TAKAYAƔ ŋga payaɣ se The World Book Encyclopedia yɔ ka-taa pama tɔm natʋyʋ; tɩwɩlɩɣ se sukuli kaɖʋwa sɔsɔɔ nakɛyɛ lɛ se kɩfalɩsɩ piya nɛ sɩtɩlɩ ɛzɩma pɩpɔzʋʋ se ɛyʋ ɛcaɣ wezuu camɩyɛ paa evemiye nɖɩ nɛ ɛpɩzɩ ɖɔɖɔ nɛ ɛcɔnɩ ɛ-hɔʋ kɩcɛyɩm ɖeɖe camɩyɛ cee wayɩ yɔ. Kaɖʋwa kanɛ kɔ-tɔm cɛyɩ siŋŋ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɛsɩndaa. Bibl maɣmaɣ yɔɔdaa se: “Toovenim taa lɛ, ye nɔɔyʋ ɛɛcɔŋnɩ ɛ-ñɩma kɩcɛyɩm yɔɔ, kɔzɩ kɔzɩ mba pɛkɛ ɛ-ɖɩɣa taa mba yɔ, ekizi tisuu nɛ ɛkɛ kɩdɛkɛdʋ nɛ pɩkɩlɩ weyi ɛfɛyɩnɩ tisuu yɔ.” (1 Timootee 5:8) Sukuli sɩɣnɩ pɩɣa se kɔñɔɔzɩ ka-tɩ camɩyɛ nɛ kapɩzɩ kasɩɣlɩ ka-sʋʋtʋ camɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ kapaɣlɩɣ yɔ. Pʋyɔɔ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa maɣzɩɣ se sukuli tɔm cɛyɩ pɩdɩɩfɛyɩ.

Aseɣɖe Tɩnaa ñakɩ pana nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ Bibl paɣtʋ kiɖe ɖɩnɛ: “Paa ɛbɛ iɖiɣni labʋ yɔ, ɩlabɩ-pʋ nɛ kalɩzaɣ pilim ɛzɩ Yehowa ɩlakɩ-pʋ yɔ, nɛ pɩtaawɛɛ ɛzɩ ɛyaa ɩlakɩ-pʋ yɔ.” (Koloosi mba 3:23) Papɩzɩɣ nɛ palabɩnɩ tʋmɩyɛ paɣtʋ kiɖe ɖɩnɛ wezuu caɣʋ hɔɔlɩŋ kpeekpe taa, pɩkpɛndɩnɩ sukuli hɔɔlʋʋ taa ɖɔɖɔ. Pʋyɔɔ Aseɣɖe Tɩnaa seɣtiɣ pe-piya se sɩla tʋmɩyɛ camɩyɛ sukuli taa nɛ sɩcɔnɩ sukuli tʋma wena paɖʋʋ-sɩ yɔ a-ɖeɖe camɩyɛ ɖɔɖɔ.

Bibl wɩlɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖɩña ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ, ɖɩ-paɣtʋ. Ye mbʋ, ye paɖʋ paɣtʋ se pɩtɩpɔzɩ se ɛyʋ eyele sukuli ye ɛtɩtalɩtɩ pɩnzɩ nasɩyɩ yɔ, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ñaŋ paɣtʋ ndʋ.—Roma mba 13:1-7.

Pɩkɛ toovenim se sukuli sɩɣnɩ ɛyʋ se ehiɣ tʋmɩyɛ nɛ ɛcɔnɩ ɛ-kɩcɛyɩm ɖeɖe. Ɛlɛ Bibl wɩlɩɣ se pɩtɩkɛ kaɖʋwa ŋga ke-ɖeke kɔ-yɔɔ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla sukuli, nɛ pɩtɩkɛ ŋga kɛnɩnɩ sukuli kaɖʋwa sɔsɔɔ. Sukuli sɩɣnɩ pɩɣa se kacaɣ wezuu ŋgʋ kɩhaɣ-kɛ taa leleŋ yɔ, nɛ kapɩsɩ abalʋ yaa halʋ weyi ɛnɩɣ tɔm taa nɛ ɛlakɩ mbʋ pɩwazɩɣ samaɣ yɔ. Pʋyɔɔ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa maɣzɩɣ se pɩcɛyaa se ɛyʋ ɛtɩlɩ lɩzʋʋ tʋma wena posuyuu sukuli wɩlɩtʋ yɔɔ yɔ camɩyɛ. Panawa se tʋma ndɩ ndɩ ɛzɩ aleɣya wena amʋnaa yɔ, hendu teu, helim mʋʋ, hola aleɣya, takayɩsɩ ɖɩzɩyɛ nɛ caanaʋ taa wondu ɖɩzɩyɛ taa wobu mbʋ yɔ, kɛ mbʋ pɩwazɩɣ sukulibiya siŋŋ yɔ. Pɩtasɩ lɛ, peseɣtiɣ pe-piya se sɩwɛɛnɩ ñamtʋ ɛyaa sɔsaa yɔɔ nɛ sɩtɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ sɩsɩɣnɩ-wɛ.

