1-3. (a) Ɛzɩma pɩɩwɛ Ɛstɛɛrɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛñɔtaɣnɩ ɛ-walʋ kewiyaɣ kpelaɣ yɔ? (b) Ɛzɩma wiyaʋ mʋ Ɛstɛɛrɩ?

ƐSTƐƐRƖ wɛɛ ɛɖɔŋ hɛɛɛ hɛɛɛ nɛ ɛñɔtʋʋnɩ wiyaʋ kpelaɣ, nɛ ɛ-laŋɩyɛ wɛɛ ɖɩmakɩ lɛɛ lɛɛ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma piyeba nɛ pisu limm Pɛrsɩ mba wiyaʋ kuduyuu sɔsɔʋ tɛɛ Susaŋ peeɖe yɔ. Piisum limm kpem nɛ halɩ Ɛstɛɛrɩ pɩzaɣ se ɛnɩɩ ɛ-naataŋ taŋ, nɛ ɛzɩma ɛ-tɛ abiɖe toko waa ñɩŋgʋ waɣyaɣ yɔ. Etiyele se ɛ-lɩmaɣza iwolo wiyaʋ ɖɩɣa paɣlɩka, tilima kɩbana, nɛ ɛzɩma pacanɩ koliɣa nɛ Libaŋ ɖasɩ yɔ, pɩ-yɔɔ. Ɛ-lɩmaɣza tɩŋa wobi weyi ɛɛcaɣ kewiyaɣ kpelaɣ taa yɔ ɛ-yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ e-wezuu kpeekpe kaawɛ e-nesi tɛɛ na.

² Alɩwaatʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ wɛɛ nɛ ɛñɔtʋʋnɩ Wiyaʋ yɔ, ɛlɛ kaawɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ cuɖuɖu nɛ pɩkɛdaa lɛ ɛwɩlɩ-ɩ e-sika ɖaʋ. Pɩɩwɛ ɛzɩ aleɣya yɔ, ɛlɛ wiyaʋ lakasɩ nzɩ sɩyabɩ Ɛstɛɛrɩ ñʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɩwɩlɩɣ se ekpeɣ Ɛstɛɛrɩ ɛ-kɩwɛɛkɩm; kɩwɛɛkɩm mbʋ lɛ se ewobi wiyaʋ ɛzɩdaa, ŋgʋ wiyaʋ taayaa-ɩ. Ɛstɛɛrɩ talɩ wiyaʋ kpelaɣ cɔlɔ lɛ, esezi etukuni ɖaʋ ŋgʋ nɛ ɛsɩmɩyɛ.​—Ɛst. 5:1, 2.

³ Wiyaʋ Asiyerusi kaawɛnɩ ñɩm nɛ ɖoŋ pɩfɛyɩ yɔɔdʋʋ. Ye sɔnɔ pɛpɛdɩ tokonaa mba Pɛrsɩ awiya suwaɣ yɔ, pɛwɛɣ liidiye ɛzɩ miiliyaarɩwaa hiŋ sakɩyɛ mbʋ yɔ. Ɛlɛ Ɛstɛɛrɩ pɩzaa nɛ ɛna se ɛzɩma ɛ-walʋ ɛzɩdaa kaawɛɛ yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛsɔɔlɩ-ɩ. Ɛpɔzɩ Ɛstɛɛrɩ se: “Ŋsɔɔlɩ we? Paa ŋpɔzʋʋ kewiyaɣ hɔɔlʋʋ kɔyɔ, pakaɣ-ŋ kʋ cɛlʋʋ.”​—Ɛst. 5:3.

4. Tɩlasɩ nzɩ ɖaŋ Ɛstɛɛrɩ nɛ ɛzɩdaa?

⁴ Ɛstɛɛrɩ kaatɛm wɩlʋʋ se ɛwɛnɩ tisuu nɛ abalɩtʋ siŋŋ. Ewobi wiyaʋ ɛzɩdaa se ɛya ɛ-samaɣ ñʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ patam tomiye se paɖɩzɩɣ-kɛ. Nɩŋgbanzɩ nzɩ ɛtɛm kpɛzʋʋ yɔ piɖeni-i camɩyɛ, ɛlɛ tɩlasɩ sakɩyɛ ɖaŋɩ-ɩ nɛ ɛzɩdaa. Pɩwɛɛ se ɛla nɛ wiyaʋ cajayɛ tʋ ɛnʋ ɛnɩɩ pɩ-taa se ɛ-lɔŋ tasɩyʋ weyi ɛkɩlaɣ-ɩ taʋ liu yɔ, ɛkɛ ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ weyi epeɣzi-i se etisi nɛ pakʋ Ɛstɛɛrɩ samaɣ tɩŋa yɔ. Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ kaɣ labʋ nɛ wiyaʋ nɩɩ tɔm taa? Nɛ ɛbɛ e-tisuu kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

5, 6. (a) Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ ɖɔm paɣtʋ kiɖe nɖɩ ɖɩwɛ Eklesɩyastɩ 3:1, 7 taa yɔ, ɖɩ-yɔɔ? (b) Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ wɩlaa se ɛwɛnɩ lɛɣtʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛyɔɔdɩnɩ ɛ-walʋ yɔ?

⁵ Pɩɩmʋnaa se Ɛstɛɛrɩ eheyi wiyaʋ tɔm ndʋ ɛyaa tɩŋa ɛzɩdaa peeɖe na? Ye ɛlabɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ ɛzɩ ɛpɛm wiyaʋ tɛtɛ yɔ, nɛ pɩpɩzaɣ pɩha Hamaanɩ waɖɛ se ɛkaɖɩnɩ tɔm ndʋ ɛyɔɔdaɣ yɔ. Ye mbʋ, ɛbɛ Ɛstɛɛrɩ laba? Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Wiyaʋ Salomɔɔ kaamawa se: “Paa mbʋ lɛ pɩ nɛ pɩ-[alɩwaatʋ], . . . [alɩwaatʋ] wɛɛ se posu, nɛ [alɩwaatʋ] wɛɛ se pɔyɔɔdɩ.” (Ekl. 3:1, 7) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ se Mɔrdekayɩ kaawɩlɩ Ɛstɛɛrɩ paɣtʋ kila ana ɛ-pɛlɩtʋ taa, alɩwaatʋ ndʋ ɛcɔŋaɣnɩ ɛ-yɔɔ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛstɛɛrɩ kaasɩm mbʋ pʋyɔɔ pɩcɛyaa se ɛyʋ ɛñɩnɩ alɩwaatʋ kɩbandʋ nɛ pʋcɔ ‘ɛyɔɔdɩ’ yɔ.

⁶ Ɛstɛɛrɩ yɔɔdɩ se: “Ye wiyaʋ ɛsɔɔlaa kɔyɔ, mentendiɣ-ŋ, kɔɔ mɔn-cɔlɔ sɔnɔ, ña nɛ Hamaanɩ nɛ ɩtɔɔ tɔɔnaɣ ŋga malaba yɔ.” (Ɛst. 5:4) Wiyaʋ tisi, nɛ etiyi se payaa Hamaanɩ. Ŋna ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ yɔɔdɩnɩ lɛɣtʋ yɔ? Ɛha ɛ-walʋ ñamtʋ, nɛ ɛñɩnɩ alɩwaatʋ kɩbandʋ  nɛ lone kɩbanɖɛ se eheyi-i tɔm ndʋ tɩcɛyaɣ-ɩ yɔ.​—Kalɩ Aduwa 10:19.

7, 8. Kazandʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ calɩ labʋ yɔ, ɛzɩma tɩɩwɛɛ? Ɛlɛ ɛbɛ yɔɔ etiheyi wiyaʋ mbʋ pɩcɛyaɣ-ɩ yɔ kpaagbaa?

⁷ Pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛstɛɛrɩ ñɔɔzɩ kazandʋ ndʋ camɩyɛ. Ɛtɩzɩ tɔɔnasɩ nzɩ ɛ-walʋ kɩlɩ sɔɔlʋʋ yɔ na. Ɛñɩnɩ ɖɔɖɔ sʋlʋm kɩbam mbʋ pɩkɔŋnɩ-wɛ laŋhʋlʋmɩyɛ yɔ. (Keɣa 103:15) Asiyerusi taa la leleŋ pɩŋŋ nɛ kazandʋ ndʋ, nɛ ɛtasɩ pɔzʋʋ Ɛstɛɛrɩ se ɛyɔɔdɩ ndʋ tɩcɛyɩɣ-ɩ yɔ. Alɩwaatʋ talɩ lɛɛlɛɛyɔ se Ɛstɛɛrɩ ɛyɔɔdɩ yaa we?

⁸ Ɛstɛɛrɩ maɣzaa se pɩtɩkɛ lɛɛlɛɛyɔ pɩwɛɛ se ɛyɔɔdɩ. Ɛlɛ mbʋ ɛlaba yɔ lɛ se, ɛɖaɣnɩ yaʋ wiyaʋ nɛ Hamaanɩ se pɔkɔɔ nɛ ɛlabɩ-wɛ kazandʋ lɛɛtʋ tɛʋ kifemuu. (Ɛst. 5:7, 8) Ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ tɩyɔɔdɩ kpaagbaa? Tɔzɩ se pacaɣ ɖɩzʋʋ Ɛstɛɛrɩ samaɣ tɩŋa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ wiyaʋ kaaha Hamaanɩ nʋmɔʋ se ɛɖʋ paɣtʋ nɛ pakʋ Yuda mba kpeekpe. Pɩɩkɛ ɛzɩyɛ kɩsɛɛmɩyɛ tɔm, pʋyɔɔ pʋmʋnaa se Ɛstɛɛrɩ ɛñɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɛyɔɔdɩ yɔ camɩyɛ. Mbʋ labɩna nɛ ɛɖaŋ se pɩtasɩ-ɩ haʋ waɖɛ nɛ ɛwɩlɩ ɛ-walʋ ñamtʋ nɛ ɛɖʋ-ɩ hɩɖɛ.

9. Wazaɣ ŋga suuɖu wɛna? Nɛ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Ɛstɛɛrɩ suuɖu ɖʋʋ nʋmɔʋ taa?

 ⁹ Suuɖu kɛ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ tɩtɩtɔyɩ yɔ. Paa pɩɩwɛɛ nɛ pɩcɛyɩɣ Ɛstɛɛrɩ nɛ ɛñɩnɩɣ kpem se eheyi wiyaʋ tɔm ndʋ tɩɩwɛ ɛ-taa yɔ, ɛɖʋ suuɖu nɛ ɛɖaŋ alɩwaatʋ kɩbandʋ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ sakɩyɛ ɛ-kɩɖaʋ ŋgʋ kɩ-taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖa-tɩŋa ɖɩtɛm naʋ lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ nzɩ pɩwɛɛ se pɔcɔnɩ si-ɖeɖe yɔ. Ye ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩyɔɔdɩnɩ ñʋʋdʋ nɔɔyʋ nɛ ɛcɔnɩ kaɖɛ naɖɩyɛ ɖeɖe yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩnɩ Ɛstɛɛrɩ nɛ ɖɩɖʋ suuɖu. Aduwa 25:15 tɔŋ se: “Suuɖu pahʋzʋʋnɩ sɔsɔ laŋɩyɛ, nɛ nzʋlʋmɩyɛ yɔɔɔ yɔɔɔ kaɣnɩ mɔɔ yɔkʋʋ.” Ye ɖɩɖʋ suuɖu nɛ ɖɩɖaŋ alɩwaatʋ kɩbandʋ nɛ ɖɩyɔɔdɩnɩ nɔɔ kɩbaŋa ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwa mbʋ pɩkaɖɩɣnɩ-ɖʋ paa pɩwɛ ɖoŋ ɛzɩ mɔɔyɛ yɔ. Suuɖu nɛ lɛɣtʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ wɩlaa yɔ, ɛ-Ɛsɔ Yehowa wazɩ-ɩ pɩ-yɔɔ?

10, 11. Ɛbɛ yɔɔ Hamaanɩ ɛzɩdaa lɛɣzaa alɩwaatʋ ndʋ ɛlɩnɩ kazandʋ taa kajalaɣ wiye yɔ? Nɛ ɛbɛ ɛ-halʋ nɛ ɛ-taabalaa pɔpɔzɩ-ɩ se ɛla?

¹⁰ Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ ɖʋ suuɖu nɛ ɛɖaŋ yɔ, pɩñɔɔzɩ nʋmɔʋ nɛ lakasɩ ndɩ ndɩ la. Hamaanɩ lɩnɩ kazandʋ taa kajalaɣ wiye lɛ, ɛɛwɛ amɛya taa, “ɛ-taa [nɛ] leleŋ nɛ laŋhʋlʋmɩyɛ” se wiyaʋ nɛ abiɖe paɖʋ-ɩ hɩɖɛ siŋŋ. Ɛlɛ Hamaanɩ lɩ wiyaʋ ɖɩɣa nɔnɔɔ taa lɛ, ɛna Mɔrdekayɩ, Yuda tʋ weyi ekizaa kpem se eeluŋuu ɛ-tɛɛ yɔ. Ɛzɩ ɖɩnaʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩɖɛwa yɔ kɩ-taa yɔ, pɩtɩkɛ kaañamtʋ yɔɔ Mɔrdekayɩ kizaa se eeluŋuu Hamaanɩ tɛɛ. Ɛlɛ ɛ-ɛhʋyɛ nɛ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛ nɛ Yehowa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, pɩ-yɔɔ ekizaa. Nɛ Hamaanɩ na-ɩ mbʋ lɛ, “pɩwɩzɩ-ɩ pɩŋŋ.”​—Ɛst. 5:9.

¹¹ Hamaanɩ kɛdɩ tɔm ndʋ ɛ-halʋ nɛ ɛ-taabalaa lɛ, peheyi-i se eyele nɛ pɔñɔɔzɩ sizika sɔsɔɔ ŋga ka-ɖaɣlɩkɩŋ cɛzɩ mɛtanaa 22 yɔ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛpɔzɩ wiyaʋ se ɛha-ɩ nʋmɔʋ nɛ epuzi Mɔrdekayɩ kɔ-yɔɔ. Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ, ɖɩkɛdɩnɩ Hamaanɩ nɛ eyele nɛ papaɣzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ kpaagbaa.​—Ɛst. 5:12-14.

12. Ɛbɛ yɔɔ wiyaʋ pɔzaa se pakalɩ-ɩ takayaɣ ŋga ka-taa pama Pɛrsɩ ɛjaɖɛ tɔm ndʋ tɩlaba nɛ pɩɖɛɛ yɔ? Nɛ pakalɩ-kɛ lɛ, tɔm ndʋ yɔɔ ɛlɩwa?

¹² Ðoo ana a-taa, wiyaʋ ñañɩnaɣ ɖom nɛ ɛɛnaɣ. Bibl kɛdaa se “wiyaʋ tiɖoo,” nɛ ɛpɔzɩ se pakalɩ-ɩ takayaɣ ŋga ka-taa pama Pɛrsɩ ɛjaɖɛ tɔm ndʋ tɩlaba nɛ tɩɖɛɛ yɔ. Pakalaɣ lɛ, pakalɩ ɖɔɖɔ ɖenɖe pɛkɛdaa se nabɛyɛ kaatam tomiye se pakʋʋ Asiyerusi yɔ. Nɛ wiyaʋ tɔzɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ, nɛ ɛzɩma paakpa ɛyaa mba nɛ pakʋ-wɛ yɔ. Ɛlɛ Mɔrdekayɩ weyi ekuli pa-wayɩ yɔ, ɛbɛ palabɩ-ɩ? Wiyaʋ ɛzɩdaa caŋ nɛ pɩcɛ kpaagbaa nɛ ɛpɔzʋʋ se kɩhɛyʋʋ ŋgʋ pɛhɛyɩ Mɔrdekayɩ. Pocosi-i se patɩhɛyɩ abalʋ ɛnʋ pʋyʋ nɔɔyʋ kaaʋ.​—Kalɩ Ɛstɛɛrɩ 6:1-3.

13, 14. (a) Ɛzɩma kɩdɛkɛdɩm paɣzɩ kɔm Hamaanɩ ñʋʋ taa? (b) Tɔm ndʋ Hamaanɩ halʋ nɛ ɛ-taabalaa peheyi-i?

¹³ Tɔm ndʋ tɩla wiyaʋ yɔɔ tʋmɩyɛ siŋŋ nɛ ɛwɛɛ epeendiɣ yem, nɛ ɛpɔzɩ se ɛna se awumbiya mba pɩzɩɣ nɛ pasɩnɩ-ɩ nɛ ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. Alɩwaatʋ ndʋ ɖeyi ɖeyi lɛ, Hamaanɩ kaawɛ wiyaʋ ɖɩɣa kadaɣ taa. Pɩwɛ ɛzɩ ɛlɩ tanaŋ tɛɛ pala nɛ ɛkɔɔ wiyaʋ cɔlɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛñɩnaɣ se paha-ɩ nʋmɔʋ lɛɛ lɛɛ nɛ ɛkʋ Mɔrdekayɩ. Ɛlɛ pʋcɔ nɛ Hamaanɩ kuli ɛ-nɔɔ lɛ, wiyaʋ pɔzɩ-ɩ se ɛzɩma pɩwɛɣ ɖeu se paɖʋ hɩɖɛ ɛyʋ weyi ehiɣ kʋjɔʋ wiyaʋ ɛzɩdaa yɔ. Peeɖe Hamaanɩ maɣzɩ ɛ-laŋɩyɛ taa se ɛ-tɔm wiyaʋ caɣ yɔɔdʋʋ. Nɛ Hamaanɩ ñɩnɩ ɛzɩma paɖʋ ɛyʋ ɛnʋ hɩɖɛ nɛ ɛ-hɩɖɛ sɛɛ siŋŋ yɔ. Ɛtɔm se pɩwɛɛ se posuu ɛyʋ ɛnʋ wiyaʋ toko, nɛ pacaɣzɩ-ɩ wiyaʋ kpaŋnʋ yɔɔ, nɛ wiyaʋ kaɖɩka sɔsɔɔ nakɛyɛ yɛlɩnɩ-ɩ Susaŋ tɛtʋ taa, nɛ kamakɩ kubusi nɛ kasaŋɩ-ɩ ɛyaa kpeekpe ɛzɩdaa. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma Hamaanɩ ɛzɩdaa lɛɣzaa alɩwaatʋ ndʋ ɛnɩwa se weyi pɩwɛɛ se paɖʋ-ɩ hɩɖɛ yɔ, ɛnʋ lɛ Mɔrdekayɩ yɔ. Nɛ anɩ pʋdʋ wiyaʋ lɩzaa se ɛmakɩ kubusi nɛ ɛsaŋ Mɔrdekayɩ? Hamaanɩ maɣmaɣ.​—Ɛst. 6:4-10.

 ¹⁴ Hamaanɩ tɔɔ ɛ-hɔyɛ nɛ ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ nɛ ɛsɛñɩŋɩyɛ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ese ekpe ɛ-tɛ nɛ laŋwɛɛkɩyɛ. Ɛ-halʋ nɛ ɛ-taabalaa peheyi-i se ɛzɩma pɩpaɣzɩ lɛɣzʋʋ yɔ, pɩwɩlɩɣ se pɩɩkaɣ-ɩ ɖenuu; ɛlɛ ɛkaɣ tɔlʋʋ Mɔrdekayɩ, Yuda tʋ ɛnʋ ɛ-ɛzɩdaa.​—Ɛst. 6:12, 13.

15. (a) Kɩbandʋ ndʋ kɔm nɛ pɩlɩɩ Ɛstɛɛrɩ suuɖu ɖʋʋ taa? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩkɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ se ɖɩtaa Ɛsɔ liu nɛ ɖɩɖaŋ?

¹⁵ Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ ɖʋ suuɖu nɛ ɛɖaŋ kɩyakʋ lɛɛkʋ se pʋcɔ nɛ eheyi wiyaʋ tɔm yɔ, pɩha Hamaanɩ alɩwaatʋ se ehuyi ɛ-maɣmaɣ ɛ-pɩlaʋ. Nɛ anawa se ɛzʋnɔ pɩtɩkɛ Yehowa Ɛsɔ yebina nɛ wiyaʋ ñɩnɩɣ ɖom nɛ ɛɛnaɣ? (Ad. 21:1) Pʋyɔɔ Ɛsɔtɔm sazɩɣ-ɖʋ se ɖɩtaa Ɛsɔ liu nɛ ɖɩɖaŋɩ-ɩ. (Kalɩ Mikee 7:7.) Ye ɖɩta Ɛsɔ liu nɛ ɖɩɖaŋɩ-ɩ yɔ, ɖɩkaɣ naʋ se ɛzɩma ɛcɔŋnɩ ɖa-tɩlasɩ ɖeɖe yɔ, pɩcɛzɩɣ mbʋ payɩ ɖɩɩmaɣzaa yɔ, pɩ-yɔɔ.

16, 17. (a) Ɛzɩmtaa Ɛstɛɛrɩ alɩwaatʋ talaa se ɛyɔɔdɩ? (b) Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ kaawɛ ndɩ kpem nɛ wiyaʋ halʋ kɩbɩnʋ Vasti?

¹⁶ Ɛstɛɛrɩ tɩtasɩ katʋʋ se eyele nɛ wiyaʋ ɖaŋ nɛ pɩtasɩ leɖuu; pɩwɛɛ se eheyi-i pɩtɩŋa alɩwaatʋ ndʋ ɛkɔŋ kazandʋ ɖɩdɔɔyɛ nabʋlɛ ɖeɖe yɔ. Ɛlɛ ɛzɩma tɩyɛ ɛkaɣ-ɩ tʋ heyuu? Nɛ pɩkɔɔ pɩla se wiyaʋ tasɩ-ɩ haʋ waɖɛ se ɛpɔzɩ mbʋ e-liu wɛɛ yɔ. (Ɛst. 7:2) Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, alɩwaatʋ talaa se Ɛstɛɛrɩ ɛyɔɔdɩ.

¹⁷ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ se Ɛstɛɛrɩ tɩmnɩ Ɛsɔ ɛ-laŋɩyɛ taa pʋcɔ nɛ ɛyɔɔdɩ tɔm tʋnɛ: “Ye mehiɣ kʋjɔʋ ñɛ-ɛzɩdaa kɔyɔ, hayɩ wiyaʋ, nɛ ye pɩkɛdɩnɩ-ŋ kɔyɔ, cɛlɩ-m me-wezuu ŋgʋ kɩ-yɔɔ mantɩmɩɣnɩ-ŋ yɔ, nɛ mɛ-ɛyaa samaɣ ŋga kɔ-yɔɔ mentendiɣ yɔ.” (Ɛst. 7:3) Ɛstɛɛrɩ hɛzɩ wiyaʋ laŋɩyɛ se paa lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɛkpaɣ yɔ, ɛñaŋ-ɖɩ. Ɛstɛɛrɩ kaawɛ ndɩ kpem nɛ wiyaʋ halʋ kɩbɩnʋ Vasti, weyi ɛɛtɛm ɛ-taa nɛ ɛpɛ ɛ-walʋ tɛtɛ  yɔ. (Ɛst. 1:10-12) Pɩtasɩ lɛ, Ɛstɛɛrɩ tɩkalɩ wiyaʋ se pʋyɔɔ ɛlabɩ kɩmɛlɛndʋ nɛ ɛtaa Hamaanɩ liu. Ɛlɛ, etendi wiyaʋ kitenduu se eholi-i mbʋ pʋyɔɔ yɔ, e-wezuu wɛ kaɖɛ taa.

18. Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ heyi wiyaʋ tɔm ndʋ tɩcɛyaɣ-ɩ yɔ?

¹⁸ Pɩtʋʋ fɛyɩ se mbʋ Ɛstɛɛrɩ pɔzaa yɔ, pɩlabɩ wiyaʋ yɔɔ tʋmɩyɛ nɛ pɩɖɩɣzɩ-ɩ. Anɩ pʋdʋ kataa nɛ ɛkpɛzɩɣ ɛ-tɛ abiɖe? Ɛstɛɛrɩ wolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛtɔ se: “Ma nɛ mɛ-ɛyaa samaɣ, pakpa-ɖʋ nɛ pɛcɛlɩ se pɔtɔyɩtɩ-ɖʋ, patam ɖe-liu tɛɛ, ɖɩkɔŋ lebu. Nɛ ye paapɛdaɣ-ɖʋ kɩpɛdʋ se ɖɩkɛ yomaa kɔyɔ, ɖɩnɛ ɛlɛ maasuma; ɛlɛ lɛɛlɛɛyɔ kʋñɔŋ ŋgʋ yɔ kɩtɩmʋna se kɩlɩzɩ wiyaʋ laŋɩyɛ.” (Ɛst. 7:4) Ɛstɛɛrɩ yɔɔdɩ tɔm ndʋ tɩcɛyaɣ-ɩ yɔ nɛ laŋɩyɛ kpayɩ. Nɛ ɛtasɩ se ye pɩɩkɛ yomiye yem paakpaɣaɣ-wɛ yɔ, eesuma. Ɛlɛ ɛzɩma paɖʋwa se peɖeziɣ Yuda mba yɔ, pɩkaɣ kɔnʋʋ asɛyʋʋ wiyaʋ maɣmaɣ yɔɔ, pʋyɔɔ lɛ pɩfɛyɩ se esu.

19. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ pɩlɩɩnɩ ɛzɩma ɖɩtɩlɩ yɔɔdʋʋ nɛ petisi ɖɔ-tɔm yɔɔ yɔ?

¹⁹ Ɛstɛɛrɩ kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ sakɩyɛ, ɛzɩma ɖɩtɩlɩ yɔɔdʋʋ nɛ petisi ɖɔ-tɔm yɔɔ yɔ. Ye pɩlaba se wiɖiyi ŋwɛnɩ tɔm kɩcɛyɩtʋ natʋyʋ se ŋɖʋʋ ña-kʋsɔɔlʋ nɔɔyʋ yaa ɛyʋ sɔsɔ nɔɔyʋ ɛzɩdaa yɔ, wɛɛnɩ suuɖu nɛ ñamtʋ nɛ ŋyɔɔdɩ toovenim ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ.​—Ad. 16:21, 23.

20, 21. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ kuli tɔm ndʋ Hamaanɩ kaakpɛyaa yɔ, tɩ-yɔɔ? Nɛ ɛbɛ wiyaʋ laba? (b) Alɩwaatʋ ndʋ pokuli Hamaanɩ wayɩ nɛ pawɩlɩ se ɛkɛ kpɛyɩsɩyʋ kɩdɛkɛdʋ yɔ lɛ, ɛzɩma ɛlaba?

²⁰ Peeɖe Asiyerusi pɔzaa se: “Anɩ pʋdʋ nɛ ɛwɛ le, nɛ ɛkatɩɣ se ɛla mbʋ yɔ?” Maɣzɩ nɛ ŋna Ɛstɛɛrɩ, eɖiɣni niye wɩlʋʋ Hamaanɩ nɛ ɛtɔŋ se: “Ða-paɖaa nɛ ɖo-koyindu kɩdɛkɛdʋ sɔsɔ lɛ Hamaanɩ.” Lɛɛlɛɛyɔ Ɛstɛɛrɩ kuli Hamaanɩ wayɩ. Ɛzɩma ɛlɛ kaɣ labʋ yɔ? Sɔɔndʋ sɔsɔtʋ natʋyʋ kpa Hamaanɩ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩwɩzɩ wiyaʋ alɩwaatʋ  ndʋ ɛnɩ pɩ-taa se ɛ-lɔŋ tasɩyʋ weyi ɛkɩlaɣ taʋ liu yɔ, ɛcɛtɩ-ɩ nɛ ɛñɩɣ niye paɣtʋ ndʋ tɩhaɣ nʋmɔʋ se pakʋ ɛ-halʋ kʋsɔɔlʋ yɔ, tɩ-yɔɔ yɔ. Wiyaʋ caŋ nɛ ɛlɩɩ kaɖaɣ taa se ɛ-pana ɛhɛɛ.​—Ɛst. 7:5-7.

²¹ Pokuli Hamaanɩ, kpɛyɩsɩyʋ kɩdɛkɛdʋʋ ɛnʋ, ɛ-yɔɔ lɛ, ɛtɔlɩ abiɖe nɩŋgbanzɩ tɛɛ ɛzɩ yom yɔ nɛ etendiɣ se pana ɛ-pʋtɔdɩyɛ. Wiyaʋ lɩnɩ kaɖaɣ taa nɛ ɛkɔɔ nɛ ɛna Hamaanɩ Ɛstɛɛrɩ kaɖʋ yɔɔ eɖiɣni-i tenduu lɛ, ɛtasɩ kɔʋ pana nɛ ɛtɔ se ɛñɩnɩɣ se ɛkpa abiɖe nɛ ɖoŋ nɛ ɛsʋʋnɩ-ɖɩ wiyaʋ maɣmaɣ ɖɩɣa taa. Tɔm ndʋ tɩlɩ wiyaʋ nɔɔ taa yɔ, tɩwɩlɩɣ se Hamaanɩ tɔm tɛma; paa pɩɩkpawa pitii yɔ, ɛsɩkɩ. Pohuuzi Hamaanɩ ɛza yɔɔ, nɛ pakpaɣ-ɩ pɛɖɛɛ. Nɛ wiyaʋ kaɖɩka nakɛyɛ heyi wiyaʋ se mbʋ Hamaanɩ siɣ sizika nakɛyɛ se epuzi Mɔrdekayɩ kɔ-yɔɔ. Peeɖe Asiyerusi ɖʋ paɣtʋ kpaagbaa se powoni Hamaanɩ maɣmaɣ nɛ popuzi kɔ-yɔɔ.​—Ɛst. 7:8-10.

22. Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se ɖitaalesi lidaʋ nɛ tisuu kpa?

²² Ɛjaɖɛ kɩdɛkɛdɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ kɛlɛʋ se siɣsiɣ tɔm ɛkaɣ labʋ wiɖiyi. Wiɖiyi ŋtɛm tɔm ndʋ maɣzʋʋ na? Wiɖiyi Ɛstɛɛrɩ tɩmaɣzɩ se lidaʋ nakʋyʋ fɛyɩ, etilesi e-tisuu kpa. Alɩwaatʋ kɩbandʋ talaa lɛ, ɛyɔɔdɩnɩ abalɩtʋ nɛ ɛlʋ siɣsiɣ tɔm yɔɔ nɛ ɛtaa Yehowa liu se pɩkazɩ mbʋ yɔ, ɛɛcɔnɩ pi-ɖeɖe. Pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩla mbʋ. Kpaɣnɩ Ɛstɛɛrɩ alɩwaatʋ taa nɛ pɩtalɩnɩ sɔnɔ, Yehowa tɩlɛɣzɩ. Ɛwɛnɩ ɖoŋ se ɛla nɛ pɩkpa kañatʋ tɩnaa nɛ ɛzaɣtʋ tɩnaa pa-maɣmaɣ pa-kpacanaa taa, ɛzɩ ɛɛlabʋ Hamaanɩ tɔm taa yɔ.​—Kalɩ Keɣa 7:12-17.

23. (a) Kʋjɔʋ ŋgʋ wiyaʋ labɩ Mɔrdekayɩ nɛ Ɛstɛɛrɩ? (b) Ɛzɩma natʋ tɔm ndʋ Yakɔɔb kaayɔɔdɩ Bɛnjamɛɛ yɔɔ yɔ, tɩkɔm nɛ tɩla? (Cɔnɩ aɖakaɣ ŋga ka-ñʋʋ kɛ “ Natʋ tɔm natʋyʋ laba” yɔ.)

²³ Lɛɛlɛɛyɔ, wiyaʋ tɩlɩ ɛyʋ weyi Mɔrdekayɩ kɛnaa yɔ. Ɛtɩlaa se Mɔrdekayɩ tɩkɛ ɛ-yɔɔ lʋɖʋ yem, ɛlɛ ɛkɛ ɖɔɖɔ ɛyʋ weyi ɛcɔnɩ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ nɛ ɛpaɣlɩ yɔ. Asiyerusi pɩsɩ Mɔrdekayɩ ɛ-sɔsaa kpeekpe ñʋʋdʋ Hamaanɩ lone taa. Wiyaʋ kpaɣ Hamaanɩ ɖɩɣa nɛ ɛ-ñɩm sɔsɔm nɛ ɛcɛlɩ Ɛstɛɛrɩ. Nɛ Ɛstɛɛrɩ kpaɣ Mɔrdekayɩ se ɛcɔnɩ pɩ-yɔɔ.​—Ɛst. 8:1, 2.

24, 25. (a) Pokuli Hamaanɩ wayɩ nɛ pɩtɛ lɛ, ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ taapɩzɩɣ se eyele nɩɣzʋʋ? (b) Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ tasɩ ɖʋʋ e-wezuu kaɖɛ taa?

²⁴ Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ nɛ Mɔrdekayɩ pɛwɛ pɛɛyɛ taa nɔɔnɔɔ yɔ, pɩwɩlɩɣ  se Ɛstɛɛrɩ ɛɛtasɩɣ natʋyʋ yɔɔ maɣzʋʋ yaa we? Ye ɛɛñɩnaɣ e-ɖeke ɛ-kɛzɛɣa na yɔ, ɛɛlabɩ mbʋ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa ɖeyi ɖeyi lɛ, Hamaanɩ kaaɖʋ paɣtʋ ndʋ se pakʋ Yuda mba kpeekpe yɔ, paawɛɛ nɛ posusuu-tʋ Pɛrsɩ ageeta kpeekpe taa. Hamaanɩ pɔzɩ piye yaa ɛpɔzɩ Pour ɛzɩ payaʋ Ebree kʋnʋŋ taa yɔ, se ɛtɩlɩ alɩwaatʋ kɩbandʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se paɖɩzɩ Yuda mba yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩkɛɣnɩ feziŋ kɩdɛkɛdɩŋ yaʋ lakasɩ nasɩyɩ. (Ɛst. 9:24-26) Pɩɩkazɩ fenasɩ sakɩyɛ se pʋcɔ nɛ kɩyakʋ ŋgʋ kɩtalɩ, ɛlɛ kɩwɛɛ nɛ kɩñɔtʋʋ lɛɛ lɛɛ. Papɩzɩɣ nɛ patasɩ kaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɩʋ yaa we?

²⁵ Ɛstɛɛrɩ tasɩ ɖʋʋ e-wezuu kaɖɛ taa nɛ ewolo wiyaʋ cɔlɔ, ŋgʋ ɛlɛ tɩyaa-ɩ. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ewobi se ewii ɛ-samaɣ yɔɔ nɛ etendi ɛ-walʋ se ɛhɩzɩ paɣtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ Hamaanɩ yeba nɛ paɖʋ yɔ. Ɛlɛ paɣtʋ ndʋ paɖʋ Pɛrsɩ wiyaʋ hɩɖɛ taa yɔ, paapɩzɩɣ nɛ pɛlɛɣzɩ-tʋ. (Dan. 6:13, 16) Pʋyɔɔ wiyaʋ ha Ɛstɛɛrɩ nɛ Mɔrdekayɩ ɖoŋ se paɖʋ paɣtʋ kɩfatʋ. Nɛ palɩzɩ paɣtʋ kɩfatʋ ndʋ tɩhaɣ Yuda mba waɖɛ se palʋ pa-tɩ yɔɔ yɔ, nɛ petiyini-wɛ tʋ. Wiyaʋ tɔm tiyiyaa kpaɣ kpaŋnaŋ nɛ patanɩ tɔm kɩbandʋ ndʋ Yuda mba, kewiyaɣ ageeta kpeekpe taa. Lɛɛlɛɛyɔ Yuda mba tasɩ wɛnʋʋ lidaʋ. (Ɛst. 8:3-16) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma Yuda mba kpeɣlaɣ you wondu nɛ pɔñɔɔzʋʋ pa-tɩ kewiyaɣ kpeekpe taa se pala you yɔ. Ye pataaɖʋ paɣtʋ kɩfatʋ ndʋ yɔ, pataapɩzɩɣ se pala you ŋgʋ. Ɛlɛ tɔm kɩcɛyɩtʋ yɔ lɛ se, ɛzɩ Yehowa, “yoyaa tɛ Ɛsɔ” kaɣ-wɛ nesi ɖʋʋ na?​—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Yehowa sɩnɩ ɛ-samaɣ nɛ kawa ko-koyindinaa cɩɖɩ cɩɖɩ? (b) Natʋ tɔm ndʋ laba alɩwaatʋ ndʋ pakʋ Hamaanɩ pɩyalaa yɔ?

 ²⁶ Kɩyakʋ ŋgʋ kɩtalaa lɛ, Ɛsɔ samaɣ tɛm ka-tɩ kpɩɩɖʋʋ. Halɩ Pɛrsɩ kaɖɩsɩ sɔsɔsɩ sakɩyɛ kaatɩnɩ Yuda mba yɔ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, tɔm yɛlɩ Pɛrsɩ kewiyaɣ kpeekpe taa se Mɔrdekayɩ weyi ɛkɛ Yuda tʋ yɔ, ɛnʋ pɩsɩnɩ wiyaʋ tɛ sɔsaa kpeekpe ñʋʋdʋ. Yehowa sɩnɩ ɛ-samaɣ nɛ kawa you ŋgʋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Yehowa yeba se ɛ-samaɣ ɛtɔyɩtɩ ko-koyindinaa kpeekpe, nɛ pataapɩzɩ nɛ patasɩ-kɛ kɩdɛkɛdɩm labʋ wiɖiyi. *​—Ɛst. 9:1-6.

²⁷ Pɩtasɩ lɛ, Mɔrdekayɩ taapɩzɩɣ se ɛcɔnɩ Hamaanɩ ɖɩɣa yɔɔ pɛɛyɛ taa, ye abalʋ kɩdɛkɛdʋ ɛnʋ ɛ-pɩyalaa hiu kpɛndɩ pɛwɛ wezuu yɔ. Pʋyɔɔ eyeba nɛ pakʋ-wɛ ɖɔɖɔ. (Ɛst. 9:7-10) Mbʋ yebina nɛ natʋ tɔm ndʋ Bibl kaayɔɔdaa se pakaɣ ɖɩzʋʋ Amaalɛɛkɩ mba cɩɖɩ cɩɖɩ yɔ, tɩla. Amaalɛɛkɩ mba kaawɩlɩ kaɣlaa se pɛkɛ Yehowa samaɣ koyindinaa kɩdɛkɛdaa kpem. (Wp. 25:17-19) Pʋtɔma yɔ, Hamaanɩ pɩyalaa kaakɛnɩ Amaalɛɛkɩ mba mba pɛtɛzɩ ɖɩzʋʋ yɔ.

28, 29. (a) Ɛbɛ yɔɔ pɩɩkɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm se Ɛstɛɛrɩ nɛ ɛ-samaɣ poyooni po-koyindinaa? (b) Ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ kɩɖaʋ kɛ-ɖʋ wazaɣ sɔnɔ?

²⁸ Sʋʋtʋ sɔsɔtʋ pɩɩkɛnɩ asɛyɩbɩɣa Ɛstɛɛrɩ se kɔpɔzɩ wiyaʋ nɛ ɛɖʋ paɣtʋ nɛ pala you nɛ pakʋ ɛyaa. Pɩtaawɛɛ kɛlɛʋ. Ɛlɛ pʋcɔ nɛ Yehowa sɔɔlɩm la lɛ, pɩpɔzaa se pakandɩyɩ ɛ-samaɣ yɔɔ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ Mesiya weyi ɛ-yɔɔ pakaɣ tɩŋnʋʋ se pawazɩ tataa ɛyaa kpeekpe yɔ, Izrayɛɛlɩ ɛjaɖɛ taa ɛkaɣ lɩnaʋ. (Kiɖe 22:18) Yehowa sɛyaa mba pɛwɛ sɔnɔ yɔ, pɩkɛdɩnɩ-wɛ se patɩlɩ se alɩwaatʋ ndʋ Yesu weyi ɛkɛ Mesiya yɔ, ɛkɔm tɛtʋ yɔɔ lɛ ɛɖʋ-wɛ paɣtʋ se pataatasɩ labʋ tomnaɣ taa you.​—Mat. 26:52.

²⁹ Ɛlɛ Krɩstʋ mba wɛɛ nɛ palakɩ fezuu taa you. Lɛɛlɛɛyɔ Sataŋ ɛzɩyɛ sɛwa kpem nɛ ɛñɩnɩɣ se ɛwɛɛkɩ tisuu mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa Ɛsɔ yɔɔ yɔ. (Kalɩ 2 Kɔrɛntɩ 10:3, 4.) Pɩkɛnɩ-ɖʋ wazaɣ siŋŋ se Ɛstɛɛrɩ ha-ɖʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Ða ɖɔɖɔ ɖɩɩyɔɔdʋʋ tɔm natʋyʋ lɛ, ɖɩɖʋ suuɖu nɛ ɖɩyɔɔdɩnɩ lɛɣtʋ se petisi ɖɔ-tɔm yɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɖɩwɛɛnɩ abalɩtʋ nɛ ɖɩlʋ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ nɛ sɔɔlɩm. Ye ɖɩlabɩ mbʋ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛnɩ tisuu ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ.