1, 2. (a) Ɛbɛ yeba nɛ ɖama kɩɩnɩnʋʋ tɔyɩ ɛjaɖɛ yɔɔ sɔnɔ? (b) Tɔm pɔzʋʋ mbʋ yɔɔ ɖɩkaɣ cosuu kpɛlɩkʋʋ pʋnɛ pɩ-taa?

ERƆƆPƖ hadɛ kiŋ Koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ maɣzaɣ mbʋ pɩɩlabɩ e-wezuu caɣʋ taa yɔ pɩ-yɔɔ lɛ, ɛyɔɔdaa se: “Ðooo men-pitu taa manpaɣzɩ naʋ mulum lakasɩ. Pʋyɔɔ menkizaa se maaɖʋʋ nesi mɛ-ɛjaɖɛ taa politiki ɛgbɛyɛ nɛ manpaɣzɩ nesi ɖʋʋ ɛgbɛyɛ nɖɩ ɛyaa sakɩyɛ maɣzaɣ se ɖɩ-taa ñɩma wɛtʋ ɖɛlɛsɩ niye yɔ. Toovenim lɛ, maakɛ ɛtɛlɛm nɔɔyʋ ɖaŋ, pɩnzɩ sakɩyɛ.” Pʋcɔ nɛ Afrika hadɛ kiŋ abalʋ nɔɔyʋ pɩsɩɣ koobu lɛ, ɛmaɣzaɣ se ñam ñam lakasɩ wɛ ɖeu. Ɛyɔɔdaa se: “Mamaɣzaɣ se ma nɛ ɛyaa mba ɖɛ-tɛ ɖoli kʋyʋm yɔ, ɖɩmʋ ñɩm nɛ pɩkpaɖɩ lalaa. Piyeba nɛ mansʋʋ politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa. Ðɩɖʋ ɖa-taa se ɖɩkʋʋ mba pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ pa-tɩŋa nɛ kɩgbɛzɛmɩŋ, halɩ pɩkpɛndɩnɩ ɖɛ-tɛ ñɩma mba paatɩnɩɣ ɖɔ-yɔɔ yɔ.” Erɔɔpɩ hɛkʋ taa koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ ñɔyɔɔdaa se: “Maawɛnɩ lɩmaɣza kɩdɛkɛda ɛyaa yɔɔ nɛ manpaɖɩɣ ɛyaa mba ma nɛ wɛ ɖɩtɩlɩɩnɩ ɛjaɖɛ kʋɖʋmɖɩyɛ taa yaa ma nɛ wɛ ɖɩfɛyɩ Ɛsɔ sɛtʋ ɛgbɛyɛ kʋɖʋmɖɩyɛ taa yɔ.”

² Sɔnɔ ɛyaa sakɩyɛ wɛnɩ lɩmaɣza wena ɛyaa naadozo mba pɔ-tɔm ɖɩyɔɔdaa yɔ paawɛna yɔ. Ñam ñam lakasɩ agbaa sakɩyɛ wɛɛ nɛ añɔʋ, politiki laɖaa ɖama taa tayʋʋ wɛɛ nɛ pɩtɔyʋʋ,  nɛ ajɛɛ sakɩyɛ taa lɛ, palakɩ agɔma kañatʋ siŋŋ. Ɛzɩ Bibl kaayɔɔdʋʋ yɔ, pɩwɛ ɛyaa mba pɛwɛnɩ wɛtʋ ndɩ ndɩ yɔ kaɖɛ se ‘pana ɖama pʋtɔdɩyɛ’ yaa panɩɩnɩ ɖama kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ ɩnɛ ɩ-taa. (2 Tim. 3:1, 3) Paa ɛyaa ɩɩnɩɣnɩ ɖama ɛjaɖɛ kɩdɛkɛdɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa yɔ, ɛzɩma Krɩstʋ ñɩma pɩzɩɣ pala nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ pɛ-hɛkʋ taa? Paa politiki kaakɔnɩ tayʋʋ Yesu alɩwaatʋ taa ñɩma hɛkʋ taa yɔ, ɛtɩɖʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa. Ye ɖɩtazɩ ɛ-wɛtʋ taa yɔ, pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ. Iyele nɛ ɖɩtazɩ hɔɔlɩŋ naadozo taa: Ɛbɛ yɔɔ Yesu tɩɖʋ ɛ-nɔɔ ɖama taa tayʋʋ ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa? Ɛzɩma ɛwɩlaa se pɩcɛyaa se Ɛsɔ sɛyaa ɛtaatɩnɩ politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ yɔɔ? Nɛ ɛzɩma Yesu wɩlaa se pɩfɛyɩ ɖeu se pala puuyaɣ lakasɩ lalaa?

3, 4. (a) Lidaʋ tɔm ndʋ Yuuda ñɩma kaaɖaŋaa se pɩkaɣ tɩŋnʋʋ politiki yɔɔ nɛ tɩla Yesu alɩwaatʋ taa? (b) Pa-lɩmaɣza ana, ɛzɩma aawɛnɩ ɖoŋ Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa yɔɔ?

³ Yuuda ñɩma mba Yesu susi tɔm yɔ, pa-taa sakɩyɛ ñɩnaɣ se Roma ñɩma ɩtaatasɩ ɖoŋ wɛnʋʋ pɔ-yɔɔ. Yuuda ñɩma ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se zélote waa yaa Yuuda ñɩma ɛjaɖɛ sɔɔlɩyaa yɔ, ɖiseɣtaɣ samaɣ se kɛwɛɛnɩ lɩmaɣza ana. Zélote waa mba pa-taa sakɩyɛ tɩŋaɣ Galilee tʋ weyi payaɣaɣ se Yudaasɩ yɔ ɛ-wayɩ. Ɛɛkɛ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Yuuda tʋ weyi epeɣzi ɛyaa sakɩyɛ nɛ patɩŋ ɛ-wayɩ se ɛnʋ kɛnɩ mesiya yɔ. Caanaʋ taa tɔm taa tazɩyʋ weyi payaɣ se Josèphe yɔ ɛyɔɔdɩ Yudaasɩ ɛnʋ ɛ-yɔɔ tɔm se “eseɣtaɣ ɛ-ɛjaɖɛ taa ñɩma se pakaɖɩnɩ Roma ñɩma nɛ eheyiɣ-wɛ se pɛkɛ kɩmɛlɛmɩŋ nɛ pɛhɛyɩɣ Roma ñɩma lambuu.” Pʋyɔɔ Roma ñɩma kpa Yudaasɩ nɛ pakʋ-ɩ. (Tʋma 5:37) Zélote waa mba pa-taa nabɛyɛ ñapaɣzɩ tɩŋnʋʋ ñam ñam lakasɩ yɔɔ se patalɩ pa-kaɖʋsɩ.

⁴ Yuuda ñɩma mba pataakaɖɩɣnɩ komina yɔ, paaɖaŋ kpam se politiki laɖʋ nɔɔyʋ kaɣ kɔm nɛ ɛkɛ Mesiya. Pʋyɔɔ pata liu se Mesiya ɛnʋ ɛkɔŋ lɛ, eyeki nɛ pɛ-ɛjaɖɛ wɛɛ ɖɩ-tɩ yɔɔ nɛ palɩɩ Roma ñɩma nesi tɛɛ. (Luka 2:38; 3:15) Sakɩyɛ maɣzaɣ se Mesiya kaɣ sɩʋ kewiyaɣ nakɛyɛ Izrayɛɛlɩ tɛtʋ taa. Nɛ ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, Yuuda ñɩma miiliyɔɔwaa sakɩyɛ mba paamɩzɩ ajɛɛ lɛɛna taa yɔ, papɩzɩɣ nɛ papɩsɩ pɛ-ɛjaɖɛ taa. Tɔzɩ se Yohanɛɛsɩ lɩm mɩyɩsɩyʋ kaapɔzɩ Yesu kɩyakʋ nakʋyʋ se: “Ñɛkɛnɩ weyi ɛkaɣ kɔm yɔ, yaa ɖɩɖaŋ nɔɔyʋ?” (Mat. 11:2, 3) Pɩtɩla Yohanɛɛsɩ ñɩnaɣ se ɛtɩlɩ se ɛzɩ nɔɔyʋ yɔɔ pɩkaɣ tɩŋnʋʋ se Yuuda ñɩma lidaʋ ɛla yaa we. Tɔm mʋyaa naalɛ mba pana Yesu, e-femtu wayɩ Emayuusi habɩyɛ yɔɔ yɔ, paanawa se Mesiya yɔɔ tɔm lɛɛtʋ tɩlabɩta. (Kalɩ Luka 24:21.) Alɩwaatʋ pazɩ pʋwayɩ lɛ, Yesu apostoloowaa pɔzɩ-ɩ se: “Kɩbaɣlʋ, lɛɛlɛɛyɔ ŋcaɣ Izrayɛɛlɩ kewiyaɣ sɩʋ kɛ?”​—Tʋma 1:6.

5. (a) Ɛbɛ yɔɔ Galilee ñɩma ñɩnaɣ se Yesu ɛpɩsɩ pe-wiyaʋ? (b) Ɛzɩma Yesu ñɔɔzɩ pa-lɩmaɣza?

⁵ Pɩtʋʋ fɛyɩ se tɔm ndʋ Galilee ñɩma kaaɖaŋaa se tɩla Mesiya yɔɔ yɔ, ndʋ yebina nɛ pañɩnɩɣ se Yesu ɛpɩsɩ pe-wiyaʋ. Pɩtɩla pamaɣzaɣ se Yesu ɛpɩsɩ pe-wiyaʋ yɔ, paatɛɖɩɣ pʋyʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛkɛ wɩlɩyʋ weyi ɛ-wayɩ fɛyɩ yɔ, ɛpɩzaɣ se ɛwaa pa-kʋdɔmɩŋ, nɛ eyele nɛ mba ñɔɔsɩ wɩɣ-wɛ yɔ pehiɣ tɔɔnaɣ. Yesu labɩ maamaaci nɛ ɛcalɩ ɛyaa 5000 nɛ pɩtɛ lɛ, eɖiɣzina se samaɣ paɣzɩ lɩmaɣza naayɛ wɛnʋʋ. Bibl yɔɔdʋʋ se: “Yesu nawa se pɔkɔŋ se pakpa-ɩ wiyaʋ lɛ, ɛpɩsɩ pʋʋ taa nɛ ɛmɛlɩ e-yeke peeɖe.” (Yoh. 6:10-15) Tɛʋ fema nɛ paawɛ Galilee pɔɔ wayɩ lɛ, pɩtɩla pe-lidaʋ ŋgʋ kɩpaɣzɩ hɛʋ. Peeɖe Yesu lɩzɩ samaɣ tʋmɩyɛ nɖɩ ɛkɔm labʋ yɔ, ɖɩ-taa. Ɛkɔm se ɛcɔnɩ ɛyaa kɩcɛyɩm ɖeɖe fezuu taa, pɩtɩkɛ tomnaɣ yɔɔ. Eheyi-wɛ se: “Ɩtaayɔkɩ mɩ-ñʋʋ nɛ tɔɔnaɣ ŋga kɛtɛŋ yem yɔ ka-cazʋʋ, ɛlɛ ɩcazɩ tɔɔnaɣ ŋga kaatanɩ-mɩ tamtam wezuu caɣʋ taa yɔ.”​—Yoh. 6:25-27.

6. Ɛzɩma Yesu wɩlɩ kpayɩ kpayɩ se ɛtaasɔɔlɩ se ɛkɛ wiyaʋ tɛtʋ yɔɔ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

⁶ Pɩkazɩ pazɩ se pakʋ Yesu lɛ, ɛna se ɛ-tɔm mʋyaa nabɛyɛ maɣzaɣ se ɛsɩɣ tɛtʋ  yɔɔ kewiyaɣ nakɛyɛ Yeruzalɛm. Peeɖe ɛkpaɣ pɔɔyɩsɩ kɩɖaʋ nɛ ɛñɔɔzɩnɩ pa-lɩmaɣza ana. Kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se pɩwɛɛ se Yesu weyi payawa se “ɛyʋ sɔsɔ nɔɔyʋ” yɔ, ewolo ɛjaɖɛ poliŋ ñɩnɖɛ naɖɩyɛ taa, nɛ pɩkpakaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ. (Luka 19:11-13, 15) Yesu wɩlaa se ɛɛɖʋʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa Roma komina ɛsɩndaa. Pɔɔnsɩ Pilaatɩ pɔzɩ Yesu se: “Ñɛkɛnɩ Yuuda mba wiyaʋ?” (Yoh. 18:33) Pɩtɩla sɔɔndʋ kpaɣaɣ wiyaʋ ɛnʋ se Yesu etaayele nɛ ɛyaa paɣzɩ e-kewiyitu kaɖɩnʋʋ. Yesu cosi-i se: “Men-kewiyaɣ tɩlɩnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ cɩnɛ.” (Yoh. 18:36) Pɩtɩpɔzɩ se Yesu ɛɖʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛsɔdaa e-kewiyaɣ wɛɛ. Eheyi Pilaatɩ se ɛkɔm tɛtʋ yɔɔ se ‘ɛtɩnɩ tʋtʋyɛ tɔm yɔɔ.’​—Kalɩ Yohanɛɛsɩ 18:37.

7. Ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ kaɖɛ se ɖikizi nɔɔ ɖʋʋ agbaa wena alʋkɩ se awɛɛ a-tɩ yɔɔ yɔ a-tɔm taa?

⁷ Ye ɖɩnɩ ɖa-tʋmɩyɛ tɔbʋʋ kpayɩ kpayɩ ɛzɩ Yesu kaanɩʋ ɛ-ñɩnɖɛ tɔbʋʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖikizi nesi ɖʋʋ agbaa wena alʋkɩ se awɛɛ a-tɩ yɔɔ yɔ. Ɛlɛ pɩɩkaɣ wɛʋ kɛlɛʋ. Egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa se: “Ðe-egeetiye taa ɛyaa paɣzɩ niye ɖɛlɛsʋʋ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa. Piyeba nɛ papaɣzɩ maɣzʋʋ se pɩtɩpɔzɩ se nɔɔyʋ ɛwɛɛnɩ ɖoŋ pɔ-yɔɔ nɛ pa-taa sakɩyɛ maɣzɩɣ ɖɔɖɔ se ye palʋba nɛ pɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ yɔ, pɩkaɣ-wɛ ɖenuu nɛ pɩkɩlɩ. Mbʋ pɩlabɩ ɖeu yɔ lɛ se koobiya ñɔnɩ Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ susuu; nɛ pɩ-yɔɔ lɛ, patilesi nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kaawɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ. Panawa se Ɛsɔ ɖeke kaɣnɩ yebu nɛ mulum lakasɩ nɛ kala lɛɛna wena ɖɩkatɩɣ yɔ, pɩtɩŋa pɩsɩɩ tɩnaɣ.”

8. Ha kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Yuuda ñɩma nɩɣaɣ siziŋ Roma kewiyaɣ tɛɛ yɔ.

⁸ Ðoŋ ɖoŋ lɛ, mulum lakasɩ yekina nɛ ɛyaa paɣzɩ sɔɔlʋʋ politiki labʋ. Yesu alɩwaatʋ taa lɛ, lambuu hɛyʋʋ kɔŋnaɣ nɔɔhɔnɖɛ ɛyaa hɛkʋ taa siŋŋ. Roma ñɩma tɩŋaɣnɩ kɩgalʋʋ takayaɣ nakɛyɛ yɔɔ se pana se ɛyaa tɩŋa hɛyɩɣ lambuu camɩyɛ yaa we. Pʋyɔɔ Yudaasɩ Galilee tʋ weyi ɛ-tɔm ɖɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, ɛɛpaɣzɩ-wɛ kaɖɩnʋʋ. Pɩwɩlɩɣ se ɛyaa mba paawɛ Roma kewiyaɣ tɛɛ, pɩkpɛndɩnɩ mba pewelisaɣni Yesu yɔ, pɔpɔzaɣ-wɛ se pɛhɛyɩ lambuu wondu sakɩyɛ yɔɔ; ɛzɩ tadɩyɛ wondu, tɛtʋ yaa ɖɩsɩ yɔɔ mbʋ yɔ. Nɛ ɛzɩma lambuu mʋyaa ñaawɛnɩ ɖɔɖɔ mulum lakasɩ yɔ, pɩɩpɩsɩ samaɣ tɩŋa sʋʋtʋ sɔsɔtʋ. Pɩtɩŋnɩ mulum lakasɩ yɔɔ lɛ, papɩsɩ ñɩm tɩnaa nɛ ɛyaa ñaŋ-wɛ siŋŋ. Zaacee weyi ɛɛkɛ lambuu mʋyaa ñʋʋdʋ Yeriikoo tɛtʋ taa yɔ, ɛtɩŋnɩ liidiye nɖɩ emuli samaɣ nɛ ɛmʋ yɔ ɖɩ-yɔɔ nɛ ɛpɩsɩ ñɩm tʋ. (Luka 19:2, 8) Nɛ mbʋ ɖɔɖɔ ɛyaa sakɩyɛ lakaɣ alɩwaatʋ ndʋ.

9, 10. (a) Ɛzɩma Yesu koyindinaa ñɩnaɣ se pepeɣzi-i nɛ ɛɖʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa? (b) Tɔm ndʋ Yesu cosi-wɛ yɔ, ɛbɛ tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

⁹ Yesu koyindinaa ñɩnaɣ se pepeɣzi-i nɛ  ɛɖʋ ɛ-nɔɔ lambuu hɛyʋʋ tɔm taa. Lambuu ŋgʋ kɩɩkɛ liidiye dinaarɩ kʋɖʋmʋʋ ŋgʋ pɩɩwɛɛ se paa Roma kewiyaɣ tɛɛ tʋ weyi lɛ ɛhɛyɩ yɔ. (Kalɩ Maatiyee 22:16-18.) Lambuu hɛyʋʋ mbʋ pɩtaakɛdɩnɩ kɔzɩ kɔzɩ Yuuda ñɩma. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩwɩlaɣ se pɛwɛ Roma kewiyaɣ tɛɛ. “Eroodi tɛ mba” mba paawɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, paɖaŋaa se pana se Yesu kaɖɩɣnɩ lambuu hɛyʋʋ yaa we; nɛ ye ɛlabɩ mbʋ yɔ, pakʋyɩ ɛ-yɔɔ se ɛkaɖɩɣnɩ komina. Ɛlɛ ye ɛtɔm se pɩcɛyaa se pɛhɛyɩ lambuu kadadayaɣ mbʋ yɔ, ɛ-tɔm welisiyaa pɩzaɣ se peyele ɛ-wayɩ tɩŋʋʋ.

¹⁰ Yesu tɩɖʋ ɛ-nɔɔ lambuu hɛyʋʋ tɔm ndʋ tɩ-taa. Ɛyɔɔdaa se: “Ɩcɛlɩ Sezaarɩ mbʋ pɩkɛ Sezaarɩ pʋyʋ yɔ, nɛ Ɛsɔ mbʋ pɩkɛ Ɛsɔ pʋyʋ yɔ.” (Mat. 22:21) Yesu kaanawa se lambuu mʋyaa lakaɣ mulum lakasɩ. Ɛlɛ etiyele se hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ tɩnʋʋ ɛla nɛ ɛ-lɩmaɣza ɛtaawɛɛ mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ pɩ-yɔɔ. Mbʋ pɩkɩlɩ cɛyʋʋ yɔ lɛ Ɛsɔ Kewiyaɣ ŋga kakaɣ cɔnʋʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe camɩyɛ yɔ. Yesu tɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛha kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ɛ-tɔm welisiyaa. Pɩwɛɛ se pataaɖʋ pɔ-nɔɔ politiki tɔm natʋyʋ taa, paa pamaɣzaɣ se tɩwɛ ɖeu ɛzɩma yɔ. Krɩstʋ ñɩma kam ñʋʋ nɛ Ɛsɔ Kewiyaɣ nɛ Ɛsɔ siɣsiɣ wɛtʋ ñɩnʋʋ. Paaɖʋʋ pɔ-nɔsɩ politiki tɔm taa yaa paayɔɔdʋʋ natʋyʋ se pawɩlɩ se patɩnɩɣ yaa pakaɖɩɣnɩ mulum lakasɩ nasɩyɩ.​—Mat. 6:33.

11. Nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩsɔɔlɩ siɣsiɣ wɛtʋ?

¹¹ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sakɩyɛ pɩzaa nɛ palɩɩ politiki nɔɔhɔnɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa paatɛm pɔ-nɔsɩ ɖʋʋ yɔ. Grandɩ Bretaañɩ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa se: “Mansʋ sukuli kɩtɛzʋʋ (Université) taa nɛ mɛnkpɛlɩkɩ ɛyaa yɔɔ tɔm lɛɣtʋ ñɩnʋʋ nʋmɔʋ taa lɛ, manpaɣzɩ wɛnʋʋ Politiki lɩmaɣza. Piyeba nɛ manpaɣzɩ lʋbʋ ɛyaa kɩkpɛdaa wala yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paakɩlɩ-ɖʋ muluu nɛ panazɩ-ɖʋ. Paa mantɩŋnɩ mɔn-tɔm yɔɔdʋʋ yɔɔ nɛ mawa mba pakaɖaɣnɩ-ɖʋ yɔ tam sakɩyɛ yɔ, man-taa taahɛɛ. Mantaatɩlɩ se lakasɩ nzɩ sɩkɔŋnɩ mulum nɛ tɛ yɔɔ tɛ yɔɔ lakasɩ yɔ, ɖooo ɛyʋ laŋɩyɛ taa pɩwɛɛ se pacalɩnɩ-sɩ kpɛzʋʋ. Manpaɣzɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ lɛ, menɖiɣzina se pɩwɛɛ se mɛlɛɣzɩ lɩmaɣza wena awɛ ma-maɣmaɣ ma-laŋɩyɛ taa yɔ. Nɛ koobu halɩñɩnʋ anasaayɩ nɔɔyʋ ɖʋnɩ suuɖu nɛ ɛsɩnɩ-m nɛ pazɩ pazɩ lɛ, mala lɛɣzɩtʋ ndʋ. Lɛɛlɛɛyɔ mɛnkɛ paa ɖooye nʋmɔʋ lɩzɩyʋ ndamaa kʋnʋŋ ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa, nɛ mɛwɛɛ nɛ mɛnkpɛlɩkɩɣ ɛzɩma monsusi tɔm ɛyaa kpeekpe yɔ.”

12. Yesu heyuu ɛ-tɔm mʋyaa se pakpa pa-tɩ nɛ “tɛɣlɩm” yɔ, ɛbɛ tɔm ɛyɔɔdaɣ?

¹² Yesu alɩwaatʋ taa lɛ, Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ɖʋwaɣ a-nɔsɩ politiki tɔm taa. Takayaɣ ŋga payaɣ se La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus yɔ, kɔyɔɔdaa se: “Cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ndʋ tɩ-taa tayʋʋ kɔm Yuuda ñɩma hɛkʋ taa yɔ, pɩlɩnɩ ɛzɩma pa-taa nabɛyɛ kaawɛ politiki agbaa ndɩ ndɩ taa yɔ pɩ-cɔlɔ.” Pʋyɔɔ Yesu paɣ ɛ-tɔm mʋyaa se: “Ikuli ɛsa nɛ ɩɖaŋ mɩ-tɩ nɛ Farɩsɩ mba tɛ tɛɣlɩm nɛ Eroodi tɛ tɛɣlɩm.” (Mark. 8:15) Ye pɔyɔɔdɩ Eroodi tɔm mayaɣ kanɛ ka-taa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se mba patɩŋaɣ ɛ-wayɩ yɔ pɔ-tɔm pacaɣ yɔɔdʋʋ. Politiki labʋ nʋmɔʋ taa lɛ, Farɩsɩ ñɩma tɩnaɣ Yuuda ñɩma yɔɔ se paba ɩlʋ nɛ pɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ. Tɔm ndʋ Maatiyee mawa yɔ tɩwɩlɩɣ se Yesu kaayɔɔdɩ ɖɔɖɔ Saduki mba tɔm kɛdaɣ kanɛ ka-taa. Paba taasɔɔlɩ se nabʋyʋ ɛlɛɣzɩ. Pʋyɔɔ pa-taa sakɩyɛ kaawɛnɩ lona sɔsɔna alɩwaatʋ ndʋ Roma ñɩma tɔkaɣ kewiyitu yɔ. Yesu paɣ ɛ-tɔm mʋyaa kpayɩ se pakpa pa-tɩ nɛ Farɩsɩ mba, Saduki mba nɛ mba patɩŋɩɣ Eroodi wayɩ yɔ pa-wɩlɩtʋ yaa pɛ-tɛɣlɩm. (Mat. 16:6, 12) Alɩwaatʋ ndʋ samaɣ ñɩnaɣ se kakpa Yesu nɛ ɛpɩsɩ ke-wiyaʋ yɔ, tɩ-wayɩ pazɩ ɛ nɛ ɛ-tɔm mʋyaa palabɩ kɛdaɣ ŋga.

13, 14. (a) Ɛzɩma politiki nɛ Ɛsɔ sɛtʋ tɔm kɔnɩ ñam ñam lakasɩ nɛ mulum lakasɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩtɩpɔzɩ se ɖɩtɩŋnɩ ñam ñam lakasɩ yɔɔ se ɖiyele nɛ mulum lakasɩ sɩɩ tɩnaɣ? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

 ¹³ Alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ɖʋʋ pɔ-nɔsɩ politiki tɔm taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ ñam ñam lakasɩ yaa puuyaɣ lakasɩ kɛlɛʋ. Yesu heyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se pɩcɛyaa se pakpa pa-tɩ nɛ pataaɖʋ pɔ-nɔɔ politiki tɔm taa kaaʋ. Tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ cɔjɔnaa nɛ Farɩsɩ ñɩma ñɩnaɣ se patɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ pakʋ Yesu. Pɛ-ɛsɩndaa lɛ, pɩtɩɩkɛ politiki nʋmɔʋ taa yaa Ɛsɔ sɛtʋ nʋmɔʋ taa yɔ, Yesu kɛ po-koyindu mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛ-lɩmaɣza tɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ pa-ñɩna. Pʋyɔɔ pɔyɔɔdaa se: “Ye ɖiyebi-i kɔyɔ, ɛyaa kpeekpe tisiɣ ɛ-yɔɔ, nɛ Roma mba kɔŋ nɛ pɔyɔkɩ Ðeɖe Kiɖeɖee nɛ ɖɛ-ɛjaɖɛ.” (Yoh. 11:48) Pʋyɔɔ Cɔjɔ Sɔsɔ Kayifu kaaɖɛ nɔɔ mba pañɩnaɣ se patɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ pakʋ Yesu yɔ.​—Yoh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Ðoo yuwa lɛ, Kayifu tiyi sɔɔjanaa se powolo nɛ pakpa Yesu. Yesu kaasɩm pa-lɩmaɣza kɩdɛkɛda ana pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛ nɛ apostoloowaa pɔtɔkaɣ tɔɔnaɣ kɛdɛzaɣ ɖeɖe lɛ, eheyi-wɛ se pɔɖɔkɩ you sɩsɩ pɔ-yɔɔ. Sɩsɩ naalɛ maɣaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, sɩ-yɔɔ ɛkaɣ tɩŋnʋʋ nɛ ɛwɩlɩ-wɛ tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ. (Luka 22:36-38) Ðoo kʋɖʋma ana a-taa Pɩyɛɛrɩ kpaɣ laɣɖɛ se elomni mba pɔkɔm Yesu kpaʋ yɔ pa-taa lɛlʋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛzɩma pomulaɣ Yesu se pakpa-ɩ nɛ ɖoo yɔ, mbʋ wɩzɩnɩ-ɩ. (Yoh. 18:10) Ɛlɛ Yesu heyi-i se: “Pɩsɩnɩ ña-laɣɖɛ ɖi-huyuu taa.” (Mat. 26:52, 53) Yesu lɔŋ tasʋʋ pʋnɛ pɩlabɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ adɩma wena ɛɛlabɩ ɖoo ana a-taa se Ɛsɔ ɛsɩnɩ-wɛ nɛ pataaɖʋ pɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa yɔ. (Kalɩ Yohanɛɛsɩ 17:16.) Ɛsɔ ɖeke pɩzɩɣna nɛ eyele nɛ mulum lakasɩ sɩɩ tɩnaɣ.

15, 16. (a) Ɛzɩma Bibl sɩnɩ Krɩstʋ ñɩma se you ɛtaawɛɛ pɛ-hɛkʋ taa? (b) Yehowa cɔŋnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ lɛ, tʋkaɣ ŋga ɛnaɣ ɛ-sɛyaa nɛ lalaa pɛ-hɛkʋ taa?

¹⁵ Erɔɔpɩ hadɛ kiŋ koobu halɩñɩnʋ weyi ɛ-tɔm ɖɩɩyɔɔdaa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, ɛkpɛlɩkɩ lɔŋ ɛnɩ ɖɔɖɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Menɖiɣzinaa se ñam ñam lakasɩ ɛɛkɔŋnɩ siɣsiɣ wɛtʋ. Manawa se mba palakɩ ñam ñam lakasɩ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ sɩm pɩtɛŋnɩ-wɛ. Nɛ piyeki nɛ pa-taa lalaa ñɛwɛɣ pana taa tam. Man-taa labɩ leleŋ se mɛnkpɛlɩkɩ Bibl taa se Ɛsɔ ɖeke pɩzɩɣna nɛ eyele nɛ siɣsiɣ wɛtʋ wɛɛ tɛtʋ yɔɔ. Nɛ manpaɣzʋʋ tɔm ndʋ susuu yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ 25 yɔ.” Afrika hadɛ kiŋ koobu abalɩñɩnʋ weyi ɛ-tɔm ɖɩɩyɔɔdaa yɔ, ɛlɛ pɩsɩ ɛ-kɩgbɛzɛŋ “fezuu laɣɖɛ”, pʋ-tɔbʋʋ se Ɛsɔtɔm, nɛ esusuu laŋhɛzɩyɛ tɔm lalaa paa le patɩɩlɩnaa yɔ. (Efɛz. 6:17) Koobu halɩñɩnʋ weyi ɛlɛ ñaawɛ Erɔɔpɩ hɛkʋ taa yɔ, ɛpɩsɩ Yehowa Aseɣɖe Tʋ nɛ pɩtɛ lɛ, ɛwalɩ mba ɛpaɖaɣ yɔ pa-taa koobu nɔɔyʋ. Ɛyaa panɛ pa-naadozo palabɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɔsɔɔlaa se pamaɣzɩnɩ Krɩstʋ.

¹⁶ Lɛɣzɩtʋ ndʋ tɩ-tɔm cɛyɩ siŋŋ! Bibl kpaɣ ɛyaa nɛ kɩmaɣzɩnɩ teŋgu ŋgʋ kɩwɛɛ nɛ kɩwasɩɣ nɛ kɩ-lɩm hola falɩɣ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se kɩfɛyɩ laŋhɛzɩyɛ taa. (Iza. 17:12; 57:20, 21; Natʋ 13:1) Paa politiki labʋ eyeki nɛ ɛyaa kaɖɩɣnɩ ɖama, patayɩɣ ɖama taa nɛ palakɩ ñam ñam lakasɩ yɔ, ɖa Yehowa sɛyaa lɛ, ɖɩwɛ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa. Nɛ Yehowa naɣ se ɛ-samaɣ wɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩtayaa yɔ ɖɩ-taa lɛ, pɩlakɩ-ɩ leleŋ siŋŋ.​—Kalɩ Sofoniya 3:17.

17. (a) Hɔɔlɩŋ naadozo weyi ɩ-taa ɖiyeki se nɔɔ kʋɖʋmaɣ ɛwɛɛ ɖɛ-hɛkʋ taa? (b) Ɛbɛ tɔm ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa?

¹⁷ Ðɩna nʋmɔŋ naadozo weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩŋna nɛ ɖiyele nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ ɖa krɩstʋ ñɩma ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ: (1) Ðɩtaɣ liu se Ɛsɔ kewiyaɣ kaɣnɩ ɖɩzʋʋ mulum lakasɩ, (2) Ðɩɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa, nɛ (3) Ðɩɩlakɩ ñam ñam lakasɩ. Paa mbʋ yɔ nabʋyʋ taa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza wena atɩmʋna yɔ lalaa yɔɔ; nɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩcamɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ. Ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩkaɣ-ɖʋ wɩlʋʋ ɛzɩma ɖɩla nɛ ɖɩwa kaɖɛ nɖɩ, ɛzɩ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa krɩstʋ ñɩma kaalabʋ yɔ.