1. Nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga wɛ kajalaɣ Krɩstʋ mba nɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa pɛ-hɛkʋ taa?

 KAJALAƔ Krɩstʋ mba lɩzɩ aseɣɖe nɛ kpekpeka. Pa-laŋa seɣti-wɛ se petisi nɛ fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ-wɛ nɛ kiɖiyi-wɛ. Nazɩm taaɖɩɣ pɔ-nɔsɩ. Pɩtasɩ lɛ, Ɛsɔ wazaɣ kaawɛ pɔ-yɔɔ. Mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa hɔɔlʋʋ taa sɔnɔ.

2, 3. Ɛbɛ yɔɔ Tʋma Labʋ takayaɣ fɛyɩnɩ ɖɔndɩ?

² Pɩtʋʋ fɛyɩ se kɛdɛsɩ nzɩ sɩwɛ apostoloowaa Tʋma Labʋ takayaɣ taa yɔ sɩkpazɩ ñe-tisuu ɖoŋ. Takayaɣ ŋga kɛfɛyɩnɩ ɖɔndɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ka-taa ɖeke Ɛsɔ yeba nɛ pama tʋma wena kajalaɣ Krɩstʋ mba laba yɔ a-tɔm.

³ Tʋma Labʋ takayaɣ ya ɛyaa 95 hɩla, palɩnɩ ajɛɛ 32 taa, tɛtʋ 54 taa nɛ lɩm hɛkʋ taa tɛtʋ 9 taa. Ðɩna takayaɣ ŋga ka-taa ɛyaa yemwaa, Ɛsɔ sɛyaa tɩ kpazɩyaa, politiki laɖaa mba paawazɩɣ nabʋyʋ yɔ, nɛ mba panazɩɣ lalaa sɩm yɔɔ sɩm yɔɔ yɔ. Ɛlɛ mba pɔ-tɔm takayaɣ ŋga kakɩlɩ yɔɔdʋʋ yɔ, mba lɛ ño-koobiya mba paakatɩ tɩlasɩ ɛlɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ posusi tɔm nɛ kpekpeka kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa yɔ.

4. Nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga wɛ ɖa nɛ apostoloo Pɔɔlɩ, Dɔɔrkaasɩ nɛ caanaʋ taa aseɣɖe tɩnaa lalaa ɖɛ-hɛkʋ taa?

⁴ Pɩlakɩ pɩnzɩ 2000 mbʋ yɔ apostoloo Pɩyɛɛrɩ, apostoloo Pɔɔlɩ, fɛɖʋ kʋsɔɔlʋ Luka, kʋjɔʋ tʋ Barnaabaasɩ, abalɩtʋ tʋ Etiyɛɛnɩ, camɩyɛ lakasɩ tʋ Tabiita, agɔma mʋyʋ Liidii nɛ aseɣɖe tɩnaa siɣsiɣ tɩnaa lalaa sakɩyɛ paalabʋ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma yɔ. Paa mbʋ yɔ, nɔɔ kʋɖʋmaɣ nakɛyɛ wɛ ɖa nɛ wɛ ɖɛ-hɛkʋ taa. Ɛbɛ yɔɔ? Kpɛlɩkɩyaa labʋ tʋmɩyɛ nɖɩ paalaba yɔ, nɖɩ ɖɔɖɔ ɖiɖiɣni labʋ sɔnɔ. (Mat. 28:19, 20) Pɩkɛnɩ-ɖʋ hɩɖɛ ɖʋʋ kpem.

5. Le Yesu wayɩ tɩŋɩyaa kajalaɣ mba paɣzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɛɖʋ-wɛ yɔ labʋ?

⁵ Iyele nɛ ɖɩyɔɔdɩ tʋmɩyɛ nɖɩ Yesu ɖʋ ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa yɔ ɖɩ-tɔm. Yesu yɔɔdaa se: «Ɩkaɣ mʋʋ ɖoŋ alɩwaatʋ ndʋ fezuu kiɖeɖeu tiki mɩ-yɔɔ yɔ, nɛ ɩkaɣ kɛʋ ma-aseɣɖe tɩnaa Yeruzalɛm taa, Yuudee tɩŋa taa nɛ Samaarii taa, nɛ piwolo pɩtalɩ tɛtʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩkɩlɩ posuu yɔ kɩ-taa.» (Tʋma 1:8) Kajalaɣ lɛ, fezuu kiɖeɖeu ha ɖoŋ tɔmkpɛlɩkɩyaa nɛ palɩzɩ aseɣɖe «Yeruzalɛm taa.» (Tʋma 1:1–8:3) Nabʋlɛ lɛ, kiɖiyi-wɛ nɛ palɩzɩ aseɣɖe «Yuudee  tɩŋa ta a nɛ Samaarii taa.» (Tʋma 8:4–13:3) Pʋwayɩ lɛ, papaɣzɩ tɔm kɩbandʋ wonuu «tɛtʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩkɩlɩ posuu yɔ kɩ-taa.»—Tʋma 13:4–28:31.

6, 7. Tɔm susuu nʋmɔʋ taa, ɛbɛ ɖɩwɛna nɛ kajalaɣ Krɩstʋ mba taawɛɛnɩ-pʋ?

⁶ Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa ño-koobiya taawɛɛnɩ Bibl tɩŋa alɩwaatʋ ndʋ palɩzaɣ aseɣɖe yɔ. Pɩnaɣ 41 wayɩ Maatiyee ma ɛ-tɛ evaŋgilim. Pɔɔlɩ ma takayɩsɩ nasɩyɩ pʋcɔ nɛ pɛtɛzɩɣ Tʋma Labʋ takayaɣ maʋ pɩnaɣ 61 taa. Ɛlɛ kajalaɣ Krɩstʋ mba taawɛɛnɩ Masɩ kiɖeɖesi pa-tɩ yɔ, nɛ pataawɛɛnɩ ɖɔɖɔ takayɩsɩ lɛɛsɩ nzɩ ɖɩtɩŋɩɣnɩ sɩ-yɔɔ nɛ ɖɩsɩɣnɩ laŋa kɩbana tɩnaa sɔnɔ yɔ. Pʋcɔ nɛ Yuuda mba pɩsɩɣ Yesu wayɩ tɩŋɩyaa lɛ, sinaagɔɔgɩ taa paanɩ Ebree Masɩ taa tɔm alɩwaatʋ ndʋ pakalaɣ-tʋ yɔ. (2 Kɔr. 3:14-16) Paa mbʋ yɔ pɩɩpɔzaa se pɛkɛ Ɛsɔtɔm kpɛlɩkɩyaa kɩbama, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtɩla pɩpɔzaɣ se pɔɖɔkɩ-tʋ pa-ñʋʋ taa.

⁷ Sɔnɔ ɖa-taa sakɩyɛ wɛnɩ Biblwaa nɛ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ sakɩyɛ pa-tɩ yɔɔ. Ðisusuu tɔm kɩbandʋ nɛ ɖɩlakɩ kpɛlɩkɩyaa kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa ajɛɛ 240 taa.

8, 9. (a) Ɛbɛ fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa nɛ pala? (b) Ɛbɛ Ɛsɔ tɩŋɩɣnɩ e-fezuu yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ yom siɣsiɣ tʋ nɛ ɛlakɩ?

⁸ Yesu ɖʋ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa tʋmɩyɛ se palɩzɩ aseɣɖe lɛ, eheyi-wɛ se: «Ɩkaɣ mʋʋ ɖoŋ alɩwaatʋ ndʋ fezuu kiɖeɖeu tiki mɩ-yɔɔ yɔ.» Fezuu ŋgʋ, yaa Ɛsɔ ɖoŋ kaɣ ɖiyuu Yesu wayɩ tɩŋɩyaa nɛ palɩzɩ aseɣɖe tɛtʋ kpeekpe yɔɔ. Fezuu kiɖeɖeu ha Pɩyɛɛrɩ nɛ Pɔɔlɩ ɖoŋ nɛ pawaa kʋdɔmɩŋ, pɔɖɔɔnɩ aleewaa nɛ halɩ pefezi sɩɖaa. Ɛlɛ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ fezuu kaaha-wɛ ɖoŋ ɛnɩ yɔ ɖɩ-tɔm kaacɛyaa nɛ pɩkpaɖɩ tʋma ana. Nɖɩ lɛ se apostoloowaa nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa lalaa pɛkpɛlɩkɩ ɛyaa mbʋ pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pehiɣ wezuu maatɛŋ yɔ.—Yoh. 17:3.

⁹ Pantekooti wiye pɩnaɣ 33 taa, Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa yɔɔdɩ «kʋnʋmɩŋ ndɩ ndɩ, ɛzɩ fezuu haʋ-wɛ waɖɛ se pɔyɔɔdɩ yɔ.» Paalɩzɩ aseɣɖe «Ɛsɔ tʋma sɔsɔna» yɔɔ. (Tʋma 2:1-4, 11) Sɔnɔ, ɖɩɩtɩŋɩɣnɩ maamaaci lakasɩ nasɩyɩ yɔɔ nɛ ɖɩyɔɔdʋʋ kʋnʋmɩŋ ndɩ ndɩ. Ɛlɛ Ɛsɔ fezuu sɩɣnɩ yom siɣsiɣ tʋ nɛ ɛlɩzɩɣ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Palɩzɩɣ Feŋuu Tilimiye nɛ Réveillez-vous! takayɩsɩ miiliyɔɔwaa sakɩyɛ paa fenaɣ ŋga, nɛ paɖʋʋ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ nɛ videowaa ɖɛ-tɛ intɛrnɛɛtɩ lone jw.org yɔɔ kʋnʋmɩŋ weyi ɩ-taa yɔ, ɩcɛzɩ 1000. Pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖisusuu «Ɛsɔ tʋma sɔsɔna» ajɛɛ, cejewe, samasɩ nɛ kʋnʋmɩŋ kpeekpe taa.—Natʋ 7:9.

10. Tʋmɩyɛ nɖɩ palabɩ Bibl ɖɛzʋʋ hɔɔlʋʋ taa kpaɣnɩ pɩnaɣ 1989?

¹⁰ Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1989 taa yom siɣsiɣ tʋ wɛɛ nɛ ɛñakɩ pana se ɛlɩzɩ Bibl—Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa. Pɛtɛm Bibl ŋgʋ ɖɛzʋʋ kʋnʋmɩŋ weyi taa yɔ ɩcɛzɩ 200, nɛ peɖiɣni-kʋ ɖɔɖɔ ɖɛzʋʋ  kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa. Pɛtɛm lɩzʋʋ Biblwaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ. Ye pɩtaakɛ fezuu kiɖeɖeu ɖoŋ taa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pataapɩzɩɣ se pala tʋmɩyɛ sɔsɔyɛ nɖɩ.

11. Tʋmɩyɛ nɖɩ peɖiɣni labʋ tɔm ɖɛzʋʋ hɔɔlʋʋ taa?

¹¹ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kudokiŋ sakɩyɛ ha pa-tɩ nɛ pɛɖɛzɩɣ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ kʋnʋmɩŋ ndɩ ndɩ taa ajɛɛ wena taa yɔ, acɛzɩ 150. Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɛ-ɛgbɛyɛ wayɩ lɛ ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ fɛyɩ tɛtʋ yɔɔ se Ɛsɔ Yehowa tɩŋɩɣnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ eɖiyiɣ-ɖɩ se ‘ɖɩlɩzɩ aseɣɖe tete’ e-Kewiyaɣ nɛ ke-Wiyaʋ pɔ-yɔɔ.—Tʋma 28:23.

12. Ɛbɛ sɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ Krɩstʋ mba lalaa nɛ palɩzɩ aseɣɖe?

¹² Pɔɔlɩ susi tɔm Yuuda mba nɛ sɩɩnaa layaa mba paawɛ Antɩyɔɔsɩ ŋgʋ kɩwɛ Pisidii yɔ kɩ-taa lɛ, «mba payɩ paawɛnɩ laŋa kɩbana se pehiɣ wezuu maatɛŋ yɔ, pɛwɛɛnɩ tisuu.» (Tʋma 13:48) Luka maɣaɣ Tʋma Labʋ takayaɣ kɛdɛzaɣ tɔm lɛ, Pɔɔlɩ kaawɛɛ nɛ ‘esusuu Ɛsɔ Kewiyaɣ tɔm . . . kaalɛyɩtʋ siŋŋ, nɛ nabʋyʋ taaɖɩkɩ-ɩ nʋmɔʋ.’ (Tʋma 28:31) Le esusaɣ-tʋ? Kedeŋa kpeekpe kewiyaɣ ŋga kaakɩlɩ ɖoŋ yɔ kɛ-tɛtʋ sɔsɔtʋ Roma maɣmaɣ taa! Fezuu kiɖeɖeu kaaɖiyi Yesu wayɩ tɩŋɩyaa kajalaɣ ñɩma nɛ kɩsɩnɩ-wɛ nɛ patɩŋnɩ tɔm yɔɔdʋʋ yɔɔ nɛ nʋmɔŋ lɛɛŋ yɔɔ nɛ palɩzɩ aseɣɖe.

13. Paanazɩɣ-ɖʋ lɛ, ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩtɩmɩ?

¹³ Panazaɣ Yesu wayɩ tɩŋɩyaa kajalaɣ mba lɛ, paatendi Yehowa se ɛha-wɛ abalɩtʋ. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se fezuu kiɖeɖeu su pa-taa ɖo nɛ posusi Ɛsɔ tɔm nɛ abalɩtʋ. (Tʋma 4:18-31) Ða ɖɔɖɔ ɖɩtɩmɩɣnɩ Ɛsɔ se ɛha-ɖʋ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ɖoŋ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe paa panazɩɣ-ɖʋ yɔ. (Yak. 1:2-8) Ɛsɔ wazɩɣ-ɖʋ nɛ e-fezuu sɩɣnɩ-ɖʋ, mbʋ yebina nɛ ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩɖɔkɩ Kewiyaɣ tʋmɩyɛ kpam. Paa panazɩɣ-ɖʋ kpem yaa pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, pɩɩɖɩkɩ-ɖʋ nʋmɔʋ se ɖiyele aseɣɖe lɩzʋʋ. Paanazɩɣ-ɖʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɩmɩ nɛ ɖɩpɔzɩ fezuu kiɖeɖeu, lɔŋsɩnɖɛ nɛ abalɩtʋ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖisusi tɔm kɩbandʋ.—Luka 11:13.

14, 15. (a) «Kʋñɔŋ ŋgʋ kɩtalɩ Etiyɛɛnɩ yɔ» pee wena kɩlʋlaa? (b) Ɛzɩma pɩɖɔma nɛ Siiberii ɛjaɖɛ taa ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩ toovenim?

¹⁴ Etiyɛɛnɩ lɩzɩ aseɣɖe nɛ abalɩtʋ pʋcɔ nɛ e-koyindinaa kʋʋ-ɩ. (Tʋma 6:5; 7:54-60) «Nazɩm sɔsɔm» lɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, tɔmkpɛlɩkɩyaa kpeekpe mɩzɩ Yuudee nɛ Samaarii ageeta taa nɛ pɩkazɩ apostoloowaa ɖeke. Paa mbʋ yɔ patiyele aseɣɖe lɩzʋʋ tʋmɩyɛ labʋ. Filiipu wobi Samaarii nɛ esusi «Krɩstʋ yɔɔ tɔm» nɛ pɩlʋlɩ pee kɩbana. (Tʋma 8:1-8, 14, 15, 25) Bibl heyiɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se: «Mba kʋñɔŋ ŋgʋ kɩtalɩ Etiyɛɛnɩ yɔ kiyeba nɛ pamɩzɩ ɖama yɔ, [paawobi] ɖooo Fenisii, Siiprɩ nɛ Antɩyɔɔsɩ; ɛlɛ Yuuda mba ɖeke posusaɣ tɔm. Ɛlɛ pa-taa nabɛyɛ, mba palɩnɩ Siiprɩ nɛ Siirɛɛnɩ yɔ, pɔkɔɔ Antɩyɔɔsɩ nɛ papaɣzɩ yɔɔdɩnʋʋ mba pɔyɔɔdʋʋ Grɛɛkɩ yɔ, nɛ posusuu  Kɩbaɣlʋ Yesu tɔm kɩbandʋ.» (Tʋma 11:19, 20) Nazɩm kaayeba nɛ Kewiyaɣ tɔm yɛlɩ.

¹⁵ Ða-alɩwaatʋ taa pɩɩlabɩ mbʋ ɖɔɖɔ Iniyɔɔ Soviyetiiki ajɛɛ taa. Kɔzɩ kɔzɩ pɩnzɩ 1950 waa taa pakpa Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa kudokiŋ sakɩyɛ nɛ pɛlɛɣzɩ-wɛ tɛtʋ nɛ powoni-wɛ Siiberii. Powokaɣni-wɛ lona ndɩ ndɩ taa, mbʋ yebina nɛ tɔm kɩbandʋ wɛɛ yɛlʋʋ yɔɔ ɛjaɖɛ sɔsɔyɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Aseɣɖe Tɩnaa mba, pataawɛnɩ liidiye nɖɩ pɩpɔzʋʋ se pɔɖɔmnɩ kilomɛtanaa 10000 nʋmɔʋ nɛ powolo posusi tɔm kɩbandʋ yɔ. Ɛlɛ komina maɣmaɣ kpaɣ-wɛ nɛ kiwoni ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Koobu nɔɔyʋ yɔɔdaa se: «Komina ñʋndɩnaa maɣmaɣ yebina nɛ toovenim tɔm talɩ laŋa kɩbana tɩnaa kudokiŋ sakɩyɛ Siiberii ɛjaɖɛ taa.»

16, 17. Ɛbɛ wɛ Tʋma Labʋ takayaɣ taa nɛ pɩwɩlɩɣ se Yehowa wazɩ aseɣɖe lɩzʋʋ tʋmɩyɛ nɖɩ kajalaɣ Krɩstʋ mba laba yɔ?

¹⁶ Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se Yehowa wazɩ kajalaɣ Krɩstʋ mba. Pɔɔlɩ nɛ lalaa paaɖuwa nɛ pamɩzɩ lɩm «ɛlɛ Ɛsɔ lakaɣna nɛ pɩpaɣlɩɣ.» (1 Kɔr. 3:5, 6) Tʋma Labʋ takayaɣ wɩlaa se ɛyaa sakɩyɛ kaawɛɛ nɛ papɩsɩɣ Yehowa sɛyaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛwɛɛ nɛ ɛwazɩɣ aseɣɖe lɩzʋʋ tʋmɩyɛ. Keheyiɣ-ɖʋ se «Ɛsɔ tɔm [kaawɛɛ] nɛ tɩyɛlɩɣ, nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa wɛɛ nɛ pohukuu siŋŋ Yeruzalɛm.» (Tʋma 6:7) Aseɣɖe lɩzʋʋ tʋmɩyɛ kaawɛɛ nɛ ɖɩɖɛɣnɩ ɛsɩndaa lɛ, «ɛgbɛyɛ sʋʋ laŋhɛzɩyɛ alɩwaatʋ taa Yuudee nɛ Galilee nɛ Samaarii tɩŋa taa, nɛ ɖɩkpaɣ ɖoŋ;» nɛ ‘ɖɩñaŋaɣ Yehowa, nɛ fezuu kiɖeɖeu haɣ-ɖɩ laŋɩyɛ hɛzʋʋ lɛ, ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩtɛzɩɣ huuu.’—Tʋma 9:31.

¹⁷ Tɔmkpɛlɩkɩyaa kaalabɩ abalɩtʋ nɛ posusi toovenim tɔm Yuuda mba nɛ Grɛɛkɩ kʋnʋŋ yɔɔdɩyaa mba paawɛ Antɩyɔɔsɩ yɔ Siirii taa. «Yehowa nesi kaawɛ pɔ-yɔɔ; nɛ ɛyaa sakɩyɛ tisi nɛ papɩsɩnɩ Kɩbaɣlʋ yɔɔ.» (Tʋma 11:21) Bibl yɔɔdʋʋ ɖɔɖɔ se «Yehowa tɔm [kaawɛɛ] nɛ tɩyɛlɩɣ nɛ ɛyaa sakɩyɛ tisiɣ tɩ-yɔɔ» tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. (Tʋma 12:24) Nɛ pʋwayɩ Pɔɔlɩ nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa lalaa paalɩzɩ aseɣɖe tete sɩɩnaa layaa hɛkʋ taa lɛ, piiyeba nɛ «Yehowa tɔm wɛɛ nɛ tɩyɛlɩɣ nɛ tɩkpaɣ ɖoŋ siŋŋ.»—Tʋma 19:20.

18, 19. (a) Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna se «Yehowa nesi» wɛ ɖɔ-yɔɔ? (b) Ha kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se Yehowa sɩɣnɩ ɛ-samaɣ yɔ?

¹⁸ Pɩtʋʋ fɛyɩ se «Yehowa nesi» wɛ ɖɔ-yɔɔ sɔnɔ ɖɔɖɔ. Pʋyɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩɣnɩ ɛyaa sakɩyɛ nɛ pɛwɛɣnɩ tisuu nɛ pahaɣ pa-tɩ Ɛsɔ nɛ pamɩyɩsɩɣ-wɛ lɩm. Pɩtasɩ lɛ, Ɛsɔ ɖoŋ taa ɖeke ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖɔkʋʋ kpam alɩwaatʋ ndʋ pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ nɛ panazɩɣ-ɖʋ kpem yɔ nɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖisusuu tɔm ɛzɩ Pɔɔlɩ nɛ kajalaɣ Krɩstʋ mba paalabʋ yɔ. (Tʋma 14:19-21) Ɛsɔ Yehowa kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ paa ɛzɩmtaa. Ɛkaɣ tɩŋnʋʋ «ɛ-tamtam nesi» yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. (Wp. 33:27) Ðɩtaasɔɔ se Yehowa hɩɖɛ sɔsɔyɛ yɔɔ lɛ, ɛɛkaɣ yebu ɛ-samaɣ kpa.—1 Sam. 12:22; Keɣ. 94:14.

¹⁹ Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Caama You II ñɩŋgʋ alɩwaatʋ taa, Naazii mba kpa  koobu Harald Abt nɛ powoni-i Sachsenhausen salaka taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ eewobi pɩ-yɔɔ nɛ esusuu tɔm. Mai 1942 taa lɛ, mɛsaɣ tɛɛ polisinaa wolo pakpa ɛ-halʋ Elsa nɛ pakpaɣ pɛ-pɛlɛ nɛ pɛɖɛna. Powoni Elsa salakanaa ndɩ ndɩ taa. Ɛyɔɔdaa se: «Pɩnzɩ nzɩ malabɩ Caama salakanaa taa yɔ sɩkpɛlɩkɩ-m lɔŋ sɔsɔŋ nɩɩyɩ. Lɔŋ ɛnɩ yɔ: ɛyʋ wɛɣ takɩm mbʋ pɩcɛzɩ-ɩ yɔ pɩ-taa lɛ, Yehowa fezuu pɩzɩɣ nɛ kɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ kpem. Pʋcɔ nɛ pakpaɣ-m lɛ, koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ kaama-m takayaɣ nɛ ɛtɔ se ɛyʋ wɛɣ takɩm sɔsɔm taa lɛ, Yehowa fezuu pɩzɩɣ kɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛ-laŋɩyɛ hɛɛ nɛ ɛcaɣ ɖiɣɖiɣ. Mamaɣzaɣ se ɛɛɖɛlɛsɩ niye pazɩ. Ɛlɛ pɩtalɩ-m lɛ, mana se tɔm ndʋ ɛyɔɔdaa yɔ tɩɩkɛ toovenim. Ɛyʋ weyi pɩtɩtalɩ-ɩ nɛ ɛna yɔ, ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛnɩɩ tɔm ndʋ tɩ-taa. Ɛlɛ ma lɛ, pɩtalɩ-m nɛ menɖiɣzina se toovenim taa lɛ Yehowa sɩɣnɩ-ɖʋ.»

20. (a) Pɔɔlɩ kaakɛ salaka tʋ ɖɩɣa nakɛyɛ taa lɛ ɛbɛ ɛlaba? (b) Nɛ pɩkpazɩɣ ɖoŋ ɖo-koobiya nabɛyɛ se pala we?

²⁰ Luka yɔɔdɩ ɛzɩma Pɔɔlɩ susaɣ «Ɛsɔ Kewiyaɣ tɔm» nɛ kpekpeka yɔ nɛ ɛtɛzɩnɩ tʋma labʋ takayaɣ maʋ. (Tʋma 28:31) Ɛɛkɛ salaka tʋ ɖɩɣa nakɛyɛ taa, nɛ pʋyɔɔ lɛ ɛtaapɩzɩɣ se ɛlɩzɩ aseɣɖe kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa Roma tɛtʋ taa. Paa mbʋ yɔ ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛlɩzɩɣ aseɣɖe mba powokaɣ ɛ-cɔlɔ yɔ. Sɔnɔ ɖɔɖɔ akpadɩyɩtʋ, kʋdɔŋ yaa wɛtʋ natʋyʋ yɔɔ lɛ, ɖo-koobiya nabɛyɛ wɛ ɖoŋkʋɖʋm. Paa mbʋ yɔ pɔsɔɔlɩ Ɛsɔ mbʋ, nɛ powoki pɩ-yɔɔ nɛ palɩzɩɣ aseɣɖe. Ðɩtɩmɩɣ pɔ-yɔɔ nɛ ɖitendiɣ ɖa-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ se eɖiyi-wɛ nɛ pakatɩ mba pɔsɔɔlaa se patɩlɩ ɛ nɛ ɛ-tamasɩ yɔ.

21. Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩlɩzɩ aseɣɖe kpɛdɛyɛ?

²¹ Ða-taa sakɩyɛ pɩzɩɣ nɛ patɩŋnɩ kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa yaa tɔm susuu nʋmɔŋ lɛɛŋ yɔɔ nɛ pala tɔmkpɛlɩkɩyaa. Tɛtɛ nɛ ɖa mba ɖɩkɛ Kewiyaɣ tɔm susuyaa yɔ, ɖa-taa paa weyi ɛɛlabɩ mbʋ payɩ ɛpɩzɩɣ yɔ nɛ ɛlɩzɩ aseɣɖe «nɛ piwolo pɩtalɩ tɛtʋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩkɩlɩ posuu yɔ kɩ-taa.» Pɩwɛɛ se ɖɩla tʋmɩyɛ nɖɩ kpɛdɛyɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩnaɣ Krɩstʋ wɛʋ «yʋsaɣ» kpayɩ kpayɩ. (Mat. 24:3-14) Alɩwaatʋ ndʋ tɩkazaa yɔ tɩtɩɖɔɔ. Alɩwaatʋ tʋnɛ, ɖɩwɛnɩ «tʋma sakɩyɛ Kɩbaɣlʋ tʋmɩyɛ taa.»—1 Kɔr. 15:58.

22. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɖaŋaa se Yehowa kɩyakʋ ɛtalɩ yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖɩlakɩ?

²² Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɖaŋ kpam se «Yehowa kɩyakʋ sɔsɔʋ ŋgʋ kɩcaɣ sɔɔndʋ yɔ» kɩtalɩ yɔ, ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe nɛ abalɩtʋ paa ɛzɩmtaa. (Yow. 2:31) Ðɩkaɣ tasʋʋ naʋ ɛyaa sakɩyɛ mba pɛwɛ ɛzɩ Beeree mba yɔ. Paamʋ «Ɛsɔ tɔm nɛ laŋɩyɛ pilim.» (Tʋma 17:10, 11) Tɛtɛ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ alɩwaatʋ tʋmɩyɛ tɛma yɔ. Pɩkaɣ wɛʋ ɛzɩ peheyi-ɖʋ tɔm tʋnɛ yɔ: «Ŋlabɩ camɩyɛ, yom kɩbanʋ nɛ siɣsiɣ tʋ!» (Mat. 25:23) Ye ɖɩlabɩ ɖo-ɖoŋ ɖeɖe kpɛlɩkɩyaa labʋ tʋmɩyɛ taa nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖɩkaɣ wɛʋ taa leleŋ taa tam se ɖa ɖɔɖɔ ‘ɖɩlɩzɩ aseɣɖe tete Ɛsɔ Kewiyaɣ yɔɔ.’