Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

Ɛzɩ pɩtɩŋa pɩkaɣ pɩsʋʋ pi-ɖeɖe COVID kʋdɔŋ wayɩ? Ɛzɩma Bibl pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ alɩwaatʋ ndʋ COVID kʋdɔŋ yeba nɛ pɩtɩŋa pɩlɛɣzɩ ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ?

Ɛzɩ pɩtɩŋa pɩkaɣ pɩsʋʋ pi-ɖeɖe COVID kʋdɔŋ wayɩ? Ɛzɩma Bibl pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ alɩwaatʋ ndʋ COVID kʋdɔŋ yeba nɛ pɩtɩŋa pɩlɛɣzɩ ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ?

 «Ða-tɩŋa ɖɩsɔɔlaa se pɩtɩŋa pɩpɩsɩ pi-ɖeɖe ɛzɩ pɩɩwɛʋ yɔ.» (Angela Merkel, Caama komina ñʋʋdʋ).

 Ɛzɩma COVID-19 kʋdɔŋ wɛɛ nɛ kɩyɛlɩɣ nɛ kɩkpaɣ ɛyaa ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ yɔ, pɩtɩla ŋtisiɣ ɛ-tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Ɛlɛ ye pɔtɔm se pɩtɩŋa pɩpɩsɩ pi-ɖeɖe yɔ pʋ-tɔbʋʋ lɛ suwe? Ɛbɛ ɛyaa ɖaŋaa se pala?

  •   Pacaɣ wezuu ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ. Nabɛyɛ liu wɛɛ se pa nɛ lalaa pakatɩɣ ɖoŋ ɖoŋ nɛ pɩkɩlɩ, palakɩ ɖama atuu, pɛsɛɣ ɖama nesi taa nɛ powoki ɖɔɖɔ nʋmɔŋ. Pamaɣzɩɣ se ye pɔtɔm se pɩtɩŋa pɩpɩsɩ pi-ɖeɖe yɔ pʋ-tɔbʋʋ lɛ se powoki faɣlɛɛ taa nɛ pɔtɔkɩ tɔɔnaɣ, powoki aleɣya ɖɩlaɖɛ nɛ lona ana a-ɖɔndɩ taa, ɛzɩ ɖɔkɔtɔ Anthony Fauci a yɔɔdʋʋ yɔ.

  •   Pacaɣ wezuu ŋgʋ kɩwɛ ɖeu nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Nabɛyɛ maɣzɩɣ se pɩkɛnɩ-wɛ waɖɛ se pacaɣ wezuu ŋgʋ kɩwɛ ɖeu nɛ kɩkɩlɩ ŋgʋ pacakaɣ yɔ. Pamaɣzɩɣ se pɩwɛɛ se lɛɣzɩtʋ ɛkɔɔ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa ɛzɩ tʋma wena akpakɩɣ ɛyaa alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ anɩɣ-wɛ yɔ, mulum mbʋ pɩwɛ ɛyaa hɛkʋ taa yɔ nɛ ɛzɩma lɩmaɣza taa kʋdɔmɩŋ kpaɣ ɛyaa sakɩyɛ nɛ pɩkɩlɩɣ yɔ. Klaus Schwab weyi ɛtʋlɩ Forum économique mondial yɔ ɛyɔɔdaa se: «COVID kʋdɔŋ haɣ-ɖʋ waɖɛ nɖɩ ɖɩ-wayɩ fɛyɩ yɔ se ɖɩmaɣzɩ ɖe-wezuu caɣʋ yɔɔ, ɛzɩma ɖɩsɔɔlaa se ɖɛ-ɛjaɖɛ ɛwɛɛ yɔ, nɛ pʋwayɩ lɛ ɖɩla lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ yɔ. Nɛ waɖɛ nɖɩ, ɖɩɩkaɣ wɛʋ mbʋ tam.»

 Nabɛyɛ lɛ, COVID kʋdɔŋ kɔnɩ-wɛ nɩɣzɛ sakɩyɛ nɛ pamaɣzɩɣ se wezuu caɣʋ ɛɛtasɩɣ pɩzʋʋ nɛ kɩwɛɛ ɛzɩ ɖooo yɔ kpa. Ɛyaa sakɩyɛ lesi pa-tʋma, pa-ɖɩsɩ, po-tomnaɣ taa alaafɩya nɛ kɔzɩ kɔzɩ lɛ pɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa sɩba.