Lɛɣtʋ ñɩnʋʋ wondu kɩfatʋ yeba nɛ wondu sakɩyɛ lɛɣzɩ tʋmɩyɛ ñɩnʋʋ hɔɔlʋʋ taa. Pʋyɔɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se piya evelisi sakɩyɛ ɩla tʋma wena patɩfalɩsɩ-sɩ se sɩla yɔ. Ɛlɛ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ sɩkpɛlɩkaa yɔ, ɛzɩma sɩfalɩsɩ sɩ-tɩ se pɩsa nɛ sɩpɩzɩ sɩla mbʋ  pɩpɔzʋʋ paa wɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩsɩɣnɩ-sɩ siŋŋ. Ye mbʋ, ɛzɩ lɔŋsɩnɖʋ Montaigne yɔɔdʋʋ yɔ, pɩkɩlɩɣ ɖeu se pasɩnɩ sukulibiya nɛ sɩpɩsɩ ɛyaa sɔsaa mba ‘pɛwɛnɩ ñʋŋ weyi ɩkpakɩɣ lɩmaɣza camɩyɛ yɔ, ɛlɛ pɩtaakɛ ñʋŋ weyi ɩ-taa nɛ tɔm sakɩyɛ ɖo yɔ.’

Paa pɩtɩɩkɛ ñɩm ajɛɛ yaa tanɩm ajɛɛ taa yɔ, pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɛyʋ ehiɣ tʋmɩyɛ. Pʋyɔɔ lɛ, ye ɛyʋ ɛtɩla sukuli nɛ ɛmʋ falɩsʋʋ mbʋ pɩpɔzʋʋ yɔ, pɩwɛɣ kaɖɛ siŋŋ se ehiɣ tʋmɩyɛ. Ye mbʋ, ye pɩpɔzʋʋ se pɩɣa ɛla sukuli nɛ pɩcɛzɩ ɖenɖe paɣtʋ pɔzʋʋ se patalɩ yɔ, pʋcɔ nɛ kehiɣ tʋmɩyɛ yɔ, lʋlɩyaa pɩwɛɛ se pasɩnɩ-kɛ nɛ kakpaɣ lɩmaɣza se kasɩɣnɩ ɖenɖe paɣtʋ pɔzʋʋ yɔ, yaa kɛcɛzɩɣ pɩ-yɔɔ. Pɩwɛɛ se pawɩlɩ-kɛ wazasɩ nzɩ kakaɣ hiɣu yɔ nɛ kɩlaŋ weyi pɩkaɣ pɔzʋʋ se kalaa yɔ.

Paa mbʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ŋtisiɣ se pɩtɩkɛ tomnaɣ yɔɔ ñɩm ɖeke yekina se piɖeni ɛyʋ e-wezuu caɣʋ taa. Ða-alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa, abalaa nɛ halaa nabɛyɛ mba pakpaɣ pe-wezuu kpeekpe nɛ palakɩnɩ tomnaɣ yɔɔ tʋma yɔ, pelesi mbʋ payɩ pɛwɛna yɔ, alɩwaatʋ ndʋ pelesi pa-tʋma yɔ. Lʋlɩyaa nabɛyɛ ɛsa sɛnɩ pa-tʋma nɛ pɛfɛyɩnɩ alɩwaatʋ se pa nɛ pɔ-hɔʋ taa mba nɛ pe-piya pacakɩ. Piyeba nɛ patɩpɩzɩ nɛ pasɩnɩ pe-piya nɛ sɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ ɛyʋ yɔ.

Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se pɩsa nɛ pafalɩsɩ ɛyʋ camɩyɛ lɛ, pɩwɛɛ se pasɩnɩ-ɩ nɛ ɛna se paa piɖeni-i tomnaɣ yɔɔ yɔ, pi-ɖeke pɩɩpɩzɩɣ nɛ pɩha-ɩ koboyaɣ. Yesu yɔɔdaa se: “Pamawa se:  ‘Pɩtɩkɛ kpɔnɔ ɖeke yekina se ɛyʋ ɛwɛɛ wezuu, ɛlɛ ɛwɛɣ wezuu tɔm ndʋ tɩ-tɩŋa tɩlɩɣnɩ Yehowa nɔɔ taa yɔ tɩ-yɔɔ.’” (Maatiyee 4:4) Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kɛ Krɩstʋ ñɩma, nɛ panawa se pɩcɛyaa se pasɩnɩ pe-piya se sɩpɩzɩ sɩcɔnɩ si-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm ɖeɖe cee wayɩ, ɛlɛ pɩcɛyaa ɖɔɖɔ se sɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ wezuu caɣʋ taa nɛ sɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ɖɔɖɔ fezuu taa.