1, 2. (a) Kʋjɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ Yehowa labɩ-ɖʋ? (b) Ɛbɛ Yehowa ha-ɖʋ se piɖeni-ɖʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa?

YEHOWA labɩ ɖa-tɩŋa kʋjɔʋ kɩbaŋʋ nakʋyʋ. Ŋgʋ lɛ wezuu. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 1:27) Ɛsɔɔlaa se piɖeni-ɖʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa. Pʋyɔɔ ɛha-ɖʋ paɣtʋ kila wena asɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkpaɣ lɩmaɣza camɩyɛ yɔ. Pɩpɔzʋʋ se ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ kila ana nɛ pɩsa nɛ ɖɩtɩlɩ tʋkaɣ ŋga kɛwɛ “kɩbam nɛ kɩdɛkɛdɩm” pɛ-hɛkʋ taa yɔ. (Ebree 5:14) Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖiyeki se Yehowa ɛfalɩsɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana. Ye ɖɩlakɩnɩ Yehowa paɣtʋ kila tʋmɩyɛ nɛ ɖɩnaɣ ɛzɩma añɔɔzʋʋ ɖe-wezuu caɣʋ yɔ, ɖɩkaɣ naʋ se amʋ ñɩm siŋŋ.

² Wezuu caɣʋ pɩzɩɣ nɛ pɩla kaɖɛ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɖɩkatɩɣ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa paɣtʋ natʋyʋ fɛyɩ Bibl taa kpayɩ nɛ tiheyiɣ-ɖʋ mbʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla yɔ. Ðɩkpaɣ kɩɖaʋ kʋnɛ: Nabʋyʋ taa pɩpɔzʋʋ se ɖɩkpaɣ lɩmaɣza pɩlɩɩnɩ kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ weyi ɩ-taa palakɩnɩ tʋmɩyɛ calɩm yɔ ɩ-yɔɔ. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza wena akɛdɩɣnɩ Yehowa yɔ? Bibl taa paɣtʋ kila naayɛ wɩlɩɣ-ɖʋ ndʋ Yehowa maɣzɩɣ wezuu nɛ calɩm pɔ-yɔɔ yɔ. Ye ɖɩnɩ paɣtʋ kila ana a-taa camɩyɛ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana wena ayeki se ɖɩwɛɛnɩ ɛhʋyɛ  kɩbanɖɛ yɔ. (Aduwa 2:6-11) Lɛɛlɛɛyɔ yele nɛ ɖɩtazɩ paɣtʋ kila ana a-taa naayɛ taa.

3, 4. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Ɛsɔ lɩzɩ lɩmaɣza wena ɛwɛnɩ calɩm yɔɔ yɔ nɛ ɛwɩlɩ? (b) Ɛbɛ calɩm sɩŋnaa?

³ Bibl wɩlɩɣ-ɖʋ se calɩm kɛ kaɖɛ pʋyʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩsɩŋnɩ wezuu. Nɛ wezuu mʋ ñɩm siŋŋ Yehowa ɛsɩndaa. Kayɩnɩ kʋ e-neu lɛ, Yehowa heyi-i se: “Ñe-neu calɩm makɩ kubusi tataa nɛ pɩkpaɣ mɔn-cɔlɔ!” (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 4:10) Aabɛɛlɩ calɩm sɩŋnɩ e-wezuu; toovenim taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Yehowa yɔɔdɩ Aabɛɛlɩ calɩm tɔm yɔ, e-wezuu tɔm ɛyɔɔdaɣ.

⁴ Noowa alɩwaatʋ taa Tɛʋ Sɔsɔʋ nɩwa nɛ pɩtɛ lɛ, Ɛsɔ heyi ɛyaa se papɩzɩɣ nɛ pɔtɔɔ nandʋ. Ɛlɛ ɛyɔɔdɩ kpayɩ se: “Ɩtaatɔɔ nanʋʋ nɛ ɩkpɛndɩnɩ ki-ciyam, pʋ-tɔbʋʋ se calɩm.” (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 9:4) Paɣtʋ ndʋ titukuuni Noowa sayɩnaa tɩŋa pɩkpɛndɩnɩ ɖa mba ɖɩwɛ wezuu sɔnɔ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa ɛsɩndaa lɛ, calɩm sɩŋnɩ wezuu. Nɛ pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza ana calɩm yɔɔ.​—Keɣa 35:10.

5, 6. Ɛzɩma Moyizi paɣtʋ sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtɩlɩ lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ calɩm yɔɔ yɔ?

⁵ Yehowa yɔɔdɩ paɣtʋ ndʋ ɛcɛlɩ Moyizi yɔ tɩ-taa se: “Paa ɛyʋ weyi . . . ɛtɔɔ calɩm, paa calɩm mbʋ yɔ, mankaɣ pam nɛ ɛsa weyi ɛtɔɔ calɩm mbʋ yɔ, nɛ mankaɣ-ɩ lɩzʋʋ ɛ-samaɣ hɛkʋ taa. Ɛɛɛ, nandʋ wezuu wɛ calɩm taa.”​—Levitiki 17:10, 11.

⁶ Paayɔɔdɩ Moyizi paɣtʋ taa se ye nɔɔyʋ ɛkʋ kpɩnɛ naɖɩyɛ se ɛtɔɔ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɛpɩyɩ ɖɩ-calɩm tataa. Pɩwɩlɩɣ se kpɩna calɩm kɛ kaɖɛ pʋyʋ nɛ Yehowa weyi ɛkɛ Lɩzɩyʋ yɔ, ɛnʋ tɩnɩ-pʋ. (Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 12:16;  Ezekɩyɛɛlɩ 18:4) Ɛlɛ Yehowa taapɔzʋʋ Izrayɛɛlɩ piya se sɩñalɩ calɩm cɩɖɩ cɩɖɩ kpɩna wena sɩkʋʋ yɔ a-taa pʋcɔ nɛ sɩtɔɔ a-nandʋ. Ye Izrayɛɛlɩ pɩɣa nakɛyɛ ɛcɛbɩ kpɩnɛ liu tɛɛ nɛ kañaɣ pana nɛ calɩm kpe camɩyɛ yɔ, kapɩzɩɣ nɛ kɔtɔɔ ɖɩ-nandʋ nɛ ɛhʋyɛ kɩbanɖɛ. Ye sɩwɛnɩ ñamtʋ kpɩna calɩm yɔɔ yɔ, pɩwɩlɩɣ ɖɔɖɔ se sɩwɛnɩ ñamtʋ wezuu Hayʋ Yehowa yɔɔ. Paɣtʋ pɔzaɣ ɖɔɖɔ Izrayɛɛlɩ piya se sɩkpaɣ kpɩna nɛ sɩlaa kɩlaŋ nɛ pɩsa nɛ pekpeɣ-sɩ sɩ-kɩwɛɛkɩm.​—Kalɩ Tɩnaɣ yɔɔ tɔm 19 nɛ 20.

7. Ɛzɩma Daviid wɩlaa se ɛwɛnɩ ñamtʋ calɩm yɔɔ?

⁷ Mbʋ Daviid laba alɩwaatʋ ndʋ paawɛɛ nɛ poyouni Filisti mba yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩna ɛzɩma calɩm kɛ kaɖɛ pʋyʋ yɔ. Daviid ɛyaa nawa se lɔkɔtʋ ɖɛ-ɩ siŋŋ lɛ, paɖʋ pe-weziŋ kaɖɛ taa nɛ powolo po-koyindinaa tɛ se pɔkɔnɩ-ɩ lɩm nɛ ɛñɔɔ. Ɛlɛ pɔkɔnɩ Daviid lɩm mbʋ lɛ, ekizi pɩ-ñɔʋ nɛ “elizi-pʋ [Yehowa].” Daviid yɔɔdaa se: “ [Yehowa] ekemsini-m nɛ mantaala mbʋ. Ɛzɩ mɔñɔʋ mba peleɣzi pe-wezuu yɔ pa-calɩm na?” Daviid nawa se calɩm nɛ wezuu pamʋ ñɩm siŋŋ Yehowa ɛsɩndaa.​—2 Samɩyɛɛlɩ 23:15-17.

8, 9. Lɩmaɣza wena Krɩstʋ ñɩma wɛnɩ calɩm yɔɔ sɔnɔ?

⁸ Yesu sɩm wayɩ lɛ, Ɛsɔ samaɣ taatasɩɣ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ Moyizi Paɣtʋ. Ɛlɛ Yehowa heyi-wɛ se paña paɣtʋ ndʋ tɩ-taa natʋyʋ. Pʋyɔɔ lɛ, paa pataatasɩɣ kpɩna kɩlaŋ labʋ yɔ, pɩɩwɛɛ se ‘pɔsɔ calɩm.’ Moyizi paɣtʋ ndʋ Yehowa heyi Krɩstʋ mba se paña yɔ, tɩ-taa lɛɛtʋ lɛ se ‘pɔsɔ calɩm.’ Paɣtʋ tʋnɛ tɩ-tɔm cɛyaa ɛzɩ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ nɛ sɩɩnaa latʋ paɖʋʋ yɔ.​—Tʋma Labʋ 15:28, 29.

