1. Sɔnɔ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnaɣ pɩwɛ ɛyaa sakɩyɛ kaɖɛ se pataa lalaa liu yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩɩlakɩ-ɖʋ piti?

 SATAŊ ɛjaɖɛ taa, ɛyaa ɩɩsɩŋ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, tadɩyɛ laɖaa, politiki laɖaa, nɛ Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ñʋndɩnaa lakasɩ yeki nɛ pitiki-wɛ yɔɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɛyaa sakɩyɛ maɣzɩɣ se paapɩzɩɣ nɛ pataa liu pa-taabalaa, pɔ-cɔlɔ ñɩma, nɛ halɩ pɩkpɛndɩnɩ pɔ-hɔŋ taa mba. Pɩtɩpɔzɩ se wɛtʋ ndʋ tɩlabɩ-ɖʋ piti. Bibl kaayɔɔdaa se: ‘Kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ taa lɛ, ɛyaa ɩɩkaɣ wɛʋ siɣsiɣ, pakaɣ kɛʋ kɔlɔmɔtʋ tɩnaa, pakaɣ kɛʋ ɛyaa wayɩ lɩyaa.’ Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛyaa kaɣ wɛnʋʋ Sataŋ ɛyʋtʋ; ɛnʋ kɛnɩ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-ɛsɔ nɛ paapɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kɔr. 4:4.

2. (a) Mba nɛ ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu kiya? (b) Tɔm ndʋ nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ pa-tɩ?

² Ɛlɛ ɖa Krɩstʋ mba lɛ, ɖɩnawa se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu kiya. (Yer. 17:7, 8) Ða-taa tɛma se ɛsɔɔlɩ-ɖʋ nɛ ‘wiɖiyi ɛɛlɔʋ’ ɛ-taabalaa. (Keɣa 9A:11) Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩtaa Krɩstʋ Yesu liu, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛcɛlɩ e-wezuu ɖɔ-yɔɔ. (1 Pɩy. 3:18) Nɛ ɖiɖiɣzinaa se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Bibl lɔŋ tasʋʋ liu. (2 Tim. 3:16, 17) Ða-taa tɛma se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Yehowa, Yesu nɛ Bibl liu. Ɛlɛ nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ pa-tɩ se ɛzɩ papɩzɩɣ nɛ pataa ɛgbɛyɛ taa koobiya liu paa ɛzɩmtaa? Ye ɛɛɛ yɔ, pʋbʋ ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa-wɛ liu?

3. Ŋgee waɖɛ nɖɩ ɖɩwɛna? (Maarkɩ 10:29, 30)

³ Yehowa lɩzɩ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ ɛ-sɛyaa hɔʋ taa mba. Pɩkɛ waɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ ŋgee kpem yɔ nɛ ɖiyeki se ɖihiɣ wazasɩ sakɩyɛ! (Kalɩ Maarkɩ 10:29, 30.) Ðɩwɛnɩ koobiya Krɩstʋ mba ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. Pɔsɔɔlɩ Yehowa ɛzɩ ɖa yɔ nɛ palakɩ po-ɖoŋ ɖeɖe se pɔɖɔ ɛ-paɣtʋ nɛ ɛ-paɣtʋ kila yɔɔ pe-wezuu caɣʋ taa. Ða-kʋnʋŋ, ɖɔ-sɔnzɩ, ɖo-wondu suu yaa ɖa-tɩ ñɔɔzʋʋ pɩzɩɣ  nɛ pɩwɛɛ ndɩ; ɛlɛ ɖɩsɔɔlɩ-wɛ, halɩ paa kajalaɣ ɖeɖe ɖɩkatɩ-wɛ yɔ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, ɖɩsɔɔlɩ kpem se ɖa nɛ wɛ ɖɩkpɛndɩɣ nɛ ɖɩsɛɣ ɖa-Caa kʋsɔɔlʋ weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ nɛ ɖɩsamɩ-ɩ.—Keɣa 132:1.

4. Ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzʋʋ-ɖʋ ɖo-koobiya Krɩstʋ mba?