 Toovenim taa lɛ, nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛyɔɔdɩ ɖeyi ɖeyi ɛzɩma ɛjaɖɛ kaɣ wɛʋ COVID kʋdɔŋ wayɩ yɔ. (Eklezɩyastɩ 9:11) Paa mbʋ yɔ Bibl pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana cee wayɩ yɔɔ nɛ ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩtalɩ-ɖʋ yɔ. Mbʋ pɩkɩlɩ ɖeu yɔ lɛ se Bibl haɣ-ɖʋ lidaʋ cee wayɩ yɔɔ, lidaʋ ŋgʋ pɩtɩla ŋtaamaɣzɩ kɩ-yɔɔ yɔ, nɛ lidaʋ ŋgʋ, pɩtʋʋ fɛyɩ se kɩkaɣ labʋ.

Ðɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana COVID-19 kʋdɔŋ yɔɔ

 Pɩlakɩ alɩwaatʋ sakɩyɛ yɔ, Bibl kaayɔɔdaa se «kʋdɔmɩŋ sɔsɔŋ» kaɣ lɩʋ «ɛjaɖɛ yɔɔ ɖʋtʋ tɛm alɩwaatʋ» taa. (Luka 21:11; Maatiyee 24:3) Ye ɖɩtɔzʋʋ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩmaɣzɩɣ COVID-19 kʋdɔŋ yɔɔ yɔ, ɖɩkaɣ-kʋ naʋ ɛzɩ yʋsasɩ sɔsɔsɩ nzɩ sɩ-tɔm Bibl kaayɔɔdaa se sɩkaɣ labʋ yɔ sɩ-taa nakɛyɛ. Yʋsasɩ sɔsɔsɩ nzɩ sɩ-taa nasɩyɩ lɛ yoŋ, tɛtʋ ñamsʋʋ sɔsɔm nɛ ñɔɔsɩ.

 Ye ŋsɩm tɔm ndʋ yɔ, ɛzɩma pɩsɩɣnɩ-ŋ?: Paa pɩlaba se kaɖɛ wɛtʋ ndʋ COVID-19 kʋdɔŋ kɔnaa yɔ tɩwɛɛ nɛ tɩñɔɔzʋʋ yɔ, Bibl heyiɣ-ɖʋ se ɖɩwɛ «alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩ-lʋbɩnʋʋ wɛɣ kaɖɛ yɔ» tɩ-taa. (2 Timootee 3:1) Ye ɖɩsɩm tɔm ndʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩñɔɔzɩ ɖa-lɩmaɣza nɛ ɖɩɖaŋ mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩtalɩ-ɖʋ kaɖɛ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa yɔ.

 Bibl heyiɣ-ɖʋ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-yɔɔ toovenim tɔm: Ðɛ-ɛjaɖɛ ɖɩnɛ, ɖɩ-taa kala tɩnɩɣ ɖama yɔɔ kɩtɩnʋ, ɛlɛ piileɖiɣ lɛ ɖɩ-wɛtʋ kaɣ lɛɣzʋʋ siŋŋ. Lɛɣzɩtʋ ndʋ kaɣ kɔm?

COVID-19 kʋdɔŋ wayɩ, lɛɣzɩtʋ ndʋ tɩkaɣ kɔm cee wayɩ yɔ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩɖɩɣzɩ-ŋ

 Pɩtɩkɛ kala sɔsɔna wena ɖɩkatɩɣ yɔ a-tɔm ɖeke Bibl kaayɔɔdaa, ɛlɛ kɩɩyɔɔdɩ ɖɔɖɔ cee wayɩ kɩbaŋʋ ŋgʋ piileɖiɣ lɛ kɩkaɣ kɔm yɔ kɩ-tɔm. Cee wayɩ kɩbaŋʋ ŋgʋ, kɩkpaɖɩ ŋgʋ ɛyaa kominawaa pɩzɩɣ nɛ paha-ɖʋ yɔ, Ɛsɔ ɖeke pɩzɩɣna nɛ ɛha-ɖʋ kʋ. «Ɛkaɣ hɩzʋʋ ɛsɩtɛɣlɩm kpeekpe pɛ-ɛsɩndaa, nɛ sɩm ɛɛkaɣ tasʋʋ wɛʋ, kʋñɔwiye nɛ kubusi mabʋ nɛ wɩzasɩ paakaɣ tasʋʋ wɛʋ ɖɔɖɔ.»—Natʋ 21:4.

 Yehowa b Ɛsɔ labɩ tamaɣ se: «Na! Menɖiɣni labʋ wondu tɩŋa se tɩkɛ kɩfatʋ.» (Natʋ 21:5) Ɛkaɣ cɔnʋʋ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-kʋñɔmɩŋ ɖeɖe, pɩkpɛndɩnɩ kʋñɔmɩŋ weyi Covid kʋdɔŋ yeba nɛ ɩtɛzɩ kpaʋ ɖoŋ yɔ. Mbʋ ɛkaɣ-ɖʋ haʋ yɔ mbʋ yɔ:

  •   Ðɩkaɣ wɛnʋʋ tomnaɣ taa nɛ lɩmaɣza taa alaafɩya pilim, kʋdɔŋ nakʋyʋ ɛɛkaɣ tasʋʋ wɛʋ nɛ sɩm ɖɔɖɔ ɛɛkaɣ tasʋʋ wɛʋ.—Izaayii 25:8; 33:24.

  •   Tʋma kɩbana wena ahaɣ ɛyaa taa leleŋ yɔ; pɩɩkɛɣnɩ tʋma wɛna amʋʋ ɛyaa alɩwaatʋ nɛ ɖoŋ sakɩyɛ nɛ ayeki se pɛwɛɛ ɖɩwɩzɩyɛ taa yaa pɩnɩɣ-wɛ kadadayaɣ yɔ.—Izaayii 65:22, 23.

  •   Piɖeɣni paa weyi camɩyɛ nɛ piyele nɛ kʋñɔndʋtʋ nɛ ñɔɔsɩ sɩɩ tɩnaɣ.—Keɣa 71:12, 13; 144:16.

  •   Ðɩɩkaɣ tɔzʋʋ wɩzasɩ nzɩ kʋñɔmɩŋ kaayeba nɛ ɖɩwɛɛ sɩ-taa yɔ sɩ-yɔɔ; Ɛsɔ haɣ-ɖʋ lidaʋ ɖɔɖɔ se ɛkaɣ fezuu ɖɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa mba pasɩba yɔ.—Izaayii 65:17; Tʋma Labʋ 24:15.

 Ye ŋsɩm tɔm ndʋ yɔ, ɛzɩma pɩsɩɣnɩ-ŋ?: Bibl yɔɔdaa se: «Ðe-lidaʋ ŋgʋ, kɩwɛ ɛzɩ mɛlɛ kolaɣ ŋga kɔɖɔkʋʋ ɖe-weziŋ yɔ.» (Ebree mba 6:19, pɩ-tɛɛ tɔm) Lidaʋ ŋgʋ ɖɩwɛnɩ cee wayɩ wondu kɩbandʋ ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ, kiyeki se ɖɩtaakɩlɩ nɩɣzʋʋ. Kɩpɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ kala wena ɖɩkatɩɣ ɖe-wezuu caɣʋ taa sɔnɔ yɔ, kɩpɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛ taa leleŋ taa nɛ sɔɔndʋ ɛtaakpa-ɖʋ.

 Ɛlɛ toovenim taa lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Bibl taa tamasɩ liu na? Kalɩ tɔm ñʋʋ: «Bibl kɛ takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ toovenim yɔ

Bibl paɣtʋ kila wena apɩzɩɣ nɛ asɩnɩ-ŋ COVID-19 kʋdɔŋ alɩwaatʋ taa, pʋcɔ nɛ lɛɣzɩtʋ ndʋ tɩkaɣ kɔm cee wayɩ yɔ tɩtalɩ?