⁹ Pɩwɛ mbʋ ɖɔɖɔ sɔnɔ. Ða mba ɖɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ, ɖɩnawa se Yehowa cɔlɔ wezuu lɩnaa nɛ ɛnʋ tɩnɩ  weziŋ kpeekpe. Ðɩnawa se calɩm kɛ kaɖɛ pʋyʋ nɛ pɩsɩŋnɩ wezuu. Pʋyɔɔ ɖɩñakɩ pana se ɖɩlabɩnɩ Bibl paɣtʋ kila tʋmɩyɛ camɩyɛ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana pɩlɩɩnɩ kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ weyi ɩ-taa palakɩnɩ calɩm tʋmɩyɛ yɔ, ɩ-yɔɔ.

10, 11. (a) Suwe Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa maɣzɩɣ calɩm yaa calɩm hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ ɖʋʋ yɔɔ? (b) Hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa pɩwɛɛ se paa Krɩstʋ weyi lɛ, ɛsɛtɩ ɛ-tɩ tɔm?

¹⁰ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa nɩ pɩ-taa se ye pɔtɔm se Krɩstʋ ñɩma “ɩsɔ . . . calɩm,” yɔ, pɩtɩsɩɩna se pataatɔɔ yaa pataañɔɔ-pʋ. Pʋ-tɔbʋʋ ɖɔɖɔ lɛ se pataatɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ paɖʋ calɩm po-tomnaɣ taa. Pɩwɩlɩɣ se pataaɖʋ-wɛ calɩm, pataaha pa-calɩm, yaa pataalɩzɩ pa-maɣmaɣ pa-calɩm nɛ pasɩɩ se pʋwayɩ lɛ, paaɖʋ-wɛ pʋ. Pekiziɣ ɖɔɖɔ se pataaɖʋ-wɛ calɩm hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ naanza. Hɔɔlɩŋ ɛnɩ yɔ—Kuluudasɩ kɩsɛɛmasɩ (globules rouges), Kuluudasɩ kʋhʋlʋmasɩ (globules blancs), Kuluudasɩ nzɩ sɩlakɩ nɛ calɩm kiɣ yɔ (plaquettes) nɛ calɩm akeleta (plasma).

¹¹ Sɔnɔ papɩzɩɣ patɩŋnɩ nʋmɔŋ nɩɩyɩ yɔɔ nɛ patayɩ calɩm hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ taa nɛ ɩpɩsɩ hɔɔlɩŋ cikpeŋ sakɩyɛ weyi palakɩnɩ tʋma ndɩ ndɩ yɔ. Paa Krɩstʋ tʋ weyi pɩwɛɛ se ɛsɛtɩ ɛ-tɩ tɔm se etisiɣ nɛ paɖʋ-ɩ yaa pataaɖʋ-ɩ hɔɔlɩŋ ɛnɩ. Nɛ paa weyi pɩpɔzʋʋ se ɛsɛtɩ ɛ-tɩ tɔm se etisiɣ nɛ palabɩ-ɩ mbʋ payaɣ Fransɩɩ taa se hémodialyse, hémodilution nɛ récupération du sang épanché yɔ yaa pataalabɩ-ɩ. Kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ ɛnɛ ɩ-taa lɛ, palakɩnɩ tʋmɩyɛ kʋdɔndʋ maɣmaɣ calɩm, ɛlɛ paasɩɣ-pʋ hɔɔlʋʋ se paaɖʋ-ɩ pʋ pʋwayɩ.​—Kalɩ Tɩnaɣ yɔɔ tɔm 21.

12. (a) Ɛbɛ yɔɔ Yehowa keŋni lɩmaɣza wena ɖɛ-ɛhʋyɛ tuyuu-ɖʋ nɛ ɖɩkpakɩɣ yɔ? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana kɔyɛ labʋ nʋmɔʋ taa?

