1-4. (a) Ɛbɛ yɔɔ Pɔɔlɩ woki Yeruzalɛm? (b) Nɛ ɛbɛ ɖaŋɩ-ɩ peeɖe?

 PƆƆLƖ nɛ Luka pakʋyaɣ Milɛɛ lɛ, pɩɩlabɩ pa nɛ Efɛɛzɩ ɛzʋtʋyaa kaɖɛ se paya ɖama. Pɩtaawɛɛ kɛlɛʋ se pɛɖɛɛ nɛ peyele Efɛɛzɩ ɛzʋtʋyaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ paasɔɔlɩ-wɛ. Ɛsɔtɔm tiyiyaa panɛ paatɛm kpaʋ mɛlɛ taa. Paakpaɣ mbʋ payɩ pɩpɔzʋʋ-wɛ se pɔɖɔmnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ yɔ nɛ liidiye nɖɩ agbaa kaahawa se powoni koobiya mba paawɛ kʋñɔŋ taa Yeruzalɛm yɔ, nɛ pɩtaalakɩ-wɛ lɛɛ lɛɛ se powoni haɖɛ nɖɩ peeɖe koobiya.

² Peeɖe lɛ, helifɛtaɣ nakɛyɛ paɣzɩ sʋʋ mɛlɛ taa, nɛ mɛlɛ kʋyɩ nɛ kɩpaɣzɩ posinuu mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ taa kɔkɔɖɛ. Pɔɔlɩ, Luka nɛ koobiya 7 mba pa nɛ wɛ pɛwɛɛ nɛ pɔɖɔŋ nʋmɔʋ yɔ, pɛwɛɛ nɛ pɔcɔŋnɩ koobiya mba paawɛ ɛsɩñɩŋɩyɛ taa mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ taa yɔ. (Tʋma 20:4, 14, 15) Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa pɛwɛɛ-wɛ nesi paɣyʋʋ yɔɔ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pekpilisaa yɔ.

³ Pɔɔlɩ nɛ Efɛɛzɩ ɛzʋtʋyaa paakpɛndaa nɛ pala tʋmɩyɛ pɩnzɩ 3 mbʋ yɔ. Ɛlɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, fezuu ɖiyi-i nɛ ɛkpaɣ nʋmɔʋ se ɛɖɛɣ Yeruzalɛm. Toovenim taa lɛ, ɛɛnawa se pɩɩkaɣ-ɩ wɛʋ kɛlɛʋ peeɖe. Ɛɛtɛm ɛzʋtʋyaa mba heyuu se: «Fezuu tuyuu-m se mowolo Yeruzalɛm; ɛlɛ maasɩŋ mbʋ pɩkaɣ-m talʋʋ peeɖe yɔ, ye pɩtɩkɛ se tɛtʋ ndɩ ndɩ taa, fezuu kiɖeɖeu lɩzɩɣ-m aseɣɖe ɖoŋ ɖoŋ nɛ kɩyɔɔdʋʋ se salaka nɛ kʋñɔmɩŋ paɖaŋnɩ-m yɔ.» (Tʋma 20:22, 23) Pɔɔlɩ yɔɔdʋʋ se «fezuu tuyuu-m» yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛɛnawa se pɩkɛnɩ-ɩ kɩjɛyʋʋ se ɛtɩŋ nʋmɔʋ ŋgʋ fezuu wɩlɩɣ-ɩ yɔ nɛ ewolo Yeruzalɛm, nɛ ɛɛsɔɔlaa se ɛla mbʋ, paa pɩpɩzaɣ se pɩkɔnɩ-ɩ kaɖɛ yɔ. E-wezuu kaamʋ ñɩm ɛ-ɛsɩndaa, ɛlɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ tɔm kaakɩlɩnɩ cɛyʋʋ ɛ-ɛsɩndaa.

⁴ Ña ɖɔɖɔ mbʋ ŋmaɣzɩɣ? Ðɩhaɣaɣ ɖa-tɩ Yehowa lɛ, ɖiɖuwaa se ɛ-sɔɔlɩm labʋ kɛɣnɩ mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ ɖe-wezuu caɣʋ taa. Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa ɖɩkaɣ tazʋʋ apostoloo Pɔɔlɩ kɩɖaʋ taa nɛ pɩkɩlɩ, nɛ pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ.

5. Nʋmɔʋ ŋgʋ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa patɩŋaa nɛ powolo Tiirɩ?

⁵ Mɛlɛ ŋgʋ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa pasʋwa yɔ, kɩkʋyaa lɛ ‘kɩtɩsɩŋ ɖoli.’ Pɩwɩlɩɣ se helim makaɣ camɩyɛ nɛ pɩsɩnɩ mɛlɛ sayaa nɛ patalɩ Koos  evemiye kʋɖʋmɖɩyɛ nɖɩ ɖi-wiye. (Tʋma 21:1) Pɩwɛ ɛzɩ mɛlɛ sɩŋ ɖoo ana peeɖe yɔ; nɛ tɛʋ fema lɛ, kɩkpaɣ Roodɩ nʋmɔʋ nɛ pʋwayɩ lɛ kiwolo Pataraa yɔ. Pakʋyɩnɩ Pataraa, Aazii Cikpeluu hadɛ kiŋ mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ lɛ, pasʋʋ tadɩyɛ mɛlɛ sɔsɔʋ nakʋyʋ, nɛ kʋkʋ ɖɛnɩ-wɛ kpaagbaa Fenisii egeetiye taa tɛtʋ ndʋ payaɣ se Tiirɩ yɔ tɩ-taa. Paawɛ nʋmɔʋ taa lɛ, peyele «lɩm hɛkʋ taa tɛtʋ ndʋ payaɣ se Siiprɩ yɔ» pa-nɩmɩyɛ yɔɔ. (Tʋma 21:3) Ɛbɛ yɔɔ Luka weyi ɛma Tʋma Labʋ takayaɣ yɔ ɛyɔɔdɩ «lɩm hɛkʋ taa tɛtʋ ndʋ payaɣ se Siiprɩ yɔ» tɩ-tɔm?

6. (a) Pɔɔlɩ na Siiprɩ lɛ, ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzaɣ se pɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ? (b) Ŋmaɣzɩɣ ɛzɩma Yehowa tɛmɩ-ŋ wazʋʋ nɛ ɛsɩnɩ-ŋ yɔ pɩ-yɔɔ lɛ, tɔm ndʋ ña-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛmna?

⁶ Pʋtɔma yɔ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa patalaa nɛ pɛɖɛɣ Siiprɩ yɔɔ lɛ, Pɔɔlɩ heyi-wɛ mbʋ pɩɩtalɩ-ɩ peeɖe yɔ pɩ-tɔm. Pɩlakɩ pɩnzɩ 9 mbʋ yɔ, Pɔɔlɩ ɖɔŋaɣ Ɛsɔtɔm tiyiyu nʋmɔʋ kajalaɣ ñɩŋgʋ, ɛ nɛ Barnaabaasɩ nɛ Yohanɛɛsɩ Maarɩkɩ lɛ, powolo Siiprɩ nɛ pakatɩ Eliimaasɩ, ɛɛkɛ alɩfaa nɛ ɛɛkaɖɩnɩ tɔm ndʋ posusaɣ yɔ. (Tʋma 13:4-12) Pɔɔlɩ na lɩm hɛkʋ taa tɛtʋ ndʋ nɛ ɛmaɣzɩ mbʋ pɩɩtalɩ-ɩ peeɖe yɔ pɩ-yɔɔ lɛ, pʋtɔma pɩɩkpazɩ-ɩ ɖoŋ nɛ pɩha-ɩ abalɩtʋ se ɛpɩzɩ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ mbʋ pɩɩɖaŋɩ-ɩ Yeruzalɛm yɔ pɩ-taa.  Ye ɖa ɖɔɖɔ ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ ɛzɩma Yehowa tɛm-ɖʋ wazʋʋ nɛ ɛzɩma ɛtɛm-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ tɩlasɩ yɔ pɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza wena Daviid kaawɛna yɔ, ɛyɔɔdaa se: «Ɛyʋ siɣsiɣ tʋ kʋñɔmɩŋ ɖɔwa, ɛlɛ Yehowa holuu-i ɩ-tɩŋa ɩ-taa.»—Keɣ. 34:19.

7. Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa patalɩ Tiirɩ lɛ, ɛbɛ palaba?

⁷ Pɔɔlɩ kaanawa se pɩɩcɛyɩ kpem se ɛ nɛ e-koobiya pacakɩ ɖoŋ ɖoŋ nɛ ɛɛsɔɔlɩ kpem se ɛla mbʋ. Luka mawa se mba talɩ Tiirɩ lɛ, ‘pañɩnɩ tɔmkpɛlɩkɩyaa nɛ pana-wɛ.’ (Tʋma 21:4) Paanawa se koobiya kaawɛ Tiirɩ, pʋyɔɔ pañɩnɩ-wɛ nɛ pana-wɛ nɛ pacaɣ pɔ-cɔlɔ. Ye ɛyʋ ɛwɛ toovenim taa yɔ, wazasɩ nzɩ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛwɛɛna yɔ sɩ-taa nakɛyɛ lɛ se paa le etiiwoba yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛna koobiya nɛ pamʋ-ɩ camɩyɛ. Ɛyaa mba pɔsɔɔlɩ Ɛsɔ nɛ pɛwɛɛ toovenim Ɛsɔ sɛtʋ taa yɔ, pɛwɛnɩ taabalaa ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ.

8. Ɛzɩma pɩwɛɛ se ɖɩnɩɩ Tʋma Labʋ 21:4 taa?

⁸ Nʋmɔɖɔnaa mba pacaɣ Tiirɩ kɩyakɩŋ 7. Luka kɛdaa se paawɛ peeɖe lɛ, nabʋyʋ laba nɛ pɩpɩzaɣ se pɩwɛɛ piti. Ɛkɛdaa se: «Pɩtɩŋnɩ fezuu yɔɔ lɛ, [Tiirɩ koobiya] heyi Pɔɔlɩ tam sakɩyɛ se ɛtaafɛyɩ nɩŋgbaŋaɣ Yeruzalɛm.» (Tʋma 21:4) Yehowa lɛɣzɩ lɩmaɣza na? Ɛñɩnaɣ se eheyi Pɔɔlɩ lɛɛlɛɛyɔ se etaawolo Yeruzalɛm? Aayɩ. Fezuu kaawɩlaa se pakaɣ nazʋʋ Pɔɔlɩ Yeruzalɛm, ɛlɛ kɩtɩyɔɔdɩ se pɩtɩmʋna se ewolo peeɖe. Pɩwɛ ɛzɩ fezuu kaasɩnɩ Tiirɩ koobiya nɛ panɩɩ pɩ-taa se Pɔɔlɩ wokuu Yeruzalɛm yɔ pɩkaɣ-ɩ miŋ saʋ yɔ. Pʋyɔɔ panɩɣzaɣ ɛ-yɔɔ nɛ petendiɣ-i se etaawolo peeɖe. Pɩ-taa wɛ nɩʋ se paasɔɔlaa se pakandɩyɩ Pɔɔlɩ yɔɔ. Ɛlɛ Pɔɔlɩ kaatɛm ɛ-taa se ɛlakɩ Yehowa sɔɔlɩm, pʋyɔɔ ɛɖɛ Yeruzalɛm ɛzɩ ɛɛɖʋʋ ɛ-taa yɔ.—Tʋma 21:12.

9, 10. (a) Pɔɔlɩ nɩ tɔm ndʋ Tiirɩ koobiya yɔɔdaɣ yɔ lɛ, pʋtɔma tɔm ndʋ yɔɔ pɩtɔzɩ-ɩ? (b) Sɔnɔ, lɩmaɣza wena ɛyaa sakɩyɛ wɛna? (c) Nɛ ɛzɩma awɛ ndɩ nɛ tɔm ndʋ Yesu ñɔyɔɔdaa yɔ?

⁹ Pɩtɩla koobiya kizaɣni Pɔɔlɩ se etaawolo Yeruzalɛm lɛ, ɛtɔzaa se Yesu kaaheyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se pɩwɛɛ se ewolo Yeruzalɛm nɛ ɛtɔɔ kʋñɔŋ nɛ pakʋ-ɩ lɛ, ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa kaakizini-i ɖɔɖɔ. Pɩyɛɛrɩ maɣzaɣ Yesu yɔɔ, pʋyɔɔ eheyi-i se: «Kɩbaɣlʋ, ñɩnɩ ña-tɩ kɩbandʋ; pɩɩkaɣ-ŋ talʋʋ mbʋ kpa.» Ɛlɛ Yesu kitini-i se: «Kɛɛ ma-wayɩ, Sataŋ! Ŋkɛ mbʋ pituuluu-m yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ŋfɛyɩnɩ Ɛsɔ lɩmaɣza, ɛlɛ ɛyaa ñɩna ŋwɛna.» (Mat. 16:21-23) Yesu kaatɛm ɛ-taa se ɛlakɩ Ɛsɔ sɔɔlɩm nɛ ɛlaa e-wezuu. Lɩmaɣza kʋɖʋma ana Pɔɔlɩ kaawɛna. Ɛzɩ apostoloo Pɩyɛɛrɩ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Tiirɩ koobiya kaawɛnɩ lɩmaɣza kɩbana, ɛlɛ pataatɩlɩ se Ɛsɔ sɔɔlɩm pɩɩkɛnaa se Pɔɔlɩ ewolo Yeruzalɛm.

¹⁰ Sɔnɔ ɛyaa sakɩyɛ seɣ mbʋ pɩ-labʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ-wɛ kaɖɛ yɔ, paa pɩ-tɔm ɛcɛyaa yɔ. Ɛyaa sakɩyɛ sɔɔlɩ wobu Ɛsɔ sɛtʋ agbaa wena a-taa paapɔzʋʋ-wɛ se pɔɖɔ paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ yɔ. Ɛlɛ Yesu tiseɣti-ɖʋ se ɖɩwɛɛnɩ  lɩmaɣza ana. Eheyi ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa se: «Ye nɔɔyʋ ɛsɔɔlaa se ɛtɩŋ ma-wayɩ yɔ, ekizi ɛ-tɩ nɛ ɛkpaɣ ɛ-nazɩm sizika nɛ ɛwɛɛ ma-wayɩ tɩŋʋʋ yɔɔ.» (Mat. 16:24) Yesu wayɩ tɩŋʋʋ kɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ nʋmɔʋ nɛ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ, ɛlɛ pɩ-labʋ fɛyɩ kɛlɛʋ.

11. Ɛzɩma Tiirɩ koobiya wɩlaa se paasɔɔlɩ Pɔɔlɩ nɛ pañɩnɩɣ se ewolo ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ yɔɔ?

¹¹ Lɛɛlɛɛyɔ alɩwaatʋ talaa se Pɔɔlɩ, Luka nɛ pa-taabalaa powolo pa-nʋmɔʋ ɖɔm yɔɔ. Mbʋ pɩɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ pacaɣaɣ kʋyʋʋ yɔ, pɩwɩlɩɣ se Tiirɩ koobiya kaasɔɔlɩ Pɔɔlɩ kpem nɛ paasɔɔlaa ɖɔɖɔ se ewolo ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ yɔɔ. Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa pɛɖɛɣaɣ mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ lɛ, abalaa, halaa nɛ piya pasɩɩ-wɛ. Pa-tɩŋa poluŋ nɛ patɩmɩ nɛ pʋwayɩ lɛ pala ɖama paayɩ paayɩ. Pʋwayɩ lɛ, Pɔɔlɩ, Luka nɛ pa-taabalaa pasʋʋ mɛlɛ nɛ powolo Pɩtolemayiisi, nɛ pakatɩ koobiya peeɖe nɛ pacaɣ pɔ-cɔlɔ evemiye.—Tʋma 21:5-7.

12, 13. (a) Kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ Filiipu hawa? (b) Ɛzɩma lʋlɩyaa pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩnɩ-ɩ?

¹² Luka kɛdaa se pʋwayɩ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa powobi Sezaaree. Patalɩ peeɖe lɛ, ‘pasʋʋ tɔm kɩbandʋ susuyu Filiipu ɖɩɣa taa.’ a (Tʋma 21:8) Pɩtʋʋ fɛyɩ se pana Filiipu lɛ, pa-taa kaalabɩ leleŋ. Pɩnzɩ 20 mbʋ yɔ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ lɛ, apostoloowaa kaalɩzɩ-ɩ Yeruzalɛm se ɛsɩna nɛ patayɩ tɔɔnaɣ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ ɖɩɩñɔwa yɔ ɖɩ-taa mba. Filiipu kɛʋ tɔm susuyu kpekpeka tʋ yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ sakɩyɛ. Ðɩtɔzʋʋ se panazaɣ Krɩstʋ mba nɛ peheyi-wɛ se pakʋyɩ Yeruzalɛm lɛ, Filiipu kaawobi Samaarii nɛ ɛpaɣzɩ tɔm susuu. Pʋwayɩ lɛ, esusi tɔm Etiyoopii eliŋgiye naɖɩyɛ nɛ ɛmɩyɩsɩ-ɖɩ lɩm. (Tʋma 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Filiipu kaasɛ Yehowa siɣsiɣ pɩnzɩ sakɩyɛ.

¹³ Filiipu taalesi e-kpekpeka tɔm susuu taa. Nɔɔnɔɔ lɛ, ɛwɛ Sezaaree nɛ ewobi pɩ-yɔɔ nɛ esusuu tɔm nɛ kpekpeka, pʋyɔɔ Luka ya-ɩ se «tɔm kɩbandʋ susuyu.» Ɛwɛnɩ ɖɔɖɔ pɛlaa 4, nɛ pɔyɔɔdʋʋ natʋ tɔm. Ye mbʋ, pɩwɩlɩɣ se patɩŋ pa-caa nɩŋgbanzɩ taa. b (Tʋma 21:9) Pɩtʋʋ fɛyɩ se Filiipu kaañaɣ pana kpem nɛ ɛsɩnɩ ɛ-hɔʋ taa mba nɛ pɔsɔɔlɩ Yehowa nɛ pɛsɛɣ-ɩ.  Sɔnɔ, pɩwɛɣ ɖeu se lʋlɩyaa Krɩstʋ mba ɩmaɣzɩɣnɩ Filiipu nɛ paha pe-piya kɩɖaʋ kɩbaŋʋ tɔm susuu taa nɛ pasɩnɩ-sɩ nɛ sɩsɔɔlɩ tɔm susuu tʋmɩyɛ.

14. (a) Pɔɔlɩ wokaɣ nɛ ɛnaɣ koobiya lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛbɛ lɩɣaɣ pɩ-taa? (b) Wala wena ɖɩwɛna sɔnɔ?

¹⁴ Lona wena a-taa payɩ Pɔɔlɩ tɩŋnaa yɔ, ɛñɩnaɣ koobiya nɛ ekilimiɣ pɔ-yɔɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se koobiya mba pɔ-cɔlɔ ewokaɣ yɔ, pa-taa kaawɛ leleŋ se pamʋ ɛ nɛ ɛ-taabalaa mba ɛ nɛ wɛ pɔɖɔŋaɣ nʋmɔʋ yɔ ɛgɔndʋ. Ndɛŋgbɛzaɣ fɛyɩ se powokaɣ koobiya cɔlɔ lɛ ‘pakpazaɣ ɖama ɖoŋ.’ (Roma 1:11, 12) Ðɩwɛnɩ wala ana a-ɖɔndɩnaa sɔnɔ. Paa ɖɩfɛyɩnɩ nabʋyʋ caaa ɖa-ɖɩɣa taa yɔ, ɖɩmʋʋ ɛgɔndʋ egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ nɛ ɛ-halʋ lɛ, ɖihikiɣ wazasɩ sakɩyɛ.—Roma 12:13.

15, 16. (a) Tɔm ndʋ Agaabusi yɔɔdaa? (b) Nɛ ɛzɩma pɩlabɩ ɛyaa mba panɩ-tʋ yɔ?

¹⁵ Pɔɔlɩ kaawɛ Filiipu tɛ lɛ, Agaabusi talɩ. Mba paakpeɣli Filiipu tɛ yɔ paasɩm Agaabusi se ɛkɛ nayʋ. Ɛɛyɔɔdaa se ñɔɔsɩ sɔsɔsɩ nasɩyɩ kaɣ lɩʋ Kloodi kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa, nɛ pɩla mbʋ. (Tʋma 11:27, 28) Pɩtɩla pɔpɔzaɣ pa-tɩ se: ‘Ɛbɛ yɔɔ Agaabusi kɔma? Tɔm ndʋ ɛkɔnaa?’ Pɛwɛɛ nɛ pɔcɔnɩ-ɩ lɛ, ɛkpaɣ Pɔɔlɩ tambaɖɛ nɛ ɛhɔkɩnɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-nɩŋgbanzɩ nɛ e-nesi. Tambaɖɛ nɖɩ ɖɩɩkɛ pɩsaʋ hɔɔlaɣ kɩɖaɣlaɣ ŋga pataŋaɣ tɩnaɣ taa nɛ papɩzaɣ se paɖʋ liidiye yaa wondu lɛɛtʋ ka-taa yɔ. Peeɖe ɛyɔɔdɩ sɔɔndʋ tɔm tʋnɛ: «Tɔm tʋnɛ fezuu kiɖeɖeu yɔɔdʋʋ: “Abalʋ weyi ɛtɩnɩ tambaɖɛ ɖɩnɛ yɔ, ɛzʋnɔ Yuuda mba kaɣ-ɩ hɔkʋʋ Yeruzalɛm; nɛ pakaɣ-ɩ ɖʋzʋʋ ajɛɛ taa mba nesi tɛɛ.”»—Tʋma 21:11.

¹⁶ Agaabusi natʋ tɔm tʋnɛ tɩɖaɣnɩɣ wɩlʋʋ se Pɔɔlɩ kaɣ wobu Yeruzalɛm. Tɩwɩlɩɣ ɖɔɖɔ se Pɔɔlɩ talʋʋ peeɖe yɔ, Yuuda mba kaɣ-ɩ kpaʋ nɛ paɖʋzɩ-ɩ «ajɛɛ taa mba nesi tɛɛ.» Mba paawɛ peeɖe nɛ panɩɩ tɔm ndʋ yɔ, sɔɔndʋ kpa-wɛ siŋŋ. Luka kɛdaa se: «Ðɩnɩ tɔm ndʋ lɛ, ɖa nɛ mba pɛwɛ peeɖe yɔ ɖɩpaɣzɩ-ɩ tenduu se ɛtaakpa Yeruzalɛm.  Ðɩnɛ ɛlɛ Pɔɔlɩ cosi se: “Ɛbɛ yɔɔ iwiɣ nɛ ɩñɩnɩɣ se ɩcamɩ mbʋ manɖʋ man-taa se malakɩ yɔ? Sɔɔndʋ ɛtaakpa-mɩ, mɔñɔɔzɩ man-tɩ se pɔhɔkɩ-m nɛ mɔñɔɔzɩ man-tɩ ɖɔɖɔ se mansɩ Yeruzalɛm, Kɩbaɣlʋ Yesu hɩɖɛ yɔɔ.”»—Tʋma 21:12, 13.

17, 18. (a) Ɛzɩma Pɔɔlɩ wɩlaa se ɛɛtɛm ɛ-taa se ɛlakɩ Ɛsɔ sɔɔlɩm? (b) Nɛ ɛzɩma koobiya laba?

¹⁷ Maɣzɩ nɛ ŋna mbʋ pɩlakaɣ peeɖe yɔ. Koobiya tendi Pɔɔlɩ se etaawolo Yeruzalɛm, halɩ Luka ɖɔɖɔ tendi-i. Pa-taa nabɛyɛ paɣzɩ wiu. Pɔɔlɩ naɣaɣ se e-koobiya sɔɔlɩ-ɩ nɛ panɩɣzɩɣ ɛ-yɔɔ, pʋyɔɔ eheyi-wɛ nɛ sɔɔlɩm se ‘pañɩnɩɣ se pacamɩ mbʋ ɛɖʋ ɛ-taa se ɛlakɩ yɔ’ yaa ɛzɩ Biblwaa nabɛyɛ yɔɔdʋʋ yɔ, ‘pɛwɛɛ nɛ pɛwɛɛkɩɣ ɛ-laŋɩyɛ.’ Ɛlɛ Pɔɔlɩ kaatɛm ɛ-taa se ewoki Yeruzalɛm. Etaayele se Tiirɩ mba ɩɖɩɣ-ɩ nʋmɔʋ se etaawolo Yeruzalɛm, nɛ mbʋ ɖɔɖɔ ɛɛkaɣ yebu Sezaaree mba se paɖɩɣ-ɩ nʋmɔʋ. Ɛlɛ eheyi-wɛ mbʋ pʋyɔɔ pɩcɛyaa se ewolo peeɖe yɔ. Ɛwɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ pɩdɩɩfɛyɩ. Ɛzɩ Yesu yɔ, Pɔɔlɩ kaatɛm ɛ-taa se ewoki Yeruzalɛm. (Ebr. 12:2) Pɔɔlɩ taañɩnɩɣ se ɛsɩ, ɛlɛ ɛmaɣzaɣ se ye ɛsɩba mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛkɛ Yesu wayɩ tɩŋɩyʋ yɔ, pɩkɛɣnɩ-ɩ hɩɖɛ ɖʋʋ pɩdɩɩfɛyɩ.

¹⁸ Ɛzɩma koobiya laba? Pañam ɛ-lɩmaɣza. Bibl yɔɔdʋʋ se: «Pɩtaacɔʋ se ɖɩlɛɣzɩ ɛ-lɩmaɣza lɛ, ɖiyebi-i kaɖɩnʋʋ nɛ ɖɩtɔ se: “Yehowa sɔɔlɩm ɛla.”» (Tʋma 21:14) Mba peheyaɣ Pɔɔlɩ se etaawolo Yeruzalɛm yɔ, patɩñɩɣ ɛ-yɔɔ se ɛɖɔ tɔm ndʋ peheyi-i yɔ tɩ-yɔɔ. Paawelisini Pɔɔlɩ nɛ petisi ɛ-lɩmaɣzɩyɛ yɔɔ. Paanɩ pɩ-taa se Yehowa sɔɔlɩm pɩɩkɛnaa se Pɔɔlɩ ewolo Yeruzalɛm, nɛ petisi pɩ-yɔɔ, paa pɩtaakɛdɩnɩ-wɛ yɔ. Pɔɔlɩ kaakpaɣ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-taa ɛpɩzaɣ se ehiɣ sɩm yɔ. Ye ɛyaa mba paasɔɔlɩ Pɔɔlɩ yɔ, pataawɛɛ nɛ pekiziɣni-i nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-ɖɔm yɔ, pɩtɩla pɩɩwɛ-ɩ kɛlɛʋ nɛ pɩkpaɖɩ.

19. Mbʋ pɩtalɩ Pɔɔlɩ yɔ, lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹⁹ Mbʋ pɩtalɩ Pɔɔlɩ yɔ, pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ nɩɩyɩ: Pɩtɩmʋna kpa se ɖikizini lalaa nɛ ɖiheyi-wɛ se pataalaa kɩlaŋ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ taa. Ðɩpɩzɩɣ ɖɩlabɩnɩ lɔŋ ɛnɩ tʋmɩyɛ wɛtʋ sakɩyɛ taa, pɩtɩkɛ ndʋ tɩkɛ sɩm nɛ wezuu tɔm yɔ ti-ɖeke tɩ-taa. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Paa pɩwɛ lʋlɩyaa sakɩyɛ kaɖɛ se peyele pe-piya nɛ sɩɖɛɛ poliŋ taa ɖoli nɛ sɩsɛɛ Yehowa yɔ, pɛtɛm pa-taa se paayeki nɛ pitibi-sɩ yɔɔɔ. Payaɣ Aŋgletɛɛrɩ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Phyllis. Ɛtɔzʋʋ ɛzɩma pɩɩlabɩ-ɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛ-pɛlɛ ɛgbamɩyɛ ɖɛɣaɣ Afrika taa se ɛpɩsɩ Ɛsɔtɔm tiyiyu yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Pɩɩkɛnɩ-m kaɖɛ alɩwaatʋ kpem. Maawɛ laŋwɛɛkɩyɛ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛkaɣaɣ-m posinuu kpem. Maawɛ laŋwɛɛkɩyɛ taa ɛlɛ man-taa kaawɛ leleŋ ɖɔɖɔ. Mantɩmɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ kpem. Ɛlɛ ɛnʋ kpaɣnɩ ɛ-lɩmaɣza, nɛ mantɩñaɣ pana kpa se menkizini-i. Halɩ ma-maɣmaɣ maawɩlɩnɩ-ɩ se ɛsɩɩ Kewiyaɣ kajalaɣ lone taa e-wezuu caɣʋ taa. Ɛlabɩ ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ ajɛɛ sakɩyɛ taa pɩnzɩ 30, nɛ paa evemiye nɖɩ mɛnsɛɣ Yehowa mɛn-pɛlɛ siɣsiɣ wɛtʋ yɔɔ.» Pɩwɛɣ ɖeu kpem se ɖɩkpazɩɣ ɖoŋ ɖo-koobiya mba pɛwɛnɩ tɩ laʋ lɩmaɣza yɔ.

20, 21. (a) Ɛbɛ wɩlɩɣ se Pɔɔlɩ kaasɔɔlɩ kpaɣʋ alɩwaatʋ nɛ ɛ nɛ e-koobiya pacakɩ? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ ɛɛsɔɔlɩ labʋ mbʋ?

²⁰ Pɔɔlɩ tɛm ɛ-tɩ ñɔɔzʋʋ nɛ ɛkpaɣ ɛ-nʋmɔʋ lɛ, Sezaaree koobiya nabɛyɛ sɩɩ-ɩ. Nɛ pɩwɩlaa se paakɛ taabalaa mba pɛwɛ siɣsiɣ yɔ nɛ pɔsɔɔlaa se paɖʋ-ɩ nesi. Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa pɛɖɛɣaɣ Yeruzalɛm lɛ, lona wena a-taa payɩ pasɩŋaa yɔ pañɩnɩ koobiya a-taa nɛ pakpaɣ alɩwaatʋ nɛ pa nɛ wɛ pacaɣ. Paatalɩ Tiirɩ lɛ, pana koobiya peeɖe nɛ pacaɣ pɔ-cɔlɔ kɩyakɩŋ 7. Patalɩ Pɩtolemayiisi lɛ, pasɩŋaa nɛ pɛsɛɛ koobiya nɛ pacaɣ pɔ-cɔlɔ evemiye kʋɖʋmɖɩyɛ. Patalɩ Sezaaree lɛ, pacaɣ Filiipu ɖɩɣa taa kɩyakɩŋ nɩɩyɩ. Pʋwayɩ lɛ, Sezaaree tɔmkpɛlɩkɩyaa nabɛyɛ sɩɩ Pɔɔlɩ nɛ ɛ-taabalaa nɛ powoni-wɛ Yeruzalɛm, nɛ Mɩnaasɔɔnɩ weyi ɛɛkɛ kajalaɣ tɔmkpɛlɩkɩyʋ nɔɔyʋ yɔ ɛmʋ-wɛ ɛgɔndʋ ɛ-tɛ. Luka kɛdaa se nʋmɔɖɔnaa mba patalɩ Yeruzalɛm lɛ, «koobiya [mʋ-wɛ] nɛ taa leleŋ.»—Tʋma 21:17.

²¹ Pɩnaɣaɣ kpayɩ kpayɩ se Pɔɔlɩ kaasɔɔlɩ kpaɣʋ alɩwaatʋ nɛ ɛ nɛ e-koobiya pacakɩ. Apostoloo Pɔɔlɩ hikaɣ ɖoŋ kpazʋʋ e-koobiya cɔlɔ, ɛzɩ ɖa ɖɔɖɔ ɖo-koobiya kpazʋʋ-ɖʋ ɖoŋ sɔnɔ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖoŋ kpazʋʋ mbʋ, pɩha Pɔɔlɩ abalɩtʋ se ɛlʋbɩnɩ e-koyindinaa mba pakaɣ ñɩnʋʋ ɛ-sɩm yɔ.