pana wena ɖɩñakɩ nɛ ɖɩlʋkɩ laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔɔ tɔm hʋyaa ɛzɩdaa yɔ, apɩzɩɣ ayele nɛ ɖɩwa. Toovenim taa lɛ, komina ñʋndɩnaa tɩtalɩ pilim nɛ pʋyɔɔ lɛ, paapɩzɩɣ nɛ paha-ɖʋ wala tɩŋa tɔm susuu taa. Ɛsɔ Kewiyaɣ ɖeke kaɣnɩ yebu nɛ ɖɩhɛzɩnɩ nazɩm nɛ mulum lakasɩ.—Ekl. 8:9; Yer. 10:23.

Paa mbʋ yɔ, sɔnɔ alɩwaatʋ ndʋ Krɩstʋ ñɩma lʋkɩ pe-tisuu yɔɔ yɔ, piyeki nɛ Ɛsɔ hɩɖɛ sɛɛ. Ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwɛɛnɩ hɛɛɛ wɛtʋ, nɛ sɔɔndʋ ɛtaakpa-ɖʋ nɛ toovenim yɔɔdʋʋ, nɛ ɖɩlɩzɩ tɔm taa camɩyɛ. Yesu kaaheyi ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa se pɩtɩcɛyɩ ‘se pɔñɔɔzɩ natʋyʋ se palʋbɩnɩ pa-tɩ yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛ-maɣmaɣ ɛkaɣ-wɛ haʋ yɔɔdaɣ nakɛyɛ nɛ lɔŋ nɩɩyɩ, weyi po-koyindinaa taa nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ kɛlɛnzʋʋ yaa wabʋ yɔ.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pɩy. 3:15.

Alɩwaatʋ ndʋ Krɩstʋ ñɩma lʋkɩ pe-tisuu yɔɔ awiya, komina ñʋndɩnaa yaa kaɖɩsɩ sɔsɔsɩ ɛzɩdaa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩha-wɛ waɖɛ se palɩzɩ aseɣɖe ɛyaa mba pɩwɛ kaɖɛ se patanɩ-wɛ laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔ. Ɛzɩma ɖɩwabɩ tɔm hʋyaa sɔsaa ɛzɩdaa yɔ, piyeba nɛ ajɛɛ naayɛ lɛɣzɩ a-paɣtʋ nɛ pɩhaɣ ɛyaa waɖɛ se pɔyɔɔdɩ ndʋ pamaɣzɩɣ yɔ nɛ pala pɛ-Ɛsɔ tʋmɩyɛ faaa. Ɛlɛ paa pɩtɩɩkɛ lɩmaɣza wena komina ñʋndɩnaa ɩkpaɣ yɔ, ɛzɩma Yehowa sɛyaa ɖɔkʋʋ pa-tɩ yɔ, pɩhaɣ Yehowa taa leleŋ.