 ¹² Lɩmaɣza wena ɖɛ-ɛhʋyɛ tuyuu-ɖʋ nɛ ɖɩkpakɩɣ yɔ, a-tɔm cɛyɩ Yehowa ɛsɩndaa? Ɛɛɛ, halɩ ye ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana yɔ, pɩkɛdɩɣnɩ-ɩ. (Kalɩ Aduwa 17:3; 24:12.) Ye mbʋ, ye ɖɩcaɣ kpaɣʋ lɩmaɣza kʋdɔŋ waʋ nʋmɔʋ taa yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɩmnɩ Yehowa se eɖiyi-ɖʋ nɛ ɖɩlɩzɩ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ɖɛ-ɛhʋyɛ nɖɩ ɖɩfalɩsɩnɩ Bibl yɔ, ɖɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩsɛtɩ ɖa-tɩ tɔm camɩyɛ. Ðɩɩpɔzʋʋ lalaa se ye paawɛ ɖo-lone taa yɔ, lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ paakpaɣ. Nɛ pɩtɩpɔzɩ se nɔɔyʋ ɛñɩɣ ɖɔ-yɔɔ ɖa-lɩmaɣza kpaɣʋ taa. Paa Krɩstʋ tʋ weyi lɛ, pɩwɛɛ se “ɛsɩɣlɩ ɛ-sʋʋtʋ ɛ-maɣmaɣ.”​—Galaatii 6:5; Roma 14:12.

13. Paɣtʋ nɛ paɣtʋ kila wena Yehowa ha-ɖʋ calɩm yɔɔ yɔ, ɛbɛ pɩwɩlɩɣ-ɖʋ ɛ-yɔɔ?

¹³ Mbʋ payɩ Yehowa pɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla yɔ, ɖa pɩwazɩɣ nɛ pɩwɩlɩɣ se ɛsɔɔlɩ-ɖʋ. (Keɣa 18:8-12) Pɩtɩkɛ se ɛ-paɣtʋ wazɩɣ-ɖʋ ɖeke yɔɔ ɖɩñaŋɩ-ɩ. Ɛlɛ ɖɩñaŋɩ-ɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖɩsɔɔlɩ-ɩ. Sɔɔlɩm mbʋ, mbʋ tuyuuni-ɖʋ nɛ ɖikiziɣ calɩm ɖʋʋ. (Tʋma Labʋ 15:20) Pɩkandɩyɩɣ ɖe-wezuu yɔɔ ɖɔɖɔ. Sɔnɔ ɛyaa sakɩyɛ nawa se calɩm ɖʋʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ ɛyʋ kaɖɛ nɛ ɖɔkɔtɔnaa sakɩyɛ maɣzɩɣ se pɩkɩlɩɣ ɖeu se palakɩ ɛyʋ tʋmɩyɛ yɔ, pataaɖʋ-ɩ calɩm. Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se Yehowa nʋmɔŋ kɛ lɔŋsɩnɖɛ nɛ sɔɔlɩm nʋmɔŋ.​—Kalɩ Izaayii 55:9; Yohanɛɛsɩ 14:21, 23.

14, 15. (a) Paɣtʋ ndʋ Yehowa kaaha ɛ-samaɣ se ɛkandɩyɩnɩ kɔ-yɔɔ? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ kila wena alɩɣnɩ paɣtʋ tʋnɛ tɩ-taa yɔ?

¹⁴ Yehowa paɣtʋ wazɩɣ ɛ-samaɣ paa ɛzɩmtaa.  Yehowa ɖʋ paɣtʋ caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ ñɩma se pɩwazɩ-wɛ nɛ kɛgbɛdɩsaɣ sɔsɔɔ nakɛyɛ ɛtaatalɩ-wɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Paɣtʋ natʋyʋ yɔɔdaa se pɩpɔzʋʋ se ɖɩɣdʋ ɛma koloŋa kuduyuu ñʋʋ taa nɛ pɩcɔɔ nɛ pɩta nɛ nɔɔyʋ ɛtaalɩɩnɩ peeɖe nɛ ɛtɔlɩ tataa. (Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 22:8) Paɣtʋ lɛɛtʋ tukuuni kpɩna. Ye nɔɔyʋ ɛwɛnɩ nɔ weyi ɛwɛ kañatʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɛcɔnɩ e-ɖeɖe camɩyɛ nɛ ɛtaakɔnɩ kɛgbɛdɩsaɣ nakɛyɛ yaa ɛkʋ nɔɔyʋ. (Ejipiti Lɩʋ 21:28, 29) Ye Izrayɛɛlɩ pɩɣa nakɛyɛ ɛtɩña paɣtʋ ndʋ nɛ kɛgbɛdɩsaɣ nakɛyɛ kɔɔ nɛ nɔɔyʋ sɩ yɔ, ka-sʋʋtʋ pɩkɛnaa.

¹⁵ Paɣtʋ tʋnɛ tɩwɩlɩɣ-ɖʋ se wezuu mʋ ñɩm Yehowa ɛsɩndaa. Ðɩnaʋ se wezuu mʋ ñɩm Yehowa ɛsɩndaa yɔ, ɖoŋ weyi pɩwɛɣnɩ ɖɔ-yɔɔ? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩñaŋ wezuu pɩlɩɩnɩ ɛzɩma ɖɩcɔŋnɩ ɖa-ɖɩɣa, ɖɔ-lɔɔɖɩyɛ, ɖo-kpokpo yaa ɖɛ-cɛɛcɛ yɔɔ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩñaŋ wezuu pɩlɩɩnɩ ɛzɩma ɖɩsaɣ-wɛ yɔ nɛ aleɣya wena ɖɩsɔɔlɩ labʋ yɔ, pɩ-yɔɔ. Ɛyaa nabɛyɛ, kɔzɩ kɔzɩ piya evelisi maɣzɩɣ se kɛgbɛdɩsaɣ nakɛyɛ ɛɛkaɣ-wɛ talʋʋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, sɩlakɩ mbʋ sɩsɔɔlaa yɔ nɛ siikeŋ kala wena apɩzɩɣ akɔɔ sɩ-yɔɔ yɔ a-ɖeɖe. Ɛlɛ pɩtɩkɛ lɩmaɣza ana Yehowa sɔɔlaa se ɖɩwɛɛna. Ɛsɔɔlaa se ɖɩtɩlɩ se paa wezuu ŋgʋ lɛ, kɩwɛ ñɩm, paa pɩtɩɩkɛ ɖa-ñɩŋgʋ yaa lalaa ñɩŋgʋ yɔ.​—Eklesɩyastɩ 11:9, 10.

16. Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ Yehowa wɛnɩ hosi lɩzʋʋ yɔɔ?

¹⁶ Paa ɛyʋ weyi lɛ, e-wezuu mʋ ñɩm Yehowa ɛsɩndaa. Halɩ pɩɣa ŋga kɛwɛ ko-ɖoo lotu taa yɔ, ke-wezuu mʋ ñɩm Yehowa ɛsɩndaa. Moyizi paɣtʋ tɛɛ lɛ, ye nɔɔyʋ etuzi halʋ hoɣa tʋ nɔɔyʋ nɛ halʋ ɛnʋ ɛ-maɣmaɣ yaa ɛ-pɩɣa ŋga kɛwɛ e-lotu taa yɔ kasɩ yɔ, Yehowa kpaɣ ɛyʋ ɛnʋ kɩmɩyɛ calɩm mbʋ ɛkpɛdaa yɔ pɩ-yɔɔ. Pɩwɩlɩɣ se paa ɛyʋ ɛnʋ ɛtaana pʋcɔ nɛ ɛla  mbʋ yɔ, ɛkʋ ɛyʋ nɛ pɩpɔzʋʋ se pɛhɛyɩ ‘wezuu wezuu lone taa.’ (Ejipiti Lɩʋ 21:22, 23; nwt) Ɛsɔ ɛsɩndaa lɛ, pɩɣa ŋga kɛwɛ ko-ɖoo lotu taa yɔ, ke-wezuu wɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ ɛyʋ weyi pɛtɛmɩ-ɩ lʋlʋʋ yɔ, e-wezuu yɔ. Ye mbʋ, ŋmaɣzɩɣ se lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ Yehowa wɛnɩ hosi lɩzʋʋ yɔɔ? Ŋmaɣzɩɣ se ɛnaɣ palɩzɩɣ hosi nɛ pakʋʋ piya miiliyɔɔwaa sakɩyɛ ɛjaɖɛ yɔɔ lɛ, ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ?

17. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩhɛzɩ halʋ weyi ɛɛlɩzɩ hoɣa pʋcɔ ɛtɩlɩ Yehowa yɔ ɛ-laŋɩyɛ?

¹⁷ Ye halʋ nɔɔyʋ ɛɛtɛm hoɣa lɩzʋʋ pʋcɔ nɛ ɛtɩlɩ Yehowa lɩmaɣza yɔ, Yehowa pɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ Yesu kɩlaʋ yɔɔ nɛ ekpeɣ-i ɛ-kɩwɛɛkɩm mbʋ. (Luka 5:32; Efɛɛzɩ 1:7) Halʋ weyi ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm mbʋ nɛ pɩɖɛɛ yɔ, ye ekpiɖi ɛ-kɩwɛɛkɩm yɔɔ nɛ ɛ-laŋɩyɛ pilim yɔ, pɩtɩpɔzɩ se eyele nɛ ɛ-ɛhʋyɛ cɛyɩɣ-ɩ pɩ-yɔɔ. “[Yehowa] naɣ pʋtɔdɩyɛ nɛ ɛhɛndɩɣnɩ-ɖʋ . . . Ɛzɩ ɖɔm tɛ posuu nɛ penim tɛ yɔ, mbʋ ɖɔɖɔ eposuuni-ɖʋ ɖa-kɩwɛɛkɩm.”​—Keɣa 102:8-14.

18. Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩlɔ paɖɩyɛ lɩmaɣza?

¹⁸ Ða-laŋɩyɛ taa ɖɩpaɣzɩɣnɩ wɩlʋʋ se ɖɩwɛnɩ ñamtʋ wezuu kʋjɔʋ ŋgʋ Ɛsɔ labɩ-ɖʋ yɔ, kɩ-yɔɔ. Lɩmaɣza wena ɖɩwɛnɩ lalaa yɔɔ yɔ, ana wɩlɩɣna se ɖɩwɛnɩ ñamtʋ kʋjɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yaa ɖɩfɛyɩna. Apostoloo Yohanɛɛsɩ mawa se: “Weyi ɛpaɖɩɣ e-koobu yɔ, ɛkɛ ɛyʋ kʋyʋ.” (1 Yohanɛɛsɩ 3:15) Ye ɖɩtɩsɔɔlɩ nɔɔyʋ yɔ, pɩkɛdɩɣ lɛ ɖɩpaɣzɩɣ-ɩ paɖʋʋ nɛ halɩ ɖa-maɣmaɣ ɖiiɖiɣziɣna. Weyi ɛpaɖɩɣ lɛlʋ yɔ, ɛɛwɛɣnɩ ñamtʋ weyi ɛpaɖɩɣ yɔ ɛ-yɔɔ, ɛlakɩ kɔlɔmɔtʋ ɛ-yɔɔ nɛ halɩ ɛpɩzɩɣ ɛñɩnɩ ɛ-sɩm. Yehowa sɩm lɩmaɣza wena ɖɩwɛnɩ lalaa yɔɔ yɔ. (Levitiki 19:16; Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 19:18-21; Maatiyee 5:22) Ye ɖɩnawa se ɖɩpaɣzɩ paɖʋʋ  nɔɔyʋ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩlɔ lɩmaɣza kɩdɛkɛda ana.​—Yakubu 1:14, 15; 4:1-3.

19. Lɩmaɣza wena Yehowa wɛnɩ puuyaɣ lakasɩ yɔɔ yɔ, ɖoŋ weyi pɩwɛɛ se awɛɛnɩ ɖɔ-yɔɔ?

¹⁹ Ðɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋnɩ nʋmɔʋ lɛɛkʋ yɔɔ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩwɩlɩ se wezuu mʋ ñɩm ɖɛ-ɛsɩndaa. Keɣa 10:5 yɔɔdaa se: “[Yehowa] tɩkatɩ weyi ɛwɛ puuyaɣ yɔ.” Ye ɖɩlakɩ aleɣya wena a-taa puuyaɣ lakasɩ wɛɛ yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɖɩsɔɔlɩ lakasɩ nzɩ. Ðɩtɩsɔɔlɩ se lɩmaɣza yaa tɔm pee wena aseɣtiɣ puuyaɣ lakasɩ yɔ, akɔɔ ɖa-ñʋʋ taa. Ɛlɛ ɖɩsɔɔlaa se ɖa-lɩmaɣza ɛwɛɛ mbʋ pɩwɛ kele kele nɛ pɩkɔŋnɩ laŋhɛzɩyɛ yɔ pɩ-yɔɔ.​—Kalɩ Filiipi 4:8, 9.

20-22. (a) Yehowa maɣzɩɣ suwe Sataŋ ɛjaɖɛ yɔɔ? (b) Ɛzɩma Ɛsɔ sɛyaa wɩlɩɣ se patɩkɛ “ɛjaɖɛ yɔɔ mba?”