⁴ Lɛɛlɛɛyɔ kpem pɩcɛyaa nɛ pɩkɩlɩ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖiyele nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɛ-hɛkʋ taa. Nabʋyʋ taa lɛ, pasɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩsɩɣlɩ ɖa-sʋʋtʋ. (Roma 15:1; Gal. 6:2) Pɩtasɩ lɛ, pakpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɛɛ kpekpeka Yehowa sɛtʋ taa nɛ ɖɩwɛɛ ɖɔɖɔ ɖoŋ fezuu taa tam. (1 Tes. 5:11; Ebr. 10:23-25) Ye ɖo-koobiya ɩtaasɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩlʋbɩnɩ ɖo-koyindinaa, pʋ-tɔbʋʋ se Sataŋ Eleeu nɛ ɛ-ɛjaɖɛ kɩdɛkɛdɩyɛ yɔ, maɣzɩ nɛ ŋna mbʋ pɩ-taa ɖɩɩwɛɛ yɔ. Pɩkazɩ pazɩ lɛ, Sataŋ nɛ mba eɖiyiɣ yɔ, pakaɣ kʋyʋʋ Ɛsɔ sɛyaa yɔɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ɖɩkaɣ wɛnʋʋ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖo-koobiya wɛ ɖɔ-cɔlɔ se pasɩnɩ-ɖʋ yɔ!

5. Nabʋyʋ taa, ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ nabɛyɛ kaɖɛ se pataa po-koobiya Krɩstʋ mba liu?

⁵ Ɛlɛ nabɛyɛ lɛ, pɩwɛ-wɛ kaɖɛ se pataa po-koobiya Krɩstʋ ñɩma liu mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɩtala yɔ peheyi koobu nɔɔyʋ mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ nɛ ɛlɛ heyi-tʋ ɛyaa lalaa yaa ɛlabɩ tamaɣ nakɛyɛ ɛlɛ ɛtɩɖɔ kɔ-yɔɔ. Yaa pʋtɔma yɔ, ɛgbɛyɛ taa koobu nɔɔyʋ yɔɔdɩ tɔm natʋyʋ yaa labɩ nabʋyʋ nɛ pɩcɛyɩ-wɛ siŋŋ. Ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩtaa lalaa liu. Ye mbʋ, ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa ɖo-koobiya Krɩstʋ mba liu?

6. Ɛzɩma Sɔɔlɩm sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaa ɖo-koobiya liu? (1 Kɔrɛntɩ mba 13:4-8)

⁶ Ye ɖɩsɔɔlɩ lalaa yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa-wɛ liu. Kɔrɛntɩ mba takayaɣ kajalaɣ ñɩŋga ñʋʋ 13 yɔɔdʋʋ sɔɔlɩm hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ tɔm, nɛ ɩpɩzɩɣ ɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa lalaa liu yaa ɩpɩzɩɣ ɩsɩnɩ-ɖʋ  nɛ ɖɩɖaɣnɩ paɣzʋʋ taʋ liu mba ɖiiyebi-wɛ liu taʋ yɔ. (Kalɩ 1 Kɔrɛntɩ mba 13:4-8.) Kalɩtʋ 4 yɔɔdʋʋ se «sɔɔlɩm wɛ suuɖu nɛ pɩlakɩ kɩbandʋ.» Yehowa wɩlɩɣ-ɖʋ suuɖu halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩyʋsʋʋnɩ-ɩ yɔ. Ye mbʋ, ye ɖo-koobiya ɩyɔɔdɩ tɔm natʋyʋ yaa palabɩ nabʋyʋ nɛ pɩɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩ-yɛ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ suuɖu. Kalɩtʋ 5 ñɔyɔɔdʋʋ se: ‘Sɔɔlɩm ɛɛmʋʋ pana lɛɛ lɛɛ. Pɩɩcakɩnɩ nɔɔyʋ.’ Ðɩtɩsɔɔlɩ se ‘ɖɩcaɣnɩ nɔɔyʋ,’ pʋ-tɔbʋʋ se ɖɩtɩsɔɔlɩ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtɔzʋʋ mbʋ ɖo-koobiya laba nɛ pɩɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ pɩ-yɔɔ. Eklezɩyastɩ 7:9 yɔɔdʋʋ se pɩtɩpɔzɩ se ‘ɖɩmʋʋ pana lɔŋ.’ Pɩkɩlɩɣ ɖeu se ɖɩɖɔ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩwɛ Efɛɛzɩ mba 4:26 taa yɔ pɩ-yɔɔ. Pɩtɔŋ se: «Ɩtaawɛɛ pana taa mbʋ nɛ wɩsɩ ɖʋ»!

7. Paɣtʋ kila wena awɛ Maatiyee 7:1-5 taa yɔ, ɛzɩma asɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaa liu lalaa?

⁷ Mbʋ pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa ɖo-koobiya liu yɔ, pɩ-taa lɛɛbʋ lɛ se ɖɩnaɣ-wɛ ɛzɩ Yehowa naɣʋ-wɛ yɔ. Ɛsɔ sɔɔlɩ-wɛ nɛ eewoki pɩ-yɔɔ nɛ ɛkaŋ ɛ-lɩmaɣza pa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ. Ða ɖɔɖɔ pɩtɩpɔzɩ se ɖɩkaŋ ɖa-lɩmaɣza pa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ. (Keɣa 129:3) Mbʋ ɛzɩ ɖɩɩkam ɖa-lɩmaɣza pɛ-ɛjandʋ yɔɔ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩnaɣ pɛ-wɛtʋ kɩbandʋ ndɩ ndɩ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ kɩbam mbʋ papɩzɩɣ nɛ pala yɔ pɩ-yɔɔ. (Kalɩ Maatiyee 7:1-5.) Ðɩɩpɩtɩɣ se pɔsɔɔlaa se pala mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ nɛ patɩsɔɔlɩ kpa se paɖʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɔɔlɩm «tisiɣ pɩtɩŋa pɩ-yɔɔ.» (1 Kɔr. 13:7) Tɔm ndʋ, tɩɩwɩlɩɣ se Yehowa ñɩnɩɣ se ɖɩtaa liu lalaa yem paa lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ naɖɩyɛ ɛfɛyɩ nɛ ɖiyeki se ɖɩtaa-wɛ liu yɔ, ɛlɛ ɛsɔɔlaa se ɖɩtaa-wɛ liu ye pawɩlaa se pamʋnaa se pataa-wɛ liu yɔ. *

8. Ɛbɛ ŋpɩzɩɣ ŋla nɛ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋtaa ño-koobiya liu?

⁸ Pʋcɔ nɛ nɔɔyʋ wɩlɩ se ɛmʋnaa se pañamɩ-ɩ lɛ, pɩpɔzʋʋ pana ñaɣʋ nɛ pɩkpakɩɣ alɩwaatʋ; mbʋ ɖɔɖɔ pʋcɔ nɛ pataa nɔɔyʋ liu lɛ, pɩwɛɛ se ɛwɩlɩ se ɛmʋna se pataa-ɩ liu nɛ pɩkpakɩɣ alɩwaatʋ. Ɛbɛ ŋpɩzɩɣ ŋla nɛ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋtaa ño-koobiya liu? Ñaɣ pana nɛ ŋtɩlɩ-wɛ camɩyɛ. Yɔɔdʋʋnɩ-wɛ ɛgbɛyɛ taa kediɣzisi taa. La ɖʋtʋ nɛ ña nɛ wɛ isusi tɔm. Wɛɛ suuɖu, ha-wɛ waɖɛ nɛ pawɩlɩ se pamʋnaa se pataa-wɛ liu. Alɩwaatʋ ndʋ ŋñɩnɩɣ se ŋtɩlɩ nɔɔyʋ yɔ, pɩtɩla kiɖe tɛɛ lɛ ŋŋsɔɔlʋʋ se ŋheyi-i ñɔ-yɔɔ tɔm tɩŋa. Ɛlɛ mɩ-taabalɩyɛ wɛɣ nɛ ɖɩcɛyɩsɩɣ lɛ, pɩtɩla ŋkaɣ sɔɔlʋʋ faaa nɛ pɩkɩlɩ se ŋheyi-i ña-taa tɔm. (Luka 16:10) Ɛlɛ ye ŋta koobu nɔɔyʋ liu nɛ ɛlɩɩ ña-wayɩ yɔ, ɛbɛ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla? Taacɛ ña nɛ ɩ mɩ-taabalɩyɛ lɛɛ lɛɛ. Ɛlɛ ha-ɩ alɩwaatʋ. Nɛ taaha nʋmɔʋ nɛ koobiya nabɛyɛ lakasɩ yele nɛ pitibi-ŋ yɔɔɔ nɛ ŋyele taʋ koobiya lalaa liu. Hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa lɛ, ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ Yehowa sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa nabɛyɛ kɩɖaŋ tɔm; paa ɛyaa nabɛyɛ lakasɩ kaayeba nɛ pitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ, powobi pɩ-yɔɔ nɛ pataa Yehowa liu.

9. (a) Paa Yehowa lone taa caɣyaa nabɛyɛ kaalakaɣ kɩwɛɛkɩm yɔ, ɛbɛ Hana laba nɛ pɩwɩlɩ se ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛtaa ɖʋtʋ ndʋ Yehowa laba yɔ liu? (b) Hana ta ɖʋtʋ ndʋ Yehowa laba yɔ liu. Ɛbɛ ɛ-kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ŋ? (Cɔnɩ kɩlɛmʋʋ.)

⁹ Wiɖiyi koobu weyi ɛwɛnɩ waɖɛ naɖɩyɛ yɔ ɛlabɩ nabʋyʋ nɛ pɩɖʋ-ŋ ɖɩwɩzɩyɛ na? Ye ɛɛɛ yɔ, mbʋ pɩtalɩ Hana yɔ, pɩ-yɔɔ maɣzʋʋ pɩzɩɣ nɛ pɩwazɩ-ŋ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, Elii kaakɛnɩ Cɔjɔ Kɩlɩm Izrayɛɛlɩ taa. Ɛlɛ ɛ-hɔʋ taa mba taahaɣ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Ɛ-pɩyalaa kaakɛ cɔjɔnaa ɛlɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, palakaɣ lakasɩ nzɩ sɩwɛ fɛyɛ yɔ, nɛ pacakaɣ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ wezuu. Paa mbʋ yɔ, pa-caa tɩla nabʋyʋ siŋŋ se ɛsɩnɩ-wɛ nɛ peyele lakasɩ nzɩ. Yehowa tɩɖɩɣ Elii nʋmɔʋ kpaagbaa se ɛtaakɛ cɔjɔ kɩlɩm. Paa mbʋ yɔ, Hana  tikizi ɖʋtʋ ndʋ Ɛsɔ laba yɔ. Etiyele Ɛsɔ sɛʋ Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ tɛɛ alɩwaatʋ ndʋ Elii kpɛndɩ ɛkɛ cɔjɔ kɩlɩm yɔ. Elii na Hana ɛwɛ laŋwɛɛkɩyɛ sɔsɔɖɛ taa nɛ ɛwɛɛ nɛ ɛtɩmɩɣ lɛ, ɛmaɣzɩ se sʋlʋm kaawɛna nɛ pɩkʋʋ-ɩ. Ɛtɩkpaɣ alɩwaatʋ se ɛñɩnɩ nɛ ɛtɩlɩ toovenim, ɛkʋ Hana tɔm ŋgʋ ɛlɛ kaawɛ laŋwɛɛkɩyɛ taa siŋŋ. (1 Sam. 1:12-16) Paa mbʋ yɔ, Hana ɖuwaa se ye ɛwɛnɩ abalɩbɩɣa yɔ ewokini-kɛ nɛ kala tʋmɩyɛ Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ tɛɛ, nɛ Elii kaɣnɩ cɔnʋʋ kɔ-yɔɔ peeɖe. (1 Sam. 1:11) Elii pɩyalaa cakaɣ wezuu ŋgʋ yɔ, ɛzɩ pɩɩcɛyaa se pɔhɔ pa-nɩŋgbaaŋ na? Ɛɛɛ. Nɛ alɩwaatʋ talaa lɛ, Yehowa hɔm pa-nɩŋgbaaŋ. (1 Sam. 4:17) Ɛlɛ pʋcɔ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Ɛsɔ wazɩ Hana nɛ ɛha-ɩ abalɩbɩɣa Samɩyɛɛlɩ.—1 Sam. 1:17-20.

10. Paa ɛyaa nabɛyɛ kaalɩ Wiyaʋ Daviid wayɩ yɔ, ɛzɩma ɛwɩlaa se etiyele lalaa liu taʋ?

¹⁰ Wiɖiyi ña-taabalʋ kɩbanʋ nɔɔyʋ lɩ ña-wayɩ? Ye ɛɛɛ yɔ, pʋbʋ maɣzɩ mbʋ pɩɩtalɩ Wiyaʋ Daviid yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Payaɣaɣ ɛ-taabalaa taa lɛlʋ se Ahitofɛɛlɩ. Ɛlɛ, alɩwaatʋ ndʋ Daviid pɩyalʋ Absalɔm ñakaɣ pana se ɛmʋ kewiyitu ɛ-caa nesi tɛɛ yɔ, Ahitofɛɛlɩ ɖʋ-ɩ nesi. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɩcɛyɩ Daviid siŋŋ se ɛ-pɩyalʋ nɛ abalʋ weyi ɛmaɣzaɣ se ɛkɛ ɛ-taabalʋ yɔ peyebi-i nesi ɖʋʋ! Paa paalɩ Daviid wayɩ yɔ, etiyele lalaa liu taʋ. Eewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛtaɣ liu ɛ-taabalʋ siɣsiɣ tʋ lɛlʋ weyi payaɣ se Usaayii yɔ; ɛlɛ kaakizaa se ɛɛtɩnɩɣ mba pakaɖaɣnɩ Daviid yɔ pɔ-yɔɔ. Nɛ Daviid kaawɛnɩ toovenim se ɛtaa Usaayii liu. Usaayii wɩlaa se ɛkɛ taabalʋ kɩbanʋ; halɩ ɛɖʋ e-wezuu kaɖɛ taa se ɛsɩnɩ Daviid.—2 Sam. 17:1-16.

11. Ɛzɩma Naabaalɩ lɩmɖʋyʋ nɔɔyʋ wɩlaa se ɛtaɣaɣ Abigayɛɛlɩ liu?

¹¹ Iyele ɖɔɖɔ nɛ ɖɩna Naabaalɩ lɩmɖʋyaa taa nɔɔyʋ kɩɖaʋ. Daviid nɛ ɛ-ɛyaa paalabɩ camɩyɛ lakasɩ nɛ pakandɩyɩ Izrayɛɛlɩ tʋ Naabaalɩ lɩmɖʋyaa yɔɔ. Pʋwayɩ lɛ, Daviid pɔzɩ abalʋ ñɩm tʋ Naabaalɩ ɛnʋ se ɛha ɛ-ɛyaa tɔɔnaɣ, paa pɩtɩkɛ tɔɔnaɣ ŋga ɛɛwɛna se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛha-wɛ yɔ. Mbʋ Daviid pɔzɩ Naabaalɩ yɔ, pɩtaakɛ pʋyʋ sɔsɔm. Naabaalɩ kizaa se ɛɛhaɣ-ɩ lɛ, ɛkɔ pana siŋŋ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛkʋʋ Naabaalɩ ɖɩɣa taa abalaa tɩŋa. Peeɖe Naabaalɩ lɩmɖʋyaa taa nɔɔyʋ woba nɛ eheyi Naabaalɩ halʋ Abigayɛɛlɩ mbʋ pɩlaba yɔ. Lɩmɖʋyʋ ɛnʋ, ɛɛkɛ Naabaalɩ ɖɩɣa taa tʋ nɛ ɛɛnawa se e-wezuu wɛ Abigayɛɛlɩ nesi tɛɛ. Mbʋ ɛzɩ eesewa nɛ ɛɖɛɛ lɛ, ɛɛwɛnɩ  lidaʋ se Abigayɛɛlɩ pɩzɩɣ nɛ ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. Ɛtaɣaɣ Abigayɛɛlɩ liu mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa tɩŋa kaasɩmɩ-ɩ se ɛkɛ halʋ weyi ɛwɛ lɛɣtʋ yɔ. Mbʋ pɩlabɩ pʋwayɩ yɔ, pɩwɩlaa se ɛɛwɛnɩ toovenim se ɛtaa Abigayɛɛlɩ liu. Abigayɛɛlɩ labɩ abalɩtʋ nɛ ɛsɩnɩ Daviid nɛ ɛlɛ yele labʋ mbʋ ɛɛɖʋwa se ɛlakɩ yɔ. (1 Sam. 25:2-35) Abigayɛɛlɩ taɣaɣ Daviid liu se ɛkaɣ nɩʋ tɔm taa nɛ ɛla mbʋ pɩmʋnaa yɔ.

12. Paa picoɖaɣ Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa yɔ, ɛzɩma ɛwɩlaa se ɛtaɣaɣ-wɛ liu?

¹² Yesu taɣaɣ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa liu paa picoɖaɣ-wɛ yɔ. (Yoh. 15:15, 16) Alɩwaatʋ ndʋ Yakubu nɛ Yohanɛɛsɩ pɔpɔzɩ Yesu se ɛha-wɛ ŋgee lone Kewiyaɣ taa yɔ, Yesu tɩmaɣzɩ se lɩmaɣza kɩdɛkɛdaa yɔɔ pɛsɛɣ Yehowa nɛ etikizi se pataatasɩ kɛʋ ɛ-apostoloowaa. (Mark. 10:35-40) Pʋwayɩ, ɖoo wena a-taa pakpa Yesu yɔ, ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa tɩŋa sewa nɛ peyebi-i. (Mat. 26:56) Paa mbʋ yɔ, Yesu tiyele-wɛ liu taʋ kpa. Ɛɛsɩm pɛ-ɛjandʋ camɩyɛ; paa mbʋ yɔ «ɛsɔɔlɩ-wɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ tɩnaɣ yɔɔ.» (Yoh. 13:1) Halɩ pefezi Yesu nɛ pɩtɛ lɛ, ɛɖʋ ɛ-apostoloowaa siɣsiɣ tɩnaa 11 tʋmɩyɛ kɩcɛyɩyɛ naɖɩyɛ, nɖɩ lɛ se peɖiyi kpɛlɩkɩyaa labʋ tʋmɩyɛ nɛ pɔcɔnɩ e-heŋ yɔɔ; ɩmʋ ñɩm ɛ-ɛsɩndaa. (Mat. 28:19, 20; Yoh. 21:15-17) Ɛɛwɛnɩ toovenim se ɛtaa abalaa mantɩtalɩ pilimwaa mba liu. Pa-tɩŋa pɔɖɔkɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ pɩkɔɔ nɛ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ pe-wezuu sɩ tɩnaɣ tɛtʋ yɔɔ yɔ. Hana, Daviid, Naabaalɩ lɩmɖʋyʋ, Abigayɛɛlɩ, nɛ Yesu pata liu ɛyaa mantɩtalɩ pilimwaa nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se paha-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa.

13. Ɛbɛ pɩzɩɣ piyele nɛ pɩwɛɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩtaa liu ɛyaa lalaa?

¹³ Wiɖiyi ŋta koobu nɔɔyʋ liu nɛ ŋheyi-i mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ nɛ pʋwayɩ lɛ ŋna se eheyi-tʋ nɔɔyʋ? Ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩcɛyɩ-ŋ siŋŋ. Kɩyakʋ nakʋyʋ, koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ heyi ɛ-maɣmaɣ ɛ-yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ nɛ ɛtaɣaɣ liu se ɛlɛ ɛɛkaɣ-tʋ heyuu ɛyaa lalaa. Tɛʋ kifemuu lɛ, ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ ɛnʋ ɛ-halʋ yaa koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ se ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛɛnɩ mɛsaɣ tɛ tɔm ndʋ paaheyi ɛ-walʋ yɔ. Koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ pɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ se ɛtasɩ taʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ ɛnʋ liu, nɛ ɖɩnɩɣ ɛ-tɔm taa. Ɛlɛ koobu halɩñɩnʋ ɛnʋ ɛpɔzɩ se pasɩnɩ-ɩ, nɛ mbʋ pɩɩwɛɛ se ɛla. Ɛñɔtɩnɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ lɛlʋ nɛ ɛlɛ sɩnɩ-ɩ nɛ ɛɖaɣnɩ paɣzʋʋ taʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa liu.

14. Ɛbɛ sɩnɩ koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ nɛ ɛɖaɣnɩ paɣzʋʋ taʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nabɛyɛ liu?

¹⁴ Tɔm natʋyʋ kaakɔm koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ nɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nabɛyɛ naalɛ hɛkʋ taa nɛ pɩɖʋ-ɩ ɖɩwɩzɩyɛ alɩwaatʋ sakɩyɛ, nɛ ɛmaɣzaɣ se ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛtasɩ-wɛ taʋ liu. Ɛlɛ koobu ɛnʋ, ɛpaɣzɩ maɣzʋʋ tɔm natʋyʋ yɔɔ. Koobu weyi ɛyɔɔdɩ tɔm ndʋ yɔ, ɛñaŋaɣ-ɩ siŋŋ. Tɩɩwɛ tobi, ɛlɛ tɩɩwɛnɩ tɔbʋʋ nɩʋ siŋŋ. Ɛyɔɔdaa se: «Sataŋ kɛnɩ ɖo-koyindu, pɩtɩkɛ ɖo-koobiya.» Koobu ɛnʋ ɛmaɣzɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ siŋŋ nɛ ɛmaɣzɩ ɖɔɖɔ mbʋ pɩwɛɛ se ɛla yɔ pɩ-yɔɔ. Peeɖe ɛtɩmnɩ Yehowa se ɛlɛ ɛsɩnɩ-ɩ; nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛ nɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa mba pa-naalɛ pala laŋhɛzɩyɛ.

15. Pʋcɔ nɛ ɖɩɖaɣnɩ paɣzʋʋ nɔɔyʋ taʋ liu lɛ, ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkpaɣ alɩwaatʋ? Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

¹⁵ Wiɖiyi ŋtɛm lesuu waɖɛ naɖɩyɛ ɛgbɛyɛ taa? Ye pɩtalɩ-ŋ mbʋ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋnɩɩ siziŋ siŋŋ. Grete nɛ e-ɖoo paakɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa siɣsiɣ tɩnaa pɩnzɩ 1930 waa taa Camaa, Naazii mba kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, paaɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ nʋmɔʋ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Paaha Grete waɖɛ se ɛtɛŋnɩ menziini yɔɔ nɛ ɛɖaɣnɩ maʋ Feŋuu Tilimiye takayɩsɩ nzɩ palɩzɩɣ yɔ nɛ patayɩ-sɩ koobiya, nɛ ɛɛsɔɔlɩ waɖɛ nɖɩ. Ɛlɛ koobiya nɩwa se ɛ-caa kaɖɩɣnɩ toovenim lɛ, pamʋ waɖɛ nɖɩ ɛ-cɔlɔ;  mbʋ pʋyɔɔ yɔ, sɔɔndʋ kpaɣaɣ-wɛ se pɩtaala nɛ ɛ-caa heyi po-koyindinaa ɛgbɛyɛ yɔɔ tɔm. Pɩtaakɛ kaɖɛ nɖɩ ɖi-ɖeke ɖɩ-taa pɩɩwɛɛ se Grete ɛɖɔkɩ ɛ-laŋɩyɛ. Camaa you naalɛ ñɩŋgʋ alɩwaatʋ taa, koobiya taahaɣ Grete nɛ e-ɖoo fenaɣ fenaɣ takayɩsɩ, nɛ pakatɩɣ-wɛ nʋmɔʋ taa lɛ, paayɔɔdʋʋnɩ-wɛ. Pɩɩɖʋ Grete ɖɩwɩzɩyɛ siŋŋ! Nɛ pɩɩkpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ ekpeɣ koobiya mba nɛ ɛɖaɣnɩ-wɛ paɣzʋʋ taʋ liu. Ɛlɛ alɩwaatʋ wɛɛ nɛ tɩɖɛɣ lɛ, eɖiɣzinaa se Yehowa kpeɣ-wɛ; pʋyɔɔ lɛ pɩɩpɔzaa se ɛnʋ ɖɔɖɔ ekpeɣ-wɛ. *

16. Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩwa kala wena apɩzɩɣ nɛ ayele se ɖɩtaataa ɖo-koobiya liu yɔ?

¹⁶ Ye ŋkatɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-ɖɔndɩ nɛ tiyele nɛ pitibi-ŋ yɔɔɔ yɔ, ñaɣ pana nɛ ŋɖaɣnɩ paɣzʋʋ taʋ ño-koobiya liu. Pɩtala yɔ pɩkaɣ-ŋ kpaɣʋ alɩwaatʋ, ɛlɛ pɩcɛyaa se ŋñaɣ pana nɛ ŋla mbʋ. Ðɩkpaɣ se wiɖiyi ɖɩtɔɔ tɔɔnaɣ nakɛyɛ nɛ ka-taa wɛ sɔtʋ ɛlɛ ɖitiɖiɣzina. Pʋwayɩ, pʋcɔ nɛ ɖɩtɔɔ tɔɔnaɣ nakɛyɛ lɛ, ɖɩkaɣ maɣzʋʋ camɩyɛ pʋcɔ nɛ ɖɩtɔɔ-kɛ. Ɛlɛ tɔɔnaɣ kʋɖʋmaɣ ŋga ɖɩtɔwaa nɛ kɛfɛyɩ ɖeu yɔ, kaayeki se ɖikizi tɔɔnaɣ tɔɔʋ pʋwayɩ. Mbʋ ɖɔɖɔ, pɩtɩpɔzɩ se ɖiyele nɛ koobu kʋɖʋm nɔɔyʋ lakasɩ yele nɛ ɖɩɩtasɩɣ koobiya lalaa taʋ liu; ɖɩnawa se patɩtalɩ pilim. Ye ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩɖaɣnɩ paɣzʋʋ koobiya taʋ liu yɔ, ɖɩkaɣ hiɣu taa leleŋ nɛ pɩkɩlɩ; nɛ ɖɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩka ɖa-lɩmaɣza mbʋ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla nɛ ɖɩsɩna nɛ ɖɛ-ɛgbɛyɛ taa koobiya taa ɖama liu nɛ pɩkɩlɩ yɔ.

17. (a) Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩtaa lalaa liu? (b) Nɛ ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa?

¹⁷ Pɩwɛ kaɖɛ se ɛyaa ɩtaa ɖama liu Sataŋ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa, ɛlɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa ɖo-koobiya Krɩstʋ mba liu mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩsɔɔlɩ-wɛ nɛ mba ɖɔɖɔ pɔsɔɔlɩ-ɖʋ. Ye ɖɩtaɣ ɖama liu mbʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖihiɣ taa leleŋ nɛ ɖɩwɛɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa lɛɛlɛɛyɔ; nɛ pɩkaɣ ɖɔ-yɔɔ kandɩyʋʋ cee wayɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkaɣ katʋʋ kaɖɛ wɛtʋ yɔ. Ye nɔɔyʋ lakasɩ eyeba nɛ ŋnɩɩ siziŋ nɛ pʋyɔɔ lɛ ŋŋtasɩɣ lalaa taʋ liu yɔ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ŋla? Ñaɣ pana nɛ ŋwɛɛnɩ Yehowa lɩmaɣza wɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ, ɖɔ Bibl paɣtʋ kila yɔɔ, ñaɣ pana nɛ ŋsɔɔlɩ ño-koobiya siŋŋ, kpɛlɩkɩ lɔŋ Bibl taa kɩɖaŋ taa. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɔɔ ɖɩwɩzɩyɛ nɖɩ paɖʋ-ɖʋ yɔ ɖɩ-yɔɔ nɛ ɖɩɖaɣnɩ paɣzʋʋ lalaa taʋ liu. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkaɣ hiɣu taabalaa sakɩyɛ ‘mba pamalɩɣnɩ ɛyʋ nɛ pɩkɩlɩ e-koobu maɣmaɣ yɔ.’ (Adu. 18:24) Ɛlɛ ye ɖɩtaɣ lalaa liu yɔ pi-ɖeke pɩtɩmaɣ, pɩwɛɛ se pana se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɖʋ liu ɖɔɖɔ. Tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩmʋnaa se ɖo-koobiya ɩtaa-ɖʋ liu yɔ.