Ðoŋ ɖoŋ lɛ, hatʋ cabɩ takayɩsɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ nʋmɔʋ ɖɔm tɔm yɔ, sɩ-taa palɩzɩɣ lone kɩbanɖɛ naɖɩyɛ nɛ tɔlɩm ndɩ ndɩ; payaɣ-ɖɩ se “paradisuu” nɛ peseɣtiɣ ɛyaa se powolo lone nɖɩ ɖɩ-taa nɛ pɔsɔɔ pa-kʋñɔmɩŋ yɔɔ. Ɛlɛ ɖa-tɩŋa ɖɩnawa se, paa ɛyʋ ewobi lone nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, ɛpɩsɩɣ ɛ-tɛ lɛ, kʋñɔmɩŋ weyi eesewa yɔ, ɛɖaɣnɩɣ ɩ-taa wɛʋ.

Paa mbʋ yɔ, tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ paradisuu yɔɔ yɔ tɩwɛnɩ ɖoŋ ɛyaa sakɩyɛ yɔɔ. Ye mbʋ pɩmʋnaa se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ se: ‘Tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ “paradisuu” yɔɔ yɔ, polubi-tʋ kulubu se pɛhɛzɩnɩ ɛyaa laŋa na?’ Ye ɛɛɛ kɔyɔ, ɛbɛ yɔɔ tɔm ndʋ tɩwɛnɩ ɖoŋ ɛyaa sakɩyɛ yɔɔ? Pɩtasɩ lɛ, paradisuu tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ tɩkɛ toovenim na?

Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa, pɔyɔɔdɩ tɔm ndɩ ndɩ paradisuu yɔɔ, nɛ tɔm ndʋ tɩɖɩɣzɩ ɛyaa sakɩyɛ. Ɛyaa sakɩyɛ nɩ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdaa pɩlɩɩnɩ “Edɛɛnɩ kaɖaɣ ŋga kaawɛ tɛtʋ yɔɔ yɔ,” kɔ-yɔɔ yɔ lɛ, pɩla pɔ-yɔɔ tʋmɩyɛ siŋŋ. Ɛbɛ yɔɔ Edɛɛnɩ kaɖaɣ tɔm kɛdɩnɩ ɛyaa sakɩyɛ mbʋ? Bibl heyiɣ-ɖʋ se: “Kɩbaɣlʋ Ɛsɔ la nɛ tɩŋ ndɩ ndɩ ñɔ kajaɣ taa, ŋna-ɩ kɔyɔ ŋseliɣ ɩ-yɔɔ, i-pee tɔɔʋ wɛ leleŋ.”Kaɖaɣ ŋga kaakɛ lone kɩbanɖɛ kpem. Nɛ mbʋ pɩɩkɩlɩ ɖeu yɔ lɛ se, ‘wezuu tɩʋ kaawɛ kajaɣ hɛkʋ taa.’—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 2:8, 9.

Pɩtasɩ lɛ, Kiɖe Tɛɛ Tɔm takayaɣ heyiɣ-ɖʋ se pɔsɩ naanza kaatɩŋaɣnɩ kaɖaɣ ŋga ka-taa. Pasɩm pɔsɩ nzɩ sɩ-taa naalɛ hɩla halɩ nɛ sɔnɔ: Nzɩ lɛ Tigre (yaa Hiddekel) nɛ Euphrates. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 2:10-14) Pɔsɩ nzɩ sɩ-naalɛ sɩtɩŋɩɣnɩ Golf Persique nɛ siwoki ɖenɖe payaɣ lɛɛlɛɛyɔ se Iraakɩ yɔ; Iraakɩ kaakɛ caanaʋ taa Pɛrsɩ egeetiye taa tɛtʋ natʋyʋ.

Ðɩnɩɣ pɩ-taa se caanaʋ taa Pɛrsɩ ñɩma kaawɛnɩ tisuu tɛtʋ yɔɔ paradisuu yɔɔ nɛ mba yebina nɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩ tɔm ndʋ sɔnɔ. Caanaʋ taa wondu ɖɩzɩyɛ naɖɩyɛ wɛ Pennsylvanie, Etaazuunii ɛjaɖɛ taa, nɛ payaɣ-ɖɩ se Philadelphia Museum of Art. Pasɩ ɖɩ-taa pɩnzɩ 1500 waa taa pɩsaʋ yuŋ ñɩŋgʋ nakʋyʋ, ŋgʋ pɔpɔʋ tataa yɔ. Palɩzɩ kaɖaɣ nakɛyɛ pɩsaʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ; kaɖaɣ ŋga ka-taa nɛ tɩŋ nɛ tɩŋ hɛtʋ nɛ paya-kɛ se kaɖaɣ ŋga pama koloŋa nɛ pɔcɔzɩ yɔ. Pɛrsɩ tɔm pee wena pɛɖɛzaa se “kaɖaɣ ŋga pama koloŋa nɛ pɔcɔzɩ yɔ”, a-tɔbʋʋ lɛ “paradisuu.” Anjaʋ ŋgʋ palɩzɩ pɩsaʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ, kɩlabɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdaa pɩlɩɩnɩ Edɛɛnɩ kaɖaɣ yɔɔ yɔ.

Toovenim taa lɛ, pɛkɛdɩɣ paradisuu tɔm kʋnʋmɩŋ nɛ kedeŋa hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Ɛyaa kʋyʋʋ kedeŋa hɔɔlʋʋ nakʋyʋ nɛ pɛɖɛɛ lɛɛkʋ taa lɛ, pɛkɛdɩɣ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa ñɩma, tɔm ndʋ pasɩma pɩlɩɩnɩ paradisuu yɔɔ yɔ. Pɩnzɩ wɛɛ nɛ sɩɖɛɣ lɛ, tɔm ndʋ ɛyaa kɛdɩɣ paradisuu yɔɔ yɔ, tɩwɛɛ nɛ tiposuuni kiɖe tɛɛ ñɩndʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ posuyi tɔm kulubutu tɩ-yɔɔ. Halɩ sɔnɔ ɖɔɖɔ ɛyaa sakɩyɛ yɔɔdʋʋ lone kɩbanɖɛ naɖɩyɛ tɔm se ɖɩkɛ paradisuu.

Nʋmɔɖɔnaa mba pañɩnɩɣ se patɩlɩ ajɛɛ lɛɛna yɔ, pa-taa nabɛyɛ tɔm se palɩ lone nɖɩ ɖɩ-taa paradisuu kaawɛ yɔ, ɖɩ-yɔɔ. Aŋgletɛɛrɩ sɔdʋʋ sɔsɔ weyi paya-ɩ se Charles Gordon yɔ, eewobi Seychelles pɩnaɣ 1881 taa. Nɛ ɛna ɛzɩma Vallée de Mai kɛdɛɛŋa ŋga payaɣ lɛɛlɛɛyɔ se World Heritage site yɔ, kɛwɛ kajʋka pɩdɩɩfɛyɩ yɔ lɛ, ɛtɔ se Edɛɛnɩ kaɖaɣ kɛlɛ. Pɩnzɩ 1400 waa taa, Itaalii lɩm yɔɔ nʋmɔɖɔnʋ weyi payaɣ se Christophe Colombe yɔ, ewobi Hispaniola lɩm hɛkʋ taa tɛtʋ ndʋ payaɣ lɛɛlɛɛyɔ se, République Dominicaine nɛ Hayitii yɔ tɩ-taa lɛ, ɛtɔ se pɩkazɩ pazɩ se ɛnʋ ɛlɩɩ Edɛɛnɩ kaɖaɣ yɔɔ.

Paradisuu anjaʋwaa, ɖa-alɩwaatʋ taa takayɩsɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ caanaʋ tɔm yɔ, palɩzɩ sɩ-taa sakɩyɛ taa anjaʋwaa mba pɛcɛzɩ 190 yɔ, nɛ pa-taa nabɛyɛ wɩlɩɣ Aɖam nɛ Ɛva, alɩwaatʋ ndʋ paawɛ Edɛɛnɩ kaɖaɣ taa yɔ. Anjaʋwaa mba pa-taa nakʋyʋ wɛ ŋgee. Palɩzɩ-kʋ pɩnzɩ 1200 waa taa takayaɣ ŋga payaɣ se Beatus of Liébana yɔ ka-taa. Palɩzɩ paradisuu anjaʋ ŋgʋ, ki-hayo kiŋ. Pɔsɩ naanza lɩɣnɩ kɩ-taa, nzɩ lɛ “Tiigri,” “Efraatɩ,” “Indus,” nɛ “Yɔɔrdaŋ.” Paa pɔɔ ŋga lɛ, kɛyɛzaa nɛ kalɩɩ hɔɔlɩŋ naanza, nɛ hɔɔlɩŋ ɛnɩ ɩsɩŋnɩ  ɛzɩma Krɩstʋ ñɩma susi tɔm nɛ tɩtalɩ ajɛɛ hɔɔlɩŋ naanza taa yɔ. Toovenim taa lɛ, anjaʋwaa mba pawɩlɩɣ se paa ɛyaa ɩɩsɩŋ ɖenɖe paradisuu kaawɛɛ yɔ, kɩ-tɔm wɛ pa-lɩmaɣza taa nɛ piseɣtiɣ-wɛ se powolo kɩ-taa.

John Milton kɛ Aŋgletɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa keɣsi maɖʋ weyi ɛɛcaɣ wezuu pɩnzɩ 1600 waa taa yɔ. Ɛyɔɔdɩ kɩwɛɛkɩm mbʋ Aɖam nɛ Ɛva palaba nɛ pɔɖɔɔnɩ-wɛ paradisuu taa yɔ pɩ-tɔm keɣa nakɛyɛ taa; keɣa ŋga keyebina nɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩ-ɩ. Ɛyɔɔdɩ kaka taa se: “Nɛ pʋwayɩ lɛ, tɛtʋ kaɣ pɩsʋʋ paradisuu.” Pʋwayɩ lɛ, ɛma ɖɔɖɔ keɣa lɛɛka ŋga ka-taa ɛtɔm se, ɛyaa kaɣ caɣʋ wezuu maatɛŋ tɛtʋ yɔɔ yɔ.

Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩnzɩ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa, ɛyaa sakɩyɛ maɣzaɣ paradisuu ŋgʋ pelesaa yɔ kɩ-yɔɔ. Ɛbɛ yɔɔ paatasɩɣ kɩ-tɔm yɔɔdʋʋ lɛɛlɛɛyɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛzɩ pɔyɔɔdʋʋ paradisuu anjaʋwaa takayaɣ taa yɔ: “Ɛsɔtɔm wɩlɩyaa yɔɔdʋʋ . . . paradisuu tɔm lɛ, pɔhɔŋ ɛyaa lɩmaɣza nɛ powokini lone lɛɛɖɛ naɖɩyɛ yɔɔ.”

Pawɩlɩɣ cooci woɖaa sakɩyɛ se paakaɣ caɣʋ wezuu paradisuu taa tɛtʋ yɔɔ, ɛlɛ pakaɣ kpaʋ ɛsɔdaa. Ɛlɛ Bibl ñɔyɔɔdɩ Keɣa 36:29 taa se: “Siɣsiɣ tʋ tɩnɩ tɛtʋ, ɛwɛɣ tɩ-yɔɔ tam.” Mbʋ mbʋ pɩwɛɛ pɩlakɩ tɛtʋ yɔɔ sɔnɔ yɔ, pɩwɛ ndɩ kpem nɛ wɛtʋ ndʋ pɩwɛɛ se tɩwɛɛ paradisuu taa yɔ; ye mbʋ ɛbɛ haɣ-ɖʋ lidaʋ se tɛtʋ kaɣ pɩsʋʋ paradisuu toovenim? *

Yehowa Ɛsɔ weyi ɛlabɩ paradisuu kiɖe tɛɛ yɔ, ɛnʋ ɛlabɩnɩ tamaɣ se ɛkaɣ-kʋ ɖaɣnɩɣ pɩsɩnʋʋ. Ɛzɩma tɩyɛ? Tɔzɩ se Yesu heyi-ɖʋ se ɖɩtɩmɩ se: “Ñe-kewiyaɣ ɛkɔɔ, ñɔ-sɔɔlɩm ɛla tataa ɛzɩ ɛsɔdaa yɔ.” (Maatiyee 6:10) Kewiyaɣ ŋga kɛkɛnɩ komina ŋgʋ kɩkaɣ lɛɣzʋʋ ɛyaa kominawaa lone taa nɛ kɩtɔɔ kewiyitu ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ; kɩ-ñʋʋdʋ lɛ, Yesu Krɩstʋ. (Danɩyɛɛlɩ 2:44) Kewiyaɣ ŋga, ŋga kaɣnɩ yebu nɛ tɛtʋ pɩsɩ Paradisuu nɛ ‘Ɛsɔ sɔɔlɩm la.’

Fezuu kiɖeɖeu kaasɩnɩ nayʋ Izaayii nɛ ɛyɔɔdɩ wɛtʋ ndʋ tɩkaɣ wɛʋ Paradisuu taa yɔ tɩ-tɔm. Mbʋ mbʋ pɩwɛɛkɩɣ tɛtʋ yɔ nɛ kʋñɔmɩŋ lɛɛŋ weyi ɩwɛ tɛtʋ yɔɔ sɔnɔ yɔ, ɩɩkaɣ tasʋʋ wɛʋ. (Izaayii 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Ðiseɣtiɣ-ŋ se ŋkpaɣ alɩwaatʋ pazɩ nɛ ŋkalɩ masɩ nzɩ ñe-Bibl taa. Ye ŋlabɩ mbʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋtɩlɩ wondu kɩbandʋ ndʋ Ɛsɔ ñɔɔzaa nɛ ɛsɩɩ ɛyaa mba pañaŋɩ-ɩ yɔ. Ɛyaa mba, pakaɣ hiɣu mbʋ Aɖam kaalesaa yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se paradisuu nɛ Ɛsɔ lootiye.—Natʋ 21:3.

Ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖitisi se tɛtʋ yɔɔ Paradisuu tɔm, tɩkɛ tɔm kulubutu ɛlɛ toovenim tɔm? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ Bibl heyiɣ-ɖʋ se: “Ɛsɔdaa lɛ, pɩkɛ [Yehowa] ɛnʋ ɛ-ɖɩjaɣyɛ, tɛtʋ lɛ, ɛha-tʋ Aɖam sayɩnaa.” “Ɛsɔ weyi ɛɛcɛtɩɣ yɔ,” ɛnʋ hanɩ-ɖʋ lidaʋ se ɖɩkaɣ caɣʋ wezuu paradisuu taa tɛtʋ yɔɔ. (Keɣa 113B:16; Tiiti 1:2) Wezuu caɣʋ Paradisuu taa tam tam kɛ lidaʋ kɩbaŋʋ kpem ŋgʋ Bibl haɣ-ɖʋ yɔ!