1, 2. (a) Ye ɛyʋ ɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, ɛbɛ pɩkɔŋna? (b) Ɛbɛ yɔɔ ɛyaa fɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ sɔnɔ?

TƖ ÐƆKƲƲ kɛnɩ wɛtʋ ndʋ Yehowa sɔɔlaa yɔ. (Gal. 5:22, 23) Yehowa wɛnɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ siŋŋ. Ɛlɛ ɛyaa mantɩtalɩ pilimwaa lɛ, pɩpɔzʋʋ-wɛ pana ñaɣʋ pʋcɔ nɛ pɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ. Toovenim lɛ, kala wena ɛyaa katɩɣ sɔnɔ yɔ, a-taa sakɩyɛ lɩɣnɩ ɛzɩma ɛyaa fɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ pɩ-cɔlɔ. Ɛyʋ weyi ɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ɛwɛɛ feendu sukuli taa, tʋmɩyɛ taa yaa piyeki ɖɔɖɔ nɛ ɛɛlakɩ tʋma wena pɩpɔzʋʋ yɔ alɩwaatʋ yɔɔ. Pɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ pɩkɔnɩ ɛyʋ wɛtʋ tʋnɛ: tʋtʋ, tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ yɔɔdʋʋ, sʋlʋm kpaŋʋʋ, puuyaɣ lakasɩ, nesi cɛbʋ, kɩma tɔɔʋ yem yem, lakasɩ lɛɛsɩ nzɩ sɩtɩmʋna yɔ si-yom pɩsʋʋ, salaka sʋʋ, nɩɣzɛ, kʋzʋʋ kʋdɔmɩŋ, hɔsɩ nzɩ ɛyʋ tɩsɔɔlɩ yɔ, nɛ wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ lɛɛtʋ ɖɔɖɔ.—Keɣa 33:12-15.

² Pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se ɛyaa mba pɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, pakatɩɣ kala sakɩyɛ nɛ peyeki ɖɔɖɔ nɛ kala talɩɣ lalaa. Pɩtasɩ lɛ, mba pɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, pɛwɛɛ nɛ pɔɖɔʋ kɩɖɔʋ. Pɩnzɩ 1940 waa taa, ñɩnɩyaa nabɛyɛ kaalabɩ akɔnta nakʋyʋ tɩ ɖɔkʋʋ yɔɔ. Pakpaɣ-kʋ nɛ pamaɣzɩna akɔnta lɛɛkʋ ŋgʋ palabɩ pitileɖita yɔ lɛ, pana se mba pɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ patasɩ ɖɔʋ siŋŋ. Tɔm tʋnɛ tɩɩlakɩ piti Ɛsɔ tɔm kpɛlɩkɩyaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Bibl kaatɛm yɔɔdʋʋ se kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ taa lɛ, ɛyaa kaɣ kɛʋ mba “paakaɣ pa-tɩ pɛm pʋyʋ” yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se mba paakaɣ ɖɔkʋʋ pa-tɩ yɔ.—2 Tim. 3:1-3.

3. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se Krɩstʋ ñɩma ɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

³ Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛ ɖeu se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ? Yele nɛ ɖɩyɔɔdɩ  lɩmaɣza naalɛ tɔm. Kajalaɣ lɛ, mba papɩzɩɣ nɛ pɔɖɔkʋʋ pa-tɩ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ pakatɩɣ kʋñɔmɩŋ weyi yɔ, ɩtɩɖɔɔ nɛ pɩtalɩ mba paaɖɔkʋʋ pa-tɩ yɔ. Pɛwɛnɩ lɩmaɣza taa pɛɛyɛ nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛ ɖɔɖɔ pa nɛ lalaa pɛ-hɛkʋ taa, paakɔʋ pana lɔŋ lɔŋ nɛ paasʋʋ nɩɣzɛ sakɩyɛ taa ɛzɩ ɛyaa mba pɛfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ. Nabʋlɛ lɛ, wɛtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ mba pɛwɛnɩ-tʋ yɔ se pakaɖɩnɩ takɩm nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ. Mbʋ pɩtalɩ Aɖam nɛ Ɛva yɔ, pɩwɩlɩɣ se tɔm tʋnɛ tɩkɛ toovenim. (Kiɖe 3:6) Tɔzɩ ɖɔɖɔ kʋñɔmɩŋ sɔsɔŋ weyi ɩɩtalɩ ɛyaa mba patɩpɩzɩ nɛ pɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ tʋnɛ yɔ, ɩ-yɔɔ nɛ ŋna.

4. Ɛyaa mba peɖiɣni pana ñaɣʋ se pɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ wɛtʋ yɔ, tɔm ndʋ pɩzɩɣ nɛ tɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ?

⁴ Ɛyʋ weyi ɛtɩtalɩ pilim yɔ, ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ mbʋ pɩmʋnɩ ɖeyi ɖeyi yɔ paa ɛzɩmtaa. Yehowa ɖiɣni naʋ ɛzɩma ɛ-sɛyaa ɖiɣni pana ñaɣʋ se pɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ yɔ nɛ ɛsɔɔlɩ siŋŋ se ɛsɩnɩ-wɛ nɛ pɛwɛɛnɩ wɛtʋ ndʋ nɛ papɩzɩ nɛ pawa paa takɩm mbʋ. (1 Aw. 8:46-50) Ɛzɩ taabalʋ kʋsɔɔlʋ lakʋʋ yɔ, Yehowa haɣ ɖoŋ ɛ-sɛyaa mba pɔsɔɔlaa se pɔɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ ɛlɛ pɩwɛ-wɛ kaɖɛ siŋŋ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa yɔ. Lɛɛlɛɛyɔ yele nɛ ɖɩmaɣzɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ Yehowa ha-ɖʋ tɩ ɖɔkʋʋ nʋmɔʋ taa yɔ kɩ-yɔɔ pazɩ. Pʋwayɩ lɛ, ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ ɖɔɖɔ Bibl taa ɛyaa mba paawɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ mba pataawɛɛnɩ wɛtʋ ndʋ yɔ pɔ-tɔm, nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ sakɩyɛ pɩ-taa. Ðɩkaɣ naʋ ɖɔɖɔ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ wɛtʋ ndʋ camɩyɛ yɔ.

5, 6. Kɩɖaʋ ŋgʋ Yehowa ha tɩ ɖɔkʋʋ nʋmɔʋ taa?

⁵ Yehowa talɩ pilim nɛ pʋyɔɔ lɛ ɛwɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ mbʋ pʋmʋnɩ ɖeyi ɖeyi yɔ paa ɛzɩmtaa. (Wp. 32:4) Ɛlɛ ɖa lɛ, ɖɩtɩtalɩ pilim. Paa mbʋ yɔ, pɩsa nɛ ɖɩtɩlɩ mbʋ tɩ ɖɔkʋʋ kɛnaa yɔ lɛ, pɩcɛyaa se ɖɩtazɩ kɩɖaʋ ŋgʋ Yehowa hawa yɔ kɩ-taa; pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ camɩyɛ. Hɔɔlɩŋ weyi taa Yehowa wɩlaa se ɛwɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

⁶ Maɣzɩ ɛzɩma Yehowa lɩzɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ ɛwɩlɩ alɩwaatʋ ndʋ Sataŋ kaɖɩnɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Pɩɩpɔzaa se pɔcɔnɩ tɔm kɩcɛyɩtʋ ndʋ ti-ɖeɖe. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛzɩma eleeu kaɖɩnɩ Yehowa yɔ, piyeba nɛ Ɛsɔ tiyiyaa mba pɔsɔɔlɩ Ɛsɔ siŋŋ yɔ, pɩɖʋ-wɛ ɖɩwɩzɩyɛ nɛ pɔkɔ pana. Pɩtɩla yɔ, mbʋ ɖɔɖɔ pɩlakɩ-ŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋnaɣ kʋñɔmɩŋ weyi Sataŋ lakasɩ kɔnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ yɔ. Yehowa tikpidisi se ɛñɔɔzɩ tɔm ndʋ kpaagbaa. Ɛlɛ ɛñɔɔzɩ tɔm ndʋ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ ɖeyi ɖeyi yɔ. Ɛzɩma ɛcɔnɩ Sataŋ kaañamtʋ tɔm tʋnɛ ti-ɖeɖe yɔ, pɩwɩlaa se ɛwɛ hɛɛɛ pana kɔʋ taa nɛ ɛwɛɛ ɖɔɖɔ siɣsiɣ. (Ejl. 34:6; Yɔɔb 2:2-6) Ɛbɛ yɔɔ? Yehowa yeba nɛ alɩwaatʋ ɖɛɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛtɩsɔɔlɩ se ɛyaa ile, ɛlɛ ɛsɔɔlaa se “pe-kpeekpe papɩsɩ pa-laŋa.”—2 Pɩy. 3:9.

7. Kɩɖaʋ ŋgʋ Yehowa ha-ɖʋ yɔ, lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩɣ kɩ-taa?

⁷ Ɛzɩma Yehowa ɖɔkʋʋ ɛ-tɩ yɔ, pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩ ɖa-ñʋʋ taa camɩyɛ pʋcɔ nɛ ɖɩyɔɔdɩ tɔm natʋyʋ. Pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se pɩwɛɛ se ɖɩcɔnɩ ɖɔ-ɖɔnɛ yɔɔ camɩyɛ. Ðitaakpidisiɣ tɔm yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ŋkatɩɣ kaɖɛ naɖɩyɛ yɔ, kpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋmaɣzɩ camɩyɛ nɛ pɩsa nɛ ŋla mbʋ pʋpɔzʋʋ yɔ nɛ lɛɣtʋ. Tɩmnɩ Yehowa se ɛha-ŋ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ñɔ-yɔɔdaɣ nɛ ña-lakasɩ tʋʋzɩ camɩyɛ. (Keɣa 140:3) Ye tɔm natʋyʋ ɛkɔma nɛ ɖɩtɩkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩmaɣzɩ tɩ-yɔɔ yɔ, pana yaa laŋwɛɛkɩyɛ pɩzɩɣ piyele nɛ ɖɩla mbʋ pɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖikpiɖi pʋwayɩ yɔ. Ða-taa sakɩyɛ kɔm nɛ pekpiɖi yɔɔdaɣ yaa lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ pataamaɣzɩ pʋcɔ nɛ pala yɔ.—Adu. 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Le ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna tɩ ɖɔkʋʋ kɩɖaŋ kɩbaŋ? (b) Alɩwaatʋ ndʋ Potifaarɩ halʋ ñɩnaɣ se epeɣzi Yosɛɛfʋ yɔ, ɛbɛ sɩnɩ-ɩ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

⁸ Bibl taa kɩɖaŋ weyi wɩlɩɣ-ɖʋ se pɩcɛyaa se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ? Pɩtʋʋ fɛyɩ se ŋtɔzʋʋ Bibl taa ɛyaa mba paawɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩ-wɛ yɔ pɔ-yɔɔ. Pa-taa lɛlʋ yɔ  Yakɔɔb pɩyalʋ Yosɛɛfʋ. Ɛɛwɩlaa se ɛwɛnɩ wɛtʋ ndʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛɛkɛ yom Potifaarɩ ɖɩɣa taa yɔ. Potifaarɩ kaakɛnɩ Faraɔɔ ɖɩɣa yɔɔ kandɩyʋ sɔsɔ. “Yosɛɛfʋ kaaɖewa nɛ pɩkpɛndɩnɩ ɛ-ɛsɩndaa” nɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, Potifaarɩ halʋ liu tɛɛ kɔtaɣnɩ-ɩ nɛ ɛlɛ ñɩnɩɣ se epeɣzi-i nɛ ɛ nɛ ɩ pasʋʋ. Paa halʋ ɛnʋ ɛɛtakɩ-ɩ tam sakɩyɛ yɔ, ɛbɛ kaasɩnɩ Yosɛɛfʋ nɛ ɛtɩtɔlɩ kɩdɛkɛdɩm mbʋ pɩ-taa? Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛmaɣzɩ nɛ ɛna kaɖɛ nɖɩ ɖɩkaɣ kɔm ɛ-yɔɔ ye ɛtɩcaɣnɩ ɛ-ɛsa yɔ. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ halʋ caɣaɣ se ɛkpa-ɩ nɛ ɖoŋ lɛ, Yosɛɛfʋ se. Ɛyɔɔdaa se: “Malakɩ ɛzɩma nɛ mala kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm mbʋ yɔ nɛ manɖʋ Ɛsɔ ɖɩwɩzɩyɛ?”—Kiɖe 39:6, 9; kalɩ Aduwa 1:10.

9. Ɛzɩma ŋpɩzɩɣ ŋñɔɔzɩ ña-tɩ nɛ ŋlʋbɩnɩ takɩm?

⁹ Ɛbɛ Yosɛɛfʋ kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Nabʋyʋ taa lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖise nɛ pɩsa nɛ ɖɩtaatɔlɩ takɩm mbʋ piyeki se ɖɩmaanɩ Yehowa paɣtʋ yɔɔ yɔ. Mba papɩsɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sɔnɔ yɔ, pa-taa sakɩyɛ kaalʋbɩnɩ hiluu, sʋlʋm kpaŋʋʋ, sɩgaa nɛ tabakʋʋyaɣ ñɔʋ, kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ, nɛ lakasɩ lɛɛsɩ ɖɔɖɔ. Paa pɔkɔm peyele lakasɩ nzɩ nɛ pʋwayɩ pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm yɔ, alɩwaatʋ natʋyʋ taa pɩtakɩɣ-wɛ se patasɩ pɩsʋʋ pa-lakasɩ nzɩ sɩ-wayɩ. Ye mbʋ, ye pɩlaba se pɩtakɩɣ-ŋ se ŋmaanɩ Yehowa paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ kɔyɔ, kpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋmaɣzɩ kala wena pɩkaɣ-ŋ kɔnʋʋ fezuu taa yɔ a-yɔɔ; pɩhaɣ-ŋ ɖoŋ nɛ ŋɖɔkɩ ña-tɩ. Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋmaɣzɩ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa pɩpɩzɩɣ nɛ pɩtakɩ-ŋ yɔ ɩ-yɔɔ lɔŋ nɛ ŋmaɣzɩ ɖɔɖɔ mbʋ ŋpɩzɩɣ ŋla nɛ ŋtaatɔlɩ takɩm taa yɔ pɩ-yɔɔ pʋcɔ nɛ takɩm talɩ. (Keɣa 25:4, 5; Adu. 22:3) Ye pɩlaba se ŋkatɩ takɩm mbʋ yɔ, pɔzɩ Yehowa se ɛha-ŋ lɔŋsɩnɖɛ nɛ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ ŋpɩzɩ ŋwabɩ-pʋ.

10, 11. (a) Takɩm mbʋ piya evelisi sakɩyɛ katɩɣ sɔnɔ sukulinaa taa? (b) Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ piya evelisi nzɩ sɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ nɛ sɩtaatɔlɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ kpaca taa?

¹⁰ Piya evelisi sakɩyɛ katɩɣ takɩm mbʋ sɔnɔ yɔ, pɩwɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ Yosɛɛfʋ ñɩmbʋ yɔ. Maɣzɩ halɩbɩɣa ŋga payaɣ se Kim yɔ, ka-kɩɖaʋ yɔɔ nɛ ŋna. Ko-sukuli taa taabalaa sakɩyɛ cakaɣ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ wezuu nɛ alɩwaatʋ ndʋ pakatɩɣ sukuli taa lɛ, pɛkɛdɩɣ wezuu ŋgʋ pacakɩ yɔ kɩ-tɔm nɛ taa leleŋ. Ɛlɛ Kim ñataawɛɛnɩ natʋyʋ mbʋ se ɛkɛdɩ-wɛ. Ɛkɛdaa se ɛzɩma ɛɛwɛ ndɩ nɛ ɛ-taabalaa yɔ, piyeba nɛ pɩlabɩ-ɩ alɩwaatʋ natʋyʋ taa ɛzɩ “pɔlɔ-ɩ nɛ ɛfɛyɩ nɔɔyʋ” yɔ nɛ e-sukuli taa taabalaa kpakaɣ-ɩ ɖɔɖɔ ɛzɩ tulaɣ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛtaawɛɛnɩ ɖaŋ. Ɛlɛ Kim kaawɛ lɛɣtʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛtɛm naʋ se ye ɛɖʋʋ taabalɩyɛ nɛ piya evelisi nzɩ yɔ, ɛ nɛ sɩ pa-faawɩyɛ labʋ kaɣ-ɩ seɣtuu nɛ ɛtɔlɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ kpaca taa kɛlɛʋ. (2 Tim. 2:22) Sukulibiya lɛɛsɩ pɔzaɣ-ɩ se halɩ nɛ sɔnɔ ɛtɩtɩlɩ abalʋ yaa we. Piyeba nɛ pɩha-ɩ waɖɛ se ɛpɩzɩ nɛ ɛlɩzɩ-wɛ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ ɛtɩsɔɔlɩ se ɛcaɣ wezuu ŋgʋ yɔ ɖɩ-taa. Piya evelisi Krɩstʋ ñɩma, mɩ mba ɩtɛm mɩ-taa se ɩkaɖɩɣnɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ wezuu caɣʋ yɔ, ɖa-taa wɛnɩ-mɩ nɛ leleŋ siŋŋ nɛ mbʋ ɖɔɖɔ Yehowa taa wɛnɩ-mɩ nɛ leleŋ.

¹¹ Bibl kɛdɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ ɛyaa mba patɩpɩzɩ nɛ pɔɖɔkɩ pa-tɩ nɛ pɔtɔlɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ kpaca taa yɔ pa-taa nabɛyɛ tɔm. Kiheyiɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ kala wena a-taa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɔlɩ ye ɖɩfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, a-tɔm. Weyi ɛ-wɛtʋ nɩɣzɩnɩ Kim ñɩndʋ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ɛmaɣzɩ evebu kɩmɛlɛŋ weyi ɛ-tɔm pɛkɛdɩ Aduwa ñʋʋ 7 taa yɔ ɛ-yɔɔ. Maɣzɩ ɖɔɖɔ mbʋ Amnɔɔnɩ kaalaba nɛ mbʋ pɩɩlɩ pɩ-taa yɔ pɩ-yɔɔ. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Pɩwɛɣ ɖeu se lʋlɩyaa ɩsɩnɩ pe-piya nɛ sɩpɩzɩ sɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ lɛɣtʋ nɛ sɩtɩlɩ mbʋ pɩwɛɛ se sɩla alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩɣ-sɩ se sɩtɔlɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ kpaca taa yɔ. Papɩzɩɣ patɩŋnɩ hɔʋ taa kpɛlɩkʋʋ yɔɔ nɛ pa nɛ sɩ pala faawɩyɛ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ, yaa patɩŋnɩ Bibl hɔɔlɩŋ weyi ɩ-tɔm ɖɩtɛm yɔɔdʋʋ yɔ ɩ-yɔɔ nɛ pasɩnɩ-sɩ.

12. (a) Ɛzɩma Yosɛɛfʋ ɖɔkɩ ɛ-tɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛ-ɖalaa kɔm ɛ-cɔlɔ yɔ? (b) Hɔɔlɩŋ weyi taa pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

¹² Yosɛɛfʋ tasɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ haʋ tɩ ɖɔkʋʋ nʋmɔʋ taa hɔɔlʋʋ lɛɛkʋ taa ɖɔɖɔ. Alɩwaatʋ  ndʋ Yosɛɛfʋ ɖalaa kaakɔm Ejipiti se paya tɔɔnaɣ lɛ, ɛtɩlɩzɩ ɛ-tɩ nɛ ɛwɩlɩ-wɛ kpaagbaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛñɩnaɣ se ɛtɩlɩ mbʋ pɩwɛ ɛ-ɖalaa laŋɩyɛ taa yɔ. Nɛ alɩwaatʋ ndʋ pɩcaɣaɣ se pɩlabɩ-ɩ kaɖɛ lɛ, ɛkɛzɩ ɛ-tɩ nɛ hɔɔlʋʋ nɛ etisi ɛsɩtɛɣlɩm. (Kiɖe 43:30, 31; 45:1) Alɩwaatʋ ndʋ pɩlakɩ se koobu nɔɔyʋ yaa ñɛ-ɛyʋ kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ tɩla camɩyɛ nabʋyʋ ɖeɖe yɔ, ye ŋwɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ ɛzɩ Yosɛɛfʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ŋ se ŋtaakɔ pana. (Adu. 16:32; 17:27) Ye palɩzɩ ñɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ, pɩkaɣ pɔzʋʋ se ŋwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ pɩsa nɛ ŋtaañɩnɩ kawanaɣ nɛ ŋyɔɔdɩnɩ-ɩ. Pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Ɛlɛ ye ɖɩtɔzʋʋ se ɖa-lakasɩ lakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ lɔŋ tasʋʋ nɛ kɩɖaʋ ŋgʋ Ɛsɔ ha-ɖʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ.

13. Lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩɣ Wiyaʋ Daviid wezuu caɣʋ taa?

¹³ Bibl yɔɔdʋʋ ɖɔɖɔ Daviid kɩɖaʋ tɔm. Ɛɛwɛnɩ ɖoŋ, ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ Sɔɔlɩ nɛ Simeyii pakaɖaɣnɩ-ɩ yɔ, ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ nɛ ɛtɩmʋ pana nɛ ɛla pa-taa nɔɔyʋ kɩdɛkɛdɩm. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Ɛlɛ pɩtɩwɩlɩ se Daviid kaawɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ paa ɛzɩmtaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩtɔzʋʋ se alɩwaatʋ natʋyʋ taa ɛɛlabɩ acɛyɛ nɛ Batseeba nɛ alɩwaatʋ lɛɛtʋ taa ɖɔɖɔ lɛ ɛkɔ pana se pʋyɔɔ Naabaalɩ kizaa se ɛɛhaɣ ɛ nɛ ɛ-lɩmɖʋyaa tɔɔnaɣ. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Paa mbʋ yɔ, ɖɩkpɛlɩkɩɣ lɔŋ sakɩyɛ Daviid wezuu caɣʋ taa. Kajalaɣ taa lɛ, mba pɛɖɛɣ nɔɔ Ɛsɔ samaɣ taa yɔ, pɩcɛyaa se pɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ pataaɖɛlɛsɩ niye alɩwaatʋ ndʋ paalakɩnɩ tʋmɩyɛ waɖɛ nɖɩ paha-wɛ yɔ. Nabʋlɛ lɛ, nɔɔyʋ ɛtaakpazɩ ɛ-tɩ nɛ ɛmaɣzɩɣ se ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛtɔlɩ takɩm nabʋyʋ taa.—1 Kɔr. 10:12.

14. (a) Ɛbɛ talɩ koobu nɔɔyʋ? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ wɛtʋ ndʋ tɩnɩɣzɩnɩ Luigi ñɩndʋ yɔ?

¹⁴ Ɛbɛ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla nɛ ŋwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ? Maɣzɩ kɩɖaʋ kʋnɛ kɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Lɔɔɖɩyɛ sayʋ nɔɔyʋ kaayɔkɩ Luigi lɔɔɖɩyɛ nɛ wayɩ kiŋ. Paa lɔɔɖɩyɛ sayʋ ɛnʋ piicoɖaa kɔyɔ, ɛkɔ pana nɛ halɩ ɛtʋʋ Luigi nɛ ɛñɩnaɣ se ɛmabɩ-ɩ. Peeɖe Luigi tɩmnɩ Yehowa nɛ ɛpɔzɩ-ɩ se ɛsɩnɩ-ɩ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ. Ɛñaɣ pana se ɛhɛzɩɣ lɔɔɖɩyɛ sayʋ ɛnʋ ɛ-laŋɩyɛ ɛlɛ ɛtɩpɩzɩ. Pɩlabɩ mbʋ lɛ, Luigi ma lɔɔɖɩyɛ sayʋ ɛnʋ ɛ-lɔɔɖɩyɛ tɛ assurance masɩ nɛ ɛɖɛɛ nɛ eyebi-i, ɛlɛ lɔɔɖɩyɛ sayʋ ɛnʋ eɖiɣni holuu mbʋ. Pɩlabɩ kpɩtaʋ lɛ, Luigi kaasusi halʋ nɔɔyʋ tɔm nɛ ɛpɩsɩ se ɛna halʋ ɛnʋ. Peeɖe eɖiɣzinaa se lɔɔɖɩyɛ sayʋ ɛnʋ ɛ-halʋ eesusi tɔm. Halʋ ɛnʋ ɛ-walʋ kɔm nɛ ɛna se Luigi yɔɔ eeholi habɩyɛ yɔɔ lɛ, fɛyɛ kpa-ɩ nɛ etendi-i se ɛkpaɣ nɛ ekpeɣ-i. Peeɖe ɛ-maɣmaɣ ɛkpaɣ lɩmaɣza se ɛñakɩ pana nɛ ɛna Luigi tɛ assurance ɛgbɛyɛ nɛ pɔcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe lɔŋ. Abalʋ ɛnʋ etisi nɛ ewelisi Ɛsɔtɔm ndʋ Luigi wonaa yɔ, nɛ ɛ-taa la leleŋ nɛ kɛdaɣ ŋga palaba yɔ siŋŋ. Tɔm tʋnɛ tiyeba nɛ Luigi na ɛzɩma pɩɩcɛyaa se ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ alɩwaatʋ ndʋ kɛgbɛdɩsaɣ laba yɔ nɛ pee kɩdɛkɛdɛɛ wena pɩɩlʋlaa ye ɛtaaɖɔkɩ ɛ-tɩ yɔ.—Kalɩ 2 Kɔrɛntɩ 6:3, 4.

15, 16. Ɛzɩma Bibl kpɛlɩkʋʋ pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ ña-maɣmaɣ yaa ñɔ-hɔʋ taa mba nɛ papɩzɩ nɛ pɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

¹⁵ Ye Krɩstʋ ñɩma ɩkpɛlɩkɩɣ Bibl ɖoŋ ɖoŋ nɛ pɔɖɔŋ tɔm ndʋ pɛkpɛlɩkɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-wɛ nɛ pɛwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ. Tɔzɩ se Ɛsɔ kaaheyi Yozuwee se: “Paɣtʋ takayaɣ kanɛ yɔ kataalɩɩ ñɔ-nɔɔ taa, ɛlɛ ŋkɩmaɣzɩɣ kɔ-yɔɔ wɩsɩ nɛ ɖoo, nɛ ŋɖɔkɩ nɛ ŋla ndʋ ndʋ pama ka-taa yɔ, tɩ-yɔɔ: Ðɩnɛ ɛlɛ ŋkaɣ ɖɔkʋʋ ñe-wezuu camɩyɛ pɩŋŋ nɛ ɖɩnɛ ɛlɛ ŋkaɣ ña-tɩ leleŋ nɩʋ nɛ pɩkaɣ-ŋ ɖɔmnʋʋ ɖeu.” (Yoz. 1:8) Ɛzɩma tɩyɛ Bibl kpɛlɩkʋʋ sɩɣnɩ-ŋ se ŋwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

¹⁶ Ɛzɩ ɖɩtɛm naʋ yɔ, kɩɖaŋ sakɩyɛ wɛ Bibl taa nɛ ɩwɩlɩɣ wazasɩ nzɩ tɩ ɖɔkʋʋ kɔŋna nɛ kʋñɔmɩŋ weyi ɩ-taa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsʋʋ ye ɖɩfɛyɩnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ. Lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ yɔɔ Yehowa yeba se pɛkɛdɩ kɩɖaŋ ɛnɩ ɩ-tɔm Bibl taa. (Roma 15:4) Pʋyɔɔ lɛ, kalɩɣ kɩɖaŋ ɛnɩ ɩ-tɔm nɛ ŋmaɣzɩɣ ɩ-yɔɔ camɩyɛ; pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ  ŋna ɛzɩma ɩpɩzɩɣ nɛ ɩwazɩ-ŋ yɔ. Ñaɣ pana nɛ ŋna hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa kɩɖaŋ ɛnɩ ɩsɩɣnɩ-ŋ yaa ɩsɩɣnɩ ñɔ-hɔʋ taa mba lalaa yɔ. Tɩmnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋɖɔ ɛ-paɣtʋ yɔɔ. Tazɩ ñe-wezuu caɣʋ taa nɛ ŋna se hɔɔlʋʋ ŋgʋ taa pɩwɛɛ se ŋñaɣ pana nɛ ŋwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ pɩkɩlɩ. Pʋwayɩ lɛ, tɩmnɩ Ɛsɔ se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋñaɣ pana nɛ ŋna lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩmʋnaa se ŋla yɔ. (Yak. 1:5) Pɩtʋʋ fɛyɩ se ye ŋñɩnɩ ɛgbɛyɛ takayɩsɩ taa kɔyɔ, piyeki nɛ ŋna mbʋ pɩpɩzɩɣ pɩtasɩ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ.

17. Nʋmɔŋ weyi yɔɔ lʋlɩyaa pɩzɩɣ nɛ patɩŋna nɛ pasɩnɩ pe-piya nɛ sɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

¹⁷ Ɛzɩma ŋpɩzɩɣ nɛ ŋsɩnɩ ñe-piya nɛ sɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ? Lʋlɩyaa nawa se paalʋlʋʋ piya nɛ wɛtʋ ndʋ. Ɛzɩ pɩwɛʋ fezuu taa wɛtʋ kɩbandʋ lɛɛtʋ hɔɔlʋʋ taa ɖɔɖɔ yɔ, lʋlɩyaa kaɣnɩ kɩɖaʋ haʋ pe-piya nɛ pɩsa nɛ sɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ. (Efɛz. 6:4) Ye ŋnawa se pɩwɛ kaɖɛ ñe-piya se sɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, pɔzɩ ña-tɩ nɛ ŋna se ña-maɣmaɣ lɛ, ŋɖiɣni-sɩ haʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ yaa we. Taasɔɔ kaaʋ se ye ŋlɩɣ tɔm susuu ɖoŋ ɖoŋ, ŋwoki kediɣzisi nɛ ŋlakɩ hɔʋ taa kpɛlɩkʋʋ yɔ, pɩwɛɣnɩ ɖoŋ kɩbaŋ ñe-piya yɔɔ. Ye pɩpɔzʋʋ se ŋkizini nabʋyʋ ñe-piya yɔ, kizini-sɩ pʋ. Yehowa kaaɖʋ kamaɣ mbʋ Aɖam nɛ Ɛva papɩzaɣ se pala yɔ se pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pana se ɛnʋ kɛnɩ pa-ñʋʋdʋ. Mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛ hɔʋ taa; lɔŋ sɩɣzʋʋ nɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ lʋlɩyaa haɣ pe-piya yɔ, pɩsɩɣnɩ-sɩ se sɩtɩlɩ kamaɣ ŋga pɩtɩpɔzɩ se sɩcɛzɩ yɔ, pɩsɩɣnɩ-sɩ nɛ sɩkpɛlɩkɩ tɩ ɖɔkʋʋ. Yehowa kewiyitu tɔɔʋ sɔɔlʋʋ nɛ ɛ-paɣtʋ kila yɔɔ ɖɔm kɛnɩ mbʋ pɩmʋ ñɩm siŋŋ nɛ pɩwɛɛ se ŋsɩnɩ ñe-piya nɛ sɩtɩlɩ yɔ.—Kalɩ Aduwa 1:5, 7, 8.

18. Ye ɛyʋ ɛwɛnɩ taabalaa kɩbama, ɛbɛ yɔɔ pɩkɛnɩ wazaɣ sɔsɔɔ siŋŋ?

¹⁸ Paa ŋtɩkɛ lʋlɩyʋ yɔ, pɩcɛyaa se ŋwolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋlɩzɩɣ ña-taabalaa nɛ lɛɣtʋ. Ðʋ taabalɩyɛ nɛ mba papɩzɩɣ nɛ peseɣti-ŋ nɛ ŋwɛɛnɩ kaɖʋsɩ kɩbanzɩ yɔ. Pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋtaatɔlɩ Sataŋ kpaca nakʋyʋ taa. (Adu. 13:20) Ye ŋɖʋʋ taabalɩyɛ nɛ mba papɩ fezuu taa yɔ, pɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋɖɛɛnɩ ɛsɩndaa fezuu taa nɛ ŋwɛɛnɩ ɖɔɖɔ tɩ ɖɔkʋʋ wɛtʋ ndʋ pɛwɛna yɔ. Nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se wezuu kɩbaŋʋ ŋgʋ ŋcakɩ yɔ, kɩkaɣ sɩnʋʋ ɖɔɖɔ ña-taabalaa. Tɩ ɖɔkʋʋ yeki ɖɔɖɔ se ŋhiɣ taa leleŋ Yehowa sɛtʋ taa paa ɖooye nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖɔɖɔ ña nɛ ño-koobiya kʋsɔɔlaa mɩ-hɛkʋ taa.