1-3. (a) Ɛbɛ yɔɔ powoni apostoloowaa Sahedrɛɛ ɛsɩndaa? (b) Nɛ tɔm ndʋ yɔɔ keekee pɩɩwɛɛ se pocosi? (c) Ɛzɩma apostoloowaa cosi tɔm yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩ-tɔm cɛyɩ ɖɛ-ɛsɩndaa siŋŋ?

 SAHEDRƐƐ taa tɔm hʋyaa taa wɛɛ nɛ pɩtɛzɩɣ wɩʋ kpem! Pakʋ Yesu tɛ apostoloowaa tɔm se palabɩ kɩdɛkɛdɩm, nɛ tɔm ɖɩhʋyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩhʋʋnɩ-wɛ tɔm. Ɛbɛ yɔɔ? Cɔjɔ kɩlɩm Yosɛɛfʋ Kayifu, weyi ɛɛkɛ Sahedrɛɛ ñʋʋdʋ yɔ, ɛyɔɔdɩnɩ-wɛ nɛ pana sɔsɔna se: «Ðɩkam mɩ-ñʋŋ taa siŋŋ se iyele tɔm wɩlʋʋ abalʋ ɛnʋ ɛ-hɩɖɛ taa.» Kayifu kaawɛ pana taa siŋŋ nɛ halɩ ɛtaasɔɔlɩ se ɛyaa Yesu hɩɖɛ. Ɛlɛ ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: «Iyeba nɛ mɩ-wɩlɩtʋ su Yeruzalɛm taa ɖo, nɛ ɩtɛm mɩ-taa se ɩkɔŋnɩ abalʋ ɛnʋ ɛ-calɩm ɖɔ-yɔɔ.» (Tʋma 5:28) Tɔm lɩ kpayɩ: Pɩwɛɛ se peyele tɔm susuu, pɩtɩkɛ mbʋ yɔ pɩsaɣ-wɛ miŋ.

² Ɛzɩma apostoloowaa kaɣ labʋ? Yesu ɖʋnɩ-wɛ tʋmɩyɛ se posusi tɔm, nɛ Ɛsɔ cɔlɔ e-ɖoŋ lɩnaa. (Mat. 28:18-20) Apostoloowaa kaɣ yebu nɛ ɛyʋ sɔɔndʋ seu suli pɔ-nɔsɩ na? Yaa pakaɣ wɛʋ abalɩtʋ nɛ pɔɖɔkɩ kpam nɛ powolo tɔm susuu yɔɔ? Tɔm keekee yɔ: Ɛsɔ pakaɣ ñam yaa ɛyaa pakaɣ ñam? Kpaagbaa mbʋ lɛ, apostoloo Pɩyɛɛrɩ yɔɔdɩ apostoloowaa tɩŋa hɩɖɛ taa. Ɛyɔɔdɩ tɔm kpayɩ nɛ abalɩtʋ.

³ Ɛzɩma apostoloowaa cosi tɔm Sahedrɛɛ ɛsɩndaa alɩwaatʋ ndʋ pɛkpɛzaɣ-wɛ yɔ, pɩ-tɔm cɛyɩ siŋŋ ɖa Krɩstʋ mba toovenim mba ɖɛ-ɛsɩndaa. Tɔm susuu tʋmɩyɛ nɖɩ, ɖitukuuni ɖa ɖɔɖɔ. Ðɩɩlakɩ Ɛsɔ tʋmɩyɛ nɖɩ lɛ, ɖa ɖɔɖɔ papɩzɩɣ nɛ pakaɖɩnɩ-ɖʋ. (Mat. 10:22) Mba pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pañaɣ pana se tɔm susuu tʋmɩyɛ ɛwɛɛ-ɖʋ kaɖɛ yaa paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma nʋmɔʋ. Ɛbɛ ɖɩkaɣ labʋ? Ye ɖɩmaɣzɩ mbʋ pɩɩsɩnɩ apostoloowaa nɛ pɛwɛɛ abalɩtʋ yɔ nɛ mbʋ pɩlaba alɩwaatʋ ndʋ pahʋwaɣnɩ-wɛ tɔm Sahedrɛɛ ɛsɩndaa yɔ pɩ-yɔɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwazɩ-ɖʋ. a

4, 5. Ɛbɛ yɔɔ «sʋsɩ kaasu» Kayifu nɛ Saduki mba pa-taa?

⁴ Tɔzɩ se alɩwaatʋ ndʋ pacalɩ heyuu Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa se peyele tɔm susuu yɔ, Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pocosaa se: «Ðɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖiyele mbʋ ɖɩnawa nɛ ɖɩnɩɩ yɔ pɩ-tɔm yɔɔdʋʋ.» (Tʋma 4:20) Sahedrɛɛ taa mba tɛm-wɛ tɔm hʋnʋʋ  kajalaɣ ɖeɖe lɛ, Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ nɛ apostoloowaa lalaa powolo pɩ-yɔɔ nɛ posusuu tɔm templo taa. Apostoloowaa labɩ maamaaci lakasɩ sɔsɔsɩ, sɩ-taa nasɩyɩ yɔ: pawa kʋdɔmɩŋ nɛ pɔɖɔɔnɩ aleewaa. Palabɩ maamaaci lakasɩ nzɩ «Salomɔɔ Kʋjɔŋ tɛɛ.» Kʋjɔŋ ŋgʋ kɩɩwalaa nɛ pɔlɔbɩ-kʋ ɖɔɖɔ; kɩɩwɛnɩ templo wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa. Yuuda mba sakɩyɛ kpeɣlaɣ peeɖe. Halɩ pɩwɛ ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ kɩlɛmʋʋ tiki kʋdɔndɩnaa yɔɔ lɛ, pɔ-yɔɔ cɛkɩ. Kʋdɔndɩnaa sakɩyɛ mba pɔ-yɔɔ cɛba yɔ, paatisaa ɖɔɖɔ nɛ pamʋ tɔm kɩbandʋ. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se «abalaa nɛ halaa sakɩyɛ mba petisaɣ Kɩbaɣlʋ yɔɔ yɔ pɛwɛɛ nɛ pɔsɔzʋʋ pɔ-yɔɔ.»—Tʋma 5:12-15.

⁵ Kayifu kaakɛ Saduki mba kɩjaʋ yɔɔ ɛgbɛyɛ taa tʋ nɔɔyʋ. «Sʋsɩ kaasu» ɛ nɛ Saduki mba pa-taa nɛ paha nɔɔ se pakpa apostoloowaa nɛ paɖʋ-wɛ salaka. (Tʋma 5:17, 18) Ɛbɛ yɔɔ Saduki mba taa kaawɩ siŋŋ mbʋ? Apostoloowaa kaawɛɛ nɛ pawɩlɩɣ se pefezi Yesu nɛ sɩɖaa taa, ŋgʋ Saduki mba taatisiɣ sɩɖaa femtu yɔɔ. Apostoloowaa kaawɛɛ nɛ pɔyɔɔdʋʋ se ye ɛyʋ ɛwɛnɩ tisuu Yesu yɔɔ yɔ, pi-ɖeke pɩpɩzɩɣna nɛ pɩya ɛ-ñʋʋ, ɛlɛ sɔɔndʋ kpaɣaɣ Saduki mba se ye ɛyaa itisaa se Yesu kɛnɩ pa-Ñʋʋdʋ yɔ, Roma komina kaɣ hɔm pa-nɩŋgbaaŋ. (Yoh. 11:48) Pʋyɔɔ pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se Saduki mba tɛm pa-taa se paɖɩkɩ apostoloowaa nʋmɔʋ nɛ peyele tɔm susuu!

6. (a) Sɔnɔ, mba kɩlɩɣ yebu nɛ panazɩɣ Yehowa sɛyaa? (b) Nɛ ɛbɛ yɔɔ pɩfɛyɩ se pɩɖɩɣzɩ-ɖʋ?

⁶ Sɔnɔ ɖɔɖɔ, mba pakɩlɩɣ yebu nɛ panazɩɣ Yehowa sɛyaa yɔ, mba lɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ñʋndɩnaa. Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ñʋndɩnaa mba, pañakɩ pana se palabɩnɩ ɖoŋ weyi pɛwɛna yɔ tʋmɩyɛ nɛ pɛwɛɛnɩ ɖoŋ kominawaa nɛ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu nʋmɔŋ yɔɔ se pɩsa nɛ pasɩnzɩ ɖɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ. Pɩwɛɛ se pɩɖɩɣzɩ-ɖʋ yaa we? Aayɩ. Tɔm ndʋ ɖisusuu yɔ, tiyeki nɛ pɩnaɣ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ wayɩ. Laŋa kɩbana tɩnaa tisiɣ Bibl taa toovenim tɔm yɔɔ lɛ, palɩɣ wɩlɩtʋ nɛ lakasɩ nzɩ sɩɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Ɛsɔtɔm yɔ si-yomiye taa. (Yoh. 8:32) Ye mbʋ, pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se tɔm ndʋ ɖisusuu yɔ tiyeki nɛ sʋsɩ suu Ɛsɔ sɛtʋ agbaa ñʋndɩnaa mba pa-taa nɛ panazɩɣ-ɖʋ!

7, 8. (a) Paɣtʋ ndʋ tiyiyu ɖʋ apostoloowaa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖoŋ weyi tɩɩwɛnɩ pɔ-yɔɔ? (b) Nɛ tɔm ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ?

⁷ Alɩwaatʋ ndʋ apostoloowaa kaawɛ salaka taa nɛ paɖaŋ se pahʋʋnɩ-wɛ tɔm yɔ, pɩtɩla paawɛɛ nɛ panɩɣzɩɣ se ɛzɩ po-koyindinaa kaɣ-wɛ kʋʋ pe-tisuu yɔɔ yaa paakʋʋ-wɛ. (Mat. 24:9) Ɛlɛ ɖoo taa lɛ, piti lakasɩ nasɩyɩ la: «Yehowa tiyiyu tʋlɩ salaka nɔnɔsɩ.» b (Tʋma 5:19) Nɛ tiyiyu heyi-wɛ kpayɩ mbʋ pɩwɛɛ se pala yɔ; eheyi-wɛ se: «Ɩsɩŋ templo taa, nɛ ɩwɛɛ iheyiɣ ɛyaa» tɔm. (Tʋma 5:20) Paɣtʋ ndʋ tiyiyu ɖʋ apostoloowaa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se tiyeba nɛ pa-taa tɛ se pɛwɛɛ nɛ palakɩ mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ. Pɩtɩla tɔm ndʋ tiyiyu yɔɔdaa yɔ tɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ ɖɔɖɔ se powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɔɖɔkɩ kpam paa ɛbɛ ɛlakɩ yɔ. Pɩɩha-wɛ tisuu sɔsɔm nɛ abalɩtʋ nɛ «pasʋʋ templo taa tanaŋ tɛɛ cu nɛ papaɣzɩ tɔm wɩlʋʋ.»—Tʋma 5:21.

 ⁸ Pɩwɛɛ se ɖa-taa paa weyi lɛ ɛpɔzɩ ɛ-tɩ tɔm tʋnɛ: ‘Ye maawɛnɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, maapɩzaa nɛ mɛwɛɛnɩ tisuu nɛ abalɩtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ mowolo pɩ-yɔɔ nɛ monsusuu tɔm na?’ Ðiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ‘ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe Ɛsɔ Kewiyaɣ yɔɔ tete,’ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩnawa se Ɛsɔ tiyiyaa sɩɣnɩ-ɖʋ tʋmɩyɛ kɩcɛyɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa.—Tʋma 28:23; Natʋ 14:6, 7.

9-11. (a) Sahedrɛɛ taa mba heyi apostoloowaa se peyele tɔm susuu lɛ, ɛzɩma paba laba? (b) Nɛ kɩɖaʋ ŋgʋ paha toovenim Krɩstʋ mba?

⁹ Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, Kayifu nɛ Sahedrɛɛ taa tɔm hʋyaa lalaa pacaɣ apostoloowaa ɖeɖe cɔnʋʋ. Petiyi sɔɔjanaa se powolo nɛ palɩzɩ apostoloowaa salaka taa nɛ pɔkɔna, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pataana se tiyiyu lɩzɩ-wɛ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩɖɩɣzɩ sɔɔjanaa mba yɔ: patalaa lɛ salaka tɩnaa fɛyɩ, ŋgʋ paakaɖɩ salaka nɔnɔsɩ nɛ «ɖaŋɩyaa sɩŋ nɔnɔsɩ taa.» (Tʋma 5:23) Pitileɖi lɛ, templo yɔɔ cɔnɩyʋ nɩɩ se apostoloowaa pɩsɩ templo taa nɛ pɛwɛɛ nɛ palɩzɩɣ aseɣɖe Yesu Krɩstʋ yɔɔ, ŋgʋ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ ɖeyi ɖeyi paatɔ-wɛ salaka! Templo yɔɔ cɔnɩyʋ nɛ ɛ-sɔɔjanaa powolo templo taa lɛɛ lɛɛ nɛ pakpa apostoloowaa nɛ powoni-wɛ Sahedrɛɛ taa.

¹⁰ Ɛzɩ ɖɩɩyɔɔdʋʋ ñʋʋ kʋnɛ kɩ-ɖɩbazɩyɛ yɔ, Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa mba paawɛ pana taa siŋŋ nɛ peheyi apostoloowaa kpayɩ se pɩwɛɛ se peyele tɔm susuu. Ɛzɩma apostoloowaa laba? Pɩyɛɛrɩ yɔɔdɩnɩ abalɩtʋ apostoloowaa lalaa hɩɖɛ taa se: «Ɛsɔ pɩwɛɛ se ɖɩña ɛzɩ ɖa-ñʋʋdʋ yɔ, pɩtɩkɛ ɛyaa.» (Tʋma 5:29) Apostoloowaa ha toovenim Krɩstʋ mba tɩŋa kɩɖaʋ se patɩŋ-kʋ. Paa Ɛsɔ eheyi-ɖʋ se ɖɩña ñʋndɩnaa yɔ, pɛfɛyɩnɩ ɖoŋ se peheyi-ɖʋ se ɖɩtaala Ɛsɔ sɔɔlɩm. Ye mbʋ sɔnɔ, ye «ñʋndɩnaa sɔsaa» ɩɖɩɣ nʋmɔʋ ɖɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔ, ɖɩɩkaɣ yebu tɔm kɩbandʋ susuu tʋmɩyɛ nɖɩ Ɛsɔ ɖʋ-ɖʋ yɔ ɖɩ-labʋ. (Roma 13:1) Ɛlɛ ɖɩkaɣ ñɩnʋʋ nʋmɔŋ lɛɛŋ nɛ lɛɣtʋ nɛ ɖɩtɩŋnɩ ɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlɩzɩɣ aseɣɖe tete Ɛsɔ Kewiyaɣ yɔɔ.

¹¹ Ɛzɩma apostoloowaa cosi tɔm nɛ abalɩtʋ yɔ, piyeba nɛ tɔm hʋyaa kɔ pana nɛ pɩkɩlɩ. Pa-taa kaatɛma se ‘pakʋʋ’ apostoloowaa. (Tʋma 5:33) Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, pɩwɛɛ ɛzɩ sɩm pɩtɛŋnɩ aseɣɖe lɩzɩyaa abalɩtʋ tɩnaa nɛ kpekpeka tɩnaa mba yɔ. Ɛlɛ Yehowa tɩŋnɩ maamaaci lakasɩ nasɩyɩ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-wɛ.

12, 13. (a) Lɔŋ weyi Gamaalɩyɛɛlɩ tasɩ tɔm hʋyaa lalaa? (b) Nɛ ɛbɛ paba laba? (c) Ɛzɩma Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ ɛ-samaɣ sɔnɔ? (d) Nɛ ye ‘ɖɩtɔkɩ kʋñɔŋ siɣsiɣ wɛtʋ yɔɔ yɔ,’ tɔm ndʋ ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛmna?

¹² Gamaalɩyɛɛlɩ lʋbɩ apostoloowaa yɔɔ, ɛɛkɛ «Paɣtʋ wɩlɩyʋ weyi ɛyaa tɩŋa ñaŋaɣ yɔ.» c Ɛɛkɛ weyi ɛɛwɛ niye tɔm hʋʋ taa yɔ, nɛ paa pɩɩla ɛzɩma yɔ tɔm hʋyaa lalaa ñaŋaɣ-ɩ. Alɩwaatʋ ndʋ ɛyɔɔdaa «se palɩzɩ [apostoloowaa] awayɩ alɩwaatʋ pazɩ» yɔ, lalaa ɖɔm ɛ-tɔm yɔɔ. (Tʋma 5:34) Gamaalɩyɛɛlɩ yɔɔdɩ ɛyaa mba paakʋyaa nɛ pakaɖɩnɩ Roma mba yɔ pɔ-tɔm. Ɛyɔɔdaa se ɛyaa mba pa-ñʋndɩnaa sɩba lɛ, kaɖɩnʋʋ mbʋ pɩsɩɩ tɩnaɣ lɛɛ lɛɛ. Pʋyɔɔ eheyi tɔm hʋyaa mba se paɖʋ suuɖu nɛ pataañaɣ pana se paɖɩɣ apostoloowaa nʋmɔʋ. Pa-Ñʋʋdʋ Yesu ɖɔɖɔ sɩbʋ yɔ pitileɖita. Gamaalɩyɛɛlɩ yɔɔdɩ tɔm ndʋ papɩzaɣ se pataa-tʋ liu yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Ɩtaaɖʋ mɩ-nɔɔ abalaa panɛ pɔ-tɔm taa, ɛlɛ iyebi-wɛ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ye tamaɣ kanɛ yaa tʋmɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩlɩnɩ ɛyaa cɔlɔ yɔ, ɖɩkaɣ sɩʋ tɩnaɣ; ɛlɛ ye ɖɩlɩnɩ Ɛsɔ cɔlɔ yɔ, ɩɩpɩzɩɣ nɛ ɩwabɩ-wɛ. Halɩ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla se ɩwɛɛ nɛ iyouni Ɛsɔ maɣmaɣ.» (Tʋma 5:38, 39) Tɔm hʋyaa ɖɔm ɛ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ. Paa mbʋ yɔ, pamabɩ apostoloowaa nɛ paɖʋ-wɛ paɣtʋ se «pataatasɩ yɔɔdʋʋ Yesu hɩɖɛ taa.»—Tʋma 5:40.

¹³ Sɔnɔ ɖɔɖɔ, Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛtɩŋnɩ ɛyaa mba pa-hɩla sɛwa ɛzɩ Gamaalɩyɛɛlɩ yɔ pɔ-yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ ɛ-samaɣ. (Adu. 21:1) Yehowa pɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ eyele nɛ ñʋndɩnaa, tɔm hʋyaa yaa paɣtʋ ɖʋyaa mba pɛwɛnɩ ɖoŋ sɔsɔŋ yɔ pala mbʋ pɩlabɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-sɔɔlɩm yɔ. (Neh. 2:4-8) Ɛlɛ ye ɛha nʋmɔʋ se ‘ɖɩtɔɔ kʋñɔŋ siɣsiɣ wɛtʋ yɔɔ yɔ,’ ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛmnɩ tɔm tʋnɛ tɩ-naalɛ. (1 Pɩy. 3:14) Kajalaɣ, Ɛsɔ pɩzɩɣ nɛ ɛha-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ. (1 Kɔr. 10:13) Nabʋlɛ, koyindinaa ‘ɩɩpɩzɩɣ pala nɛ Ɛsɔ tʋmɩyɛ sɩɩ tɩnaɣ.’—Iza. 54:17.

14, 15. (a) Pamabɩ apostoloowaa nɛ pɩtɛ lɛ ɛzɩma palaba nɛ ɛbɛ yɔɔ? (b) Yɔɔdɩ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se Yehowa sɛyaa ɖɔkʋʋ pa-laŋa nɛ taa leleŋ yɔ kɩ-tɔm.

¹⁴ Pamabɩ apostoloowaa mabʋ mbʋ yɔ, piyeba nɛ pitibi-wɛ yɔɔɔ yaa paɖʋ pa-taa se peyeki tɔm susuu na? Aayɩ! ‘Palɩ Sahedrɛɛ taa mba ɛsɩndaa, nɛ pɛmɛyɩɣ.’ (Tʋma 5:41) «Pɛmɛyɩɣ» yaa? Ɛbɛ yɔɔ? Toovenim taa lɛ pɩtɩkɛ kɩmakʋ wɩzasɩ yɔɔ pɛmɛyaɣ. Ɛlɛ pɛmɛyaɣ mbʋ pʋyɔɔ yɔ panawa se pɔɖɔkɩ pa-cɩŋgɩlɩm wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa nɛ patɩŋɩɣ ɖɔɖɔ Yesu weyi ɛkɛ pa-Kɩɖaʋ yɔ ɛ-nɩŋgbanzɩ taa, pʋyɔɔ panazaɣ-wɛ.—Mat. 5:11, 12.

¹⁵ Ɛzɩ ɖo-koobiya mba paawɛ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa yɔ, alɩwaatʋ ndʋ panazɩɣ-ɖʋ tɔm kɩbandʋ yɔɔ yɔ, ɖɩɖɔkʋʋ ɖa-laŋa nɛ taa leleŋ. (1 Pɩy. 4:12-14) Pɩtɩkɛ se ɖɩsɔɔlaa se pawɩlɩ-ɖʋ ñaŋ, panazɩ-ɖʋ yaa pɔtɔ-ɖʋ salaka. Ɛlɛ ɖɩɖɔkʋʋ ɖa-cɩŋgɩlɩm wɛtʋ lɛ, ɖihikiɣ taa leleŋ sɔsɔŋ. Ðɩyɔɔdɩ Henryk Dornik kɩɖaʋ tɔm, ɛɛtɔɔ kʋñɔŋ siŋŋ pɩnzɩ sakɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ kominawaa kañatʋ tɩnaa nabɛyɛ kaanazɩ-ɩ yɔ. Ɛyɔɔdaa se août 1944 taa, komina ñʋndɩnaa kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se powokini ɛ nɛ ɛ-ɖalʋ nazɩm salaka nakʋyʋ taa. Po-koyindinaa yɔɔdaa se: «Ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛñɩɣ pɔ-yɔɔ nɛ pala nabʋyʋ. Paa panawa se pe-tisuu pɩzɩɣ piyele nɛ pasɩ yɔ, pa-taa wɛ leleŋ.» Koobu Dornik  lɩzɩ pɩ-taa se: «Mantaasɔɔlɩ sɩbʋ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ mɔntɔkaɣ kʋñɔŋ yɔ, manpɩzaa nɛ mɔnɖɔkɩ men-siɣsiɣ wɛtʋ Yehowa ɛsɩndaa nɛ mantilesi ma-abalɩtʋ nɛ mantipisi ma-hɩɖɛ, nɛ mbʋ hanɩ-m taa leleŋ.»—Yak. 1:2-4.

16. (a) Ɛzɩma apostoloowaa wɩlaa se pɛtɛm pa-taa se palɩzɩɣ aseɣɖe tete? (b) Nɛ ɛzɩma ɖɩlakɩnɩ tʋmɩyɛ nʋmɔʋ ŋgʋ apostoloowaa kaalabɩnɩ tʋmɩyɛ nɛ posusi tɔm yɔ?

¹⁶ Apostoloowaa tilesi alɩwaatʋ, paɖaɣnɩ paɣzʋʋ tɔm susuu kpaagbaa. Sɔɔndʋ taakpaɣ-wɛ, ɛlɛ «paa kɩyakʋ ŋgʋ lɛ, powokaɣ pɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩɣ tɔm nɛ posusuu tɔm kɩbandʋ Krɩstʋ Yesu yɔɔ, templo taa nɛ kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa.» d (Tʋma 5:42) Tɔm susuyaa kpekpeka tɩnaa mba, pa-taa kaatɛma se palɩzɩɣ aseɣɖe tete. Tɔzɩ se powobi ɛyaa tɛ se posusi-wɛ tɔm ɛzɩ Yesu kaaɖʋʋ-wɛ paɣtʋ yɔ. (Mat. 10:7, 11-14) Pɩtʋʋ fɛyɩ se nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ paatɩŋnaa nɛ peyele nɛ pa-wɩlɩtʋ su Yeruzalɛm taa ɖo. Pasɩm Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa se nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ apostoloowaa kaatɩŋnaa nɛ posusi tɔm yɔ, ŋgʋ ɖɔɖɔ palakɩnɩ tʋmɩyɛ sɔnɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñakɩ pana se ɖisusi tɔm ɖɔ-tɔm susuu kooka taa ɖɩsɩ tɩŋa taa yɔ, ɖɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩlɩzɩ aseɣɖe tete, nɛ ɖɩhaɣ paa weyi lɛ waɖɛ se ɛnɩɩ tɔm kɩbandʋ. Ɛzɩ Yehowa wazɩ ɛzɩma ɖisusuu tɔm kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa yɔ pɩ-yɔɔ? Ɛɛɛ, ɛwazaa pɩ-yɔɔ. Ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ mʋ Kewiyaɣ tɔm kɛdɛzaɣ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa, nɛ sakɩyɛ nɩ tɔm kɩbandʋ kajalaɣ ɖeɖe alɩwaatʋ ndʋ Aseɣɖe Tʋ nɔɔyʋ wobi pɛ-tɛ yɔ.

17-19. (a) Kaɖɛ nɖɩ talɩ lɛɛlɛɛyɔ? (b) Nɛ paɣtʋ ndʋ apostoloowaa ɖʋwa se pɩsa nɛ pɔcɔnɩ kaɖɛ nɖɩ ɖi-ɖeɖe?

¹⁷ Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, Krɩstʋ mba ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ, ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩkatɩɣ kaɖɛ naɖɩyɛ nɛ ɖɩkɔŋnɩ tayʋʋ ɖɩ-taa mba hɛkʋ taa. Kaɖɛ nɖɩ lɛ? Tɔmkpɛlɩkɩyaa mba pɛwɛɛ nɛ pamɩyɩsɩɣ-wɛ lɩm yɔ, pa-taa sakɩyɛ kɔm Yeruzalɛm kɩkɔm, nɛ pɔsɔɔlaa se pɛkpɛlɩkɩ pe-tisuu yɔɔ tɔm nɛ pɩkɩlɩ pʋcɔ nɛ pekpe pɛ-tɛ. Tɔmkpɛlɩkɩyaa mba paawɛ Yeruzalɛm yɔ, paha haɖɛ faaa se pɩsɩna nɛ paya agɔma tɔɔnaɣ nɛ pɔcɔnɩ ɖɔɖɔ pa-kɩcɛyɩm lɛɛbʋ ɖeɖe. (Tʋma 2:44-46; 4:34-37) Alɩwaatʋ ndʋ lɛ tɔm kaɖɛ ñɩndʋ natʋyʋ talɩ. ‘Pataakeŋni lelaa mba pɔyɔɔdaɣ Grɛɛkɩ yɔ paa  kɩyakʋ ŋgʋ lɛ kɩ-tɔɔnaɣ tayʋʋ ɖeɖe.’ (Tʋma 6:1) Ɛlɛ, lelaa mba pɔyɔɔdaɣ Ebree yɔ, pekeŋaɣni paba. Ye mbʋ, kaɖɛ nɖɩ paakataa yɔ, pɩwɛ ɛzɩ nɖɩ lɛ mulum lakasɩ nɛ ɛsɩmɩyɛ yɔɔ lakasɩ yɔ. Mulum lakasɩ nɛ ɛsɩmɩyɛ yɔɔ lakasɩ kɛ kaɖɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkɔnɩ tayʋʋ siŋŋ ɛgbɛyɛ taa yɔ.

¹⁸ Ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩpaɣlɩɣ, nɛ apostoloowaa kaakɛnɩ ɖɩ-nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ. Peɖiɣzinaa se pɩɩkɛɣnɩ lɔŋsɩnɖɛ se ‘peyele Ɛsɔ tɔm nɛ patayɩ tɔɔnaɣ.’ (Tʋma 6:2) Pɩsa nɛ pɔcɔnɩ kaɖɛ nɖɩ ɖi-ɖeɖe lɛ, peheyi tɔmkpɛlɩkɩyaa se pañɩnɩ abalaa 7 mba «fezuu nɛ lɔŋsɩnɖɛ posu pa-taa ɖo yɔ,» nɛ apostoloowaa pɩzɩ nɛ paɖʋ-wɛ «tʋmɩyɛ kɩcɛyɩyɛ nɖɩ.» (Tʋma 6:3) Pɩɩpɔzaa se palɩzɩ abalaa mba pamʋnaa yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩtaakɛ tɔɔnaɣ tayʋʋ ɖeke, ɛlɛ pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pɔcɔnɩ liidiye ɖeɖe, paya tɔɔnaɣ nɛ pama mbʋ mbʋ palakaɣ yɔ camɩyɛ nɛ pasɩɩ. Abalaa mba palɩzaa yɔ, payaɣaɣ pa-tɩŋa nɛ Grɛɛkɩ hɩla, nɛ pʋtɔma yɔ piyekaɣ se lelaa mba pomulaɣ-wɛ yɔ pataa-wɛ liu nɛ pɩkɩlɩ. Apostoloowaa tazɩ abalaa 7 mba pɔ-tɔm taa nɛ patɩmɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ pɩtɛ lɛ, paɖʋ-wɛ «tʋmɩyɛ kɩcɛyɩyɛ nɖɩ.» e

¹⁹ Paɖʋʋ tɔɔnaɣ tayʋʋ tʋmɩyɛ abalaa 7 mba yɔ, pɩwɩlɩɣ se lɛɛlɛɛyɔ lɛ ɖi-ɖeke palakɩ nɛ paatasɩɣ labʋ tɔm kɩbandʋ susuu tʋmɩyɛ yaa we? Aayɩ! Abalaa mba paalɩzaa yɔ, pa-taa nɔɔyʋ lɛ Etiyɛɛnɩ, nɛ pʋwayɩ ɛwɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ nɛ esusuu tɔm nɛ kpekpeka. (Tʋma 6:8-10) Filiipu ɖɔɖɔ kaawɛ abalaa 7 mba pa-taa, nɛ payaɣaɣ-ɩ se «tɔm kɩbandʋ susuyu.» (Tʋma 21:8) Ye mbʋ, pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se abalaa 7 mba powobi pɩ-yɔɔ nɛ posusuu Kewiyaɣ tɔm nɛ kpekpeka.

20. Ɛzɩma tɩyɛ Yehowa samaɣ tɩŋɩɣ apostoloowaa kɩɖaʋ sɔnɔ?

 ²⁰ Sɔnɔ ɖɔɖɔ, Yehowa samaɣ tɩŋɩɣ apostoloowaa kɩɖaʋ. Abalaa mba pahaɣ-wɛ wala ɛgbɛyɛ taa yɔ, pɩwɛɛ se pawɩlɩ se pɛwɛnɩ Ɛsɔ lɔŋsɩnɖɛ nɛ pɩwɛɛ se pɩna kpayɩ kpayɩ se fezuu kiɖeɖeu lakɩ tʋmɩyɛ pɔ-yɔɔ. Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ wɩlɩɣ ɛzɩma pakpaɣna nɛ ye abalaa nabɛyɛ ɩmʋnaa ɛzɩ Masɩ pɔzʋʋ yɔ, palɩzɩ-wɛ nɛ pɛkɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa yaa ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa. f (1 Tim. 3:1-9, 12, 13) Fezuu kiɖeɖeu ɖiyina nɛ pama Masɩ nɛ pɔyɔɔdɩ sɩ-taa wɛtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se pɛwɛɛna yɔ tɩ-tɔm, pʋyɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɔ se fezuu kiɖeɖeu lɩzɩnɩ abalaa mba. Abalaa mba, palakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka nɛ pɔcɔŋnɩ tɔm kɩcɛyɩtʋ sakɩyɛ ɖeɖe. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ nɛ pala ɖʋtʋ se pɩsa nɛ pasɩnɩ akpadɩyaa siɣsiɣ tɩnaa mba pɛwɛ kɩcɛyɩm nabʋyʋ taa yɔ. (Yak. 1:27) Ɛzʋtʋyaa nabɛyɛ lakɩ tʋma siŋŋ nɛ paɖʋʋ nesi Kewiyaɣ kpaamɩŋ maʋ, kigbeɣliŋ ñɔɔzʋʋ yaa pa nɛ Ðama nɩnʋʋ nɛ ɖɔkɔtɔnaa kɔɔmiite palakɩ tʋmɩyɛ. Ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa lakɩ tʋma ndɩ ndɩ, ɛlɛ aatukuuni ɖiyuu yaa wɩlɩtʋ tʋmɩyɛ kpaagbaa. Paa ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa ɩlakɩ ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa pɛwɛɛ yɔ ɖɩ-tʋma nɛ ɛgbɛyɛ tʋma lɛɛna yɔ, powoki pɩ-yɔɔ nɛ posusuu Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ.—1 Kɔr. 9:16.

21, 22. Ɛbɛ wɩlɩɣ se Yehowa wazɩ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ?

²¹ Yehowa sɩnɩ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ mba pakaɖaɣnɩ-ɖɩ yɔ nɛ ɖɩcɔnɩ ɖɔɖɔ kaɖɛ nɖɩ ɖɩñɩnaɣ se ɖɩkɔnɩ tayʋʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ ɖi-ɖeɖe. Pɩnaɣaɣ kaɣlaa se Yehowa wazɩ-wɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Bibl yɔɔdʋʋ se: «Ɛsɔ tɔm wɛɛ nɛ tɩyɛlɩɣ, nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa wɛɛ nɛ pohukuu siŋŋ Yeruzalɛm; nɛ cɔjɔnaa sakɩyɛ paɣzɩ wɛnʋʋ tisuu.» (Tʋma 6:7) Tʋma Labʋ takayaɣ wɩlɩɣ se Yehowa wazɩ ɛgbɛyɛ nɖɩ tam sakɩyɛ, nɛ wazasɩ nzɩ sɩ-taa kʋɖʋmaɣ tɔm ɖɩyɔɔdɩ mbʋ yɔ. (Tʋma 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Sɔnɔ, ɖɩnɩɣ ɛzɩma Kewiyaɣ tɔm susuu tʋmɩyɛ wɛɛ nɛ ɖɩɖɛɣnɩ ɛsɩndaa ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa yɔ pɩ-tɔm lɛ, pɩkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ.

²² Pɩtʋʋ fɛyɩ se kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa, Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa taayele Krɩstʋ mba nazʋʋ. Nazɩm ndɩ ndɩ kaaɖaŋ-wɛ nɛ ɛsɩndaa. Ɛzɩ ɖɩkɔŋʋʋ naʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ kɩ-taa yɔ, pitileɖi lɛ panazɩ Etiyɛɛnɩ siŋŋ.