1, 2. Nazɩm mbʋ Pɔɔlɩ wɛɛ nɛ ɛkatɩɣ Yeruzalɛm yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɩ?

 SƆƆJANAA ñʋʋdʋ yabɩ Pɔɔlɩ ñʋʋ samaɣ ŋga kaakɔ pana siŋŋ Yeruzalɛm yɔ ke-nesi tɛɛ lɛ, ɛɖʋ-ɩ salaka. Nazɩm mbʋ apostoloo kpekpeka tʋ ɛnʋ ɛwɛɛ nɛ ɛkatɩɣ Yeruzalɛm yɔ pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɩ. Paaheyi-i se «salaka nɛ kʋñɔmɩŋ» ɖaŋnɩ-ɩ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. (Tʋma 20:22, 23) Nɛ paa Pɔɔlɩ ɛtaatɩlɩ mbʋ ɖeyi ɖeyi pɩɖaŋɩ-ɩ nɛ ɛsɩndaa yɔ, ɛɛnawa se Yesu hɩɖɛ yɔɔ lɛ, ɛkaɣ wɛʋ kʋñɔŋ tɔɔʋ yɔɔ.—Tʋma 9:16.

² Halɩ nayaa mba pɛkɛ Krɩstʋ mba yɔ paapaɣ Pɔɔlɩ se pakaɣ-ɩ hɔkʋʋ nɛ «pakaɣ-ɩ ɖʋzʋʋ ajɛɛ taa mba nesi tɛɛ.» (Tʋma 21:4, 10, 11) Pitileɖi yɔ, Yuuda mba samaɣ nakɛyɛ ñɩnaɣ se kakʋ Pɔɔlɩ; nɛ pʋwayɩ kpaagbaa lɛ, tɔm ndʋ Pɔɔlɩ yɔɔdaa yɔ tɩ-yɔɔ lɛ Sahedrɛɛ taa mba ñɩnaɣ se ‘pacɩyɩ-ɩ nanʋʋ nanʋʋ.’ Lɛɛlɛɛyɔ Pɔɔlɩ wɛ Roma sɔɔjanaa nesi taa ɛzɩ salaka tʋ yɔ, nɛ pakaɣ-ɩ tasʋʋ tɔm hʋnʋʋ, nɛ pɩkaɣ pɔzʋʋ se ɛlʋ ɛ-tɩ yɔɔ. (Tʋma 21:31; 23:10) Pʋyɔɔ lɛ, pɩkaɣ pɔzʋʋ se pakpazɩ apostoloo Pɔɔlɩ ɖoŋ.

3. Le ɖihikiɣ ɖoŋ kpazʋʋ nɛ ɖiwoki tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔɔ?

³ Kɛdɛzaɣ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa, ɖɩnawa se «mba payɩ pɔsɔɔlaa se pɔñɔɔnɩ Ɛsɔ pe-wezuu caɣʋ taa pa nɛ Krɩstʋ Yesu pɔ-nɔɔ kʋɖʋmaɣ labʋ taa yɔ, pakaɣ-wɛ nazʋʋ ɖɔɖɔ.» (2 Tim. 3:12) Nabʋyʋ taa ɖa ɖɔɖɔ pɩpɔzʋʋ-ɖʋ ɖoŋ kpazʋʋ se pɩsa nɛ ɖiwolo tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔɔ. «Yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ» tɩŋɩɣnɩ takayɩsɩ nɛ kediɣzisi yɔɔ nɛ ɛkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ, nɛ ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ kpem ɛ-tʋmɩyɛ yɔɔ. (Mat. 24:45) Yehowa labɩ-ɖʋ tamaɣ se koyindu nɔɔyʋ ɛɛkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɛsɩnzɩ tɔm kɩbandʋ susuu tʋmɩyɛ yaa ɛɖɩzɩ ɛ-samaɣ. (Iza. 54:17; Yer. 1:19) Ɛlɛ ɛbɛ talɩ apostoloo Pɔɔlɩ? Paa ɛyaa ɩɩwɛɛ nɛ pakaɖɩɣnɩ-ɩ kɔyɔ, ɛpɩzaa nɛ ehiɣ ɖoŋ kpazʋʋ nɛ ewolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛlɩzɩ aseɣɖe tete yaa we? Ye ‘ɛɛɛ,’ ɖoŋ kpazʋʋ mbʋ ehiɣaa? Nɛ ɛzɩma ɛlaba?

4, 5. (a) Ɛzɩma Pɔɔlɩ hiɣ ɖoŋ kpazʋʋ mbʋ pɩɩpɔzɩ-ɩ yɔ? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɔ se pɩɩkɔm alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ?

⁴ Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ holi Pɔɔlɩ Sahedrɛɛ taa mba nesi taa lɛ, Pɔɔlɩ na natʋ natʋyʋ ɖoo wena atɩŋ pʋwayɩ yɔ a-taa nɛ tɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ. Bibl heyiɣ-ɖʋ se:  «Kɩbaɣlʋ sɩŋ ɛ-cɔlɔ nɛ eheyi-i se: “Wɛɛ abalɩtʋ! Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛzɩma ŋwɛɛ nɛ ŋlɩzɩɣ mɔ-yɔɔ aseɣɖe tete Yeruzalɛm taa yɔ, mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se ŋlɩzɩ aseɣɖe Roma.”» (Tʋma 23:11) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yesu tɔm ndʋ tɩɩkpazɩ Pɔɔlɩ ɖoŋ nɛ ɛ-taa tɛ se Yuuda mba ɩɩkaɣ pɩzʋʋ nɛ pakʋ-ɩ, ɛlɛ ɛkaɣ tʋlʋʋ nɛ ɛɖɔ nʋmɔʋ nɛ ewolo Roma nɛ ɛlɩzɩ aseɣɖe Yesu yɔɔ peeɖe.

⁵ Pɔɔlɩ hiɣ ɖoŋ kpazʋʋ mbʋ alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ. Tɛʋ fema lɛ, Yuuda abalaa nabɛyɛ «kpɛyɩ nɛ poɖuu se piyoo mba ye pɔtɔwaa nɛ pɔñɔɔ nɛ patɩkʋtɩ Pɔɔlɩ yɔ.» Abalaa mba paacɛzɩ 40. «Paakpɛyaa nɛ poɖuu ɖuutu» ndʋ yɔ tɩwɩlɩɣ se paatɛm pa-taa kpem se pakʋʋ apostoloo ɛnʋ. Pamaɣzaɣ se ye patɩpɩzɩ nɛ pɔɖɔ po-ɖuutu yɔɔ yɔ, kɩdɛkɛdɩm nabʋyʋ kaɣ-wɛ talʋʋ. (Tʋma 23:12-15) Ðʋtʋ ndʋ paalaba se pɩsɩnɩ-wɛ nɛ patalɩ pa-kaɖʋwa yɔ ndʋ yɔ: Paɖʋwa se pɔpɔzʋʋ se papɩsɩnɩ Pɔɔlɩ Sahedrɛɛ ɛsɩndaa nɛ patasɩ tazʋʋ ɛ-tɔm taa nɛ pɩkɩlɩ. Paapɩsɩɣnɩ-ɩ lɛ, mba paakpɛyaa yɔ papabɩ-ɩ nʋmɔʋ taa nɛ pakʋ-ɩ. Nɛ cɔjɔnaa sɔsaa nɛ ɛzʋtʋyaa paatɩnɩ pɔ-yɔɔ ɖʋtʋ ndʋ tɩ-taa.

6. (a) Nabɛyɛ kpɛyaa se pakʋʋ Pɔɔlɩ lɛ, ɛzɩma pɩlaba nɛ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ kuli? (b) Nɛ lɔŋ weyi Pɔɔlɩ koou kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ evebiya nɛ pɛlaa?

⁶ Ɛlɛ Pɔɔlɩ koou nɔɔyʋ nɩɩ se nabɛyɛ kpɛyaa se pakʋʋ Pɔɔlɩ, nɛ eheyi Pɔɔlɩ tɔm ndʋ. Peeɖe Pɔɔlɩ heyi-i se ewolo nɛ eheyi-tʋ Roma sɔɔjanaa ñʋʋdʋ Kloodi Lisiyaasɩ. (Tʋma 23:16-22) Patɩyaa Pɔɔlɩ koou ɛnʋ ɛ-hɩɖɛ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se evebiya nɛ pɛlaa mba palakɩ abalɩtʋ nɛ pasɩɣ mbʋ pɩwazɩɣ Ɛsɔ samaɣ yɔ kajalaɣ ɖeɖe, nɛ palakɩ ɖɔɖɔ po-ɖoŋ ɖeɖe se Kewiyaɣ tʋma ɩɖɛɛnɩ ɛsɩndaa yɔ ɛzɩ Pɔɔlɩ koou kaalabʋ yɔ, Yehowa sɔɔlɩ-wɛ pɩdɩɩfɛyɩ.

7, 8. Ɛbɛ Kloodi Lisiyaasɩ laba se ɛya Pɔɔlɩ ñʋʋ?

⁷ Kloodi Lisiyaasɩ kaakɛ sɔɔjanaa 1000 ñʋʋdʋ, nɛ ɛtɩɩnɩwa se nabɛyɛ kpɛyaa se pakʋʋ Pɔɔlɩ lɛ, ɛɖʋ paɣtʋ se sɔɔjanaa 470, mba pa-taa kɩgbɛzɛmɩŋ tɔyaa nɛ kpaŋnaŋ yɔɔ caɣyaa kaawɛɛ yɔ, pakpaɣ Pɔɔlɩ Yeruzalɛm nɛ ɖoo nɛ powoni-i Sezaaree. Eheyi-wɛ se patalɩɣ lɛ, powoni-i Komina ñʋʋdʋ Felikisi cɔlɔ. a Roma komina lone taa caɣyʋ weyi eɖiyaɣ Yuudee egeetiye yɔ, Sezaaree tɛtʋ taa ɛɛwɛɛ. Paa Yuuda mba sakɩyɛ ɩɩwɛ peeɖe yɔ, ɛyaa mba paawɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ pa-taa hɔɔlʋʋ sɔsɔʋ kaakɛ sɩɩnaa layaa. Wɛtʋ ndʋ tɩɩwɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, tɩɩwɛ ndɩ kpem nɛ Yeruzalɛm ñɩndʋ. Laŋhɛzɩyɛ nɛ pɛɛyɛ kaawɛnɩ peeɖe, ŋgʋ Yeruzalɛm tɛtʋ taa lɛ ɛyaa sakɩyɛ kaawɛnɩ lɩmaɣza kɩdɛkɛda mba pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ kaawɛ ndɩ yɔ pɔ-yɔɔ nɛ palakɩ-wɛ puuyaɣ lakasɩ. Roma sɔɔjanaa mba paawɛ Yuudee egeetiye taa yɔ, Sezaaree tɛtʋ taa ɖɔɖɔ pa-pɩlʋʋ sɔsɔʋ kaawɛɛ.

⁸ Lisiyaasɩ ɖɔm Roma mba paɣtʋ yɔɔ nɛ etiyini takayaɣ Felikisi nɛ ɛlɩzɩnɩ-ɩ tɔm taa. Lisiyaasɩ yɔɔdaa se ɛnʋ nɩwa se Pɔɔlɩ kɛ Roma tʋ lɛ, ɛya ɛ-ñʋʋ nɛ ɛlɩzɩ-ɩ Yuuda mba nesi tɛɛ alɩwaatʋ ndʋ «pacaɣaɣ se pakʋ-ɩ» yɔ. Lisiyaasɩ lɩzɩ pɩ-taa se tɔm ndʋ ɛnɩ Pɔɔlɩ yɔɔ yɔ «tɩ-taa natʋyʋ tɩmʋna se pakʋ-ɩ yaa paɖʋ-ɩ salaka kpasɩ,» ɛlɛ Yuuda mba labɩ  tamaɣ se pakʋʋ Pɔɔlɩ, pʋyɔɔ ɛtɔm se powoni-i Komina ñʋʋdʋ Felikisi cɔlɔ nɛ ɛlɛ welisini Pɔɔlɩ koyindinaa nɛ ɛhʋʋ pa nɛ Pɔɔlɩ pɔ-tɔm.—Tʋma 23:25-30.

9. (a) Ɛbɛ yɔɔ pɔtɔŋ se Lisiyaasɩ tɩña wala wena Roma mba paɣtʋ haɣaɣ Pɔɔlɩ yɔ? (b) Ɛbɛ yɔɔ nabʋyʋ taa ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ wala wena ɖa-ajɛɛ paɣtʋ haɣ-ɖʋ yɔ?

⁹ Tɔm ndʋ Lisiyaasɩ kaamawa yɔ tɩ-tɩŋa tɩɩkɛ toovenim na? Aayɩ. Tɔm ndʋ ɛɛmawa yɔ, pɩwɛ ɛzɩ ɛñɩnaɣ se tiyele nɛ komina ñʋʋdʋ maɣzɩ se ɛkɛ ɛyʋ kɩbanʋ siŋŋ yɔ. Toovenim taa lɛ ye ɛyabɩ Pɔɔlɩ ñʋʋ yɔ, pɩtɩkɛ ɛlɛ kɛ Roma tʋ yɔ pʋyɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, Lisiyaasɩ tɩyɔɔdɩ se ɛɛɖʋ «paɣtʋ se pɔhɔkɩ [Pɔɔlɩ] nɛ kpasɩ 2» nɛ pʋwayɩ lɛ «ɛtɔ se polu-i agbazɛɛ nɛ pɔpɔzɩ-ɩ tɔm.» (Tʋma 21:30-34; 22:24-29) Lisiyaasɩ labʋ mbʋ yɔ, ɛtaaña wala wena Roma mba paɣtʋ haɣaɣ Pɔɔlɩ yɔ. Sɔnɔ, Sataŋ tɩŋɩɣnɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa taa ñɩma mba pɛwɛ kpekpeka pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ yɔ pɔ-yɔɔ nɛ ɛnazɩɣ Ɛsɔ samaɣ, nɛ nabʋyʋ taa pañakɩ pana se pakaɖɩnɩ waɖɛ nɖɩ ɖɩwɛna se ɖɩsɛɛ Ɛsɔ yɔ. Ɛlɛ ɛzɩ Pɔɔlɩ kaalabʋ yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ Ɛsɔ samaɣ taa mba lakɩnɩ tʋmɩyɛ wala wena pa-ajɛɛ paɣtʋ haɣ-wɛ yɔ nɛ palʋkɩnɩ pa-tɩ yɔɔ.

10. Yuuda mba yɔɔdaa se Pɔɔlɩ labɩ we?

¹⁰ Pɔɔlɩ talɩ Sezaaree lɛ, «paɖaŋ ɛ-yɔɔ Eroodi ɖɩɣa taa» se mba pakʋyɩ ɛ-yɔɔ yɔ palɩɩnɩ Yeruzalɛm nɛ pɔkɔɔ. (Tʋma 23:35) Kɩyakɩŋ 5 wayɩ lɛ ɛyaa panɛ patalɩ: Cɔjɔ kɩlɩm Anaanɩyaasɩ, samaɣ taa tɔm yɔɔdɩyʋ weyi payaɣ se Tɛrtuluusi yɔ nɛ ɛzʋtʋyaa nabɛyɛ. Kajalaɣ lɛ, Tɛrtuluusi sam Felikisi mbʋ ɛlakaɣ Yuuda mba yɔ pɩ-yɔɔ. Nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛlabɩ mbʋ se ɛ-tɔm ɛkɛdɩnɩ Felikisi. b Pʋwayɩ lɛ, ewolo tɔm ndʋ tiwoni-wɛ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɛyɔɔdɩ se: «[Pɔɔlɩ wɛ] ɛzɩ kɩsɩkʋ yɔ, eseɣtiɣ ñam ñam lakasɩ Yuuda mba tɩŋa hɛkʋ taa tɛtʋ kpeekpe yɔɔ, nɛ ɛkɛ Nazarɛɛtɩ mba kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ nɔɔɖɛyʋ nɔɔyʋ. Ɛñɩnaɣ ɖɔɖɔ se episi templo, pʋyɔɔ ɖɩkpa-ɩ.» Ðɩnɛ ɛlɛ Yuuda mba lalaa ɖɔɖɔ tɩnɩ ɛ-yɔɔ nɛ «pañɩkɩɣ niye se tɔm ndʋ tɩkɛ toovenim.» (Tʋma 24:5, 6, 9) Pɔyɔɔdʋʋ se eseɣtiɣ ñam ñam lakasɩ, ɛkɛ kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ naɖɩyɛ nɔɔɖɛyʋ nɛ episi templo yɔ, pɩɩkɛ kaɖɛ tɔm ndʋ tɩpɩzaɣ se tiyele nɛ pakʋ ɛyʋ tɔm se ɛmʋnɩ sɩm yɔ.

11, 12. Ɛzɩma Pɔɔlɩ lʋbɩ ɛ-tɩ yɔɔ e-koyindinaa ɛsɩndaa?

¹¹ Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, paha Pɔɔlɩ waɖɛ se ɛyɔɔdɩ. Ɛpaɣzɩnaa se «man-taa wɛ leleŋ se ñɛ-ɛsɩndaa malʋkɩ man-tɩ yɔɔ.» Nɛ ɛwɩlɩ kpayɩ kpayɩ se tɔm ndʋ koyindinaa yɔɔdaa yɔ tɩkɛ cɛtɩm. Etipisi templo, ɖɔɖɔ lɛ etiseɣti ñam  ñam lakasɩ. Ɛɛwɩlaa se ɛtaatasɩ wɛʋ Yeruzalɛm pɩɩlabɩ «pɩnzɩ sakɩyɛ,» nɛ ɛkɔm yɔ «pʋtɔdɩyɛ naʋ kʋjɔŋ» ɛkpɛndɩnaa nɛ ɛkɔɔ. Paalabɩ kʋjɔŋ ɛnɩ Krɩstʋ ñɩma mba paapɩsɩ kʋñɔndɩnaa yɔ; pɩtɩla nazɩm yaa ñɔɔsɩ kaayebina nɛ papɩsɩ kʋñɔndɩnaa. Pɔɔlɩ ñɩɣ niye se pʋcɔ nɛ ɛsʋʋ templo taa lɛ, ɛɛlabɩ «cɩɖɩ cɩɖɩ wɛtʋ sɔnzɩ,» nɛ ɛyɔɔdaa ɖɔɖɔ se ɛnʋ ‘ñakɩ pana paa ɛzɩmtaa se ɛwɛɛnɩ ɛhʋyɛ kele kele ñɩnɖɛ Ɛsɔ nɛ ɛyaa pɛ-ɛsɩndaa.’—Tʋma 24:10-13, 16-18.

¹² Paa mbʋ yɔ, Pɔɔlɩ tisaa se «nʋmɔʋ ŋgʋ payaɣ-kʋ se kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ yɔ,» kɩ-yɔɔ ɛtɩŋɩɣna nɛ ɛsɛɣ ɛ-cɔzɔnaa tɛ Ɛsɔ. Ɛlɛ ɛñɩɣ niye se ɛnʋ tisiɣ «tɔm ndʋ payɩ pama Paɣtʋ taa nɛ Nayaa takayɩsɩ taa yɔ tɩ-yɔɔ.» Nɛ ɛzɩ e-koyindinaa yɔ, ɛnʋ ɖɔɖɔ etisiɣ se «pakaɣ fezuu ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa nɛ mba pɛfɛyɩ siɣsiɣ yɔ.» Pʋwayɩ lɛ Pɔɔlɩ heyi e-koyindinaa se pɔyɔɔdɩ mbʋ pɩwɩlɩɣ se tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ ɛnʋ yɔɔ yɔ tɩkɛ toovenim yɔ nɛ ɛtɔ se: «Ɛyaa mba pɛwɛ cɩnɛ yɔ, pa-maɣmaɣ pɔyɔɔdɩ kɩdɛkɛdɩm mbʋ pana alɩwaatʋ ndʋ maasɩŋ Sahedrɛɛ ɛsɩndaa yɔ, pɩkɩlaa yɔ tɔm kʋɖʋmtʋ tʋnɛ, ndʋ mamabɩ kubuka nɛ mɔyɔɔdɩ alɩwaatʋ ndʋ maasɩŋ pɛ-hɛkʋ taa yɔ: “Sɩɖaa femtu yɔɔ pɛwɛɛ nɛ pahʋʋnɩ-m tɔm sɔnɔ mɩ-ɛsɩndaa!”»—Tʋma 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se Pɔɔlɩ kɛ-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se ɖɩlʋ ɖe-tisuu yɔɔ ñʋndɩnaa ɛsɩndaa yɔ?

¹³ Ye pɩlaba se pakpa-ɖʋ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ yɔɔ nɛ powoni-ɖʋ tɔm hʋyaa ɛsɩndaa nɛ pakʋʋ ɖɔ-tɔm ɖulum se ɖiseɣtiɣ ɛyaa se pala ñam ñam lakasɩ, se pakʋyɩ komina yɔɔ yaa se ɖɩkɛ «kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ» naɖɩyɛ taa ñɩma yɔ, Pɔɔlɩ ha-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩna yɔ. Pɔɔlɩ tɩyɔɔdɩ tɔm ndʋ tiyeki se ɛ-tɔm ɛkɛdɩnɩ komina ñʋʋdʋ ɛzɩ Tɛrtuluusi  kaalabʋ yɔ. Pɔɔlɩ kaalɩzɩ abalɩtʋ nɛ ñamtʋ nɛ ɛwɩlɩ. Ɛtɩyɔɔdɩ tɔm ndʋ tɩpɩzaɣ se tɩɖʋ nɔɔyʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ, ɛlɛ ɛ-tɔm taa kaatʋ kpayɩ kpayɩ nɛ tɩɩkɛ toovenim. Ɛyɔɔdaa se ‘Aazii egeetiye taa Yuuda ñɩma mba’ pakʋyɩ ɛnʋ yɔɔ se ɛnʋ kaawɛɛ nɛ episiɣ templo yɔ pataawɛɛ, ŋgʋ paɣtʋ taa lɛ pɩɩwɛɛ se pɛwɛɛ nɛ ɛ nɛ wɛ paha ɖama nɛ ɛsa nɛ ɛnʋ nɩɩ mbʋ pʋyɔɔ keekee pakʋʋ ɛ-tɔm yɔ.—Tʋma 24:18, 19.

¹⁴ Mbʋ pɩ-tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ yɔ lɛ se sɔɔndʋ taakpa Pɔɔlɩ se ɛyɔɔdɩ e-tisuu tɔm. Ɛtasɩ yɔɔdɩnʋʋ abalɩtʋ tisuu mbʋ ɛwɛnɩ sɩɖaa femtu yɔɔ yɔ pɩ-tɔm; tɔm ndʋ tɩɩkɔnɩnɩ tayʋʋ Sahedrɛɛ taa mba hɛkʋ taa. (Tʋma 23:6-10) Pɔɔlɩ lʋkaɣ ɛ-tɩ yɔɔ lɛ, ɛñɩɣ niye sɩɖaa femtu lidaʋ yɔɔ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛwɛɛ nɛ ɛlɩzɩɣ aseɣɖe Yesu yɔɔ nɛ e-femtu yɔɔ, nɛ e-koyindinaa taatisiɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. (Tʋma 26:6-8, 22, 23) Toovenim taa lɛ, sɩɖaa femtu nɛ kɔzɩ kɔzɩ Yesu femtu kaakɔnɩnɩ ñaɖʋʋ nɛ powokini Pɔɔlɩ tɔm hʋyaa ɛsɩndaa.

¹⁵ Tamaɣ ŋga Yesu labɩ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa yɔ kapɩzɩɣ nɛ kaha-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɖɩlɩzɩ aseɣɖe nɛ abalɩtʋ ɛzɩ Pɔɔlɩ kaalabʋ yɔ. Yesu kaaheyi-wɛ se: «Ɛyaa kpeekpe kaɣ-mɩ paɖʋʋ ma-hɩɖɛ yɔɔ. Ɛlɛ weyi ɛɖɔkʋʋ ɛ-laŋɩyɛ nɛ pɩkɔɔ pɩtɛ yɔ, ɛnʋ kaɣnɩ hiɣu ñʋʋ yabʋ.» Ɛzɩ pɩwɛɛ se ɖɩnɩɣzɩ tɔm ndʋ ɖɩkaɣ yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ? Aayɩ, Yesu labɩ-ɖʋ tamaɣ se: «Alɩwaatʋ ndʋ pakpaɣ-mɩ nɛ pɛcɛlɩ yɔ, ɩtaacalɩ nɩɣzʋʋ tɔm ndʋ ɩkaɣ yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ; ɛlɛ tɔm ndʋ payɩ pɩhaɣ-mɩ ñɩɣyʋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ ɩyɔɔdɩ-tʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtɩkɛ mɩyɔɔdʋʋna, ɛlɛ fezuu kiɖeɖeu yɔɔdʋʋna.»—Mark. 13:9-13.

16, 17. (a) Alɩwaatʋ ndʋ Felikisi hʋwaɣ Pɔɔlɩ tɔm yɔ, suwe ɛyɔɔdaa nɛ ɛbɛ ɛlaba? (b) Pɩtɩla ɛbɛ yɔɔ sɔɔndʋ kaakpa Felikisi? (c) Ɛlɛ ɛbɛ yɔɔ ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛnaɣ Pɔɔlɩ?

¹⁶ Pɩtaakɛ kajalaɣ ɖeɖe lɛ Komina ñʋʋdʋ Felikisi nɩʋ Krɩstʋ mba tisuu tɔm yɔ. Bibl yɔɔdʋʋ se: «Felikisi kaasɩm Nʋmɔʋ kʋnɛ kɩ-yɔɔ toovenim tɔm camɩyɛ, [palakaɣnɩ tʋmɩyɛ tɔm piye Nʋmɔʋ nɛ pɔyɔɔdʋʋnɩ kajalaɣ Krɩstʋ mba tɔm] pʋyɔɔ ɛɖaɣnɩ-wɛ kɩyakʋ ɖʋʋ nɛ ɛtɔ se: “Sɔɔjanaa ñʋʋdʋ Lisiyaasɩ tiki lɛ, mankaɣ mɩ-tɔm ndʋ ti-ɖeɖe cɔnʋʋ.” Nɛ eheyi sɔɔja sɔsɔ se ɛɖaŋ Pɔɔlɩ yɔɔ, ɛlɛ ɛha-ɩ waɖɛ nɛ ɛwɛɛ ɛ-tɩ yɔɔ pazɩ, nɛ ɛha ɛ-ɛyaa nʋmɔʋ nɛ pɔcɔnɩ ɛ-kɩcɛyɩm ɖeɖe.»—Tʋma 24:22, 23.

¹⁷ Kɩyakɩŋ nɩɩyɩ wayɩ lɛ, Felikisi nɛ ɛ-halʋ Druusiili weyi ɛlɛ kaakɛ Yuuda tʋ yɔ petiyi nɛ payaa Pɔɔlɩ, nɛ ‘pewelisini-i nɛ ɛlɛ yɔɔdɩ Krɩstʋ Yesu yɔɔ tisuu tɔm.’ (Tʋma 24:24) Ɛlɛ Pɔɔlɩ yɔɔdɩ «siɣsiɣ wɛtʋ nɛ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ tɔm hʋʋ mbʋ pɩkaɣ kɔm yɔ pɩ-tɔm lɛ, sɔɔndʋ kpa Felikisi;» pɩtɩla sɔɔndʋ kpa-ɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɔm ndʋ tiiyeba nɛ ɛ-ɛhʋyɛ paɣzɩ-ɩ cɛyʋʋ ɛzaɣtʋ lakasɩ nzɩ ɛɛlabɩ e-wezuu caɣʋ taa yɔ sɩ-yɔɔ. Pʋyɔɔ eheyi Pɔɔlɩ se: «Lɛɛlɛɛyɔ lɛ wolo, ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ mehikiɣ waɖɛ naɖɩyɛ yɔ, mentiyiɣ nɛ paɖaɣnɩ-ŋ yaʋ.» Felikisi tasɩ naʋ Pɔɔlɩ pʋwayɩ tam sakɩyɛ, ɛtɩna-ɩ se ɛkpɛlɩkɩ toovenim tɔm, ɛlɛ ɛna-ɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛmaɣzaɣ se Pɔɔlɩ kaɣ taʋ ɛ-nɔɔ num.—Tʋma 24:25, 26.

18. Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ heyi Felikisi nɛ ɛ-halʋ «siɣsiɣ wɛtʋ nɛ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ tɔm hʋʋ mbʋ pɩkaɣ kɔm yɔ» pɩ-tɔm?

 ¹⁸ Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ heyi Felikisi nɛ ɛ-halʋ «siɣsiɣ wɛtʋ nɛ tɩ ɖɔkʋʋ nɛ tɔm hʋʋ mbʋ pɩkaɣ kɔm yɔ» pɩ-tɔm? Tɔzɩ se pañɩnaɣ se patɩlɩ mbʋ pɩpɔzʋʋ ɛyʋ weyi ɛwɛnɩ tisuu «Krɩstʋ Yesu» yɔɔ yɔ. Pɔɔlɩ kaanawa se Felikisi nɛ ɛ-halʋ pacakaɣ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ, paawɛ kañatʋ nɛ pataawɛɛ siɣsiɣ; pʋyɔɔ eeheyi-wɛ mbʋ Ɛsɔ pɔzʋʋ se ɛyʋ ɛla nɛ ɛpɩsɩ Yesu wayɩ tɩŋɩyʋ yɔ kpayɩ. Pɔɔlɩ kaawɩlaa se nɔɔ kʋɖʋmaɣ nakɛyɛ taawɛɛ wezuu ŋgʋ Felikisi nɛ ɛ-halʋ pacakaɣ yɔ nɛ Ɛsɔ paɣtʋ kila pɛ-hɛkʋ taa paa ññɩɩ. Pɩɩwɛɛ se tɔm ndʋ tɩsɩnɩ-wɛ nɛ patɩlɩ se paa ɛyʋ weyi lɛ ɛkaɣ labʋ akɔnta Ɛsɔ ndʋ ɛmaɣzɩɣ, tɔm ndʋ ɛyɔɔdʋʋ nɛ mbʋ ɛlakɩ yɔ pɩ-yɔɔ. Nɛ kɔzɩ kɔzɩ lɛ, pɩɩwɛɛ se tɩsɩnɩ-wɛ nɛ patɩlɩ ɖɔɖɔ se tɔm ndʋ Ɛsɔ kaɣ-wɛ hʋnʋʋ yɔ tɩ-tɔm kaacɛyaa nɛ pɩkɩlɩ tɔm ndʋ paawɛɛ nɛ pahʋʋnɩ Pɔɔlɩ yɔ. Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se piiyeba nɛ «sɔɔndʋ kpa Felikisi.»

19, 20. (a) Ye ɖisusuu tɔm nɛ ɖɩkatɩ ɛyaa mba palakɩ ɛzɩ toovenim tɔm kɛdɩnɩ-wɛ ŋgʋ pɛ-kɛzaɣ pañɩnɩɣ yɔ, ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩkpaɣna? (b) Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna se Pɔɔlɩ taakɛ Felikisi taabalʋ?

¹⁹ Ðiisusuu tɔm lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkatɩ ɛyaa mba pɛwɛ ɛzɩ Felikisi yɔ. Kiɖe tɛɛ lɛ, papɩzɩɣ nɛ pala ɛzɩ toovenim tɔm kɛdɩnɩ-wɛ yɔ, ɛlɛ toovenim taa lɛ pa-maɣmaɣ pɛ-kɛzaɣ pañɩnɩɣ. Pɩwɛɛ se ɖɩtɩlɩ labʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩsɩnɩ ɛyaa mba yɔ. Paa mbʋ yɔ, ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiheyi-wɛ mbʋ pɩpɔzʋʋ se pala nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ yɔ nɛ nɔɔ kɩbaŋa. Ye ɖɩlabɩ mbʋ yɔ, pɩtɩla Bibl taa toovenim tɔm kaɣ tukunuu pa-laŋa. Ɛlɛ ye pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se patɩsɔɔlɩ se pɛlɛɣzɩ pɛ-wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ yɔ, ɖiyeki-wɛ nɛ ɖɩñɩnɩɣ mba pe-liu wɛ toovenim tɔm yɔ.

²⁰ Felikisi hɔɔlʋʋ taa lɛ, Bibl taa tɔm tʋnɛ tɩwɩlaɣ mbʋ pɩɩwɛ ɛ-laŋɩyɛ taa yɔ: «Pɩnzɩ 2 ɖɛwa lɛ, Pɔɔrɩsiyuusi Fɛsɩtuusi lɛɣzɩ Felikisi lone taa; nɛ Felikisi kaasɔɔlaa se ɛ-tɔm ɛkɛdɩnɩ Yuuda mba; pʋyɔɔ lɛ, eyele Pɔɔlɩ salaka taa.» (Tʋma 24:27) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Pɔɔlɩ taakɛ Felikisi taabalʋ. Felikisi kaanawa se Krɩstʋ mba taañakɩ pana se pakaɖɩnɩ komina, nɛ pataaseɣtiɣ ɛyaa lalaa ɖɔɖɔ se pala mbʋ. (Tʋma 19:23) Ɛɛnawa ɖɔɖɔ se Pɔɔlɩ taamaanɩ Roma mba paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ. Paa mbʋ yɔ Felikisi yebi Pɔɔlɩ salaka taa mbʋ se «ɛ-tɔm ɛkɛdɩnɩ Yuuda mba.»

21. (a) Pɔɔrɩsiyuusi Fɛsɩtuusi pɩsɩ komina ñʋʋdʋ lɛ, ɛbɛ talɩ Pɔɔlɩ? (b) Nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛbɛ kaawɛɛ nɛ pɩkpazɩɣ Pɔɔlɩ ɖoŋ?

²¹ Ɛzɩ Tʋma Labʋ ñʋʋ 24 tɛ kɛdɛzaɣ mayaɣ yɔɔdʋʋ yɔ, Pɔɔlɩ kaawɛ salaka taa mbʋ alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔrɩsiyuusi Fɛsɩtuusi lɛɣzɩ komina ñʋʋdʋ Felikisi lone taa yɔ. Nɛ kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, pɩɩwɛɛ se Pɔɔlɩ ɛlɩɣ ñʋndɩnaa ndɩ ndɩ ɛsɩndaa nɛ ɛlʋkɩ ɛ-tɩ yɔɔ. Toovenim taa lɛ, powoni apostoloo abalɩtʋ tʋ ɛnɛ «awiya nɛ komina ñʋndɩnaa ɛsɩndaa.» (Luka 21:12) Ɛzɩ ɖɩkɔŋʋʋ naʋ yɔ, ɛkaɣ lɩzʋʋ aseɣɖe ɛ-alɩwaatʋ taa wiyaʋ weyi ɛɛkɩlɩ awiya tɩŋa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-tɩŋa tɩ-taa, Pɔɔlɩ tiyele se tisuu mbʋ ɛwɛnɩ Ɛsɔ yɔɔ yɔ pɩcamɩ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se tɔm ndʋ Yesu kaaheyi-i se ɛwɛɛ abalɩtʋ yɔ, tɩɩwɛɛ nɛ tɩkpazɩɣ-ɩ ɖoŋ.