  •   Wɩlɩ se wezuu mʋ ñɩm ñɛ-ɛsɩndaa

     Bibl mayaɣ: «Lɔŋ haɣ wezuu weyi ɛwɛnɩ-ɩ yɔ.»—Eklezɩyastɩ 7:12.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Kpaɣ lɩmaɣza kɩbana nɛ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ye pɩsaŋ yɔ ŋfɛɛ kʋdɔŋ. Pɔzɩ nɛ ŋtɩlɩ ɛzɩma pɩwɛ mi-egeetiye taa yɔ. Tɩlɩ paɣtʋ ndʋ paɖʋwa se tɩkandɩyɩ ɛyaa yɔɔ yɔ, ɛzɩma kʋdɔŋ yɛlaa yɔ nɛ ɛyaa mɩnʋʋ yɔɔ lɛ, ɛyaa ɛzɩma pɛtɛm ɖaʋ yɔ.

  •   Wɛɛ lɛɣtʋ

     Bibl mayaɣ: «Ɛyʋ lɔŋ tʋ ñaŋ nɛ eseɣ kɩdɛkɛdɩm, kɩmɛlɛŋ ɖʋʋ yem nɛ kɩtaɣ liu.»—Aduwa 14:16.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Wolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋlakɩ mbʋ pɩpɔzʋʋ yɔ se pɩsa nɛ ŋkandɩyɩ ña-alaafɩya yɔɔ. Ñɩnɩyaa nabɛyɛ yɔɔdaa se Covid kʋdɔŋ kaɣ wɛʋ mbʋ alɩwaatʋ natʋyʋ.

  •   Taataa tɔm tɩŋa liu

     Bibl mayaɣ: «Weyi ɛ-taa fɛyɩ nabʋlɛ yɔ, etisiɣ tɔm kpeekpe yɔɔ, ɛlɛ ɛyʋ lɔŋ tʋ cɔŋnɩ ɛ-ɖɔnɛ yɔɔ.»—Aduwa 14:15.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Maɣzɩ camɩyɛ nɛ ŋna se lɔŋ tasʋʋ mbʋ yɔɔ pɩwɛɛ se ŋɖɔ. Pɩcɛyaa se ŋla mbʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ye pɩtɩkɛ lɔŋ tasʋʋ kɩbam yɔɔ ŋtɩŋnaa nɛ ŋsɛtɩ ña-tɩ tɔm yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ-ŋ kaɖɛ tomnaɣ taa alaafɩya hɔɔlʋʋ taa.

  •   Taayele nɛ pitibi-ŋ yɔɔɔ

     Bibl mayaɣ: «Taatɔ se: “Pɩlɩnɩ le nɛ caanaʋ taa wɛɛ weewee nɛ pɩkɩlɩ lɛɛlɛɛyɔ?” Pɩtɩkɛ lɔŋ sɩmtʋ se ŋpɔzɩ mbʋ.»—Eklezɩyastɩ 7:10.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Paa wɛtʋ ndʋ taa ŋwɛɛ yɔ, ñaɣ pana nɛ ŋnɩɩ leleŋ ñe-wezuu caɣʋ taa. Taakɩlɩɣ maɣzʋʋ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ñe-wezuu caɣʋ kaawɛɛ pʋcɔ nɛ Covid kʋdɔŋ paɣzɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ; paɣtʋ ndʋ paɖʋ Covid kʋdɔŋ yɔɔ yɔ, tiyeba nɛ ŋlesi wala wena yɔ, taakɩlɩɣ kam ña-lɩmaɣza a-yɔɔ.

  •   Ña ɛyaa lalaa

     Bibl mayaɣ: «Ɩɖʋ hɩɖɛ ɛyaa ndɩ ndɩ»—1 Pɩyɛɛrɩ 2:17.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Ɛyaa fɛyɩnɩ wɛtʋ kʋɖʋmtʋ Covid kʋdɔŋ yɔɔ nɛ mbʋ kɩkɔnaa yɔ pɩ-yɔɔ. Ña paa weyi lɛ ɛ-lɩmaɣza, ɛlɛ ŋñaɣ pana nɛ ŋñɔɔnɩ lɩmaɣza kɩbana wena ŋkpaɣaa yɔ. Wɛɛnɩ ñamtʋ mba patɩɖaa-wɛ yɔ pɔ-yɔɔ, akpadɩyaa yɔɔ nɛ mba pɩwɩɣ-wɛ siŋŋ yɔ pɔ-yɔɔ.

  •   Wɛɛ suuɖu

     Bibl mayaɣ: «Sɔɔlɩm wɛ suuɖu nɛ pɩlakɩ kɩbandʋ.»—1 Kɔrɛntɩ mba 13:4.

     Pʋ-tɔbʋʋ: Pʋcɔ nɛ kʋdɔŋ paɣzɩɣ lɛ, tʋma wena ɛyaa lakaɣ-yɛ kɛlɛʋ yem yɔ, ye lalaa ɩyɔɔdʋʋ se sɔɔndʋ kpaɣ-wɛ se paɖaɣnɩ paɣzʋʋ a-labʋ yɔ, nɩɩ pɔ-tɔm taa. Paa paɣtʋ ndʋ paaɖʋ Covid kʋdɔŋ yɔɔ yɔ tɩwɛɛ nɛ tɩyɔɔyʋʋ nɛ ŋwɛɛnɩ waɖɛ se ŋla nɛ pɩkɩlɩ yɔ, wɛɛ suuɖu.

Bibl wɛɛ nɛ kɩsɩɣnɩ ɛyaa se papɩzɩ nɛ palʋbɩnɩ Covid kʋdɔŋ

 Cee wayɩ tamasɩ nzɩ sɩwɛ Bibl taa yɔ, sɩhɛzɩɣ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa laŋa nɛ sɩsɩɣnɩ-wɛ se pataaka pa-lɩmaɣza kʋdɔŋ yɔɔ. Pañaŋ ɖɔɖɔ Bibl paɣtʋ ndʋ tɩtɔŋ se pekpeɣliɣ ɖoŋ ɖoŋ nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ yɔ, nɛ pɩsɩɣnɩ-wɛ nɛ pakpazɩɣ ɖama ɖoŋ. (Ebree mba 10:24, 25) Paa weyi ɛpɩzɩɣ nɛ ɛkɔɔ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kediɣzisi taa; kʋdɔŋ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa lɛ, patɩŋɩɣnɩ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ nɛ palakɩ-sɩ.

 Ɛyaa lala ɖiɣzinaa se ye powoki Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kediɣzisi yɔ, pɩsɩɣnɩ-wɛ kaɖɛ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ; halʋ nɔɔyʋ kaatisaa se ɛtɩŋɩɣnɩ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ nɛ ewolo Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kediɣzisi, halʋ ɛnʋ COVID-19 kʋdɔŋ kaakpa-ɩ. Paa Covid kʋdɔŋ ɛɛwɛ nɛ kɩcɛyɩɣ-ɩ yɔ, kediɣzisi nzɩ sɩsɩnɩ-ɩ nɛ pititibi-i yɔɔɔ. Ɛyɔɔdɩ pʋwayɩ se: «Pɩɩwɛ-m ɛzɩ ma ɖɔɖɔ mɛnkɛ hɔʋ ŋgʋ kɩ-taa tʋ yɔ. Bibl kalʋʋ sɩnɩ-m nɛ mɛwɛɛ laŋhɛzɩyɛ taa. Pɩsɩnɩ-m se mantaaka ma-lɩmaɣza kala wena a-taa mɛwɛɛ yɔ a-yɔɔ, ɛlɛ mankam-yɛ lidaʋ ŋgʋ mɛwɛnɩ cee wayɩ yɔɔ yɔ kɩ-yɔɔ. Mɛnsɛɣ-mɩ se ɩlabaɣ lɛ, ɛzɩma ɩsɩnɩ-m nɛ mɔñɔtɩnɩ Ɛsɔ kpam yɔ pʋyɔɔ, mbʋ mañɩnaɣ me-wezuu caɣʋ kpeekpe.»

a Institut national des allergies et des maladies infectieuses ŋgʋ kɩwɛ Etaazuunii yɔ kɩ-ñʋʋdʋ.

b Bibl wɩlɩɣ se Ɛsɔ hɩɖɛ lɛ Yehowa yaa Yahve.—Ejipiti Lɩʋ 3:15.