1. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩna se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa nɔɔyʋ liu yaa ɖɩɩpɩzɩɣ?

 ƐYƲ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ, ɛñakɩ pana nɛ ɛlakɩ ɛ-tamasɩ yɔɔ nɛ ɛyɔɔdʋʋ toovenim. (Keɣa 14:4) Ɛyaa ɖiɣziɣna se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu. Ðɩsɔɔlaa se ɖo-koobiya Krɩstʋ mba ɩnaɣ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla nɛ pɩsa nɛ pataa-ɖʋ liu?

2. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩkɛ mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ?

² Ðɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpa ɛyaa lalaa nɛ ɖoŋ se pataa-ɖʋ liu. Pɩwɛɛ se ɖɩtɩŋnɩ ɖa-lakasɩ yɔɔ nɛ ɖiyele nɛ lalaa na se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɖʋ liu. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, pɔyɔɔdʋʋ se liu taʋ ɛyʋ lɛlʋ wɛ ɛzɩ liidiye yɔ. Pɩpɔzʋʋ se ɛyʋ ɛñaɣ pana siŋŋ pʋcɔ nɛ ehiɣ liidiye, ɛlɛ pɩwɛ kɛlɛʋ se elesi-ɖɩ. Mbʋ ɖɔɖɔ pɩpɔzʋʋ se ɛyʋ ɛñaɣ pana siŋŋ pʋcɔ nɛ lalaa taa-ɩ liu, ɛlɛ pɩwɛ kɛlɛʋ se peyebi-i taʋ liu. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa wɩlaa se ɛmʋnaa se ɖɩtaa-ɩ liu. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa-ɩ liu paa ɛzɩmtaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛ-tɔm «wɛ saɖaɖa, ɛcakɩ tɩ-yɔɔ mbʋ ɛlakɩ yɔ pɩ-taa.» (Keɣa 32:4) Nɛ ɛsɔɔlaa se ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ. (Efɛz. 5:1) Iyele nɛ ɖɩna Yehowa sɛyaa nabɛyɛ kɩɖaŋ. Paamaɣzɩnɩ pa-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ nɛ pawɩlɩ se papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu. Ðɩkaɣ naʋ ɖɔɖɔ wɛtʋ kɩbandʋ kagbanzɩ ndʋ tɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ se ɖɩkɛ mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ.

3-4. (a) Ɛzɩma nayʋ Danɩyɛɛlɩ wɩlaa se ɛkɛ ɛyʋ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ? (b) Nɛ pɩwɛɛ se ɛ-kɩɖaʋ eseɣti-ɖʋ nɛ ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ tɔm ndʋ?

³ Nayʋ Danɩyɛɛlɩ wɩlaa se ɛkɛ ɛyʋ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ nɛ ɛkɛnɩ-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ. Babilɔɔnɩ mba kaakpa-ɩ nɛ powoni-i yomiye taa; paa mbʋ yɔ pitileɖi lɛ, ɛwɩlaa se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu. Yehowa sɩnɩ-ɩ nɛ ɛlɩzɩ Wiyaʋ Nabukodonozɔɔrɩ ɖoza tɔbʋʋ lɛ, piyeba nɛ ɛyaa taa-ɩ liu nɛ pɩkɩlɩ. Kɩyakʋ nakʋyʋ,  pɩɩpɔzaa se Danɩyɛɛlɩ eheyi wiyaʋ se ɛ-tɔm tɩkɛdɩnɩ Yehowa, nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩtaakɛ tɔm ndʋ wiyaʋ kaasɔɔlaa se ɛnɩɩ. Pʋcɔ nɛ Danɩyɛɛlɩ heyi tɔm ndʋ Nabukodonozɔɔrɩ lɛ, pɩɩpɔzɩ-ɩ abalɩtʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛlɛ kaakɛ ɛyʋ weyi ɛkɔʋ pana lɛɛ lɛɛ yɔ. (Dan. 2:12; 4:17-19, 22) Pɩnzɩ sakɩyɛ wayɩ, Danɩyɛɛlɩ ɖaɣnɩ wɩlʋʋ se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu. Ɛzɩma tɩyɛ? Alɩwaatʋ ndʋ niwee naayɛ ma piti tɔm natʋyʋ Babilɔɔnɩ wiyaʋ ɖɩɣa koloŋa yɔɔ yɔ, Danɩyɛɛlɩ lɩzɩ tɔm ndʋ tɩ-tɔbʋʋ ɖeyi ɖeyi. (Dan. 5:5, 25-29) Pʋwayɩ, Medii tʋ Dariyusi nɛ ɛ-tʋmlaɖaa sɔsaa peɖiɣzinaa ɖɔɖɔ se «Ɛsɔ fezuu kosu [Danɩyɛɛlɩ] taa ɖo.» Paanawa se Danɩyɛɛlɩ kɛ ɛyʋ weyi ɛwɛ «siɣsiɣ [yaa ɛyʋ weyi pataɣ-ɩ liu yɔ] nɛ patɩna ɛ-taa kɩwɛɛkɩtʋ natʋyʋ yaa tamaɣ kɩdɛkɛdaɣ nakɛyɛ.» (Dan. 6:4, 5) Toovenim taa lɛ, halɩ ñʋndɩnaa mba pɛkɛ sɩɩnaa layaa yɔ peɖiɣzinaa se Danɩyɛɛlɩ weyi ɛɛkɛ Yehowa sɛyʋ yɔ papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu!

⁴ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩmaɣzɩɣ Danɩyɛɛlɩ kɩɖaʋ yɔɔ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ se: ‘Ɛyaa mba pɛfɛyɩ ɛgbɛyɛ taa yɔ, hɩɖɛ nɖɩ mɛwɛnɩ pɛ-ɛsɩndaa? Pasɩmɩ-m se mɛnkɛ ɛyʋ weyi ɛlakɩ ɛ-tʋma nɛ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ?’ Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ tɔm ndʋ? Pɩcɛyaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ye ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ, pɩkɔŋnɩ Yehowa samtʋ.

5. Ɛbɛ kaasɩnɩ Anaanɩya nɛ ɛkɛ ɛyʋ weyi papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu yɔ?

⁵ Egeetiye Ñʋʋdʋ Nehemiya ɖaɣnɩ maʋ Yeruzalɛm kolonzi pɩnaɣ 455 P.P.Y. nɛ pɩtɛ lɛ, ɛlɩzɩ abalaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ se pɔcɔnɩ tɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ camɩyɛ. Mba Nehemiya lɩzaa yɔ pa-taa lɛlʋ lɛ Anaanɩya nɛ ɛlɛ kaakɛ  Sɔɔjanaa Ðɩɣa ñʋʋdʋ. Bibl yɔɔdʋʋ Anaanɩya tɔm se ɛkɛ ‘ɛyʋ toovenim tʋ [yaa weyi papɩzaɣ se pataa-ɩ liu nɛ pɩkɩlɩ yɔ] nɛ eseɣ Ɛsɔ sɔɔndʋ nɛ ɛkpaɖɩ lalaa.’ (Neh. 7:2) Anaanɩya kaasɔɔlɩ Yehowa nɛ eseɣaɣ sɔɔndʋ se ɛtaala nabʋyʋ nɛ pɩɖʋ ɛlɛ ɖɩwɩzɩyɛ; nɛ mbʋ seɣtini-i nɛ ɛla tʋma wena paɖʋ-ɩ yɔ camɩyɛ. Wɛtʋ ndʋ, tɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ taa.

6. Ɛzɩma Tisiiki wɩlaa se ɛkɛ apostoloo Pɔɔlɩ taabalʋ weyi ɛlɛ pɩzɩɣ nɛ ɛtaa-ɩ liu yɔ?

⁶ Iyele nɛ ɖɩna Tisiiki kɩɖaʋ. Ɛɛkɛ apostoloo Pɔɔlɩ taabalʋ nɛ ɛlɛ taɣaɣ-ɩ liu. Alɩwaatʋ ndʋ paɖʋ Pɔɔlɩ salaka ɖɩɣa nakɛyɛ taa yɔ, ɛɛta Tisiiki liu. Ɛyɔɔdaa se ɛlɛ kɛ «lɩmɖʋyʋ siɣsiɣ tʋ.» (Efɛz. 6:21, 22) Pɩtasɩna se Pɔɔlɩ ta-ɩ liu se ewokini takayɩsɩ Efɛɛzɩ nɛ Koloosi koobiya lɛ, ɛta-ɩ liu ɖɔɖɔ se ɛkaɣ kpazʋʋ koobiya mba ɖoŋ nɛ ɛhɛzɩ pa-laŋa. Tisiiki kɩɖaʋ tɔzʋʋ-ɖʋ abalaa mba pɔcɔŋnɩ ɖe-fezuu taa kɩcɛyɩm ɖeɖe sɔnɔ yɔ pɔ-yɔɔ; pɛwɛ siɣsiɣ nɛ pɛkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ.—Kol. 4:7-9.

7. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa mba pɛwɛ ñɛ-ɛgbɛyɛ taa yɔ pawɩlɩɣ se papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu. Lɔŋ weyi ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ pɔ-cɔlɔ?

⁷ Sɔnɔ, ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa kɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Ɛzɩ Danɩyɛɛlɩ, Anaanɩya nɛ Tisiiki yɔ, paba ɖɔɖɔ paalakɩ kaakendu pa-tʋma yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖiwoki kpɩtaʋ hɛkʋ taa kediɣzaɣ taa yɔ, tʋma wena payɩ pɩpɔzʋʋ se pala kediɣzaɣ ŋga ka-taa yɔ, ɖɩɩpɩtɩɣ se pɛcɛlɩ-yɛ koobiya ndɩ ndɩ se pakaɣ-yɛ labʋ. Alɩwaatʋ ndʋ koobiya mba pɔñɔɔzʋʋ tʋma ana nɛ palakɩ-yɛ yɔ, ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa wɛɣnɩ ɛsɩmɩyɛ pɩ-yɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩyaɣ ɖe-Bibl kpɛlɩkɩyaa se pɔkɔɔ kpɩtaʋ ɖɩdɛnɖɛ kediɣzaɣ taa yɔ, ɖa-taa tɛŋ se pakaɣ labʋ ɖʋtʋ se nabɛyɛ ɩñɔɔzɩ mbʋ pakaɣ labʋ kediɣzaɣ ŋga ka-taa yɔ. Nɛ ɖa-taa tɛma se ɖɩkaɣ wɛnʋʋ takayɩsɩ nzɩ pɩpɔzʋʋ-ɖʋ tɔm susuu tʋmɩyɛ taa yɔ. Koobiya abalɩñɩma siɣsiɣ tɩnaa mba, pɔcɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ camɩyɛ; nɛ pʋyɔɔ lɛ ɖɩsɛɣ Yehowa se ɛlabaɣ lɛ. Ɛlɛ, ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ?

8. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɩlɩɣ lalaa se ɖɩmaɣzɩɣ pɔ-yɔɔ yɔ, ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩwɩlɩ se ɖɩkpaɣ ɖa-tɩ? (Aduwa 11:13)

⁸ Ðɩsɔɔlɩ ɖo-koobiya, nɛ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩtɩlɩ ɛzɩma pɩwɛɛ nɛ pɩɖɔŋ pɔ-hɔɔlʋʋ taa yɔ. Ɛlɛ, pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖitaakuluu pɔ-yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ. Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Krɩstʋ ɛgbɛyɛ taa mba nabɛyɛ yɔɔdaɣ «ɛyaa tɔm nɛ paɖʋʋ pɔ-nɔsɩ lalaa tɔm taa, [nɛ] pɔyɔɔdʋʋ mbʋ pɩ-tɔm pɩtaawɛɛ se pɔyɔɔdɩ yɔ.» (1 Tim. 5:13) Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖɩtɩsɔɔlɩ se ɖɩla ɛzɩ paalabʋ yɔ. Ɛlɛ, ɖɩkpaɣ se nɔɔyʋ heyi-ɖʋ ɛ-yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ nɛ eheyi-ɖʋ se ɖitaaheyi lalaa tɔm ndʋ. Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ eheyi-ɖʋ kʋdɔŋ ŋgʋ kɩwɛɛ nɛ kɩcɛyɩɣ-ɩ yɔ kɩ-yɔɔ tɔm yaa kaɖɛ lɛɛɖɛ nɖɩ ɛwɛɛ nɛ ɛkatɩɣ yɔ ɖɩ-tɔm, ɛlɛ eheyi-ɖʋ se ɖitaaheyi nɔɔyʋ. Pɩwɛɛ se ɖɩla ɛzɩ koobu ɛnʋ ɛpɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla yɔ. * (Kalɩ Aduwa 11:13.) Lɛɛlɛɛyɔ, iyele nɛ ɖɩna hɔɔlɩŋ lɛɛŋ weyi ɩ-taa pɩcɛyaa se ɖitaakuli mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ yɔ.

9. Ɛzɩma hɔʋ taa mba pɩzɩɣ nɛ pawɩlɩ se pɛkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ?

⁹ Hɔʋ taa. Paa hɔʋ taa tʋ weyi lɛ ɛ-sʋʋtʋ pɩkɛnaa se etaakuli hɔʋ taa mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ. Pɩtɩla koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ ɖiɣzinaa se ɛ-halʋ wɛnɩ wɛtʋ natʋyʋ nɛ tɩwɛ hoŋa. Ɛzɩ ɛkaɣ yɔɔdʋʋ ɛ-halʋ wɛtʋ ndʋ tɩ-tɔm ɛyaa lalaa cɔlɔ nɛ pɩcɛyɩ ɛlɛ? Pɩtʋʋ fɛyɩ se aayɩ! Ɛsɔɔlɩ ɛ-halʋ, nɛ ɛɛkaɣ sɔɔlʋʋ kpa se ɛla nabʋyʋ nɛ  pɩɖʋ ɛlɛ ɖɩwɩzɩyɛ. (Efɛz. 5:33) Piya evelisi sɔɔlaa se pañam-sɩ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa. Pɩwɛɣ ɖeu se lʋlɩyaa ɩtɔzʋʋ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Pɩtɩpɔzɩ se peheyiɣ ɛyaa lalaa pe-piya ɛjandʋ se paɖʋnɩ-sɩ fɛyɛ. (Kol. 3:21) Pɩwɛɛ se piya ɖɔɖɔ ɩkpɛlɩkɩ ɛzɩma sitaakuluu mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ yɔ, nɛ pɩtɩpɔzɩ se siheyiɣ ɛyaa lalaa tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩcɛyɩ hɔʋ taa mba lalaa yɔ. (Wp. 5:16) Paa hɔʋ taa tʋ weyi lɛ, ye ɛlakɩ e-ɖoŋ ɖeɖe nɛ eekuluu hɔʋ taa mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ yɔ, taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ hɔʋ taa mba hɛkʋ taa yɔ ɖɩcɛyɩsɩɣ.

10. Ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ɛyʋ ɛla nɛ ɛkɛ taabalʋ kɩbanʋ? (Aduwa 17:17)

¹⁰ Ða-taabalɩyɛ ɖʋʋ taa. Nabʋyʋ taa, ɖa-taa sakɩyɛ ɖiɣziɣna se pɩcɛyaa se peheyi pa-taa tɔm pa-taabalʋ kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ. Nabʋyʋ taa lɛ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩla mbʋ. Pɩtɩla pɩfɛyɩ-ɖʋ kɛlɛʋ se ɖiheyi ɛyʋ nɔɔyʋ ɖa-laŋɩyɛ taa tɔm, nɛ ye ɖiheyi ɖa-taabalʋ nɔɔyʋ tɔm natʋyʋ nɛ pʋwayɩ ɖɩnɩɩ se eheyi-tʋ ɛyaa lalaa yɔ pitiki-ɖʋ yɔɔɔ. Ɛlɛ, ye ɖɩwɛnɩ taabalʋ nɔɔyʋ nɛ eekuluu mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ yɔ, ɖɩwɛɣnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ ɛ-yɔɔ. Ɛkɛ «ɛgbaɣdʋ» kɩbanʋ.—Kalɩ Aduwa 17:17.

11. (a) Ɛzɩma ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ pa-halaa pawɩlɩɣ se pɛkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ? (b) Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ cɔnɩ ɛgbɛyɛ taa mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ ɖeɖe nɛ pɩtɛ lɛ etiheyi tɔm ndʋ ɛ-hɔʋ taa mba. Lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ ɛ-cɔlɔ? (Cɔnɩ kɩlɛmʋʋ.)

¹¹ Ɛgbɛyɛ taa. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa mba pasɩm-wɛ se paakuluu mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ yɔ, pɛkɛ po-koobiya «ɖɩjɔzɩyɛ helim nɛ ɖɩmɛlɩyɛ kancʋʋlaɣ.» (Iza. 32:2) Ðɩnawa se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiheyi abalaa mba ɖa-taa tɔm faaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖa-taa tɛma se paakaɣ-tʋ heyuu ɛyaa lalaa. Ðɩɩñɩkɩɣ pɔ-yɔɔ se peheyi-ɖʋ tɔm ndʋ pɩtɩpɔzɩ se peheyi ɛyaa lalaa yɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɖɩñaŋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa halaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, paañɩkɩɣ pa-walaa yɔɔ se peheyi-wɛ lalaa yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm. Toovenim taa lɛ, ye ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ eeheyiɣ ɛ-halʋ koobiya Krɩstʋ ñɩma lalaa yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔ, pɩkɛnɩ ɛlɛ wazaɣ. Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ halʋ yɔɔdaa se: «Mɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ se ma-walʋ eeheyiɣ-m mba pɔ-yɔɔ ekilimiɣ yɔ yaa mba  pɩpɔzʋʋ se pasɩnɩ-wɛ fezuu taa yɔ pɔ-yɔɔ tɔm, halɩ eeheyiɣ-m pa-hɩla. Mɛwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ se eeheyiɣ-m pɔ-yɔɔ tɔm se pɩsa nɛ mantaanɩɣzɩɣ tɔm ndʋ maapɩzɩɣ se mala nabʋyʋ nɛ mɔncɔnɩ ti-ɖeɖe yɔ tɩ-yɔɔ. Pʋyɔɔ lɛ, pɩwɛ-m kɛlɛʋ se mɔyɔɔdɩnɩ paa anɩ ɛgbɛyɛ taa. Nɛ manpɩzɩɣ nɛ mantaa ma-walʋ liu se ye meheyi-i ma-lɩmaɣza yaa kala wena mankatɩɣ yɔ a-tɔm yɔ, ɛɛkaɣ heyuu nɔɔyʋ ɖɔɖɔ.» Toovenim taa lɛ, ɖa-tɩŋa ɖɩsɔɔlaa se ɖɩkɛ ɛyaa mba lalaa pɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩtalɩ kaɖʋwa ŋga? Iyele nɛ ɖɩna wɛtʋ ndʋ tɩ-taa kagbanzɩ.

12. Ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se sɔɔlɩm kɛnɩ wɛtʋ ndʋ tiyeki se pataa nɔɔyʋ liu yɔ, tɩ-taa sɔsɔtʋ?

¹² Wɛtʋ ndʋ tiyeki se pataa nɔɔyʋ liu yɔ, tɩ-taa sɔsɔtʋ lɛ sɔɔlɩm. Yesu yɔɔdaa se paɣtʋ naalɛ ndʋ tɩkɛ sɔsɔtʋ yɔ ndʋ lɛ se ɖɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ ɖɩsɔɔlɩ ɖɔɖɔ ɛyʋ lɛlʋ. (Mat. 22:37-39) Ðɩsɔɔlɩnɩ Yehowa nɛ sɔɔlɩm mbʋ yɔ, piseɣtiɣ-ɖʋ se ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ; mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛwɩlaa se papɩzɩɣ nɛ pataa-ɩ liu nɛ ɛha-ɖʋ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩtalɩ pilim yɔ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa. Ðɩsɔɔlɩ ɖo-koobiya Krɩstʋ ñɩma ɖɔɖɔ, nɛ sɔɔlɩm mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ se ɖitaakuli pɔ-yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ. Ðɩtɩsɔɔlɩ kpa se ɖikuli pɔ-yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ yɔɔ nɛ pɩkɔnɩ-wɛ kaɖɛ, pɩcɛyɩ-wɛ yaa pɩɖʋ-wɛ wɩzasɩ.—Yoh. 15:12.

13. Ɛzɩma tɩyɛ tɩ luzuu sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ?

¹³ Tɩ luzuu sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Krɩstʋ tʋ weyi eluzuu ɛ-tɩ yɔ ɛɛkɛɣnɩ ɛyʋ kajalaɣ tʋ weyi eheyiɣ ɛyaa lalaa tɔm natʋyʋ se ɛtɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se ɛnʋ kɩlɩnɩ sɩm yɔ. (Fil. 2:3) Ɛɛñakɩ pana se eyele nɛ lalaa maɣzɩ se ɛsɩm mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ ndʋ pɩtɩpɔzɩ se ekuli tɩ-yɔɔ yɔ. Tɔm natʋyʋ wɛɛ lɛ, Bibl yaa ɖɛ-ɛgbɛyɛ takayɩsɩ tɩtazɩ tɩ-taa. Tɩ luzuu sɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖitaaheyiɣ ɛyaa ndʋ ɖa-maɣmaɣ ɖɩmaɣzɩɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ.

14. Ɛzɩma lɛɣtʋ sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ?

¹⁴ Lɛɣtʋ sɩɣnɩ Krɩstʋ tʋ se ɛtɩlɩ se «wɩyɛ wɛɛ se posu, nɛ wɩyɛ wɛɛ se pɔyɔɔdɩ.» (Ekl. 3:7) Ðoŋ ɖoŋ lɛ pɔyɔɔdʋʋ ajɛɛ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa se: «Yɔɔdaɣ kɛ liidiye, ɛlɛ tamɩyɛ sum kɛ sika.» Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtasɩ tɔm ndʋ yɔɔdʋʋ ɛzʋnɔ: Alɩwaatʋ natʋyʋ taa lɛ, mbʋ ɛzɩ ɖɩɩyɔɔdaa lɛ, pɩkɩlɩɣ ɖeu se ɖisu. Pʋyɔɔ Aduwa 11:12 tasɩɣ-ɖʋ lɔŋ se: «Ɛyʋ lɛɣtʋ tʋ kaɣ sum.» Iyele nɛ ɖɩna kɩɖaʋ nakʋyʋ: Ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ wɛ niye nɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, pɔpɔzʋʋ-ɩ se ɛsɩnɩ agbaa lɛɛna nɛ acɔnɩ kala wena akatɩɣ yɔ a-ɖeɖe. Na tɔm ndʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ lɛlʋ yɔɔdɩ ɛ-yɔɔ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Paa ɛzɩmtaa lɛ, ɛkpaɣ ɛ-tɩ nɛ eekuluu agbaa lɛɛna taa mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ.» Ɛzʋtʋyʋ ɛnʋ ɛwɛ lɛɣtʋ; pʋyɔɔ lɛ, ɛzʋtʋyaa lalaa mba pɛwɛ ɛ-ɛgbɛyɛ taa yɔ pañaŋɩ-ɩ. Pa-taa tɛma se ɛɛkaɣ kuluu pɛ-tɛ mɛsaɣ tɛɛ tɔm yɔɔ nɛ eheyi ɛyaa lalaa.

15. Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ, ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se ye ŋyɔɔdʋʋ toovenim yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ɛyaa lalaa ta-ŋ liu yɔ.

¹⁵ Wɛtʋ lɛɛtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ ndʋ lɛ toovenim wɛʋ. Ɛyʋ weyi ɛwɛ toovenim yɔ, ɖɩtaɣ-ɩ liu mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩnawa se paa ɛzɩmtaa lɛ, ɛkaɣ yɔɔdʋʋ toovenim. (Efɛz. 4:25; Ebr. 13:18) Ðɩkpaɣ se ŋsɔɔlaa se ŋwɛɛ niye tɔm wɩlʋʋ taa nɛ pɩkɩlɩ. Pʋyɔɔ lɛ, ŋpɔzɩ nɔɔyʋ se ŋŋlakɩ ña-tʋmɩyɛ kediɣzaɣ taa lɛ, ewelisini-ŋ nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛtasɩ-ŋ lɔŋ kɩbaŋ weyi ɛsɩɣnɩ-ŋ se ŋtɩlɩ ɛzɩma ŋla nɛ ŋwɛɛ niye nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Anɩ ŋtaɣ liu se ɛkaɣ-ŋ heyuu toovenim alɩwaatʋ ndʋ ɛtasɩɣ-ŋ lɔŋ yɔ? Ɛyʋ weyi eheyiɣ-ŋ tɔm ndʋ ŋsɔɔlaa se ŋnɩɩ yɔ yaa weyi eheyiɣ-ŋ toovenim nɛ nɔɔ kɩbaŋa yɔ? Ðɩsɩm tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ cosuu kpayɩ kpayɩ. Bibl yɔɔdʋʋ se: «Lɔŋ sɩɣzʋʋ kɩlɩ ɖeu sɔɔlɩm mbʋ  pɛmɛsaa yɔ. Ñɛ-ɛgbaɣdʋ ɛkalɩɣ-ŋ kɔyɔ, pɩkɛ toovenim.» (Adu. 27:5, 6) Kiɖe tɛɛ lɛ, pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɖiwelisi toovenim tɔm ndʋ ɖa-taabalʋ nɔɔyʋ heyiɣ-ɖʋ yɔ, paa mbʋ yɔ alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ toovenim tɔm ndʋ tɩkaɣ-ɖʋ wazʋʋ.

16. Ɛzɩma Aduwa 10:19 ñɩkɩɣ niye se pɩcɛyaa se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ?

¹⁶ Ye ɖɩñɩnɩɣ se lalaa ɩtaa-ɖʋ liu yɔ, pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ. Wɛtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩɖɔkɩ ɖɔ-nɔɔ alɩwaatʋ ndʋ pɩtakɩɣ-ɖʋ se ɖikuli mɛsaɣ tɛɛ tɔm ndʋ peheyi-ɖʋ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ. (Kalɩ Aduwa 10:19.) Pɩtɩla ɖiɖiɣzinaa se pɩwɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ réseau sociaux waa yɔ. Ye ɖɩtɩkpa ɖa-tɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ ɖiyele nɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩ mɛsaɣ tɛɛ tɔm natʋyʋ, ɛlɛ ɖɩtaaɖʋna. Nɛ ɖɩtɩŋɩɣnɩ électronique wonuu nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɖitiyini tɔm natʋyʋ nɛ pɩtɛ lɛ, ɖɩɩtasɩɣ wɛnʋʋ ɖoŋ ɛzɩma ɛyaa lalaa kaɣ-tʋ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ nɛ kala sakɩyɛ wena pɩkaɣ kɔnʋʋ yɔ pɩ-yɔɔ. Ye ɛyaa mba pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, pañakɩ pana se pepeɣzi-ɖʋ nɛ ɖikuli mɛsaɣ tɛɛ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩkɔnɩ ɖo-koobiya kaɖɛ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, tɩ ɖɔkʋʋ sɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖisu tamɩyɛ. Pɩtɩla ɖɩwɛ ajɛɛ wena a-taa paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma tɩŋa nʋmɔʋ yaa wena a-taa paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma naayɛ nʋmɔʋ yɔ nɛ polisinaa kpa-ɖʋ nɛ pɔpɔzʋʋ-ɖʋ tɔm. Wɛtʋ ndʋ nɛ wɛtʋ lɛɛtʋ taa lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ kiɖe nɖɩ ɖɩtɔŋ se ‘ɖɩtʋʋ ɖeekukulaɣ nɛ ɖɔ-nɔɔ’ yɔ. (Keɣa 38:2) Pɩcɛyaa se ɖɩkɛ ɛyaa mba ɛyaa tɩŋa pɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Paa pɩtɩɩkɛ ɖɔ-hɔʋ taa mba, ɖa-taabalaa, ɖo-koobiya Krɩstʋ ñɩma yaa ɛyʋ lɛlʋ nɔɔyʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ pataa-ɖʋ liu. Nɛ pʋcɔ nɛ ɖɩkɛ ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ.

17. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩɖʋ nesi nɛ ɖɩtaɣ ɖama liu ɛgbɛyɛ taa?

¹⁷ Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se Yehowa hɔm-ɖʋ nɛ ɛkɔnɩ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ koobiya hɔʋ ŋgʋ kɩ-taa mba wɛnɩ sɔɔlɩm nɛ papɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ kɩ-taa! Ða-tɩŋa payɩ ɖa-sʋʋtʋ pɩkɛnaa se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩla mbʋ piyeki se ɖo-koobiya ɩtaa-ɖʋ liu yɔ. Ye ɖa-taa paa anɩ ɛñakɩ pana se ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ sɔɔlɩm, tɩ luzuu, nɛ lɛɣtʋ nɛ ɛñakɩ pana ɖɔɖɔ nɛ ɛyɔɔdʋʋ toovenim nɛ ɛwɛɣnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, ɖɩɖʋʋ nesi se ɖɩtaa ɖama liu ɛgbɛyɛ taa. Pɩpɔzʋʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩñakɩ pana nɛ ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩkɛ ɛyaa mba lalaa pɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ. Tɛtɛ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ ɖɛ-Ɛsɔ Yehowa nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩkɛ ɛyaa mba lalaa pɩzɩɣ nɛ pataa-wɛ liu yɔ.