1. Wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ Yehowaasɩ, Uziya nɛ Yoziyaasɩ paakataa?

 MAƔZƖ se ŋkɛ pɩɣa yem yaa pɩɣa evelaɣ lɛ, pasɩ-ŋ se ŋtɔɔ kewiyitu Ɛsɔ samaɣ yɔɔ! Ɛzɩma ŋkaɣ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ ño-ɖoŋ? Bibl yɔɔdʋʋ piya evelisi sakɩyɛ tɔm se sɩɩpɩsɩ awiya Yuuda. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Yehowaasɩ kaapɩsɩ wiyaʋ lɛ, ɛɛwɛnɩ pɩnzɩ 7 ɖeke na, Uziya ñaapɩsɩ wiyaʋ lɛ, ɛɛwɛnɩ pɩnzɩ 16, nɛ Yoziyaasɩ ñaawɛnɩ pɩnzɩ 8 lɛ, ɛpɩsɩ wiyaʋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩtaawɛɛ-sɩ kɛlɛʋ. Ɛlɛ paa pɩtaawɛɛ-sɩ kɛlɛʋ yɔ, Yehowa nɛ ɛyaa lalaa pasɩnɩ-sɩ nɛ sɩla tʋma kɩbana sakɩyɛ.

2. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛ ɖeu se ɖɩkpɛlɩkɩ Yehowaasɩ, Uziya nɛ Yoziyaasɩ pe-wezuu caɣʋ yɔɔ tɔm?

² Ðɩtɩkɛ awiya yaa abila; paa mbʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ kɩbaŋ sakɩyɛ Yehowaasɩ, Uziya nɛ Yoziyaasɩ pa-kɩɖaŋ taa. Paakpaɣ lɩmaɣza kɩbana, ɛlɛ paakpaɣ ɖɔɖɔ lɩmaɣza kɩdɛkɛda. Pa-kɩɖaŋ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩna mbʋ pʋyɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩlɩzɩ taabalaa kɩbama, ɖɩwɛɛnɩ tɩ luzuu, nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩñɩnɩɣ Yehowa yɔ.

3. Ɛzɩma Cɔjɔ Kɩlɩm Yehoyiyada sɩnɩ Wiyaʋ Yehowaasɩ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣza kɩbana?

³ Maɣzɩnɩ Yehowaasɩ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. Alɩwaatʋ ndʋ Wiyaʋ Yehowaasɩ kaakɛ pɩɣa evelaɣ yɔ, ɛɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ. Ɛɛkɛ soliɣa, nɛ Cɔjɔ Kɩlɩm siɣsiɣ tʋ Yehoyiyada wɩlaɣnɩ-ɩ mbʋ pɩwɛɛ se ɛla yɔ. Cɔjɔ ɛnʋ, ɛɛkpaɣ-ɩ ɛzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-pɩɣa yɔ nɛ ɛfalɩsɩ-ɩ. Yehowaasɩ kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛsɛɣ Yehowa nɛ ɛsɩnɩ samaɣ nɛ kɛsɛɛ Yehowa ɖɔɖɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehoyiyada ha-ɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Halɩ Yehowaasɩ kaalabɩ ɖʋtʋ se pɔñɔɔzɩ Yehowa tɛ templo.—2 Kro. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Ye ɖɩsɔɔlɩ Yehowa paɣtʋ nɛ ɖɩɖɔŋ tɩ-yɔɔ yɔ, ɛzɩma pɩwazɩɣ-ɖʋ? (Aduwa 2:​1, 10-12)

 ⁴ Ye ña-lʋlɩyaa yaa nɔɔyʋ ɛwɛɛ nɛ ɛwɩlɩɣ-ŋ se ŋsɔɔlɩ Yehowa nɛ ŋɖɔ ɛ-paɣtʋ kila yɔɔ yɔ, pɩwɩlɩɣ se kʋjɔʋ ŋgʋ pɛwɛɛ nɛ palakɩ-ŋ yɔ, kɩmʋ ñɩm siŋŋ. (Kalɩ Aduwa 2:​1, 10-12.) Ña-lʋlɩyaa pɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ nʋmɔŋ sakɩyɛ yɔɔ nɛ pafalɩsɩ-ŋ. Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Katya. Iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɛ-caa sɩnɩ-ɩ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣza kɩbana yɔ. Paa evemiye nɖɩ, ɛ-caa kpakɩɣ-ɩ se ewokini sukuli taa lɛ, ɛ nɛ ɩ patazɩɣ evemiye mayaɣ taa. Katya yɔɔdaa se: «Kɛdɛsɩ nzɩ ma nɛ ɩ ɖɩlakaɣ yɔ, sɩsɩnɩ-m nɛ malʋbɩnɩ kala wena mankataɣ evemiye taa yɔ.» Ña-lʋlɩyaa pɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ Bibl yɔɔ nɛ paɖʋ-ŋ paɣtʋ natʋyʋ, ɛlɛ pɩlakɩ-ŋ ɛzɩ paɣtʋ ndʋ tɩɩhaɣ-ŋ nʋmɔʋ se ŋla mbʋ ŋsɔɔlaa yɔ. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋñam-wɛ? Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Anastasia. Ɛtɔzʋʋ se ɛ-lʋlɩyaa kpakaɣ alɩwaatʋ nɛ palɩzɩɣ-ɩ mbʋ pʋyɔɔ paɖʋʋ-ɩ paɣtʋ natʋyʋ yɔ pɩ-taa. Ɛyɔɔdaa se: «Pɩsɩnɩ-m nɛ manɩɩ pɩ-taa se ye paɖʋʋ-m paɣtʋ yɔ, pɩtɩwɩlɩ se patɩsɔɔlɩ se mɛwɛɛ man-tɩ yɔɔ. Ɛlɛ paɖʋʋ-m tʋ se pakandɩyɩ mɔ-yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɔsɔɔlɩ-m.»

5. Ye ŋɖɔŋ Bibl lɔŋ tasʋʋ yɔɔ yɔ, ɛzɩma pɩlakɩ ña-lʋlɩyaa nɛ Yehowa? (Aduwa 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ye ŋɖɔŋ lɔŋ weyi ña-lʋlɩyaa tɩŋɩɣnɩ Bibl yɔɔ nɛ patasɩɣ-ŋ yɔ ɩ-yɔɔ yɔ, pa-taa kaɣ labʋ leleŋ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, Ɛsɔ taa kaɣ labʋ leleŋ nɛ ña nɛ ɩ mɩ-taabalɩyɛ kaɣ cɛyɩsʋʋ. (Kalɩ Aduwa 22:6; 23:​15, 24, 25.) Pʋyɔɔ pɩwɛ ɖeu se ŋmaɣzɩnɩ kɩɖaʋ ŋgʋ Yehowaasɩ kaahawa alɩwaatʋ ndʋ ɛɛkɛ pɩɣa evelaɣ yɔ.

6. Mba lɔŋ tasʋʋ Yehowaasɩ paɣzɩ welisuu, nɛ ɛbɛ lɩ pɩ-taa? (2 Kroniiki 24:​17, 18)

⁶ Kpɛlɩkɩ lɔŋ lɩmaɣza kɩdɛkɛda wena Yehowaasɩ kpaɣaa yɔ a-taa. Yehoyiyada sɩm wayɩ lɛ, Yehowaasɩ paɣzɩ taabalɩyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ ɖʋʋ. (Kalɩ 2 Kroniiki 24:​17, 18.) Ɛɛlɩzaa se ewelisiɣni Yuuda awumbiya mba pataasɔɔlɩ Yehowa yɔ. Pɩtɩla, ŋtisiɣ se pɩɩwɛɛ se Yehowaasɩ eposi ɛ-tɩ nɛ wɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ palakaɣ mbʋ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. (Adu. 1:10) Ɛlɛ eewelisi lɔŋ kɩdɛkɛdɩŋ weyi patasɩ-ɩ yɔ. Halɩ Yehowaasɩ yeba nɛ pakʋ ɛ-hɔʋ taa tʋ Zakarii mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛlɛ kaatasɩ-ɩ lɔŋ. (2 Kro. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Pɩɩkɛ kaɖɛ tɔm kpem; ɛlɛ pɩɩkɛ ɖɔɖɔ kɩmɛlɛndʋ tɔm. Yehowaasɩ kaapaɣzɩ camɩyɛ kiɖe tɛɛ, ɛlɛ pɩlabɩ pʋtɔdɩyɛ se ɛkɔma nɛ ɛpɩsɩ tisuu yebiyu nɛ ɛyaa kʋyʋ. Pɩtɛmnaa se ɛ-maɣmaɣ ɛ-lɩmɖʋyaa kʋ-ɩ. (2 Kro. 24:​22-25) Ye eewobi pɩ-yɔɔ nɛ ewelisiɣni Yehowa nɛ mba paasɔɔlɩ-ɩ yɔ, e-wezuu caɣʋ kaawɛ ndɩ kpem. Lɔŋ weyi ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ kɩɖaʋ kʋnɛ kɩ-taa?

7. Mba pɩwɛɛ se ŋlɩzɩ nɛ pɛkɛ ña-taabalaa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

 ⁷ Lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɩmaɣzɩyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ nɖɩ Yehowaasɩ kpaɣaa yɔ ɖɩ-taa yɔ, ɩ-taa nɩɩyɩ yɔ: pɩwɛɛ se ɖɩlɩzɩ taabalaa mba pɛwɛɣnɩ ɖoŋ kɩbaŋ ɖɔ-yɔɔ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se mba pɔsɔɔlɩ Yehowa nɛ pɔsɔɔlaa se peyele nɛ pa-lakasɩ kɛdɩnɩ-ɩ yɔ. Pɩtɩcɛyɩ se ɖɩɖʋ taabalɩyɛ nɛ ɖa-ɖaɣʋnaa ɖeke. Tɔzɩ se Yehoyiyada kaakɩlɩ ɛ-taabalʋ Yehowaasɩ nɛ pɩnzɩ sakɩyɛ. Ŋŋlɩzɩɣ ña-taabalaa lɛ, pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Pakaɣ-m sɩnʋʋ se mɛncɛyɩsɩ tisuu mbʋ mɛwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ? Peseɣtiɣ-m se mancaɣ wezuu ŋgʋ kɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Ɛsɔ paɣtʋ yɔ? Pɔyɔɔdʋʋ Yehowa nɛ e-toovenim tɔm na? Pañaŋ Ɛsɔ paɣtʋ na? Tɔm ndʋ mɔnsɔɔlɩ nɩʋ yɔ, ti-ɖeke peheyiɣ-m, yaa patasɩɣ-m lɔŋ nɛ abalɩtʋ alɩwaatʋ ndʋ picoɖuu-m yɔ?’ (Adu. 27:​5, 6, 17) Toovenim taa lɛ, ye ña-taabalaa ɩtɩsɔɔlɩ Yehowa yɔ, paakaɣ-ŋ wazʋʋ nabʋyʋ. Ɛlɛ ye ña-taabalaa ɩsɔɔlɩ Yehowa yɔ, ñɔɔnɩ-wɛ kpam; pakaɣ-ŋ sɩnʋʋ paa ɛzɩmtaa.—Adu. 13:20.

8. Ye ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ réseaux sociaux waa yɔ, tɔm ndʋ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩ?

⁸ Sɔnɔ, nʋmɔŋ kɩbaŋ sakɩyɛ wɛ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ, nɛ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋnɩ ɩ-yɔɔ nɛ ɖɩyɔɔdɩnɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba nɛ ɖa-taabalaa. Ɛlɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ ɛnɩ ɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩɣ lalaa mbʋ payaba yaa mbʋ palaba yɔ pɩ-tɛ fotonaa nɛ videowaa; palakɩ mbʋ se pawɩlɩnɩ pa-tɩ. Ye ŋlakɩnɩ tʋmɩyɛ réseaux sociaux waa yɔ, pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Malakɩ mbʋ se mawɩlɩ man-tɩ? Mɔnsɔɔlaa se mantɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ mankpazɩ lalaa ɖoŋ na, yaa mañɩnɩɣ se pasamɩ-m? Mahaɣ nʋmɔʋ mba palakɩnɩ tʋmɩyɛ wondu ndʋ yɔ se pɛwɛɛnɩ ɖoŋ kɩdɛkɛdɩŋ ma-lɩmaɣza, mɔ-yɔɔdaɣ nɛ ma-lakasɩ yɔɔ?’ Koobu Nathan Knorr kaakɛ Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ taa tʋ; ɛtasɩ lɔŋ ɛnɛ: «Taañɩnɩ se ñɔ-tɔm ɛkɛdɩnɩ ɛyaa. Ye ŋñɩnɩɣ se ñɔ-tɔm ɛkɛdɩnɩ ɛyaa yɔ, ñɔ-tɔm ɛɛkaɣ kɛdɩnʋʋ nɔɔyʋ. Yele nɛ ñɔ-tɔm kɛdɩnɩ Yehowa, ɖɩnɛ ɛlɛ ñɔ-tɔm kaɣ kɛdɩnʋʋ mba payɩ pɔsɔɔlɩ Yehowa yɔ.»

9. Ɛbɛ Yehowa sɩnɩ Uziya nɛ ɛla? (2 Kroniiki 26:​1-5)

⁹ Maɣzɩnɩ Uziya nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. Alɩwaatʋ ndʋ Wiyaʋ Uziya kaakɛ evebu yɔ, eluzaɣ ɛ-tɩ. Ɛɛkpɛlɩkɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se «ese Ɛsɔ toovenim tʋ sɔɔndʋ» yɔ. Ɛɛcaɣ wezuu pɩnzɩ 68, nɛ Yehowa kaawazɩ-ɩ e-wezuu caɣʋ hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ taa. (Kalɩ 2 Kroniiki 26:​1-5.) Uziya kaawabɩ koyindinaa ajɛɛ sakɩyɛ, nɛ ɛɛlabɩ mbʋ pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ ɛkandɩyɩ Yeruzalɛm yɔɔ. (2 Kro. 26:​6-15) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Uziya taa kaalabɩ leleŋ nɛ mbʋ Yehowa sɩnɩ-ɩ nɛ ɛla yɔ.—Ekl. 3:​12, 13.

10. Ɛbɛ talɩ Uziya?

¹⁰ Kpɛlɩkɩ lɔŋ lɩmaɣza kɩdɛkɛda wena Uziya kpaɣaa yɔ a-taa. Pɩɩmalɩnɩ Wiyaʋ Uziya se eheyiɣ lalaa mbʋ pɩwɛɛ se pala yɔ. Ɛzɩ piyeba nɛ ɛmaɣzɩ se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛla mbʋ payɩ ɛsɔɔlaa yɔ? Kɩyakʋ nakʋyʋ Uziya kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛsʋʋ Yehowa tɛ templo taa nɛ ɛñaɣzɩ ŋgee tɩlaaɖɩ miŋ altaaru yɔɔ, ŋgʋ pɩtaaha awiya nʋmɔʋ se pala mbʋ. Ye palabɩ mbʋ yɔ, pɩkɛnɩ tɩ kpazʋʋ. (2 Kro. 26:​16-18) Cɔjɔ Kɩlɩm Azariya kaañaɣ pana se ekizini-i, ɛlɛ Uziya kɔ pana siŋŋ. Pɩlabɩ pʋtɔdɩyɛ se Uziya tiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ; piyeba nɛ Yehowa hɔ ɛ-nɩŋgbaŋʋʋ nɛ eyele nɛ canatʋ kʋdɔŋ kpa-ɩ. (2 Kro. 26:​19-21) Ye eewobi pɩ-yɔɔ nɛ eluzuu ɛ-tɩ yɔ, e-wezuu caɣʋ kaawɛ ndɩ kpem.

11. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖiluzuu ɖa-tɩ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹¹ Alɩwaatʋ ndʋ Uziya kɔma nɛ ɛkpa ɖoŋ yɔ, ɛɛsɔwa se Yehowa cɔlɔ e-ɖoŋ nɛ mbʋ ɛɛwɛna yɔ pɩlɩnaa. Lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɔzɩ se wazasɩ nzɩ ɖihikiɣ nɛ wala wena ɖɩwɛna yɔ, Yehowa cɔlɔ pɩtɩŋa pɩlɩnaa. Ye ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩla tʋma naayɛ yɔ, pɩfɛyɩ se ayele nɛ  ɖɩkpazɩ ɖa-tɩ, ɛlɛ Yehowa pɩwɛɛ se ɖɩcɛlɩ samtʋ mbʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlakɩ yɔ pɩ-yɔɔ. b (1 Kɔr. 4:7) Pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ luzuu nɛ ɖiɖiɣzina se ɖɩtɩtalɩ pilim nɛ pɩcɛyaa se pasɩɣzɩ-ɖʋ lɔŋ. Koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ wɛnɩ pɩnzɩ 60 mbʋ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Mɛnkpɛlɩkaa se alɩwaatʋ ndʋ lalaa naɣ mɛ-ɛjandʋ yɔ, pɩfɛyɩ se pɩwɩzɩ-m yaa pitibi-m yɔɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ picoɖuu-m nabʋyʋ taa nɛ pasɩɣzɩ-m lɔŋ yɔ, mañakɩ pana nɛ mɛlɛɣzɩ nɛ mowolo pɩ-yɔɔ nɛ mahaɣ Yehowa mbʋ mɛwɛna nɛ pɩkpaɖɩ ɖeu yɔ.» Tɔm lɛ se alɩwaatʋ ndʋ ɖiseɣ Yehowa sɔɔndʋ nɛ ɖiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ɖiluzuu ɖa-tɩ yɔ, ɖɩnɩɣ leleŋ siŋŋ ɖe-wezuu caɣʋ taa.—Adu. 22:4.

12. Alɩwaatʋ ndʋ Yoziyaasɩ kaakɛ evebu yɔ, ɛzɩma ɛñɩnɩ Yehowa? (2 Kroniiki 34:​1-3)

¹² Maɣzɩnɩ Yoziyaasɩ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. Yoziyaasɩ kaakɛ pɩɣa evelaɣ lɛ ɛpaɣzɩ Yehowa ñɩnʋʋ. Ɛɛsɔɔlaa se ɛkpɛlɩkɩ tɔm sakɩyɛ Yehowa yɔɔ nɛ ɛla ɛ-sɔɔlɩm. Paa mbʋ yɔ, wezuu caɣʋ taawɛɛ-ɩ kɛlɛʋ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ kaakɩlɩnɩ tɔyʋʋ nɛ pɩɩwɛɛ se Yoziyaasɩ ɛla abalɩtʋ nɛ ɛsɩnzɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ndʋ. Nɛ toovenim taa lɛ, ɛɛwɛ abalɩtʋ. Pʋcɔ nɛ Yoziyaasɩ wɛɣnɩ pɩnzɩ 20 lɛ, ɛɛpaɣzɩ hɩzʋʋ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ɛjaɖɛ taa.—Kalɩ 2 Kroniiki 34:​1-3.

13. Ye ŋha ña-tɩ Yehowa yɔ, ɖoŋ weyi pɩkaɣ wɛnʋʋ ñe-wezuu caɣʋ yɔɔ?

¹³ Paa ŋkɛ pɩɣa yɔ, ɛzɩ Yoziyaasɩ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlɩzɩ se ŋñɩnɩɣ Yehowa nɛ ŋsɔɔlɩ ɛ-wɛtʋ kɩbandʋ. Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, pɩkaɣ-ŋ seɣtuu nɛ ŋha ña-tɩ Yehowa. Ye ŋha ña-tɩ Yehowa yɔ, ɖoŋ weyi pɩkaɣ wɛnʋʋ ñe-wezuu caɣʋ yɔɔ? Pamɩyɩsɩ Luke lɩm alɩwaatʋ ndʋ ɛɛwɛnɩ pɩnzɩ 14 yɔ. Kɩyakʋ ŋgʋ ɛha ɛ-tɩ Yehowa yɔ ɛyɔɔdaa se: «Kpaɣnɩ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, mankaɣ sɩʋ Yehowa sɛtʋ kajalaɣ ɖeɖe me-wezuu caɣʋ taa nɛ mankaɣ ñaɣʋ pana nɛ mala mbʋ pɩkɛdɩɣnɩ-ɩ yɔ.» (Mark. 12:30) Ye ña ɖɔɖɔ ŋlɩzaa se ŋlakɩ mbʋ yɔ, ŋkaɣ hiɣu wazasɩ sakɩyɛ.

14. Ha kɩɖaŋ weyi ɩwɩlɩɣ ɛzɩma piya evelisi nasɩyɩ maɣzɩɣnɩ Wiyaʋ Yoziyaasɩ yɔ.

¹⁴ Kala wena piya evelisi pɩzɩɣ nɛ sɩkatɩ Yehowa sɛtʋ taa? Johan kaawɛnɩ pɩnzɩ 12 lɛ ɛha  ɛ-tɩ nɛ pamɩyɩsɩ-ɩ lɩm. Ɛyɔɔdɩ ɛzɩma e-sukuli ɖaŋ taa taabalaa ñɩkaɣ ɛ-yɔɔ se ɛñɔɔ sɩgaa yɔ pɩ-tɔm. Pɩsa nɛ Johan pɩzɩ nɛ ɛlʋbɩnɩ kaɖɛ nɖɩ lɛ, ɛtɔzaa se sɩgaa ñɔʋ pɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛkɩ e-tomnaɣ taa alaafɩya nɛ ɛ nɛ Yehowa pa-taabalɩyɛ. Rachel kaawɛnɩ pɩnzɩ 14 lɛ pamɩyɩsɩ-ɩ lɩm. Ɛyɔɔdɩ mbʋ pɩsɩɣnɩ-ɩ nɛ ɛlʋkɩnɩ kala wena ɛkatɩɣ sukuli taa yɔ pɩ-tɔm. Ɛyɔɔdaa se: «Mañakɩ pana se mana ɛzɩma mbʋ manaɣ yɔ pɩlabɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ fezuu taa tɔm natʋyʋ yɔ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Ðɩkpɛlɩkɩɣ caanaʋ taa tɔm natʋyʋ sukuli taa lɛ, nabʋyʋ taa mɔntɔzʋʋ Bibl taa kɛdaɣ nakɛyɛ yɔɔ yaa natʋ natʋyʋ yɔɔ. Yaa kɛdaɣ nakɛyɛ pɩzɩɣ nɛ kɔtɔzɩ-m Bibl taa mayaɣ kɩbaŋa ŋga manpɩzɩɣ nɛ mankalɩ nɔɔyʋ yɔ kɔ-yɔɔ.» Pɩtɩla, kala wena ŋkatɩɣ yɔ awɛ ndɩ nɛ wena Wiyaʋ Yoziyaasɩ kaakataa yɔ; ɛlɛ ɛzɩ Yoziyaasɩ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ lɔŋ nɛ ŋwɛɛ siɣsiɣ. Ye ŋlʋkɩnɩ kala wena ŋkatɩɣ ñe-evebitu yaa ñɛ-pɛlɛtʋ taa yɔ, pɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋlʋbɩnɩ kala wena ŋkaɣ katʋʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ.

15. Ɛbɛ sɩnɩ Yoziyaasɩ nɛ ɛsɛɛ Yehowa siɣsiɣ? (2 Kroniiki 34:​14, 18-21)

¹⁵ Wiyaʋ Yoziyaasɩ kaawɛnɩ pɩnzɩ 26 lɛ ɛpaɣzɩ templo ñɔɔzʋʋ. Pɔñɔɔzaɣ templo ŋgʋ lɛ, palɩɩ «Yehowa Paɣtʋ takayaɣ ŋga ɛɛtɩŋnɩ Moyizi yɔɔ nɛ ɛcɛlɩ yɔ kɔ-yɔɔ.» Pakalɩ takayaɣ ŋga ka-taa tɔm nɛ wiyaʋ nɩɩ lɛ, ɛla mbʋ pɩpɔzʋʋ yɔ kpaagbaa se pɔɖɔ tɔm ndʋ pama ka-taa yɔ tɩ-yɔɔ. (Kalɩ 2 Kroniiki 34:​14, 18-21.) Ŋsɔɔlɩ Bibl kalʋʋ paa evemiye nɖɩ? Ye ɛɛɛ yɔ, kɩ-kalʋʋ haɣ-ŋ taa leleŋ na? Ŋlakɩ yʋsasɩ masɩ nzɩ sɩpɩzɩɣ nɛ sɩsɩnɩ ña-maɣmaɣ yɔ sɩ-cɔlɔ? Luke weyi ɛ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, ɛmaɣaɣ lɩmaɣza wena a-yɔɔ ɛlɩwa nɛ akɛdɩnɩ-ɩ yɔ takayaɣ nakɛyɛ taa. Ye ña ɖɔɖɔ ŋlakɩ mbʋ yɔ, pɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋtɔzɩ masɩ yaa lɩmaɣza wena akɛdɩnɩ-ŋ yɔ a-yɔɔ. Ŋwɛɣ nɛ ŋtɩlɩɣ Bibl taa tɔm nɛ ŋsɔɔlʋʋ-tʋ nɛ pɩkɩlɩɣ lɛ, ŋkaɣ sɔɔlʋʋ se ŋsɛɛ Yehowa nɛ pɩkɩlɩ. Nɛ Ɛsɔtɔm kaɣ-ŋ seɣtuu nɛ ŋla mbʋ pɩtʋʋzaa yɔ, ɛzɩ tiiseɣtuu Wiyaʋ Yoziyaasɩ nɛ ɛla yɔ.

16. Ɛbɛ yɔɔ picoɖi Yoziyaasɩ? Nɛ lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

 ¹⁶ Kpɛlɩkɩ lɔŋ lɩmaɣza kɩdɛkɛda wena Yoziyaasɩ kpaɣaa yɔ a-taa. Alɩwaatʋ ndʋ Yoziyaasɩ kaawɛnɩ pɩnzɩ 39 mbʋ yɔ lɛ, ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ nɛ ɖɩkɔnɩ-ɩ sɩm. Mbʋ ɛzɩ ɛɛpɔzɩ Yehowa lɔŋ tasʋʋ lɛ, ɛta ɛ-tɩ liu. (2 Kro. 35:​20-25) Lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ yɔ, ɛnɩ yɔ: Paa pɩnzɩ ɛzɩma ɖɩtɩɩwɛna, yaa ɖɩwɛʋ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩɣ Bibl yɔ, paa pɩtɩɩlabɩ pɩnzɩ ɛzɩma yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩñɩnɩɣ Yehowa. Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖɩtɩmɩɣ ɖoŋ ɖoŋ nɛ ɖɩpɔzʋʋ Yehowa lɔŋ tasʋʋ, ɖɩkpɛlɩkɩɣ ɛ-Tɔm, nɛ ɖiwelisiɣ lɔŋ weyi Krɩstʋ ñɩma mba papɩ fezuu taa yɔ patasɩɣ-ɖʋ yɔ. Ðɩnɛ ɛlɛ, pɩɩkɩlɩɣ-ɖʋ coɖuu, nɛ ɖihikiɣ taa leleŋ nɛ pɩkɩlɩ.—Yak. 1:25.

17. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Wiyaʋ Yehowaasɩ, Wiyaʋ Uziya nɛ Wiyaʋ Yoziyaasɩ pɛ-kɛdɛsɩ taa?

¹⁷ Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋla tʋma kɩbana sakɩyɛ ñe-evebitu taa. Yehowaasɩ, Uziya nɛ Yoziyaasɩ pɔ-tɔm wɩlɩɣ se piya evelisi pɩzɩɣ nɛ sɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana nɛ sɩcaɣ wezuu ŋgʋ kɩkɛdɩɣnɩ Yehowa yɔ. Pɩkɛ toovenim se piya evelisi nzɩ, picoɖi-sɩ nɛ pɩkɔnɩ-sɩ kaɖɛ. Ɛlɛ ye ŋmaɣzɩɣnɩ kɩbam mbʋ sɩlaba nɛ ŋkiziɣ mbʋ sɩlaba nɛ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋhiɣ koboyaɣ ñe-wezuu caɣʋ taa.

18. Bibl taa kɩɖaŋ weyi wɩlɩɣ se ŋpɩzɩɣ nɛ ŋhiɣ koboyaɣ ñe-wezuu caɣʋ taa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁸ Masɩ yɔɔdʋʋ piya evelisi lɛɛsɩ tɔm se sɩñɔtɩnɩ Yehowa nɛ sɩ-tɔm kɛdɩnɩ-ɩ nɛ sihiɣ koboyaɣ si-wezuu caɣʋ taa. Daviid kaakɛ piya evelisi nzɩ sɩ-taa nakɛyɛ. Ɛɛkɛ pɩɣa lɛ, ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛsɛɣ Ɛsɔ, nɛ pʋwayɩ, ɛkɔma nɛ ɛpɩsɩ wiyaʋ siɣsiɣ tʋ. Pɩkɛ toovenim se pɩɩyʋsɩnɩ-ɩ nabʋyʋ taa, ɛlɛ Ɛsɔ kaakpaɣ-ɩ se ɛwɛ siɣsiɣ. (1 Awi. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Ye ŋkpɛlɩkɩɣ Daviid wezuu caɣʋ tɔm yɔ, ɛ-kɩɖaʋ kaɣ-ŋ seɣtuu nɛ ŋsɛɛ Yehowa siɣsiɣ. Yaa ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ Maarɩkɩ yaa Timootee wezuu caɣʋ tɔm. Ŋkaɣ naʋ se paapaɣzɩ Yehowa sɛʋ ɖooo pa-pɩjatʋ taa nɛ pɔ-tɔm kaakɛdɩnɩ Ɛsɔ; piyeba nɛ pehiɣ koboyaɣ pe-wezuu caɣʋ taa.

19. Wezuu ŋgʋ ŋsɔɔlaa se ŋcaɣ?

¹⁹ Ɛzɩma ŋcakɩ wezuu lɛɛlɛɛyɔ yɔ, pɩkaɣ wɛnʋʋ ɖoŋ ñe-wezuu caɣʋ yɔɔ cee wayɩ. Ye ŋtaɣ Yehowa liu nɛ ŋŋtaɣ ña-maɣmaɣ ñɔ-lɔŋ liu yɔ, ɛkaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. (Adu. 20:24) Ŋkaɣ hiɣu taa leleŋ nɛ wazasɩ ñe-wezuu caɣʋ taa. Tɔzɩ se mbʋ ŋlakɩ Yehowa sɛtʋ taa yɔ, pɩmʋ ñɩm ɛ-ɛsɩndaa. Nabʋyʋ fɛyɩ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla ɖe-wezuu caɣʋ taa nɛ pɩwɛ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ Yehowa sɛtʋ.