²⁰ Sataŋ ɛjaɖɛ taa ñɩma fɛyɩnɩ ñamtʋ wezuu yɔɔ. Pʋyɔɔ Yehowa ɛsɩndaa lɛ, pɛkɛ calɩm kpɛdɩyaa yaa ɛyaa kʋyaa. Kpaɣnɩ ɖooo caanaʋ taa nɛ sɔnɔ, politiki ñʋndɩnaa kʋ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ, nɛ Yehowa sɛyaa sakɩyɛ wɛ mba pakʋwa yɔ pa-taa. Bibl taa, pakpaɣ ñʋndɩnaa yaa kominawaa nɛ pamaɣzɩnɩ tɛtɛgbɩna wena awɛ puuyaɣ siŋŋ yɔ. (Danɩyɛɛlɩ 8:3, 4, 20-22; Natʋ 13:1, 2, 7, 8) Sɔnɔ malɩfanaa pɛdʋʋ kɛ tadɩyɛ sɔsɔɖɛ siŋŋ. Tadɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ nabɛyɛ tɩŋɩɣna nɛ pehikiɣ liidiye sakɩyɛ. Ye mbʋ, pɩtʋʋ fɛyɩ se “ɛjaɖɛ pilim wɛ kɩdɛkɛdɩm tʋ [nesi] taa.”​—1 Yohanɛɛsɩ 5:19.

²¹ Ɛlɛ toovenim Krɩstʋ ñɩma tɩkɛ “ɛjaɖɛ yɔɔ mba.” Yehowa sɛyaa ɩɩɖʋʋ pɔ-nɔsɩ politiki tɔm nɛ ɛjaɖɛ yɔɔ yoŋ taa. Paakʋʋ ɛyaa nɛ paaɖʋʋ ɖɔɖɔ nesi agbaa wena akʋʋ ɛyaa yɔ. (Yohanɛɛsɩ 15:19; 17:16) Alɩwaatʋ ndʋ panazɩɣ Krɩstʋ ñɩma yɔ, paakpaɣ kɩmɩyɛ.  Yesu yɔɔdaa se pɩwɛɛ se ɖɩsɔɔlɩ pɩkpɛndɩnɩ ɖo-koyindinaa.​—Maatiyee 5:44; Roma 12:17-21.

²² Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ɖɔɖɔ ɖʋ nesi nɛ pakʋ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ. Bibl yɔɔdaɣ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ ŋgʋ kɩkɛ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa kɩgbɛndʋʋ yɔ kɩ-tɔm lɛ, kɩtɔm se: “Pana nayaa nɛ ɛyaa kiɖeɖema calɩm kpema nɛ mba pɛcɛbɩ pe-liŋ tɛɛ tataa yɔ, pe-kpeekpe pa-calɩm” kɩ-taa. Ye mbʋ, ŋnɩɣ mbʋ pʋyɔɔ Yehowa heyiɣ-ɖʋ se: “Ɩlɩɩ, hayɩ man-samaɣ” yɔ pɩ-taa? Mba pɛsɛɣ Yehowa yɔ, paaɖʋʋ taabalɩyɛ nɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa.​—Natʋ 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Ye pɔtɔm se ‘ɖɩlɩɩ’ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ taa yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ suwe?

²³ Ye pɔtɔm se ‘ɖɩlɩɩ’ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ taa yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖiyele nɛ paa weyi ɛna kaɣlaa se natʋyʋ fɛyɩ ɖa nɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ɖɛ-hɛkʋ taa. Pɩwɛɛ se ɖiyele nɛ pahɩzɩ ɖa-hɩɖɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɖɩɩwɛɛ yɔ, ɖɩ-taa. Ɛlɛ pɩpɔzʋʋ ɖɩla nabʋyʋ ɖɔɖɔ. Pɩpɔzʋʋ ɖɔɖɔ se ɖɩpaɖɩ nɛ ɖise lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ nzɩ sɩwɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa taa yɔ. Cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa seɣtiɣ ɛyaa se pacaɣ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ, pala politiki nɛ pakpazɩɣ pa-tɩ. (Kalɩ Keɣa 96:10; Natʋ 18:7, 9, 11-17) Piyeba nɛ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ lesi pe-wezuu.

24, 25. Ɛzɩma Yehowa tɩlʋʋ pɩzɩɣ piyele nɛ ɖihiɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖɩwɛɛnɩ ɖɔɖɔ ɛhʋyɛ kɩbanɖɛ?

²⁴ Pʋcɔ nɛ ɖɩtɩlɩɣ Yehowa lɛ, ɖa-taa paa weyi kaatɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛɖʋ nesi kɩdɛkɛdɩm mbʋ Sataŋ ɛjaɖɛ lakɩ yɔ. Ɛlɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɖɩlɛɣzaa. Ðɩwɩlaa se ɖɩwɛnɩ tisuu Yesu kɩlaʋ yɔɔ nɛ ɖɩha ɖa-tɩ Ɛsɔ. Pʋyɔɔ Yehowa yeba nɛ ɖihiɣ “laŋhɛzɩyɛ.” Ðɩwɛ laŋhɛzɩyɛ taa nɛ ɖɩwɛɛnɩ ɖɔɖɔ ɛhʋyɛ kɩbanɖɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖɩnawa se ɖɔ-tɔm kɛdɩɣnɩ Ɛsɔ.​—Tʋma Labʋ 3:19, 20; Izaayii 1:18.

 ²⁵ Paa ɖɩɩɖʋʋ nesi ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ nɖɩ ɖɩfɛyɩnɩ ñamtʋ wezuu yɔɔ nɛ pɩɖɛɛ yɔ, Yehowa pɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ Yesu kɩlaʋ yɔɔ nɛ ekpeɣ-ɖʋ. Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ wezuu kʋjɔʋ ŋgʋ Yehowa labɩ-ɖʋ yɔ kɩ-yɔɔ. Ðɩwɩlɩɣ-ɩ ɖɛ-ɛsɩmɩyɛ pɩtɩŋnɩ ɛzɩma ɖɩlakɩ ɖo-ɖoŋ ɖeɖe nɛ ɖɩsɩɣnɩ lalaa se patɩlɩ Yehowa, pese Sataŋ ɛjaɖɛ nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ pa nɛ Ɛsɔ pɛ-hɛkʋ taa yɔ, pɩ-yɔɔ.​—2 Kɔrɛntɩ 6:1, 2.

26-28. (a) Ŋgee tʋmɩyɛ nɖɩ Yehowa kaaɖʋ Ezekɩyɛɛlɩ? (b) Tʋmɩyɛ nɖɩ Yehowa ɖʋ-ɖʋ sɔnɔ?

²⁶ Caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, Yehowa kaaɖʋ tʋmɩyɛ nayʋ Ezekɩyɛɛlɩ se eheyi samaɣ se pɩkazɩ pazɩ paɖɩzɩɣ Yeruzalɛm tɛtʋ nɛ ɛwɩlɩ-kɛ mbʋ pɩpɔzʋʋ se kala nɛ kehiɣ ñʋʋ yabʋ yɔ. Ye Ezekɩyɛɛlɩ ɛtɩla tʋmɩyɛ nɖɩ nɛ samaɣ taa ɛyaa lesi pe-weziŋ yɔ, Yehowa pɔzʋʋ-ɩ pa-calɩm. (Ezekɩyɛɛlɩ 33:7-9) Ezekɩyɛɛlɩ wɩlaa se wezuu mʋ ñɩm siŋŋ ɛ-ɛsɩndaa nɛ esusi Yehowa tɔm ndʋ samaɣ.

²⁷ Yehowa ɖʋ-ɖʋ tʋmɩyɛ se ɖiheyi ɛyaa se pɩkazɩ pazɩ paɖɩzɩɣ Sataŋ ɛjaɖɛ, ɖɩsɩnɩ-wɛ nɛ patɩlɩ Yehowa nɛ pehiɣ ñʋʋ yabʋ nɛ pasʋʋ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa. (Izaayii 61:2; Maatiyee 24:14) Ðɩsɔɔlaa se ɖɩla ɖo-ɖoŋ ɖeɖe nɛ ɖisusi tɔm ndʋ lalaa. Ðɩtaɣ liu se ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, ɖɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se: “Mantipisi man-tɩ nɛ mɩ-taa nɔɔyʋ calɩm. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ mentikitini ma-wayɩ kaaʋ, kɩyakʋ ŋgʋ pɩpɔzaa se meheyi-mɩ Ɛsɔ tamaɣ pilim yɔ.”​—Tʋma Labʋ 20:26, 27.

²⁸ Pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛ kele kele ɖe-wezuu caɣʋ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa ɖɔɖɔ. Yele nɛ ɖɩtazɩ hɔɔlɩŋ ɛnɩ ɩ-taa nɩɩyɩ taa ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa.