1, 2. Maamaaci lakasɩ nzɩ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ palabɩ templo nɔnɔɔ cɔlɔ?

 WƖSƖ ɖiɣni ñaɣʋ samaɣ nakɛyɛ; pɩɩkɛ wɩsɩ wɛlʋʋ alɩwaatʋ taa. Yuuda mba siɣsiɣ tɩnaa nɛ Krɩstʋ tɔmkpɛlɩkɩyaa pɛwɛɛ nɛ pɔkɔŋ templo taa. Pɩkazɩ pazɩ lɛ, «adɩma ñɩɣyʋʋ» talɩɣ. a (Tʋma 2:46; 3:1) Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ paawɛ samaɣ ŋga ka-taa, nɛ pɛɖɛɛ powolo templo nɔnɔɔ ŋga payaɣ se Ðeu yɔ kɔ-cɔlɔ. Kɔkɔɖɛ kaawɛ lone nɖɩ ɖɩ-taa siŋŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, samaɣ kaawɛɛ nɛ kɔɖɔŋ nɛ kɔyɔɔdʋʋ. Abalʋ nɔɔyʋ kaawɛ peeɖe nɛ ɛsʋlʋmʋʋ liidiye, ɛɛkɛ kaakalaɣ nɛ mbʋ palʋlɩ-ɩ. Ɛcɛzɩ pɩnzɩ 40.—Tʋma 3:2; 4:22.

² Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pɔñɔtɩnɩ abalʋ ɛnʋ lɛ, ɛpɔzɩ-wɛ se paha-ɩ liidiye. Apostoloowaa sɩŋ, ɖɩnɛ ɛlɛ abalʋ ɛnʋ ɛwɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ-wɛ, ɛmaɣzaɣ se pakaɣ-ɩ haʋ liidiye. Ɛlɛ Pɩyɛɛrɩ heyi-i se: «Mɛnfɛyɩnɩ liidiye nɛ sika, ɛlɛ mbʋ mɛwɛna yɔ, mbʋ mahaɣ-ŋ. Yesu Krɩstʋ Nazarɛɛtɩ tʋ hɩɖɛ taa lɛ, meheyiɣ-ŋ se, ɖɔ!» Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩɖɩɣzɩ samaɣ alɩwaatʋ ndʋ Pɩyɛɛrɩ ɖɔkɩ abalʋ ɛnʋ e-nesi nɛ ɛlɛ kʋyɩ nɛ ɛsɩŋ kajalaɣ ɖeɖe e-wezuu caɣʋ taa yɔ. (Tʋma 3:6, 7) Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ɛwɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ ɛ-nɩŋgbanzɩ nɛ ɛñakɩ pana se ɛɖɔ kajalaɣ ɖeɖe yɔ. Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se ɛpaɣzɩ maʋ nɛ ɛsaŋ Ɛsɔ nɛ nɔɔ kɩkʋyaɣ!

3. Kʋjɔʋ sɔsɔʋ ŋgʋ abalʋ weyi ɛɛkɛ kaakalaɣ yɔ nɛ samaɣ papɩzaɣ se pehiɣ?

³ Samaɣ taa kaawɛ leleŋ siŋŋ nɛ kese nɛ kowolo Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pɔ-cɔlɔ Salomɔɔ kʋjɔŋ tɛɛ. Lone nɖɩ, ɖɩ-taa Yesu kaasɩŋ kɩyakʋ nakʋyʋ nɛ ɛwɩlɩ tɔm, nɛ peeɖe Pɩyɛɛrɩ lɩzɩ samaɣ maamaaci lakasɩ nzɩ sɩlaba yɔ sɩ-tɔbʋʋ. (Yoh. 10:23) Ɛha samaɣ nɛ abalʋ weyi ɛɛkɛ kaakalaɣ yɔ kʋjɔʋ ŋgʋ kɩkɩlɩ liidiye nɛ sika yɔ. Kʋjɔʋ ŋgʋ, kɩpaɣlaa kpem nɛ kɩkɩlɩ pawaʋ ɛyʋ kʋdɔŋ yɔ. Kɩkɛnɩ waɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɛyaa ɩtɩŋnaa nɛ pekpiɖi pa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ se pɩsa nɛ pekpeɣ-wɛ pʋ nɛ papɩsɩ Yesu Krɩstʋ wayɩ tɩŋɩyaa yɔ, ɛnʋ Yehowa lɩzaa se ɛkɛ ‘Ðiyiyu Sɔsɔ weyi ɛhaɣ wezuu yɔ.’—Tʋma 3:15.

4. (a) Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pɛtɛm waʋ abalʋ ɛnʋ lɛ, ɛbɛ ɛyaa ɖoŋ tɩnaa ñaɣ pana se pala? (b) Tɔm pɔzʋʋ naalɛ mbʋ yɔɔ ɖɩkaɣ cosuu?

⁴ Evemiye nɖɩ, ɖɩɩwɛ ŋgee kpem! Pɩyɛɛrɩ wa abalʋ nɔɔyʋ nɛ lɛɛlɛɛyɔ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛɖɔ. Nɛ Pɩyɛɛrɩ ha ɖɔɖɔ ɛyaa kudokiŋ sakɩyɛ waɖɛ se patɩlɩ Ɛsɔ sɔɔlɩm nɛ pɩsa nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ. (Kol. 1:9, 10) Ɛlɛ mbʋ pɩlabɩ puwiye yɔ pʋyɔɔ lɛ, ɖoŋ tɩnaa ñaɣ pana se paɖɩɣ Krɩstʋ wayɩ tɩŋɩyaa siɣsiɣ tɩnaa  nʋmɔʋ se pataala Kewiyaɣ tɔm susuu tʋmɩyɛ nɖɩ Yesu ɖʋ-wɛ yɔ. (Tʋma 1:8) Ðoŋ tɩnaa mba, pamaɣzaɣ se Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ «patɩla sukuli nɛ pɛkɛ ɛyaa yemwaa.» Ɛlɛ ɛzɩma abalaa mba pa-naalɛ palɩzɩ samaɣ aseɣɖe yɔ, lɔŋ weyi pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ? b (Tʋma 4:13) Nɛ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ, Yohanɛɛsɩ nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa lalaa mba pakaɖɩnɩ nazɩm yɔ?

5. Ɛzɩma Pɩyɛɛrɩ yɔɔdɩnɩ samaɣ yɔ, ɛbɛ pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

⁵ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pɛwɛɛ nɛ pɔyɔɔdʋʋnɩ samaɣ. Panawa se pʋtɔma yɔ samaɣ ŋga ka-taa mba nabɛyɛ kaapɔzaa se pakʋ Yesu. (Mark. 15:8-15; Tʋma 3:13-15) Maɣzɩ nɛ ŋna abalɩtʋ ndʋ pɩɩpɔzɩ Pɩyɛɛrɩ pʋcɔ nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛyɔɔdɩ se Yesu hɩɖɛ taa pawa kaakalaɣ ŋga yɔ. Pɩyɛɛrɩ tɩca lɩm toovenim tɔm taa. Ɛyɔɔdɩ kpayɩ se samaɣ ŋga ka-taa mba ɖʋ nesi nɛ pakʋ Krɩstʋ. Ɛlɛ Pɩyɛɛrɩ tɩcaɣnɩ-wɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛnawa se ‘kɩɩsɩŋɩyɩtʋ taa palabɩ mbʋ.’ (Tʋma 3:17) Ɛya-wɛ se e-koobiya nɛ ɛyɔɔdɩ Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ. Ye pekpiɖaa nɛ pɛwɛɛnɩ tisuu Yesu yɔɔ yɔ, Yehowa kɔŋnɩ-wɛ «laŋɩyɛ hɛzʋʋ alɩwaatʋ.» (Tʋma 3:19) Ða ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ nɛ ɖɩyɔɔdɩ kpayɩ Ɛsɔ tɔm hʋʋ mbʋ piɖiɣni kɔm yɔ pɩ-tɔm. Paa mbʋ yɔ pɩtɩpɔzɩ kpa se ɖɩñasɩɣ ɛyaa tɔm kɩñasʋ yaa ɖɩhʋʋnɩ-wɛ tɔm. Ɛlɛ mba ɖisusuu-wɛ tɔm yɔ, ɖɩkpakɩɣ-wɛ ɛzɩ mba pakaɣ pɩsʋʋ ɖo-koobiya yɔ, nɛ ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ yɔ Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ yɔɔ ɖɩkɩlɩɣ kam ɖa-lɩmaɣza.

6. Ɛzɩma Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pawɩlaa se pɛwɛnɩ tɩ luzuu nɛ pasɩm po-ɖoŋ kamaɣ?

⁶ Apostoloowaa kaakɛ ɛyaa mba pɛwɛnɩ tɩ luzuu yɔ. Patɩyɔɔdɩ se pa-maɣmaɣ po-ɖoŋ taa pawa abalʋ ɛnʋ. Pɩyɛɛrɩ pɔzɩ samaɣ se: «Ɛbɛ yɔɔ ɩwɛɛ nɛ ɩcɔŋnɩ-ɖʋ ɛzɩ ɖa-maɣmaɣ ɖo-ɖoŋ taa yaa ɖɛ-Ɛsɔ ñɔnʋʋ yɔɔ ɖɩlaba nɛ ɛpaɣzɩ ɖɔm?» (Tʋma 3:12) Pɩyɛɛrɩ nɛ apostoloowaa lalaa paanawa se kɩbam mbʋ payɩ palakɩ tɔm susuu taa yɔ, Ɛsɔ ɖoŋ taa pɩlɩnaa; pɩtɩkɛ pa-maɣmaɣ po-ɖoŋ taa pɩlɩnaa. Pʋyɔɔ lɛ, mbʋ payɩ palakɩ nɛ ɛyaa saŋ-wɛ pɩ-yɔɔ yɔ, pɛcɛlɩɣ samtʋ ndʋ Yehowa nɛ Yesu nɛ tɩ luzuu.

7, 8. (a) Kʋjɔʋ ŋgʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩha ɛyaa? (b) «Wondu tɩŋa ñɔɔzʋʋ» tamaɣ ŋga Ɛsɔ laba yɔ, ɛzɩma keɖiɣni labʋ sɔnɔ?

⁷ Ða ɖɔɖɔ pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ luzuu alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu Kewiyaɣ tɔm yɔ. Pɩkɛ toovenim se sɔnɔ, Ɛsɔ fezuu ɛɛhaɣ Krɩstʋ mba ɖoŋ se pawaa ɛyaa. Paa mbʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɛyaa nɛ pɛwɛɛnɩ tisuu Ɛsɔ nɛ Krɩstʋ pɔ-yɔɔ nɛ pehiɣ kʋjɔʋ ŋgʋ Pɩyɛɛrɩ kaaha ɛyaa yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se pɛwɛɣnɩ waɖɛ se Yehowa ekpeɣ-wɛ pa-kɩwɛɛkɩm nɛ ɛhɛzɩ pa-laŋa. Paa pɩnaɣ ŋga, ɛyaa kudokiŋ mɩnɩŋ sakɩyɛ tisiɣ kʋjɔʋ ŋgʋ nɛ papɩsɩɣ Krɩstʋ tɔmkpɛlɩkɩyaa mba pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm yɔ.

⁸ Ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ yɔɔdʋʋ yɔ, toovenim lɛ ɖɩwɛ «wondu tɩŋa ñɔɔzʋʋ» alɩwaatʋ  taa. Tɔm ndʋ «Ɛsɔ tɩŋnɩ ɛ-nayaa kiɖeɖema yɔɔ caanaʋ taa nɛ ɛyɔɔdɩ yɔ» tɩlaba: pasɩ Kewiyaɣ ɛsɔdaa pɩnaɣ 1914 taa. (Tʋma 3:21; Keɣ. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Pʋwayɩ kpaagbaa lɛ, Krɩstʋ sɩnɩ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ toovenim Ɛsɔ sɛtʋ tɛtʋ yɔɔ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ. Piyeba nɛ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ sʋʋ fezuu taa paradisuu taa, nɛ papɩsɩ Ɛsɔ Kewiyaɣ taa mba. Pɔhɔzɩ ɛyʋtʋ kɩbɩndʋ kɩdɛkɛdɩtʋ nɛ ‘posuu ɛyʋtʋ kɩfatʋ ndʋ palɩzɩ-tʋ siɣsiɣ wɛtʋ toovenim ñɩndʋ nɛ Ɛsɔ ñɔnʋʋ siŋŋ pa-taa ɛzɩ Ɛsɔ sɔɔlʋʋ yɔ.’ (Efɛz. 4:22-24) Ɛsɔ fezuu wanɩ kaakalaɣ ŋga kasʋlʋmaɣ liidiye yɔ, nɛ Ɛsɔ fezuu kaasɩnɩnɩ ɖɔɖɔ ɛyaa nɛ pɛlɛɣzɩ pɛ-wɛtʋ nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ, pɩtɩkɛ ɛyʋ nɔɔyʋ ɖoŋ taa pɩlabɩ mbʋ. Ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ nɛ ɖɩlabɩnɩ Ɛsɔtɔm tʋmɩyɛ camɩyɛ nɛ ɖɩwɩlɩnɩ lalaa tɔm. Ɛsɔ ɖoŋ yekina nɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩɣnɩ mba payɩ papɩsɩɣ Krɩstʋ tɔmkpɛlɩkɩyaa yɔ, pɩtɩkɛ ɖa-maɣmaɣ ɖo-ɖoŋ yekina.

9-11. (a) Ɛzɩma Yuuda mba ñʋndɩnaa laba alɩwaatʋ ndʋ panɩ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pa-wɩlɩtʋ yɔ? (b) Ɛbɛ apostoloowaa tɛm pa-taa se palakɩ?

⁹ Pɩyɛɛrɩ tɔm yɔɔdʋʋ nɛ kaakalaɣ ŋga pawawa yɔ ka-payɛ nɛ ko-kubusi piyeba nɛ samaɣ wɛɛ taa leleŋ taa nɛ kalakɩ kɔkɔɖɛ. Piyeba nɛ templo yɔɔ ɖaŋɩyʋ nɛ cɔjɔnaa sɔsaa pɔkɔɔ lɛɛ lɛɛ se pana mbʋ pɩlakɩ yɔ. Pɩwɛ ɛzɩ templo yɔɔ ɖaŋɩyʋ ɛnʋ nɛ cɔjɔnaa sɔsaa mba paakɛ Saduki mba yɔ; Saduki mba kɛ politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ nɛ ɖɩwɛ ɖoŋ nɛ ɖɩwɛɛ ñɩm; palʋkɩ se laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ pa nɛ Roma mba pɛ-hɛkʋ taa. Farɩsɩ mba kaañɔnɩ paɣtʋ kpam, ŋgʋ Saduki mba ñataañaŋ paɣtʋ ndʋ ɛyaa yɔɔdʋʋ tɩ-tɔm nɛ patɩma-tʋ ɖoli yɔ, nɛ pataatisiɣ sɩɖaa femtu yɔɔ. c Pʋyɔɔ pa-taa kaawɩ kpem alɩwaatʋ ndʋ pana Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ templo taa, pɛwɛɛ nɛ pawɩlɩɣnɩ abalɩtʋ se Yesu sɩba nɛ pefezi-i yɔ.

¹⁰ Pa-taa wɩ mbʋ lɛ, pakpa Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ nɛ pɔtɔ-wɛ salaka, nɛ tɛʋ fema lɛ powoni-wɛ Yuuda mba tɔm ɖɩhʋyɛ sɔsɔɖɛ taa. Ñʋndɩnaa mba, pamaɣzaɣ se mba kɩlɩnɩ ɛyaa lalaa, nɛ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ «patɩla sukuli nɛ pɛkɛ ɛyaa yemwaa;» nɛ pɛfɛyɩnɩ waɖɛ se pawɩlɩ tɔm templo taa. Patɩla sukuli Ɛsɔ sɛtʋ sukulinaa mba pa-hɩla sɛwa yɔ pa-taa nakʋyʋ taa. Paa mbʋ yɔ pɔyɔɔdɩ tɔm nɛ abalɩtʋ nɛ pɩɖɩɣzɩ mba paawɛ tɔm ɖɩhʋyɛ yɔ. Ɛbɛ sɩnɩ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ nɛ pɔyɔɔdɩ tɔm nɛ ɛyaa taa tɛmnɩ-tʋ? Mbʋ pɩsɩnɩ-wɛ yɔ pɩ-taa nabʋyʋ lɛ se «pa nɛ Yesu paawɛna.» (Tʋma 4:13) Pa-Ñʋʋdʋ wɩlaɣ tɔm ɛzɩ ɛyʋ weyi ɛwɛnɩ ɖoŋ yɔ, ɛlɛ ɛtaawɩlɩɣ tɔm ɛzɩ takayɩsɩ mayaa yɔ.—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Tɔm hʋyaa ɖʋ apostoloowaa paɣtʋ se peyele tɔm susuu. Pa-alɩwaatʋ taa, tɔm hʋyaa paɣtʋ wɛnɩ ɖoŋ siŋŋ. Kpɩtaŋ pazɩ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ paawoni Yesu tɔm ɖɩhʋyɛ nɖɩ ɖɩ-ɛsɩndaa lɛ, ɖɩ-taa mba kaayɔɔdaa se: «Ɛmʋnɩ sɩm.» (Mat. 26:59-66) Paa mbʋ yɔ, sɔɔndʋ taakpa Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ. Paa abalaa mba palabɩ sukuli sɔsɔʋ, pɛwɛɛnɩ ɖoŋ nɛ ñɩm yɔ, Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ  pasɩŋ pɛ-ɛsɩndaa nɛ pɔyɔɔdɩnɩ-wɛ kaalɛyɩtʋ nɛ ñamtʋ se: «Ye pɩwɛ siɣsiɣ Ɛsɔ ɛsɩndaa se ɖiwelisini-mɩ nɛ ɖiyele Ɛsɔ yɔ, mɩ-maɣmaɣ ɩhʋʋ-tʋ nɛ ɩna. Ɛlɛ ɖa lɛ, ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖiyele mbʋ ɖɩnawa nɛ ɖɩnɩɩ yɔ pɩ-tɔm yɔɔdʋʋ.»—Tʋma 4:19, 20.

12. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛ abalɩtʋ nɛ ɖa-taa tɛmnɩ Bibl taa tɔm nɛ pɩkɩlɩ?

¹² Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ abalɩtʋ mbʋ? Ɛzɩma pɩlakɩ-ŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋwɛnɩ waɖɛ se ŋsusi tɔm ño-kooka taa ñɩma mba pɛwɛ ñɩm, palabɩ sukuli sɔsɔʋ yaa mba pɛwɛnɩ ɖoŋ yɔ? Nɛ ye pɩlaba se ñɔ-hɔʋ taa mba, ño-sukuli taa taabalaa yaa ña-tʋmɩyɛ taa taabalaa hoŋuu-ŋ ñe-tisuu yɔɔ yɔ, ɛzɩma ŋlakɩ? Sɔɔndʋ kpaɣ-ŋ yaa we? Ye ɛɛɛ yɔ, tɩlɩ se ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlʋbɩnɩ sɔɔndʋ ndʋ. Yesu kaawɛ tɛtʋ yɔɔ lɛ, ɛɛwɩlɩ apostoloowaa ɛzɩma palʋ pe-tisuu yɔɔ kaalɛyɩtʋ nɛ ñamtʋ yɔ. (Mat. 10:11-18) Pefezi-i nɛ pɩtɛ lɛ, ɛla ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa tamaɣ se ɛkaɣ wɛʋ pɔ-cɔlɔ mbʋ «kɩyakɩŋ tɩŋa nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ ɛjaɖɛ tɛm alɩwaatʋ taa.» (Mat. 28:20) Yesu ɖiyiɣ «yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ» nɛ ɛlɛ wɩlɩɣ-ɖʋ ɛzɩma ɖɩlʋ ɖe-tisuu yɔɔ yɔ. (Mat. 24:45-47; 1 Pɩy. 3:15) Nʋmɔŋ ɛnɛ ɩ-yɔɔ ɛtɩŋɩɣna nɛ ɛlakɩ mbʋ: ɛgbɛyɛ taa kediɣzisi, sɩ-taa nakɛyɛ lɛ Ðe-wezuu caɣʋ nɛ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ kediɣzaɣ; takayɩsɩ nzɩ ɛgbɛyɛ lɩzaa yɔ, pɩkpɛndɩnɩ ɖɛ-tɛ intɛrnɛɛtɩ lone jw.org yɔɔ tɔm ñʋŋ «Pocosi Bibl taa tɔm yɔɔ.» Ŋwɛɛ nɛ ŋwoki kediɣzisi nzɩ? Ŋlakɩnɩ tʋmɩyɛ takayɩsɩ nzɩ? Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, ña-taa tɛŋnɩ Bibl taa toovenim tɔm nɛ pɩkɩlɩ, nɛ ŋwɛɣ abalɩtʋ ɖɔɖɔ nɛ pɩkɩlɩ. Nɛ ɛzɩ apostoloowaa yɔ, ŋŋkaɣ yebu nɛ nabʋyʋ ɖɩɣ-ŋ nʋmɔʋ se ŋtaasusi Bibl taa toovenim tɔm kɩbandʋ ndʋ ŋkpɛlɩkaa yɔ.

13, 14. Ye pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩla, nɛ ɛbɛ yɔɔ?

¹³ Tɔm hʋyaa ñɩtaa nɛ peyebi-wɛ lɛ, Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ pɛɖɛɛ nɛ powolo ɛgbɛyɛ taa koobiya lalaa cɔlɔ kpaagbaa. Nɛ pa-tɩŋa pɛkpɛndɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ «patɩmnɩ Ɛsɔ nɛ nɔɔ kɩkʋyaɣ» nɛ pɔpɔzɩ-ɩ se ɛha-wɛ abalɩtʋ nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ posusi tɔm. (Tʋma 4:24) Pɩyɛɛrɩ sɩm camɩyɛ se ye ɖɩcaɣ se ɖɩla Ɛsɔ sɔɔlɩm yɔ, ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa ɖa-maɣmaɣ ɖo-ɖoŋ liu. Kpɩtaŋ weyi ɩɖɛwa pitileɖita yɔ ɩ-taa, ɛɛta ɛ-tɩ liu nɛ eheyi Yesu se: «Paa ñɔ-yɔɔ lɛ, pituuluu lalaa yɔ, ma lɛ pɩɩkaɣ-m tuuluu kpa!» Paa mbʋ yɔ, ɛzɩ Yesu kaayɔɔdʋʋ yɔ, Pɩyɛɛrɩ tɔlɩ  lɛɛ lɛɛ ɛyʋ sɔɔndʋ seu kpaca taa nɛ ekizi ɛ-taabalʋ nɛ ɛ-wɩlɩyʋ. Ɛlɛ, paa piicoɖi Pɩyɛɛrɩ yɔ ɛɛkpɛlɩkɩ lɔŋ pɩ-taa.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Ye ŋsɔɔlaa se ŋwolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋñaŋ paɣtʋ ndʋ paɖʋwa se ɖɩlɩzɩ aseɣɖe Krɩstʋ yɔɔ yɔ, ɛzɩma ŋtɛŋ ña-taa se ŋsusi tɔm yɔ pi-ɖeke pɩtɩmaɣ. Ye mba pakaɖɩɣnɩ-ŋ yɔ pañakɩ pana se pacamɩ ñe-tisuu yaa pañakɩ pana se paɖɩɣ-ŋ nʋmɔʋ nɛ ŋyele tɔm susuu yɔ, maɣzɩnɩ Pɩyɛɛrɩ nɛ Yohanɛɛsɩ kɩɖaʋ. Tɩmnɩ Yehowa nɛ ŋpɔzɩ-ɩ se ɛkpazɩ-ŋ ɖoŋ. Pɔzɩ ɛgbɛyɛ taa koobiya lalaa se pasɩnɩ-ŋ. Heyi ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ koobiya lalaa mba papɩ fezuu taa yɔ kala wena ŋkatɩɣ yɔ. Adɩma wena lalaa lakɩ yɔ, apɩzɩɣ nɛ akpazɩ-ŋ ɖoŋ siŋŋ.—Efɛz. 6:18; Yak. 5:16.

15. Ye ŋŋyebi tɔm susuu alɩwaatʋ natʋyʋ yɔ, kɩɖaʋ ŋgʋ pɩzɩɣ nɛ kɩkpazɩ-ŋ ɖoŋ?

¹⁵ Ye ɛzɩma lalaa kaɖɩnɩ-ŋ yɔ pɩɩlaba nɛ ŋyele tɔm susuu alɩwaatʋ natʋyʋ yɔ, pitaatibi-ŋ yɔɔɔ. Tɔzɩ se Yesu sɩm wayɩ lɛ, apostoloowaa tɩŋa yebi tɔm susuu alɩwaatʋ natʋyʋ pazɩ, ɛlɛ pitileɖi lɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ tɔm susuu. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Pɩtɩpɔzɩ se ɖiyele nɛ ɛzɩma piicoɖi-ɖʋ yɔ pɩwɛɛnɩ ɖoŋ kɩdɛkɛdɩŋ ɖɔ-yɔɔ, ɛlɛ lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩ kala wena ɖɩkataa yɔ a-taa yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩkpaɣ-ɩ nɛ ɖɩkpazɩnɩ lalaa ɖoŋ.

16, 17. Adɩma wena Krɩstʋ wayɩ tɩŋɩyaa labɩ Yeruzalɛm yɔ, ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ a-taa?

¹⁶ Ye ñʋndɩnaa ɩkaɖɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ Ɛsɔ ɖa-adɩma taa? Tɔzɩ se tɔmkpɛlɩkɩyaa tɩpɔzɩ Yehowa se ɛkandɩyɩ pɔ-yɔɔ nɛ pataanazɩ-wɛ. Pɔtɔzɩ tɔm ndʋ Yesu heyi-wɛ yɔ tɩ-yɔɔ camɩyɛ. Yesu kaayɔɔdaa se: «Ye panazɩ-m yɔ, pakaɣ-mɩ nazʋʋ ɖɔɖɔ.» (Yoh. 15:20) Pʋyɔɔ tɔmkpɛlɩkɩyaa siɣsiɣ tɩnaa mba patɩmnɩ Yehowa se ‘ɛcɔna nɛ ɛna’ ɛzɩma koyindinaa nazɩɣ-wɛ yɔ. (Tʋma 4:29) Tɔmkpɛlɩkɩyaa nawa se Ɛsɔ sɔɔlɩm tɔm kɩlɩnɩ cɛyʋʋ. Panɩ pɩ-taa se alɩwaatʋ ndʋ panazɩɣ-wɛ yɔ, natʋ tɔm ɖiɣnini labʋ. Panawa se ɛzɩ Yesu kaawɩlʋʋ-wɛ se patɩmɩ yɔ, Ɛsɔ ‘sɔɔlɩm kaɣ labʋ tataa,’ paa ñʋndɩnaa mba pɛkɛ ɛyaa yemwaa yɔ patɩɩyɔɔdʋʋ suwe yɔ.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Pɩsa nɛ tɔmkpɛlɩkɩyaa mba pala Ɛsɔ sɔɔlɩm lɛ, patɩmnɩ Yehowa se: ‘Yele nɛ ño-yomaa wolo ñɔ-tɔm susuu yɔɔ nɛ abalɩtʋ tɩŋa.’ Ɛzɩma tɩyɛ Yehowa cosi pa-adɩma ana a-yɔɔ? Yehowa cosi kpaagbaa nɛ «lone nɖɩ ɖɩ-taa paakpeɣlaa yɔ ɖɩñamsɩ, nɛ fezuu kiɖeɖeu su pe-kpeekpe pa-taa ɖo nɛ  posusuu Ɛsɔ tɔm nɛ abalɩtʋ.» (Tʋma 4:29-31) Nabʋyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩkaɖɩnɩ Ɛsɔ sɔɔlɩm se pɩtaala. (Iza. 55:11) Paa kala ɩpaɣlɩ ɛzɩma nɛ koyindu ɛwɛ ɖoŋ ɛzɩma yɔ, ye ɖɩtɩmnɩ Ɛsɔ yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ɛkaɣ-ɖʋ haʋ ɖoŋ weyi pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖisusi tɔm nɛ abalɩtʋ.

18. Ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩwɛ Yeruzalɛm yɔ, ɛbɛ ɖɩ-taa mba labɩ ɖama?

¹⁸ Pitileɖi lɛ, Yeruzalɛm ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ, ɖɩ-taa koobiya cɛzɩ 5000. d Paa tɔmkpɛlɩkɩyaa kaalɩnɩ lona ndɩ ndɩ taa yɔ, «pɛkpɛndɩ laŋɩyɛ kʋɖʋmɖɩyɛ nɛ kalɩzaɣ kʋɖʋmaɣ.» Paawɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ camɩyɛ maɣzɩm kʋɖʋmʋm taa nɛ pɛwɛɛnɩ lɩmaɣza kʋɖʋma. (Tʋma 4:32; 1 Kɔr. 1:10) Pɩtɩsɩɩnɩ yem se tɔmkpɛlɩkɩyaa tɩmnɩ Yehowa se ɛwazɩ pa-pana ñaɣʋ yɔɔ, ɛlɛ palabɩ nabʋyʋ ɖɔɖɔ. Pasɩɣaɣnɩ ɖama fezuu taa nɛ ye pɩpɔzʋʋ yɔ pasɩɣaɣnɩ ɖama tomnaɣ yɔɔ ɖɔɖɔ. (1 Yoh. 3:16-18) Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Tɔmkpɛlɩkɩyʋ Yosɛɛfʋ weyi apostoloowaa kʋmɩ-ɩ hɩɖɛ se Barnaabaasɩ yɔ, ɛpɛdɩ ɛ-tɛtʋ nɛ ɛha liidiye tɩŋa faaa se pasɩnɩ mba palɩnɩ poliŋ tɛtʋ taa nɛ pɔkɔɔ Yeruzalɛm yɔ nɛ pɩsa nɛ patasɩ caɣʋ nɛ pileɖi nɛ pɛkpɛlɩkɩ pe-tisuu kɩfam yɔɔ tɔm nɛ pɩkɩlɩ.

19. Ɛbɛ yɔɔ Yehowa kʋ Anaanɩyaasɩ nɛ Safiira?

¹⁹ Anaanɩyaasɩ nɛ ɛ-halʋ Safiira ɖɔɖɔ pɛpɛdɩ tɛtʋ nɛ pɛcɛlɩ ti-liidiye apostoloowaa. Paasɔɔlaa se lalaa ɩmaɣzɩ se pɛcɛlɩ tɛtʋ liidiye tɩŋa, ɛlɛ ‘pɔkɔyɩ liidiye yɔɔ mɛsaɣ tɛɛ.’ (Tʋma 5:2) Pʋyɔɔ lɛ, Yehowa kʋ Anaanɩyaasɩ nɛ ɛ-halʋ. Ye ɛkʋ-wɛ yɔ, pɩtɩkɛ se patɩha pɩɖɔɔ; ɛlɛ ɛkʋ-wɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ lɩmaɣza kɩdɛkɛda tuyini-wɛ nɛ pala haɖɛ nɖɩ. Pɩtasɩ lɛ, pɛcɛtaa ɖɔɖɔ. ‘Pɩtɩkɛ ɛyaa pɛcɛtaa, ɛlɛ Ɛsɔ’ pɛcɛtaa. (Tʋma 5:4) Ɛzɩ pɩ-tɛɛ nɛ pɩ-yɔɔ tɩnaa mba Yesu kaakʋ pɔ-tɔm yɔ, Anaanɩyaasɩ nɛ Safiira pañɩnaɣ ɛyaa samtʋ kpem nɛ pɩkɩlɩ se pɔ-tɔm ɛkɛdɩnɩ Ɛsɔ.—Mat. 6:1-3.

20. Lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩ haɖɛ nɖɩ ɖɩlakɩ Yehowa yɔ ɖɩ-hɔɔlʋʋ taa?

²⁰ Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa tɔmkpɛlɩkɩyaa siɣsiɣ tɩnaa mba paawɛ Yeruzalɛm yɔ, paawɛnɩ kʋjɔʋ labʋ lɩmaɣza. Mbʋ ɖɔɖɔ Aseɣɖe Tɩnaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ mba pɛwɛ sɔnɔ yɔ, patɩŋɩɣnɩ sɔɔlɩm faaa haɖɛ yɔɔ nɛ paɖʋʋ nesi tɔm susuu tʋmɩyɛ nɖɩ palakɩ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ yɔ. Paakpaɣ nɔɔyʋ nɛ ɖoŋ se ɛha ɛ-alɩwaatʋ yaa e-liidiye nɛ ɛɖʋnɩ nesi tʋmɩyɛ nɖɩ. Toovenim taa lɛ, Yehowa tɩsɔɔlɩ se ɖɩsɛɛ-ɩ nɛ agbiɖa yaa pɩwɛɛ ɛzɩ pakpaɣ-ɖʋ nɛ ɖoŋ kɩkpaʋ se ɖɩsɛɛ-ɩ yɔ. (2 Kɔr. 9:7) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ haɖɛ yɔ, pɩtɩkɛ ɛzɩma ɖa-haɖɛ paɣlaa yɔ mbʋ kɛdɩɣnɩnɩ Yehowa; ɛlɛ mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ nɛ ɖɩlakɩ haɖɛ nɖɩ yɔ, mbʋ kɛdɩɣnɩnɩ-ɩ. (Mark. 12:41-44) Ðɩtɩsɔɔlɩ kpa se ɖɩla ɛzɩ Anaanɩyaasɩ nɛ Safiira yɔ, ɖɩtɩsɔɔlɩ se piɖeni men-ɖeke wɛtʋ yaa samtʋ ñɩnʋʋ iseɣtini-ɖʋ nɛ ɖɩsɛɣ Ɛsɔ. Ɛlɛ ɛzɩ Pɩyɛɛrɩ, Yohanɛɛsɩ nɛ Barnaabaasɩ yɔ, sɔɔlɩm siŋŋ mbʋ ɖɩwɛnɩ Ɛsɔ nɛ ɛyʋ lɛlʋ pɔ-yɔɔ yɔ, mbʋ pɩwɛɛ se piseɣti-ɖʋ paa ɛzɩmtaa nɛ ɖɩsɛɣ Yehowa.—Mat. 22:37-40.