1-3. (a) Suwe ɛyaa sakɩyɛ maɣzɩɣ pa-tʋmɩyɛ yɔɔ? (b) Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ Bibl ñɔsɔɔlaa se ɖɩwɛnɩ tʋmɩyɛ labʋ yɔɔ? Nɛ tɔm ndʋ yɔɔ ɖɩkaɣ cosuu ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

SƆNƆ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-yɔɔ, ɛyaa sakɩyɛ ɩɩnɩɣ leleŋ pa-tʋmɩyɛ taa. Pakʋʋ pa-tɩ wɩsɩ nɛ ɖoo nɛ palakɩ tʋmɩyɛ nɖɩ patɩsɔɔlɩ yɔ, nɛ paa ɖooye lɛ sɔɔndʋ kpaɣ-wɛ nɛ tʋmɩyɛ wobu. Ɛzɩma ɛyaa mba papɩzɩɣ nɛ pɔsɔɔlɩ pa-tʋmɩyɛ nɛ pehiɣ koboyaɣ ɖɩ-labʋ taa?

² Bibl sazɩɣ-ɖʋ se ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza kɩbana tʋmɩyɛ yɔɔ paa pɩkɛ ɖoŋ ñɩnɖɛ yɔ. Kɩtɔm ɖɔɖɔ se tʋmɩyɛ nɛ kɩhɛyʋʋ ŋgʋ ɛyʋ hikiɣ tʋmɩyɛ labʋ taa yɔ, pɛkɛ wazaɣ na. Salomɔɔ mawa se: “Paa ɛyʋ weyi ɛtɔkɩ nɛ ɛñɔʋ nɛ ɛnaɣ koboyaɣ ɛ-tʋmɩyɛ taa kɔyɔ, pɩkɛnɩ Ɛsɔ kʋjɔʋ.” (Eklesɩyastɩ 3:13) Yehowa weyi ɛsɔɔlɩ-ɖʋ nɛ ɛñɩnɩɣ se piɖeni-ɖʋ paa ɛzɩmtaa yɔ, ɛsɔɔlaa se ɖa-tʋmɩyɛ ɛkɛdɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋlʋʋ-ɖʋ pee kɩbana. Ye ɖɩcaɣ se ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ kpam Ɛsɔ sɔɔlɩm taa yɔ, pɩwɛɛ se ɖe-wezuu caɣʋ ɛla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-lɩmaɣza nɛ ɛ-paɣtʋ kila, tʋmɩyɛ yɔɔ.​—Kalɩ Eklesɩyastɩ 2:24; 5:18.

³ Ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ cosuu tɔm pɔzʋʋ naanza yɔɔ: Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖihiɣ koboyaɣ ɖa-tʋmɩyɛ labʋ taa? Tʋma wena pɩtɩmʋna se Krɩstʋ mba toovenim mba ɩla? Ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩla nɛ tomnaɣ taa tʋma ɩtaaɖɩɣ-ɖʋ nʋmɔʋ se ɖɩla fezuu taa tʋma? Nɛ tʋma wena ɖɩlakɩ yɔ, a-tɩŋa a-taa lɛ, nɖɩ tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ? Ɛlɛ  kajalaɣ lɛ, yele nɛ ɖɩna kedeŋa kpeekpe tʋmlaɖaa sɔsaa naalɛ, Yehowa Ɛsɔ nɛ Yesu Krɩstʋ, pa-kɩɖaʋ.

4, 5. Ɛzɩma Bibl wɩlɩɣ se Yehowa kɛ tʋmlaɖʋ weyi ɛ-tʋmɩyɛ lʋlʋʋ pee kɩbana yɔ?

⁴ Yehowa kɛnɩ Tʋmlaɖʋ Sɔsɔ. Kiɖe Tɛɛ Tɔm 1:1 tɔm se: “Ðooo kɩɖɛ tɛɛ lɛ, Ɛsɔ lɩzɩ ɛsɔdaa nɛ tataa.” Ɛsɔ lɩzɩ mbʋ mbʋ pɩwɛ tɛtʋ yɔɔ nɛ pɩtɛ lɛ, ɛtɔ se: “Pɩwɛ ɖeu pɩdɩɩfɛyɩ.” (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 1:​31) Pɩwɩlɩɣ se tʋmɩyɛ nɖɩ ɛlabɩ tɛtʋ yɔɔ yɔ, ɖɩ-tɩŋa ɖɩkɛdɩnɩ-ɩ pɩdɩɩfɛyɩ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa weyi ɛkɛ “Ɛsɔ koboyaɣ tʋ” yɔ, ɛnɩɣ leleŋ sɔsɔŋ pɩlɩɣnɩ ɛ-tʋma kɩbana yɔɔ.​—1 Timootee 1:11.

⁵ Ðɛ-Ɛsɔ kpekpeka tʋ ɛnʋ etiyele tʋmɩyɛ labʋ wiɖiyi. Ɛlɩzɩ tɛtʋ nɛ mbʋ pɩwɛ tɩ-yɔɔ pɩtɛ nɛ pɩla pɩnzɩ sakɩyɛ lɛ, Yesu tɔ se: “Man-Caa lakɩ tʋmɩyɛ tam.” (Yohanɛɛsɩ 5:17) Tʋmɩyɛ nɖɩ Ɛsɔ ɖiɣni labʋ mbʋ? Paa ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ, eɖiyiɣ ɛyaa nɛ ɛcɔŋnɩ pɔ-yɔɔ. Ɛlɩzɩ Krɩstʋ mba nabɛyɛ nɛ ɛɖʋ e-fezuu pɔ-yɔɔ. Pa nɛ Yesu pakaɣ kɛʋ awiya ɛsɔdaa. (2 Kɔrɛntɩ 5:17) Eɖiɣni labʋ tʋmɩyɛ se tamaɣ ŋga ɛlabɩ ɛyaa yɔɔ yɔ, kala nɛ ɛyaa mba pɔsɔɔlɩ-ɩ yɔ, pehiɣ wezuu maatɛŋ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa. (Roma 6:23) Pɩtʋʋ fɛyɩ se pee wena Yehowa tʋma lʋlʋʋ yɔ, akɛdɩnɩ-ɩ. Ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ tisiɣ Kewiyaɣ tɔm, pɔñɔtʋʋnɩ Yehowa nɛ pɛlɛɣzɩ pe-wezuu caɣʋ se pɔɖɔkɩ pa-tɩ kpam Ɛ-sɔɔlɩm taa.​—Yohanɛɛsɩ 6:44.

6, 7. Ɛbɛ wɩlɩɣ se Yesu lakaɣ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka?

⁶ Pɩtɩkɛ sɔnɔ pasɩm Yesu se ɛkɛ tʋmlaɖʋ weyi ɛlakɩ tʋmɩyɛ kamaɣ fɛyɩ yɔ. Pʋcɔ nɛ ɛkɔŋ tɛtʋ yɔɔ lɛ, ɛɛkɛ Ɛsɔ tɛ “tʋmɩyɛ laɖʋ” weyi ɛɛwɛ niye yɔ. Ɛsɩnɩ Ɛsɔ nɛ palɩzɩ wondu tɩŋa “ɛsɔdaa nɛ tataa”. (Aduwa 8:22-31; Koloosi 1:15-17) Ɛkɔm tataa lɛ, ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛlakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka. Ðooo ɛ-pɩjatʋ taa ɛkpɛlɩkɩ kudu yiŋ lɔbʋ nɛ paa weyi ɛsɩmɩ-ɩ se ɛkɛ “kafɩnda.” (Maarkɩ 6:3) Ɛ-tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɩkɛ tʋmɩyɛ ɖoŋ ñɩnɖɛ nɛ pɩɩpɔzaa se ɛwɛɛ niye hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa pataawɛnɩ menziiniwaa mba pasakɩnɩ tɩŋ yɔ, nɛ pataapɛdɩɣ laatriki kafɩnda tʋmɩyɛ wondu ɖɔɖɔ. Ŋpɩzɩɣ ŋmaɣzɩ se ŋɖiɣni naʋ Yesu ɛ-maɣmaɣ ewoki tɩŋ keɖuu se ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ na? Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋna-ɩ eɖiɣni tɩŋ titila sɛtʋʋ nɛ etuluu-yɛ nɛ ewokini ɛ-tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ taa na? Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋna-ɩ eɖiɣni ɖɩsɩ lɔbʋ na? Pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se ɛla kuduyuu pɔɔyɩŋ nɛ kpelisi nɛ taabɩlɩnaa. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yesu kaasɩm taa leleŋ weyi ɛyʋ hikiɣ ye ɛlabɩ tʋmɩyɛ camɩyɛ yɔ.

⁷ Yesu kaalabɩ tɔm susuu tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka. Ɛkpaɣ pɩnzɩ naadozo nɛ hɔɔlʋʋ nɛ ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ. Ɛñɩnaɣ se ɛyaa sakɩyɛ ɩnɩɩ tɔm ndʋ, pɩ-yɔɔ lɛ ɛpaɣzaɣ ɛ-tʋmɩyɛ kpaɣ ɖooo tɛbɩyɛ tɛɛ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ ɖoo taa. (Luka 21:37, 38; Yohanɛɛsɩ 3:2) Ɛcɔwaɣ “tɛtʋ sɔsɔtʋ nɛ cikpetu pa-taa nɛ esusuu Ɛsɔ Kewiyaɣ laŋhɛzɩyɛ tɔm.” (Luka 8:1, ABT) Yesu ɖɔm mʋzʋʋ habɛɛ yɔɔ kilomɛtawaa kudokiŋ sakɩyɛ nɛ esusuu ɛyaa Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ.

8, 9. Ɛzɩma Yesu kaana koboyaɣ ɛ-tʋmɩyɛ labʋ taa?

⁸ Yesu na koboyaɣ tɔm susuu tʋmɩyɛ nɖɩ ɛlabɩnɩ kpekpeka yɔ ɖɩ-taa na? Ɛɛɛ. Eɖu Ɛsɔ Kewiyaɣ toovenim ɖomaɣ, nɛ ɛɖɛɣaɣ lɛ, hayɩm taa tɔɔnaɣ pɩwa nɛ katalɩ kʋm. Ɛsɔ tʋmɩyɛ labʋ kaakɛdɩnɩ-ɩ pɩdɩɩfɛyɩ, pɩ-yɔɔ ɛkpakaɣ tɔɔnaɣ tɔɔʋ alɩwaatʋ nɛ esusuuni tɔm. (Yohanɛɛsɩ 4:31-38) Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ɛ-taa kaalabɩ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ɛtɛm tʋmɩyɛ nɖɩ ɛkɔm labʋ tɛtʋ yɔɔ yɔ, nɛ eheyi ɛ-Caa se: “Ma yɔ, mansamɩ-ŋ tataa nɛ tʋmɩyɛ nɖɩ ŋɖʋ-m yɔ, ɖɩ-labʋ.”​—Yohanɛɛsɩ 17:4.

⁹ Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa nɛ Yesu pɛkɛnɩ-ɖʋ kɩɖaŋ  kɩbaŋ kpem mbʋ pʋyɔɔ yɔ, palabɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka nɛ pana koboyaɣ pɩ-taa. Sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ, pituzuu-ɖʋ se ɖɩñɩnɩɣ “Ɛsɔ kpaɣʋ.” (Efɛɛzɩ 5:1) Nɛ sɔɔlɩm mbʋ ɖɩsɔɔlɩnɩ Yesu yɔ, pituzuu-ɖʋ nɛ ɖɩɖɔŋ “ɛ-nɩŋgbanzɩ taa.” (1 Pɩyɛɛrɩ 2:21) Ye mbʋ, lɛɛlɛɛyɔ yele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna koboyaɣ ɖa-tʋmɩyɛ taa yɔ.

10, 11. Ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana ɖa-tʋmɩyɛ yɔɔ?

¹⁰ Pɩcɛyaa se Krɩstʋ mba ɩla tʋmɩyɛ. Ðɩsɔɔlaa se ɖɩla tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩhaɣ-ɖʋ taa leleŋ nɛ ɖɩhɛzɩɣ ɖa-laŋa yɔ. Ɛlɛ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla kaɖɛ ye ɖɩlakɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩtɩsɔɔlɩ yɔ. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna koboyaɣ ɖa-tʋmɩyɛ labʋ taa?

¹¹ Ðɩwɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana. Pɩtɩkɛ alɩwaatʋ tɩŋa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlɛɣzɩ mbʋ pɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ, ɛlɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlɛɣzɩ ɖa-lɩmaɣza. Ye ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza wena Ɛsɔ wɛnɩ tʋmɩyɛ yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ. Ye ŋkɛ hɔʋ ñʋʋdʋ yɔ, tɔzɩ se paa ña-tʋmɩyɛ ɛtɩlɩɩ lɩm yɔ, ɖɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋcɔŋnɩ ñɔ-hɔʋ yɔɔ. Pɩcɛyɩ Ɛsɔ ɛzɩdaa se ɛyʋ ɛcɔŋnɩ ɛ-hɔʋ taa mba yɔɔ. Bibl tɔm se weyi ɛɛcɔŋnɩ ɛ-hɔʋ taa mba kɩcɛyɩm ɖeɖe yɔ, “ɛkɛ kɩdɛkɛdʋʋ pɩkɩlɩ weyi ɛfɛyɩnɩ tisuu yɔ.” (1 Timootee 5:8) Ye ŋtɔzʋʋ se ña-tʋmɩyɛ sɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋcɔnɩ ñɔ-hɔʋ taa mba yɔɔ ɛzɩ Ɛsɔ pɔzʋʋ yɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋsɔɔlɩ-ɖɩ nɛ ŋlabɩ-ɖɩ camɩyɛ paa ña-tʋmɩyɛ taa taabalaa ɩɩlakɩ mbʋ yɔ.

12. Ɛbɛ yɔɔ pɩkɛnɩ wazaɣ se ɖɩwɛɛ kpekpeka nɛ toovenim ɖa-tʋmɩyɛ taa?

¹² Ðɩwɛɛ kpekpeka nɛ toovenim. Ye ɖɩlakɩ ɖa-tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka nɛ ɖɩñakɩ pana se ɖɩlabɩ-ɖɩ camɩyɛ yɔ, pɩkɔŋnɩ-ɖʋ wazasɩ. Tʋmlaɖaa mba pakaŋ pa-ñʋŋ nɛ  pɛwɛɛ niye yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ mba tʋma ñʋndɩnaa kɩlɩɣ ñɩnʋʋ. (Aduwa 12:24; 22:29) Ða Krɩstʋ mba toovenim mba lɛ, pʋmʋnaa ɖɔɖɔ se ɖɩwɛɛ toovenim ɖa-tʋmɩyɛ taa: Ðɩtaamɩlɩ tʋmɩyɛ liidiye, tʋmɩyɛ wondu, yaa tʋmɩyɛ alɩwaatʋ. (Efɛɛzɩ 4:28) Ɛzɩ ɖɩtɛm naʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩɖɛwa kɩ-taa yɔ, toovenim wɛʋ wɛ wazaɣ siŋŋ. Tʋmlaɖʋ weyi pasɩmɩ-ɩ se ɛwɛ toovenim yɔ, pataɣ-ɩ liu. Nɛ paa ɖa-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ ɛnaɣ ɖa-pana ñaɣʋ yaa ɛɛnaɣ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩnɩɩ leleŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ “ɖɩwɛnɩ laŋɩyɛ kɩbanɖɛ” nɛ ɖɩnawa ɖɔɖɔ se ɖɔ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ weyi ɖɩsɔɔlɩ-ɩ yɔ.​—Ebree 13:18; Koloosi 3:22-24.

13. Wezuu kɩbaŋʋ ŋgʋ ɖɩcakɩ tʋmɩyɛ taa yɔ, kɩpɩzɩɣ nɛ kɩlʋlɩ pee wena?

 ¹³ Ðɩtɩlɩ se ɖa-lakasɩ pɩzɩɣ sɩla nɛ pasa Ɛsɔ. Ye ɖɩñakɩ pana nɛ ɖɩcakɩ wezuu kɩbaŋʋ ɖa-tʋmɩyɛ taa yɔ, lɛlaa kaɣ naʋ. Nɛ ɛbɛ kaɣ lɩʋ pɩ-taa? Ðɩnɛ ɛlɛ ɖɩkaɣ “ɖʋʋ ɖa-ñʋʋ yaɖʋ Ɛsɔ tɔm ndʋ pawɩlɩɣ yɔ hɩɖɛ.” (Tiiti 2:9, 10, ABT) Toovenim ye ɖɩcakɩ wezuu kɩbaŋʋ yɔ, pɩsɩɣnɩ lalaa nɛ pana ɛzɩma ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ wɛ ɖeu kpem yɔ, nɛ pɩhɔm-wɛ nɛ pɩkɔnɩ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩkɛdɩɣnɩ-ŋ ye ña-tʋmɩyɛ taa taabalʋ nɔɔyʋ ɛpaɣzɩ toovenim tɔm kpɛlɩkʋʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ŋcakɩ wezuu kɩbaŋʋ tʋmɩyɛ taa yɔ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, maɣzɩ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ: Ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ŋ leleŋ nɛ pɩkɩlɩ se ŋtɩlɩ se ña-lakasɩ kɩbanzɩ saŋ Yehowa nɛ pɩhaɣ-ɩ taa leleŋ?​—Kalɩ Aduwa 27:11; 1 Pɩyɛɛrɩ 2:12.

14-16. Ðɩɩñɩnɩɣ tʋmɩyɛ lɛ, tɔm kɩcɛyɩtʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ?

¹⁴ Bibl tɩyaa tʋma wena pʋmʋnaa se Krɩstʋ tʋ ɛla nɛ wena pɩtɩmʋna yɔ, a-tɩŋa a-hɩla. Ɛlɛ pɩɩwɩlɩɣ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖitisi nɛ ɖɩla tʋma tɩŋa. Masɩ sɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlɩzɩ tʋmɩyɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɖɩwazɩɣ-ɖʋ nɛ ɖɩkɛdɩnɩ Ɛsɔ yɔ nɛ ɖise tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɩkɛdɩɣnɩ-ɩ yɔ. (Aduwa 2:6) Tʋmɩyɛ labʋ hɔɔlʋʋ taa lɛ, pɩwɛɛ se ɖicosi tɔm sɔsɔtʋ naalɛ yɔɔ.

¹⁵ Tʋmɩyɛ nɖɩ, ɖɩ-labʋ yeki nɛ mala mbʋ Bibl wɩlɩɣ kalaŋŋ se pɩkɛ kɩwɛɛkɩm yɔ? Ɛsɔtɔm yɔɔdɩ kpayɩ kpayɩ se mɩlɩm, cɛtɩm nɛ sɩʋ kpelisi lubu pɛfɛyɩ ɖeu. (Egipiti Lɩʋ 20:4; Tʋma Labʋ 15:29; Efɛɛzɩ 4:28; Natʋ 21:8) Ye mbʋ, pʋpɔzʋʋ se ɖise tʋma wena apɩzɩɣ ayele nɛ ɖɩla lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ nzɩ yɔ. Ye ɖɩsɔɔlɩ Yehowa yɔ, ɖɩɩkaɣ tisuu kpa nɛ ɖɩla tʋmɩyɛ nɖɩ ɖituzuu-ɖʋ se ɖɩla mbʋ pɩmaɣnɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ yɔ.​—Kalɩ 1 Yohanɛɛsɩ 5:3.

 ¹⁶ Tʋmɩyɛ nɖɩ, ɖɩ-labʋ yeki nɛ manɖʋ nesi kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ yaa mansɩna nɛ kɩdɛkɛdɩm mbʋ pɩɖɛɛnɩ ɛzɩdaa? Maɣzɩ kɩɖaʋ kʋnɛ kɩ-yɔɔ. Pɩtɩkɛ kɩwɛɛkɩm se ɛyʋ ɛkɛ ɛyaa mʋyʋ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ taa. Ɛlɛ ye lɔtɛri tʋmɩyɛ naɖɩyɛ taa Krɩstʋ tʋ ehiɣ tʋmɩyɛ nɖɩ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛlabɩ-ɖɩ na? Pɩkɛ toovenim se ɛ-maɣmaɣ ɛɛtɔʋ lɔtɛri. Ɛlɛ ye ɛlakɩ tʋmɩyɛ peeɖe yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se ɛɖʋ nesi lɔtɛri tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩkɛ mbʋ Ɛsɔtɔm wɩlɩɣ se pɩfɛyɩ  ɖeu yɔ? (Efɛɛzɩ 5:3-5) Ðɩsɔɔlɩ Yehowa, pɩ-yɔɔ ɖɩtɩsɔɔlɩ kpa se ɖɩla tʋmɩyɛ ɖenɖe palakɩ mbʋ Masɩ wɩlɩɣ se pɩfɛyɩ ɖeu yɔ.

17. (a) Ɛbɛ nɛ ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpaɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɩkpakɩɣ lɩmaɣza tʋmɩyɛ labʋ nʋmɔʋ taa yɔ? (Cɔnɩ aɖakaɣ ŋga kɛwɛ  takayaɣ hɔɔlʋʋ 177 yɔɔ yɔ.) (b) Ɛzɩma ɖɛ-ɛhʋyɛ pɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza wena akɛdɩɣnɩ Ɛsɔ yɔ?

¹⁷ Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ye ɖɩmaɣzɩɣ tɔm ndʋ pɔpɔzɩ tayʋʋ 15 nɛ 16 taa, tɩ-yɔɔ camɩyɛ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlɩzɩ tʋma wena awɛ ɖeu yɔ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩ nabʋyʋ yɔɔ ɖɔɖɔ nɛ pʋcɔ ɖɩlɩzɩ tʋmɩyɛ kɩbanɖɛ. * Ðɩɩɖaŋɩɣ se yom siɣsiɣ tʋ ɛwɩlɩ-ɖʋ mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩla hɔɔlɩŋ tɩŋa taa yɔ. Pɩwɛɛ se ɖɩkpaɣ lɛɣtʋ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ cɩnɛ.  Ɛzɩ ɖɩɩnaɣ Ñʋʋ 2 taa yɔ, pʋmʋnaa se ɖɩkpɛlɩkɩ Ɛsɔtɔm nɛ ɖɩɖɔ tɩ-yɔɔ ɖe-wezuu caɣʋ taa paa ɖooye nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩmalɩsɩ ɖɛ-ɛhʋyɛ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkɛɣ mba “pɩmalɩnɩ-wɛ” nɛ camɩyɛ labʋ yɔ. Ye ɖɩmalɩsɩ ɖa-tɩ mbʋ yɔ, ɖɛ-ɛhʋyɛ pɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza wena akɛdɩɣnɩ Ɛsɔ nɛ asɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ kpam ɛ-sɔɔlɩm taa yɔ.​—Ebree 5:14.

18. Ɛbɛ yɔɔ pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ Ɛsɔ lɩmaɣza tʋmɩyɛ yɔɔ?

¹⁸ Pɩfɛyɩ kɛlɛʋ se ɛyʋ ɛkpaɣ lɩmaɣza wena asɩɣnɩ-ɩ nɛ ɛ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ sɔnɔ “kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ” weyi ɩkɛ “alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ” yɔ, ɩ-taa. (2 Timootee 3:1, ABT) Pʋcɔ nɛ ɛyʋ hiɣ tʋmɩyɛ yaa ɛɖɔkɩ tʋmɩyɛ nɛ pileɖi lɛ, pɩcaɣ kaɖɛ siŋŋ. Ða Krɩstʋ mba toovenim mba, ɖɩnawa se pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖɩla tʋmɩyɛ nɛ ɖɩcɔnɩ ɖɔ-hɔʋ yɔɔ. Ɛlɛ ye ɖɩtɩkpa ɖa-tɩ yɔ, ɖoŋ weyi ɩwɛ tʋma ɖɩlaɖɛ yaa ɛjaɖɛ yɔɔ ñɩm laɣzaɣ ŋga kɛɖɛɣ ɛyaa kʋdɔŋ tɩyɛ yɔ pa-taa yɔ, ɩlakɩ nɛ ɖɩsɔɔ fezuu taa kaɖʋsɩ yɔɔ. (1 Timootee 6:9, 10) Yele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩɩ tʋmɩyɛ ɖi-lone taa nɛ ɖɩtɩlɩ mbʋ pɩkɛ “kɩbam siŋŋ” yɔ.​—Filiipu 1:10.

19. Ɛbɛ yɔɔ pʋmʋnaa se ɖɩtaa Yehowa liu nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim? Nɛ lidaʋ ŋgʋ kɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaala we?

¹⁹ Taa Yehowa liu nɛ ña-laŋɩyɛ pilim. (Kalɩ Aduwa 3:5, 6) Yehowa tɩmʋna se ɖɩtaa-ɩ liu nɛ laŋɩyɛ pilim yaa we? Ɛnʋ cɔŋnɩnɩ ɖɔ-yɔɔ. (1 Pɩyɛɛrɩ 5:7) Ɛsɩm ɖa-kɩcɛyɩm pɩkɩlɩ ɖa-maɣmaɣ nɛ nabʋyʋ fɛyɩ se ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛlabɩ-ɖʋ pʋ. (Keɣa 36:25) Pɩ-yɔɔ pɩwɛ ɖeu se ɖiwelisi lɔŋ weyi ɛ-Tɔm tasɩɣ-ɖʋ yɔ: “Ɩtaawɛnɩ liidiye laɣzaɣ mi-wezuu caɣʋ taa. Mɩ-laŋa ɩhʋlʋmɩnɩ ñɩm mbʋ ɩwɛna lɛɛlɛɛyɔ yɔ; mbʋ pʋyɔɔ yɔ Ɛsɔ maɣmaɣ yɔɔdaa se: ‘Maakaɣ-ŋ lɔʋ, maahaɣ-ŋ siɣye kaaʋ.’” (Ebree 13:5, ABT) Nʋmɔʋ  lɩzɩyaa sakɩyɛ pɩzɩɣ nɛ palɩzɩ aseɣɖe se Ɛsɔ pɩzɩɣ nɛ ɛha ɛyʋ mbʋ pʋpɔzʋʋ paa evemiye nɖɩ yɔ. Ye ɖɩtaɣ Ɛsɔ liu nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim se ɛcɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ, ɖɩɩkɩlɩɣ nɩɣzʋʋ ɖɔ-hɔʋ kɩcɛyɩm yɔɔ. (Maatiyee 6:25-32) Ðɩɩhaɣ nʋmɔʋ  ɖa-tʋmɩyɛ se ɖiyele nɛ ɖɩsɔɔ fezuu taa tʋma yɔɔ, ɛzɩ laŋhɛzɩyɛ tɔm susuu nɛ kediɣzisi wobu mbʋ yɔ.​—Maatiyee 24:14; Ebree 10:24, 25.

20. Pʋ-tɔbʋʋ suwe lɛ se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ ɛzɩyɛ kɛlɛʋ? Nɛ ɛzɩma ɛyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛwɛɛnɩ ɛzɩyɛ nɖɩ?

²⁰ Wɛnɩ ɛzɩyɛ kɛlɛʋ. (Kalɩ Maatiyee 6:22, 23, NW) Pɔtɔm se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ ɛzɩyɛ kɛlɛʋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛɛtaañɩnɩɣ wondu sakɩyɛ e-wezuu caɣʋ taa. Krɩstʋ mba ñakɩ pana se pɛ-ɛza ɩwɛ pʋyʋ kʋɖʋm ɖeke yɔɔ: Mbʋ lɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ. Ye ɖɩwɛnɩ ɛzɩyɛ kɛlɛʋ yɔ, ɖɩɩñɩnɩɣ tʋma sɔsɔna yaa wondu sɔsɔtʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa. Ðɩɩñɩnɩɣ ɖɔɖɔ wondu kɩfatʋ ndʋ tɩlɩɣ nɛ pɔyɔɔdʋʋ paa le paa le se pʋpɔzʋʋ se paa weyi ɛwɛnɩ-tʋ pʋcɔ nɛ ɛnɩɩ leleŋ e-wezuu caɣʋ taa yɔ. Ɛlɛ ɛbɛ pɩwɛɛ se ŋla nɛ ñɛ-ɛzɩyɛ wɛɛ kɛlɛʋ? Taatɔkɩ kɩma yem yem. Taañɩnɩ wondu sakɩyɛ nɛ tɩpɩsɩ-ŋ sʋʋtʋ nɛ ŋwɛɛkɩ alɩwaatʋ tɩ-yɔɔ. Kpaɣ lɔŋ weyi Bibl tasɩɣ-ɖʋ se ɖe-liu ɛsɩbɩnɩ “kʋtɔɔm nɛ kususum” yɔ nɛ ŋlabɩnɩ tʋmɩyɛ. (1 Timootee 6:8) Ñaɣ pana kpem nɛ ñe-wezuu caɣʋ wɛɛ kɛlɛʋ.

21. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩtɩlɩ mbʋ pɩkɩlɩ cɛyʋʋ yɔ? Nɛ ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩsɩɩ kajalaɣ lone ɖe-wezuu caɣʋ taa?

²¹ Fezuu taa wondu ɩwɛɛ kajalaɣ lone ñe-wezuu caɣʋ taa. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ evemiye taa yɔ, tɩtɩɖɔɔ, pɩ-yɔɔ lɛ pʋmʋnaa se ɖɩtɩlɩ mbʋ pɩkɩlɩ cɛyʋʋ yɔ. Pɩtɩkɛ mbʋ yɔ, mbʋ pɩfɛyɩ wazaɣ siŋŋ yɔ pɩkpakɩɣ ɖa-alɩwaatʋ kpeekpe nɛ ɖɩɩtasɩɣ pɩzʋʋ nɛ ɖɩla mbʋ pɩkɩlɩ cɛyʋʋ yɔ. Ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩsɩɩ kajalaɣ lone ɖe-wezuu caɣʋ taa? Ɛjaɖɛ yɔɔ lɛ, ɛyaa sakɩyɛ kaŋ pa-ñʋʋ nɛ sukuli kɩɖaɣlʋʋ labʋ se pehiɣ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩkɔŋnɩ liidiye sakɩyɛ yɔ. Ɛlɛ, Yesu ñeseɣti ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa se pacalɩnɩ “ñɩnʋʋ Ɛsɔ Kewiyaɣ.” (Maatiyee 6:33) Ye mbʋ, ɖa Krɩstʋ mba toovenim mba, Ɛsɔ Kewiyaɣ ɖɩsɩɣ kajalaɣ lone ɖe-wezuu caɣʋ taa. Pʋmʋnaa se ɛzɩma ɖɩcakɩ  wezuu yɔ, mbʋ mbʋ ɖɩlɩzɩɣ se ɖɩlakɩ yɔ, kaɖʋsɩ nzɩ ɖɩwɛna yɔ nɛ tʋma wena ɖɩñɩnɩɣ yɔ, pɩwɩlɩ se Ɛsɔ Kewiyaɣ nɛ ɛ-sɔɔlɩm pɔ-tɔm cɛyɩ ɖɛ-ɛzɩdaa nɛ pɩkɩlɩ ɛjaɖɛ yɔɔ ñɩm nɛ ɛjaɖɛ yɔɔ kaɖʋsɩ.

22, 23. (a) Krɩstʋ mba toovenim mba tʋmɩyɛ kajalaɣ ñɩnɖɛ lɛ nɖɩ? Nɛ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ ɖɩwɩlɩ se tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩcɛyɩ ɖɛ-ɛzɩdaa? (Cɔnɩ  aɖakaɣ ŋga kɛwɛ hɔɔlʋʋ 180 yɔɔ yɔ, ka-taa.) (b) Ɛbɛ ŋtɛm ña-taa se ŋlakɩ pɩlɩɩnɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ŋlakɩ ɛjaɖɛ yɔɔ yɔ, ɖɩ-yɔɔ?

²² Ðɩnawa se ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɛm ñɔtaa. Pɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖa-lɩmaɣza ɩwɛɛ tʋmɩyɛ nɖɩ paɖʋ Krɩstʋ mba yɔ, ɖɩ-yɔɔ; nɖɩ lɛ, tɔm susuu nɛ kpɛlɩkɩyaa labʋ. (Maatiyee 24:14; 28:19, 20) Pɩwɛɛ se ɖɩla tʋmɩyɛ ɖɩnɛ nɛ kpekpeka ɛzɩ Yesu kaalabʋ yɔ. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ se tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩcɛyɩ ɖɛ-ɛzɩdaa? Ɛsɔ sɛyaa sakɩyɛ susuu tɔm nɛ pa-laŋa pilim. Lalaa ñañaɣ pana nɛ pɛkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyaa yaa Ɛsɔtɔm tiyiyaa. Lʋlɩyaa sakɩyɛ nawa se pɩcɛyaa se pe-piya ɩwɛɛnɩ fezuu taa kaɖʋsɩ, pɩ-yɔɔ peseɣtiɣ-sɩ se sɩkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyaa. Ɛzɩma tɔm susuyaa mba palakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka yɔ, pɩwazɩɣ-wɛ yaa we? Ɛɛɛ. Yehowa sɔɔlɩm labʋ ɖeke haɣnɩ ɛyʋ taa leleŋ nɛ wazasɩ sakɩyɛ.​—Kalɩ Aduwa 10:22.

²³ Pʋpɔzʋʋ se ɖa-taa sakɩyɛ ɩkpaɣ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ palabɩnɩ tʋmɩyɛ nɛ papɩzɩ nɛ pɔcɔnɩ pɔ-hɔŋ yɔɔ. Ðɩtaasɔɔ se Yehowa sɔɔlaa se ɖɩna koboyaɣ ɖa-tʋmɩyɛ taa. Ye ɖɩkpakɩɣ ɛ-paɣtʋ kila nɛ ɛ-lɩmaɣza nɛ ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖihiɣ taa leleŋ ɖa-tʋmɩyɛ labʋ taa. Ðɩñaɣ pana nɛ tomnaɣ taa tʋma labʋ, etaayele nɛ ɖɩla kaakendu Kewiyaɣ laŋhɛzɩyɛ tɔm susuu taa. Ye ɖɩsɩ tʋmɩyɛ nɖɩ kajalaɣ lone ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ pɩsɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ kpam ɛ-sɔɔlɩm taa.