1, 2. (a) Ɛbɛ yɔɔ apostoloo Pɔɔlɩ wobi Yeruzalɛm? (b) Nɛ tɩlasɩ nzɩ ɛkaɣ katʋʋ peeɖe?

 PƆƆLƖ wɛɛ nɛ ɛɖɔŋ Yeruzalɛm habɛɛ wena a-yɔɔ yɔ, awɛ kpɩyɩsɔɔ nɛ ɛyaa ɖɔ a-yɔɔ. Yeruzalɛm kɛʋ lone kɩcɛyɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa pɛsɛɣ Yehowa tɛtʋ kpeekpe yɔɔ yɔ pɩtɩkɛ sɔnɔ. Tɛtʋ ndʋ tɩ-taa mba sakɩyɛ taa kaawɛ leleŋ se ndʋ kɛnɩ Yehowa sɛtʋ lone kɩcɛyɩyɛ. Pɔɔlɩ kaanawa se Yeruzalɛm Krɩstʋ mba sakɩyɛ kaañɔnɩ Moyizi Paɣtʋ cɩŋ nɛ pataalɛɣzɩɣ lɔŋ se patɩŋ nʋmɔʋ kɩfalʋʋ ŋgʋ Yehowa wɩlaɣ-wɛ yɔ. Pʋyɔɔ Pɔɔlɩ kaawɛ Efɛɛzɩ lɛ, ɛla ɖʋtʋ se ewoki Yeruzalɛm nɛ ɛsɩnɩ Krɩstʋ mba. Paa ɛɛsɔɔlaa se ewoni-wɛ liidiye nɖɩ koobiya kaacɔwa yɔ nɛ pɩsɩnɩ-wɛ yɔ, ɛɛsɔɔlaa ɖɔɖɔ se ɛsɩnɩ-wɛ fezuu taa nɛ pɔñɔɔzɩ pa-maɣzɩm. (Tʋma 19:21) Paa pɩpɩzaɣ se pɩkɔnɩ-ɩ kaɖɛ yɔ, ɛñaɣ pana nɛ ewolo peeɖe.

² Pɔɔlɩ kaɣ katʋʋ tɩlasɩ sakɩyɛ Yeruzalɛm. Koobiya nabɛyɛ kaanɩ cɛtɩm tɔm natʋyʋ ɛ-yɔɔ nɛ petisi tɩ-yɔɔ. Kaɖɛ sɔsɔyɛ nɖɩ Pɔɔlɩ kaɣ katʋʋ yɔ ɖɩkaɣ lɩnʋʋ Krɩstʋ koyindinaa cɔlɔ. Pakaɣ cɛtɩnʋʋ Pɔɔlɩ taa, pamabɩ-ɩ nɛ pata tamaɣ se pakʋʋ-ɩ. Kaɖɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-tɩŋa tɩkaɣ Pɔɔlɩ haʋ waɖɛ se ɛlʋ e-tisuu yɔɔ. Tɩ luzuu, abalɩtʋ nɛ tisuu mbʋ ɛkpaɣaa nɛ ɛcɔnɩnɩ tɩlasɩ nzɩ si-ɖeɖe yɔ pɩkɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ Krɩstʋ mba sɔnɔ. Ɛbɛ yɔɔ ɖɩyɔɔdʋʋ mbʋ?

3-5. (a) Pɔɔlɩ nɛ mba palabɩ kediɣzaɣ Yeruzalɛm? (b) Nɛ tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ ka-taa? (c) Kediɣzaɣ ŋga Pɔɔlɩ nɛ Yeruzalɛm ɛzʋtʋyaa palaba yɔ, ɛbɛ kɛkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

³ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa patalɩ Yeruzalɛm nɛ tɛʋ fe lɛ, powolo nɛ pana ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa. Bibl yɔɔdaɣ kediɣzaɣ ŋga Pɔɔlɩ nɛ ɛzʋtʋyaa palabɩ alɩwaatʋ ndʋ yɔ kɔ-tɔm lɛ, kɩtɩyɔɔdɩ apostoloo nɔɔyʋ tɔm; pʋtɔma yɔ paaɖɛ ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa se posusi tɔm. Ɛlɛ Yesu neu Yakubu ñaawɛ peeɖe mbʋ. (Gal. 2:9) Pɔɔlɩ nɛ ɛzʋtʋyaa paakataa lɛ, pɩwɛ ɛzɩ Yakubu kaaɖɛnɩ kediɣzaɣ ŋga nɔɔ yɔ.—Tʋma 21:18.

⁴ Pɔɔlɩ sɛ ɛzʋtʋyaa nɛ ɛpaɣzɩ-wɛ «kɛdʋʋ tete mbʋ Ɛsɔ tɩŋnɩ ɛ-tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔɔ nɛ ɛla ajɛɛ taa yɔ.» (Tʋma 21:19) Pɩtʋʋ fɛyɩ se koobiya nɩ tɔm ndʋ lɛ, pɩɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ kpem. Sɔnɔ, ɖɩnɩɣ ɛzɩma tɔm susuu lʋlʋʋ pee kɩbana ajɛɛ lɛɛna taa yɔ lɛ, pɩkɛdɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔɖɔ.—Adu. 25:25.

⁵ Pɩtɩla Pɔɔlɩ kɛdaɣ-wɛ tɔm ndʋ lɛ, ɛyɔɔdɩ ɖɔɖɔ Erɔɔpɩ koobiya haɖɛ nɖɩ  ɛkpɛndɩnaa nɛ ɛkɔna yɔ ɖɩ-tɔm. Ye mbʋ, pɩtʋʋ fɛyɩ se mba pewelisaɣni-i yɔ pa-taa kaalabɩ leleŋ kpem, nɛ paawɛnɩ ɛsɩmɩyɛ se po-koobiya mba paawɛ poliŋ taa yɔ pamaɣzaɣ pɔ-yɔɔ. Masɩ yɔɔdʋʋ se ɛzʋtʋyaa nɩ tɔm ndʋ Pɔɔlɩ kɛdaa yɔ lɛ, «papaɣzɩ Ɛsɔ sam.» (Tʋma 21:20a) Sɔnɔ ɖɔɖɔ, koobiya mba asɛyɩŋ talɩɣ-wɛ yaa mba pɩwɩɣ-wɛ yɔ, po-koobiya sɩɣnɩ-wɛ nɛ peheyiɣ-wɛ tɔm ndʋ tɩkpazɩɣ ɖoŋ yɔ lɛ, pa-taa lakɩ leleŋ nɛ pɛwɛɣnɩ ɛsɩmɩyɛ pɩ-yɔɔ.

6. Tɔm ndʋ ɛzʋtʋyaa heyi Pɔɔlɩ?

⁶ Pʋwayɩ lɛ ɛzʋtʋyaa heyi Pɔɔlɩ se Yuudee koobiya nɩ ɛ-yɔɔ tɔm natʋyʋ nɛ tɩcɛyɩɣ-wɛ. Peheyi-i se: «Koobu, ŋnaɣ se ɛyaa kudokiŋ sakɩyɛ wɛnɩ tisuu Yuuda mba hɛkʋ taa, nɛ pa-tɩŋa pɛwɛ kpekpeka Paɣtʋ yɔɔ. Ɛlɛ panɩ tɔm ndʋ ɛyaa yɔɔdʋʋ ñɔ-yɔɔ se ŋwɛɛ nɛ ŋwɩlɩɣ Yuuda ñɩma mba pɛwɛ ajɛɛ taa yɔ pa-tɩŋa se peyele Moyizi Paɣtʋ yɔ; nɛ ŋheyiɣ-wɛ se pataapɛlɩ pe-piya yaa pataala sɔnzɩ nzɩ ɖɩtɩɩlakɩ yɔ.» a—Tʋma 21:20b, 21.

7, 8. (a) Lɩmaɣza wena Yuudee egeetiye taa Krɩstʋ mba sakɩyɛ kaawɛna nɛ ataatʋʋzɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pa-lɩmaɣza ana ataawɩlɩɣ se pɛkɛ tisuu yebiyaa?

⁷ Ɛbɛ yɔɔ Krɩstʋ mba sakɩyɛ kaañɔnɩ Paɣtʋ mbʋ, ŋgʋ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, Paɣtʋ ndʋ tɩɩsɩʋ tɩnaɣ yɔ pɩcɛzɩ pɩnzɩ 20? (Kol. 2:14) Pɩnaɣ 49 taa, apostoloowaa nɛ ɛzʋtʋyaa paakpeɣli Yeruzalɛm nɛ pama agbaa takayaɣ nɛ peheyi-yɛ se sɩɩnaa layaa mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ, pɩtɩcɛyɩ se pɛpɛlɩ-wɛ yaa pɔɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ. (Tʋma 15:23-29) Ɛlɛ takayaɣ ŋga, kataayɔɔdɩ Yuuda ñɩma mba paapɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ pɔ-tɔm, ŋgʋ pa-taa sakɩyɛ taanɩɩ pɩ-taa se pɩtɩkɛnɩ-wɛ kɩjɛyʋʋ se patasɩ ɖɔm Moyizi Paɣtʋ yɔɔ.

⁸ Paa Yuuda ñɩma mba pataanɩɩ tɔm ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se pataamʋna se pɛkɛ Krɩstʋ mba. Pɩfɛyɩ ɛzɩ paakɛ sɩɩnaa layaa nɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ papɩsɩ  Krɩstʋ mba nɛ powoki pɩ-yɔɔ nɛ palakɩ sɔnzɩ nzɩ palakaɣ ɖooo lɛ yɔ. Ɛlɛ Yehowa paɣtʋ Yuuda ñɩma mba paañɔnaa. Nɛ feziŋ kɩdɛkɛdɩŋ yaʋ lakasɩ yaa ɛzaɣtʋ natʋyʋ taawɛɛ tɩ-taa. Ɛlɛ tɔm lɛ se ɛgbɛyɛ kɩbɩnɖɛ taa Ɛsɔ kaaɖʋ Paɣtʋ ndʋ; ŋgʋ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ tɛɛ Krɩstʋ mba wɛɛ. Ye mbʋ Yehowa ɛɛtasɩɣ-wɛ pɔzʋʋ se pɔɖɔ Paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pʋcɔ nɛ ɛmʋ pɛ-sɛtʋ. Yuuda ñɩma mba paapɩsɩ Krɩstʋ ñɩma nɛ pɛwɛɛ kpekpeka Paɣtʋ yɔɔ yɔ, pataataɣ liu ɖʋtʋ kɩfatʋ ndʋ Yehowa kaalaba se patɩŋnɩ tɩ-yɔɔ nɛ pɛsɛɛ-ɩ yɔ. Pɩɩwɛɛ se pañaɣ pana nɛ pa-lɩmaɣza la nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ lɛɣzɩtʋ ndʋ Yehowa kaawɛɛ nɛ ɛkɔŋna yɔ. b—Yer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Tɔm ndʋ Pɔɔlɩ wɩlaɣ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ?

⁹ Tɔm ndʋ ɛyaa yɔɔdʋʋ se Pɔɔlɩ wɩlɩɣ Yuuda ñɩma mba pɛwɛ ajɛɛ taa yɔ se ‘pataapɛlɩ pe-piya yaa pataala sɔnzɩ nzɩ patɩɩlakɩ yɔ,’ tɩkɛ toovenim na? Pɔɔlɩ susaɣ tɔm ɛyaa mba pataakɛ Yuuda mba yɔ, nɛ ɛɛlɩzɩ pɩ-taa se pɩtɩkɛnɩ-wɛ kɩjɛyʋʋ se pɔɖɔ Paɣtʋ yɔɔ. Ɛlɩzɩ-wɛ pɩ-taa ɖɔɖɔ se mba pañɩkaɣ sɩɩnaa layaa mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ pɔ-yɔɔ se paña Paɣtʋ nɛ pɛpɛlɩ-wɛ yɔ, pɛfɛyɩnɩ toovenim. (Gal. 5:1-7) Tɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ tɩ-taa Pɔɔlɩ kaawoba yɔ, esusi tɔm ɖɔɖɔ Yuuda ñɩma mba paawɛ tɩ-taa yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛɛlɩzɩ pa-taa mba paatisi ɛ-tɔm yɔɔ yɔ pɩ-taa se Yesu sɩm yeba nɛ pɩtɩtasɩ cɛyʋʋ se pɔɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ, nɛ pɩtɩkɛ Paɣtʋ yɔɔ ɖɔm yekina se ɛyʋ ɛwɛɛ siɣsiɣ, ɛlɛ tisuu yekina se ɛwɛɛ siɣsiɣ.—Roma 2:28, 29; 3:21-26.

10. Ɛzɩma Pɔɔlɩ wɩlaa se ɛɛwɛnɩ lɩmaɣza wena amʋnaa yɔ Paɣtʋ nɛ pɛlɩtʋ yɔɔ?

 ¹⁰ Ɛlɛ Pɔɔlɩ nɩɣaɣ mba pɔɖɔŋaɣ Yuuda mba paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ yɔ pɔ-tɔm taa, ɛzɩ Sabaatɩ paɣtʋ yɔɔ ɖɔm yaa tɔɔnasɩ nasɩyɩ kizuu mbʋ yɔ. (Roma 14:1-6) Nɛ ɛtaaɖʋ paɣtʋ natʋyʋ pɛlɩtʋ yɔɔ. Halɩ Pɔɔlɩ yeba nɛ pɛpɛlɩ Timootee se Yuuda mba ɩtaa-ɩ liu, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pasɩm mbʋ se ɛ-caa kaakɛ Grɛɛsɩ tʋ. (Tʋma 16:3) Paa weyi pɩɩwɛɛ se ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se eyeki nɛ pɛpɛlɩ-ɩ yaa eeyeki nɛ pɛpɛlɩ-ɩ. Pɔɔlɩ kaaheyi Galaatii koobiya se: «Pɛlɩtʋ yaa kɩdɩbɛlɩtʋ fɛyɩnɩ wazaɣ nakɛyɛ; ɛlɛ tisuu mbʋ pɩtɩŋɩɣnɩ sɔɔlɩm yɔɔ nɛ pɩlakɩ tʋmɩyɛ yɔ, mbʋ wɛnɩnɩ wazaɣ.» (Gal. 5:6) Paa mbʋ yɔ, ye nɔɔyʋ eyeba nɛ pɛpɛlɩ-ɩ se pɩwɩlɩ se ɛɖɔŋ Paɣtʋ yɔɔ yaa ye nɔɔyʋ ɛtɔŋ se pɩkɛnɩ kɩjɛyʋʋ se pɛpɛlɩ ɛyʋ pʋcɔ nɛ ɛ-tɔm kɛdɩnɩ Yehowa yɔ, ɖɩnɛ ɛlɛ pɩwɩlɩɣ se ɛfɛyɩnɩ tisuu.

11. (a) Lɔŋ weyi ɛzʋtʋyaa tasɩ Pɔɔlɩ? (b) Nɛ ɛbɛ ɩ-yɔɔ ɖɔm pɩzaɣ se pɩpɔzɩ? (Kalɩ pɩ-tɛɛ tɔm.)

¹¹ Ye mbʋ, paa tɔm ndʋ koobiya kaanɩ Pɔɔlɩ yɔɔ yɔ tɩtaakɛ toovenim yɔ, tɩcɛyaɣ Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ. Pʋyɔɔ ɛzʋtʋyaa tasɩ Pɔɔlɩ lɔŋ ɛnɛ: «Ðɩwɛnɩ abalaa 4 mba poɖuu ɖuutu natʋyʋ yɔ. Kpaɣ ɛyaa mba nɛ ña nɛ wɛ ɩla cɩɖɩ cɩɖɩ wɛtʋ sɔnzɩ nɛ ŋhɛyɩ liidiye pɔ-yɔɔ, nɛ pɩsa nɛ papɩzɩ pahʋ pa-ñʋŋ koloŋgolo. Ðɩnɛ ɛlɛ paa weyi ɛkaɣ tɩlʋʋ se tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ ñɔ-yɔɔ yɔ tɩtɩkɛ toovenim, ɛlɛ ŋwɛɛ nɛ ŋɖɔŋ ɖɔnɛ nɖɩ ɖɩtʋʋzaa yɔ, nɛ ŋɖɔŋ ɖɔɖɔ Paɣtʋ yɔɔ.» c—Tʋma 21:23, 24.

12. Ɛzɩma Pɔɔlɩ wɩlaa se ɛɛsɔɔlaa se ɛ nɛ Yeruzalɛm ɛzʋtʋyaa pɛkpɛndɩ nɛ pala tʋmɩyɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa?

 ¹² Pɔɔlɩ pɩzaɣ se eheyi ɛzʋtʋyaa se ndʋ ɛyaa nɩ ɛnʋ yɔɔ yɔ pɩtɩkɛ ndʋ kɛnɩnɩ tɔm, ɛlɛ Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba nɛ pɔñɔnɩ Moyizi Paɣtʋ cɩŋ cɩŋ yɔ pɔ-cɔlɔ tɔm wɛɛ. Ɛlɛ eetisaa se ɛlakɩ mbʋ ɛzʋtʋyaa heyi-i se ɛla yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtaakaɖɩɣnɩ Ɛsɔ paɣtʋ. Ɛɛmawa se: «Mba pɛwɛ paɣtʋ tɛɛ yɔ pɔ-cɔlɔ lɛ, manpɩsɩ ɛzɩ weyi ɛwɛ paɣtʋ tɛɛ yɔ, ŋgʋ ma-maɣmaɣ mɛnfɛyɩ paɣtʋ tɛɛ, se pɩsa nɛ mehiɣ mba pɛwɛ paɣtʋ tɛɛ yɔ.» (1 Kɔr. 9:20) Pɔɔlɩ ɖɔm ɛzʋtʋyaa lɔŋ tasʋʋ yɔɔ nɛ ɛpɩsɩ «ɛzɩ weyi ɛwɛ paɣtʋ tɛɛ yɔ.» Ɛ-lakasɩ nzɩ sɩwɩlɩɣ-ɖʋ se pɩwɛɛ se ɖɩɖɔ ɛzʋtʋyaa lɔŋ tasʋʋ yɔɔ nɛ ɖɩtaañɔɔnɩ ɖɔ-sɔɔlɩm cɩŋ cɩŋ.—Ebr. 13:17.

13. (a) Ɛbɛ yɔɔ Yuuda mba nabɛyɛ kɔnɩ ñam ñam lakasɩ templo taa? (b) Nɛ ɛbɛ yabɩ Pɔɔlɩ ñʋʋ?

¹³ Pɩtɩɖɔ templo taa ɛzɩ pɩɩpɔzʋʋ yɔ. Kɩyakɩŋ weyi pɩɩwɛɛ se pakpaɣ nɛ pɛtɛzɩnɩ ɖuutu ndʋ tɩ-yɔɔ ɖɔm yɔ ɩtɛŋaɣ lɛ, Aazii egeetiye taa Yuuda mba losi Pɔɔlɩ templo taa. Peeɖe pakʋyɩ ɛ-yɔɔ se ɛkɔnɩ sɩɩnaa layaa templo taa, nɛ peseɣti samaɣ nɛ kapaɣzɩ labʋ ñam ñam lakasɩ. Ye Roma sɔɔjanaa ñʋʋdʋ ɛtaasʋʋ templo taa se ɛna mbʋ piɖiɣni labʋ yɔ, paamabɩ Pɔɔlɩ nɛ ɛsɩ. Ɛsʋwa lɛ ɛɖʋ paɣtʋ se pakpa Pɔɔlɩ. Pakpaʋ-ɩ mbʋ yɔ, pɩnzɩ 4 kaɣ ɖɛʋ pʋcɔ nɛ peyebi-i. Paa mbʋ yɔ, ɛtɩlɩtɩ pɩ-taa. Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ pɔzɩ Yuuda mba se ɛbɛ yɔɔ pakʋyɩ Pɔɔlɩ yɔɔ lɛ, pamakɩ kubusi nɛ pɔyɔɔdʋʋ tɔm ndɩ ndɩ. Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ taapɩzɩɣ se ɛnɩɩ natʋyʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pa-tɩŋa pamakaɣ kubusi. Nɛ pɩtɛmna se sɔɔjanaa kpɛndɩnɩ Pɔɔlɩ nɛ pɛɖɛɛ. Pɔɔlɩ nɛ Roma sɔɔjanaa pañɩnaɣ sʋʋ sɔɔjanaa pɩlʋʋ taa lɛ, eheyi sɔɔjanaa ñʋʋdʋ se: «Mentendi-ŋ, ha-m nʋmɔʋ nɛ mɔyɔɔdɩnɩ samaɣ.» (Tʋma 21:39) Nɛ ɛlɛ tisi nɛ Pɔɔlɩ lʋ e-tisuu yɔɔ nɛ abalɩtʋ.

14, 15. (a) Tɔm ndʋ taa Pɔɔlɩ lɩzɩ Yuuda mba? (b) Ɛbɛ Roma sɔɔjanaa ñʋʋdʋ laba se ɛna mbʋ pʋyɔɔ Yuuda mba kʋyɩ Pɔɔlɩ yɔɔ yɔ?

¹⁴ Pɔɔlɩ paɣzɩnaa se: ‘Iwelisi tɔm ndʋ mɔyɔɔdʋʋ se malʋbɩnɩ man-tɩ yɔɔ yɔ.’ (Tʋma 22:1) Ɛyɔɔdɩnɩ samaɣ Ebree kʋnʋŋ taa, nɛ piyeba nɛ kɔ-yɔɔ hɛɛ. Ɛlɩzɩ-wɛ mbʋ pɩ-yɔɔ ɛpɩsɩ Krɩstʋ wayɩ tɩŋɩyʋ lɛɛlɛɛyɔ yɔ pɩ-taa. Tɔm ndʋ ɛɛyɔɔdaa yɔ, ye Yuuda ñɩma ɩɩsɔɔlaa yɔ, papɩzaɣ se patazɩ nɛ pana se tɩkɛ toovenim yaa tɩtɩkɛ toovenim. Wɩlɩyʋ sɔsɔ Gamaalɩyɛɛlɩ kaawɩlɩnɩ-ɩ tɔm; ɛɛnazɩ Yesu wayɩ tɩŋɩyaa, nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛyaa mba ɛyɔɔdaɣna yɔ pa-taa nabɛyɛ kaasɩm tɔm ndʋ. Paa mbʋ yɔ, kɩyakʋ nakʋyʋ Pɔɔlɩ wokaɣ Damaasɩ lɛ, Krɩstʋ weyi pefezi-i yɔ ɛtɩŋnɩ natʋ natʋyʋ yɔɔ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ-ɩ. Mba pa nɛ Pɔɔlɩ pɔɖɔŋaɣ yɔ, paana ñalɩmɩyɛ naɖɩyɛ nɛ panɩɩ nɔɔ nakɛyɛ taŋ, ɛlɛ pataanɩɩ tɔm ndʋ nɔɔ ŋga kɔyɔɔdaɣ yɔ. (Tʋma 9:7; 22:9) Natʋ ndʋ Pɔɔlɩ kaanawa yɔ, tiiyeba nɛ ɛpɩsɩ yʋlʋm, nɛ pɩɩwɛɛ se ɛ nɛ mba pɔɖɔŋaɣ nʋmɔʋ yɔ pɔhɔmɩ-ɩ nɛ powoni-i Damaasɩ. Abalʋ nɔɔyʋ kaawɛ peeɖe nɛ payaɣ-ɩ se Anaanɩyaasɩ, nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se Yuuda ñɩma mba paawɛ peeɖe yɔ paasɩmɩ-ɩ, ɛnʋ labɩnɩ maamaaci lakasɩ nasɩyɩ nɛ Pɔɔlɩ ɖaɣnɩ paɣzʋʋ naʋ.

 ¹⁵ Pɔɔlɩ tasɩ-wɛ heyuu se pɩlabɩ mbʋ nɛ pɩtɛ lɛ, ɛpɩsɩ Yeruzalɛm; nɛ Yesu lɩzɩ ɛ-tɩ nɛ ɛwɩlɩ-ɩ templo taa. Ɛyɔɔdɩ mbʋ lɛ, pɩcɛyɩ Yuuda mba siŋŋ nɛ pama kubusi se: «Ɩkʋsɩ abalʋ ɛnɛ tɛtʋ yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛtɩmʋna se ɛcaɣ wezuu!» (Tʋma 22:22) Pɩsa nɛ sɔɔjanaa ñʋʋdʋ ya Pɔɔlɩ ñʋʋ lɛ, ɛɖʋ paɣtʋ se pasʋnɩ-ɩ sɔɔjanaa pɩlʋʋ taa. Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ kaasɔɔlɩ kpem se ɛna mbʋ Pɔɔlɩ laba nɛ Yuuda mba kɔ pana mbʋ yɔ, pʋyɔɔ ɛɖʋ paɣtʋ se polu-i agbazɛɛ nɛ ɛyɔɔdɩ mbʋ ɛlaba yɔ. Ɛlɛ sɔɔjanaa caɣaɣ-ɩ agbazɛɛ luu lɛ, eheyi-wɛ se ɛkɛ Roma tʋ, nɛ ɛpɔzɩ-wɛ se Roma mba paɣtʋ haɣ-wɛ waɖɛ se pamabɩ-ɩ yaa we. Sɔnɔ ɖɔɖɔ, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa lakɩnɩ ajɛɛ paɣtʋ ndɩ ndɩ tʋmɩyɛ nɛ palʋkɩnɩ pe-tisuu yɔɔ. (Kalɩ aɖakaɣ « Roma tʋ waɖɛ» nɛ aɖakaɣ « Palʋbɩ tɔm kɩbandʋ yɔɔ ɖa-alɩwaatʋ taa.») Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ nɩwa se Pɔɔlɩ kɛ Roma tʋ lɛ, eɖiɣzina se pɩpɔzʋʋ se ɛtɩŋnɩ nʋmɔʋ kɩfalʋʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛtɩlɩ tɔm ndʋ ɛñɩnɩɣ yɔ. Tɛʋ fema lɛ, ɛyaa Sahedrɛɛ taa mba, pʋ-tɔbʋʋ se Yuuda mba tɔm ɖɩhʋyɛ sɔsɔyɛ taa mba, se pekpeɣli nɛ pana mbʋ pʋyɔɔ samaɣ kʋyɩ Pɔɔlɩ yɔɔ yɔ.

16, 17. (a) Kɛdɩ mbʋ pɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ yɔɔdɩnɩ Sahedrɛɛ taa mba yɔ. (b) Pamabɩ Pɔɔlɩ lɛ, ɛzɩma ɛha tɩ luzuu kɩɖaʋ?

¹⁶ Pɔɔlɩ paɣzɩ lʋbʋ ɛ-tɩ yɔɔ Sahedrɛɛ ɛsɩndaa lɛ, ɛyɔɔdaa se: «Koobiya, mɔnɖɔm Ɛsɔ ɛsɩndaa nɛ ɛhʋyɛ nɖɩ ɖɩwɛ kele kele siŋŋ yɔ nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ kɩyakʋ kʋnɛ.» (Tʋma 23:1) Ɛyɔɔdɩ mbʋ lɛ ɛsɩɩnɩ peeɖe. Bibl yɔɔdaa  se: «Peeɖe cɔjɔ kɩlɩm Anaanɩyaasɩ heyi mba paasɩŋ ɛ-cɔlɔ yɔ se pama ɛ-nɔɔ yɔɔ.» (Tʋma 23:2) Pɩɩkɛ kʋdʋʋ sɔsɔʋ kpem! Lakasɩ nzɩ, sɩwɩlaɣ se cɔjɔ kɩlɩm fɛyɩ siɣsiɣ; ɛmaɣzaɣ se Pɔɔlɩ kɛ cɛtɩyʋ, ŋgʋ ɛlɛ tɩyɔɔdɩtɩ natʋyʋ se ɛlʋbɩnɩ ɛ-tɩ yɔɔ. Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se Pɔɔlɩ heyi-i se: «Ɛsɔ kaɣ-ŋ mabʋ, ña koloŋa ŋga pahʋlʋnzɩ-kɛ yɔ. Ŋcaɣaa se ŋhʋʋnɩ-m tɔm ɛzɩ Paɣtʋ pɔzʋʋ yɔ, nɛ alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, ŋmaɣnɩ Paɣtʋ yɔɔ nɛ ŋtɔŋ se pamabɩ-m?»—Tʋma 23:3.

¹⁷ Mba paawɛ peeɖe yɔ pɩcɛyɩ-wɛ siŋŋ; pɩtɩcɛyɩ-wɛ se pamabɩ Pɔɔlɩ, ɛlɛ tɔm ndʋ Pɔɔlɩ yɔɔdaa yɔ ndʋ cɛyɩnɩ-wɛ. Pɔpɔzɩ-ɩ se: «Ŋtʋʋ Ɛsɔ tɛ cɔjɔ kɩlɩm?» Kpaagbaa mbʋ lɛ, Pɔɔlɩ cosi-wɛ nɛ tɩ luzuu nɛ ɛwɩlɩ se ɛñaŋ Paɣtʋ. Ɛyɔɔdaa se: «Koobiya, mantaatɩlɩ se ɛnʋ kɛnɩ cɔjɔ kɩlɩm. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ pamawa se: “Pɩtɩpɔzɩ se ŋyɔɔdɩ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ ña-samaɣ ñʋʋdʋ nɔɔyʋ yɔɔ.”» d (Tʋma 23:4, 5; Ejl. 22:28) Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, Pɔɔlɩ tɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ lɛɛkʋ yɔɔ se ɛcɔlɩ pa-lɩmaɣza. Ɛɛnawa se Farɩsɩ mba nɛ Saduki mba kaawɛnɩ Sahedrɛɛ taa, pʋyɔɔ ɛyɔɔdaa se: «Koobiya, mɛnkɛ Farɩsɩ tʋ, Farɩsɩ mba pɩyalʋ. Sɩɖaa femtu lidaʋ yɔɔ pɛwɛɛ nɛ pahʋʋnɩ-m tɔm.»—Tʋma 23:6.

18. (a) Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ ya ɛ-tɩ se Farɩsɩ tʋ? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ Pɔɔlɩ lɛɣtʋ ndʋ tɩ-ɖɔndɩ?

¹⁸ Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ ya ɛ-tɩ se Farɩsɩ tʋ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛkɛ «Farɩsɩ mba pɩyalʋ,» pʋ-tɔbʋʋ se ɛ-lʋlɩyaa kaakɛ Farɩsɩ mba. Pʋyɔɔ lɛ, halɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa, nabɛyɛ kpakaɣ-ɩ se ɛkɛ Farɩsɩ tʋ. e Ɛlɛ ɛzɩma Pɔɔlɩ pɩzɩɣ nɛ ɛyaa ɛ-tɩ se Farɩsɩ tʋ, ŋgʋ tisuu mbʋ Farɩsɩ mba kaawɛnɩ sɩɖaa femtu yɔɔ yɔ pɩtɩtʋʋzɩ? Farɩsɩ mba maɣzaɣ se ɛyʋ wɛnɩ kalɩzaɣ nɛ kacakɩ wezuu ɛ-sɩm wayɩ, nɛ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa sɩm wayɩ lɛ, pa-kalɩzasɩ pɩzaɣ se sɩtasɩ wezuu caɣʋ ɛyaa tomnasɩ taa. Pɔɔlɩ taatisiɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Sɩɖaa femtu tɔm ndʋ Yesu wɩlaa  yɔ tɩ-yɔɔ etisaɣ. (Yoh. 5:25-29) Paa mbʋ yɔ, Farɩsɩ mba tisaɣ se ɛyʋ sɩm wayɩ lɛ lidaʋ nakʋyʋ wɛɛ, nɛ Pɔɔlɩ tisaɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ ɖɔɖɔ; ŋgʋ Saduki mba ñataatisiɣ se lidaʋ nakʋyʋ wɛ ɛyʋ sɩm wayɩ. Ða nɛ Katooliki mba yaa Protɛsɩtaŋwaa ɖɩɩlakɩ kɛdaɣ lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ lɛɣtʋ ndʋ tɩ-ɖɔndɩ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖiheyi-wɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖitisiɣ Ɛsɔ yɔɔ ɛzɩ mba yɔ. Pɩkɛ toovenim se petisiɣ Trinita wɩlɩtʋ yɔɔ, nɛ ɖa lɛ Ɛsɔ weyi Bibl yɔɔdʋʋ ɛ-tɔm yɔ ɛ-yɔɔ ɖitisiɣ. Paa mbʋ yɔ ɖa nɛ wɛ ɖitisiɣ se Ɛsɔ nɔɔyʋ wɛɛ.

19. Sahedrɛɛ taa mba kpeɣlaa lɛ, tɔm ndʋ tayɩ pɛ-hɛkʋ taa?

¹⁹ Tɔm ndʋ Pɔɔlɩ yɔɔdaa yɔ tɩtayɩ Sahedrɛɛ taa mba hɛkʋ taa. Bibl kɛdɩɣ se: «Kɔkɔɖɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ lɩɩ, nɛ takayɩsɩ mayaa mba pɛwɛ Farɩsɩ mba ɛgbɛyɛ taa yɔ, pa-taa nabɛyɛ kʋyɩ nɛ papaɣzɩ tɔm hɔm nɛ pana, nɛ pɔyɔɔdʋʋ se: “Ðɩtɩna abalʋ ɛnɛ ɛ-yɔɔ kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ, ɛlɛ ye fezuu nakʋyʋ yaa Ɛsɔ tiyiyu nɔɔyʋ ɛyɔɔdɩnɩ-ɩ . . .”» (Tʋma 23:9) Saduki mba taatisiɣ Ɛsɔ tiyiyaa yɔɔ, pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ panɩwa se pɩtɩla Ɛsɔ tiyiyu nɔɔyʋ yɔɔdɩnɩ Pɔɔlɩ lɛ, pɔkɔ pana siŋŋ. (Kalɩ aɖakaɣ « Saduki mba nɛ Farɩsɩ mba.») Peeɖe pɩsa miŋ siŋŋ nɛ sɔɔjanaa ñʋʋdʋ ɖaɣnɩ ɖʋʋ paɣtʋ se petii paya Pɔɔlɩ ñʋʋ nɛ palɩzɩ-ɩ pɛ-hɛkʋ taa. (Tʋma 23:10) Ɛlɛ Pɔɔlɩ tɩtɩɩtʋlɩta. Ɛbɛ kaɣ-ɩ talʋʋ lɛɛlɛɛyɔ? Ðɩkaɣ pɩ-taa tazʋʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa.